VII. GLOBALNE PROBLEMY SPOŁCZNE - cz.2
TENDENCJE DEMOGRAFICZNE
Demografia, od greckiego demo - lud i graphia- piszę, jest dziedziną nauki, która zajmuje się życiem, powstawaniem i przemijaniem społeczności ludzkiej, jej opisem liczbowym (przyrostem naturalnym, migracjami), strukturą (wieku, płci, zawodową, narodowościową, wyznaniową) jak również rozmieszczeniem przestrzennym i innymi czynnikami; Początki demografii to XVII wiek.
W śledzeniu i odkrywaniu praw rządzących tymi zmianami, jak również w ich prognozowaniu stosuje metody statystyczne. Dla okresu pre - statystycznego używa się danych kościelnych i innych dostępnych źródeł historycznych.
Metody ustalania liczby ludności:
- spis powszechny odbywający się co 5- 10 lat (eksperci z ONZ zakładają, że wynik spisu powszechnego ludności świata jest obciążony ok. 10% błędem polegającym na zawężeniu faktycznego stanu liczebnego)
- rejestr ludności
- rachunek prawdopodobieństwa
Od 1954 r. z inicjatywy i pod patronatem ONZ odbywają się co 10 lat światowe konferencje poświęcone problematyce ludnościowej (ostatnia Chiny 2004).
Szacuje się, że obecnie (I/ 2007) żyje na kuli ziemskiej ponad 6,5 mld ludzi (2000 r. - 6,1 mld ).Średnioroczna stopa przyrostu ludności świata obniża się z 1,3% w 2000 r. do 1,2% w 2005 roku i 1,1 % w roku 2006. Ludność świata jest zróżnicowana pod względem rasowym, wyznaniowym, językowym, narodowościowym, jak i kulturowym.
W/g ośrodków prognostycznych poziom 7 mld mieszkańców ziemi zostanie osiągnięty za 6 lat, przy czym 98% globalnego przyrostu populacji przypadać będzie na kraje rozwijające się (8 mld -2026 r., 9 mld -2043). Szacuje się, że na ziemi żyło do tej pory 107 mld ludzi, z czego blisko 8% stanowią obecni mieszkańcy ziemi.
Starzenie się społeczeństw
- wydłuża się stale od 300 lat oczekiwana długość życia; w 2005 r. wynosiła średnio na świecie 67,6 lat ( 2000 r. - 66,5), przy czym jest ona zróżnicowana w różnych regionach świata: np. Europa i kraje b. ZSRR- 69 lat (UE25-79); Azja Wschodnia i Pacyficzna - 70,7; Ameryka Łacińska i Karaiby- 72,5; Afryka Sub-saharyjska - 47,2 lat;
- obniża się współczynnik dzietności kobiet: na świecie wyniósł w 2005 r. 2,6 (2000 r. -2,7); Europa i b. ZSRR - 1,6 (1,6); Azja Wschodnia i Pacyficzna - 2,0 (2,1); Ameryka Łacińska i Karaiby - 2,4 (2,6); Afryka Sub-Saharyjska - 5,3 (5,5);
- spada populacja ludzi w wieku młodym - zjawisko nowe; dotyczy ono szczególnie krajów wysoko rozwiniętych, co będzie wyzwaniem dla ich gospodarek i rynku pracy. W warunkach spadku liczby ludności w wieku produkcyjnym przewiduje się wzrost roli migracji. Szczególnie zła sytuacja demograficzna jest w Europie. Prognozuje się, że w roku 2050 jedynie ludność Chin i USA będzie większa niż w roku 2000.
Tabela 1. Odsetek osób starszych (%) i mediana wieku ludności (w latach) w wybranych państwach Europy i Japonii w roku 2030
Kraj
|
60 + |
65 + |
Mediana wieku |
Francja |
29,5 |
23,2 |
43,6 |
Japonia |
34,2 |
27,3 |
49,3 |
Niemcy |
34,4 |
26,1 |
47,6 |
Szwecja |
32,3 |
25,5 |
45,3 |
Wlk. Brytania |
30,0 |
23,1 |
43,6 |
Grecja |
34,2 |
26,2 |
50,1 |
Hiszpania |
34,9 |
26,4 |
51,4 |
Rumunia |
28,1 |
19,7 |
47,3 |
Słowenia |
32,3 |
24,8 |
48,8 |
Włochy |
37,7 |
29,1 |
52,2 |
Polska |
26,0 |
20,5 |
44,3 |
Źródło: UN, 2000
W literaturze specjalistycznej uznaje się, że granicą wydolności systemów społeczno-gospodarczych współczesnego świata jest odsetek sięgający 20% w przypadku osób powyżej 60 lat i 15% w przypadku osób powyżej 65 lat. Obecnie żaden kraj i żadna instytucja na świecie nie jest w pełni przygotowana do przeciwdziałania skutkom przyśpieszonego starzenia się społeczeństw (finanse publiczne, systemy emerytalne, ochrona zdrowia).
Migracje
Migracja to proces przemieszczeń przestrzennych ludzi, zmiany miejsca zamieszkania osób, które przenoszą się z miejsca pochodzenia do miejsca przeznaczenia. Migracje wywołane są przez:
- słaby rozwój gospodarczy danego kraju lub nadmiar siły roboczej,
- wojny i konflikty zbrojne,
-prześladowania polityczne i religijne, podboje,
-decyzje polityczne zmierzające do zagospodarowania nowych obszarów.
Migracje ze względu na kryterium czasu dzielą się na: stałe (trwała zmiana miejsca zamieszkania); czasowe (sezonowa lub okresowa zmiana miejsca zamieszkania); wahadłowe (codzienne dojazdy z miejsca zamieszkania do pracy czy nauki).
Ze względu na kryterium odległości migracje dzielą się na:
- wewnętrzne (kraj), głównie ze wsi do miasta, sezonowa praca, leczenie, wyjazdy turystyczne,
- zewnętrzna ( zagranica),
- emigracja - wyjazd do innego kraju na pobyt stały lub czasowy,
- imigracja - przyjazd rozpatrywana od strony kraju przybycia,
- repatriacja- przemieszczanie ludności w wyniku zmiany granic kraju,
- ewakuacja- na ogół pod przymusem np. z miejsca objętego działaniami wojennymi, epidemią, pożarem,
- deportacja - zsyłka ludności , np. na Sybir.
Przyczyny migracji:
- ekonomiczne (zarobkowe)
- rodzinne(łączenie rodzin)
- narodowościowe
-religijne
-polityczne
-rekreacyjne
-turystyczne
Za główne przeszkody w migracji uznaje się: bariery polityczne, finansowe, językowe, kulturowe, infrastrukturalne (słaby rozwój mieszkalnictwa, np. w Polsce).
Liczba migracji dotyczy zaledwie niecałych 3% ogółu ludności świata (2000). Mobilność globalna wzrasta jednakże w ostatnich kilkunastu latach. Główne kierunki migracji to: Ameryka Północna, Australia, Europa Zachodnia, Kanada, kraje -producenci ropy naftowej na Bliskim Wschodzie.
Według danych OECD imigranci stanowili najwyższy odsetek siły roboczej w takich krajach jak: Luksemburg, Australia, Szwajcaria, Kanada, Austria, USA, Belgia, Niemcy.
Przekazy pieniężne emigrantów do krajów pochodzenia stanowią znaczną pozycję w bilansie płatniczym tych krajów. W krajach rozwijających się wolumen tych przekazów sięga rozmiarów BIZ.
Program UE na rzecz migracji i rozwoju przewiduje m.in.:
▪ przeciwdziałanie głównym czynnikom sprzyjającym migracji, tj. ubóstwu i brakowi możliwości zatrudnienia;
▪ tworzenie miejsc pracy w krajach rozwijających się aby osłabić natężenie ruchu migracyjngo, zwłaszcza z Afryki;
▪ wsparcie migrantów, którzy przyczyniają się do rozwoju krajów swego pochodzenia (m.in. poprzez ułatwianie procedur przekazów pieniężnych przesyłanych przez cudzoziemców do swych krajów ;
▪ promowanie inwestycji w sektory wymagające dużego nakładu siły roboczej w regionach o wysokim stopniu imigracji;
▪ zaspokajanie poprzez unijną politykę migracyjną zmieniających się potrzeb na własnym rynku pracy i podejmowanie działań mające na celu zwiększenie korzyści gospodarczych płynących z migracji;
▪ ułatwienia w przyjmowaniu pewnych kategorii imigrantów w zależności od potrzeb rynkowych (pracownicy wysoko wykwalifikowani i sezonowi);
▪ zapewnianie bezpiecznego statusu prawnego wszystkim legalnie pracującym imigrantom.
Urbanizacja
Koncentracja ludności w miastach, aglomeracjach, regionach miejskich.
Wiek XX gwałtowny rozwój miast. Najszybciej rosną miasta wielomilionowe ( 1 mln i więcej mieszkańców); W 1900 było ich na świecie zaledwie 10, a obecnie ok. 300.
Od czasów rewolucji przemysłowej żaden kraj nie przeżył dynamicznego wzrostu gospodarczego bez rozwoju swoich miast. Szanse rozwoju w mieście są większe niż na wsi. Metropolie stają się także jedyną szansą dla najbiedniejszych.
Przyczyny urbanizacji:
- ruchy migracyjne ( poszukiwanie miejsc pracy)
- industrializacja (popyt na siłę roboczą, rozwój przemysłu i usług
- przyrost naturalny
- łączenie miast; włączanie przyległych wsi do miast
Wskaźnik urbanizacji (procentowy udział ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności) wynosił w 1800 r. - 3,2%, w 1900 r. - 13,9%; w 1950 r. - 28,9%; w 2000 r. - 47,8%. Według danych ONZ w roku 2008 po raz pierwszy będzie na świecie więcej mieszkańców miast niż mieszkańców wsi. Liczba mieszkańców miast w 2008 r. może dojść do 3,3 mld ,tj. ponad 50%. Trend ten będzie się jeszcze umacniał.
Wg programu ludnościowego UNFPA (Fundusz Ludnościowy Narodów Zjednoczonych) w 2030 r. liczba mieszkańców miast wzrośnie do 5 mld.
Miasta rosną przede wszystkim w Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej. Jest charakterystyczne, że na wśród 20 największych aglomeracji miejskich świata z ludnością powyżej 10 mln mieszkańców nie było żadnego miasta europejskiego (2002 ).
Pozytywne skutki urbanizacji:
- możliwość uzyskania pracy i miejsca zamieszkania
- urozmaicone oferty pracy
- możliwości edukacyjne
- rozwinięta służba zdrowia, sieć instytucji oświatowych, kulturalnych, naukowych, handlowych, finansowych, ubezpieczeniowych
- szybkie komunikowanie się mieszkańców
Negatywne skutki urbanizacji:
- pogarszanie się warunków środowiska przyrodniczego nie tylko w danym mieście, ale i na kontynentach ( pyły, gazy, ścieki)
- szerzenie się chorób nowotworowych, krążeniowych i sercowych
- wzrost przestępczości i patologii społecznych
-znieczulica społeczna
- brak poczucia bezpieczeństwa ludności
-wzrost liczby bezdomnych
- przeciążenia komunikacyjne
-powstawanie dzielnic nędzy
- brak miejsc parkingowych
- wzrost kosztów związanych z budownictwem mieszkaniowym,
- powstanie „ subkultur”
- gromadzenie wielkich ilości odpadów komunalnych i przemysłowych; trudności z ich składowaniem
- deficyt wody
Ze względu na ciągłą migrację ludności ze wsi do miast, liczba osób mieszkających w dużych miastach rośnie dwukrotnie szybciej w stosunku do całkowitego przyrostu ludności. Od 2008 r. większość ludności świata będzie mieszkała w miastach, a do 2030 r. we wszystkich regionach będą przeważały struktury miejskie. Rosną zarówno największe aglomeracje liczące 10 lub więcej milionów mieszkańców jak i małe i średnie miasta.
Obserwuje się, że mniejsze miasta z liczbą poniżej 500 tys. przeżywają większą dynamikę rozwoju niż metropolie. Obecnie na całym świecie w miejskich slumsach żyje ponad miliard ludzi, tj. prawie co siódmy mieszkaniec świata (ONZ,2007).
ZMIANY NA GLOBALNYM RYNKU PRACY
Nowe podejście do zatrudnienia
- Prognozuje się, że w ciągu 20-30 lat połowa ludzi nie będzie zatrudniona w charakterze pracownika danej instytucji, zwłaszcza pracownika etatowego; będą oni jednak częścią zasobów siły roboczej, działającej w nowy odmienny sposób; powstaną dwa rynki pracy: jeden - dla osób poniżej 50 roku życia ( praca w pełnym wymiarze godzin, inne zawody); drugi - dla osób powyżej 50 roku życia (elastyczne formy zatrudnienia, niepełny wymiar godzin); przewiduje się, że najpóźniej do roku 2030 granica wieku emerytalnego w krajach rozwiniętych przesunie się do 75 lat, a dochody emerytów będą znacznie niższe od obecnych;
- Wzrost znaczenie pracowników sektora wiedzy - umiejętności będą kluczowym zasobem łatwo przemieszczającym się ponad granicami; W gospodarce opartej na wiedzy pożądane będą takie zawody jak: lekarze, prawnicy (oraz zawody paraprawne),nauczyciele, księgowi, inżynierowie, chemicy. Największy popyt utrzyma się na „technologów wiedzy (technicy komputerowi, programiści, projektanci);
- Poprawa socjalnego wymiaru zatrudnienia - badanie wskazują, że nieprzyjazny rodzinie rynek pracy ogranicza jej plany rozwojowe. Potwierdziło to porównanie związku pomiędzy aktywnością zawodową a rodziną przeprowadzone (2005) w 4 miastach o odmiennych kulturowo krajach europejskich o najniższej dzietności w Europie (w Słowenii i Polsce w roku badania wskaźnik dzietności - 1,25; we Włoszech - 1,34, w Niemczech - 1,36).
Rynek pracy a globalizacja
- Globalne rozmiary migracyjnych zasobów pracy obejmują tylko blisko 3% ludności świata; obecnie zasoby pracy nie są tak mobilne jak inne czynniki produkcji; paradoksalnie zasoby pracy były bardziej mobilne pod koniec XIX wieku (masowa emigracja do USA);
- Włączenie się wielu dużych i ludnych krajów (Chiny, Indie, Ameryka Łacińska, Rosja i kraje Europy Środkowo-Wschodniej) w nurt światowej gospodarki rynkowej spowodowało nową sytuację na międzynarodowym rynku pracy (w sumie gospodarki te liczą ponad 4 mld ludności i ponad 2 mld potencjalnych pracowników); efekty tego stanu - problem otwarty.
Problem otwarty:
- obawa, że tania siła robocza tych krajów może destrukcyjnie wpłynąć na utrzymanie zatrudnienia w krajach wysoko rozwiniętych i spowodować globalne zrównywanie płac na niższym poziomie;
- nadzieja, że takiej tendencji zapobiec może niejednorodny charakter pracy; nadal poziom infrastruktury technicznej, wyższe kwalifikacje i jakość kapitału ludzkiego chronić ma pracowników krajów wysoko uprzemysłowionych przed obniżką standardów;
5