Dariusz Wojciechowski gr.Res.2 2010.04.26
Praca zaliczeniowa.
dr. E.Gladysz
Informacja prasowe sieci Eurudice.
Eurudice sieć informatyczna o edukacji w Europie istnieje od 1980 roku, a w latach 1995-2000 była częścią programu Sokrates. Obecnie składa się z biur krajowych utworzonych przez ministerstwo edukacji poszczególnych krajów i z biura europejskiego utworzonego przez Dyrekcję Generalną ds-Edukacji i Kultury. EURYDIC, pracując dla twórców polityki edukacyjnej i świata edukacji, przygotowuje i publikuje opisowe analizy systemów edukacji.
Komisja Europejska opublikowała najnowszy raport Eurudice prezentujący edukację przedszkolną i opiekę nad dziećmi w Europie, oraz sposoby promowania udziału grup defaworyzowanych w takich formach opieki.
Opracowanie nie tylko prezentuje politykę kadrową w 30 państwach europejskich, ale także analizuje organizację edukacji przedszkolnej i opieki nad dzieckiem w Europie, wskazuje mocne strony poszczególnych rozwiązań organizacyjnych oraz określa, jakie elementy składają się na efektywną edukację przedszkolną i opiekę nad najmłodszymi.
Komisja Europejska zaproponowała nowy cel dla Europy, którym jest osiągnięcie współczynnika upowszechnienia wychowania przedszkolnego dla czterolatków na poziomie 90% do roku 2020.
Z raportu Eurudice wynika, że w 2006 roku średnio 87% europejskich 4-latków korzystało z różnych form wychowania przedszkolnego. Wszystkie kraje europejskie oferują rozmaite jego formy dla dzieci, które jeszcze nie osiągnęły wieku obowiązku szkolnego. Jeśli chodzi o wiek rozpoczynania edukacji przedszkolnej oraz współczynnik jej upowszechniania różnice pomiędzy poszczególnymi krajami, a nawet ich regionami są bardzo duże.
Dwa modele europejskie-
W Europie funkcjonują dwa modele organizacyjne edukacji przedszkolnej i opieki nad małym dzieckiem.
Pierwszy model zakłada jednolita strukturę dla wszystkich dzieci w wieku przedszkolnym (0-5/6 lat) nauczyciele- opiekunowie mają te same kwalifikacje i otrzymują podobne wynagrodzenie, niezależnie od wieku dzieci, którymi się opiekują. Ten model występuje w Finlandii, Islandii, Łotwie, Norwegi, Słoweni i w Szwecji.
Drugi model przewiduje dwa oddzielne typy instytucji, z których jedna jest przeznaczona dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat (najczęściej spotykany podział wiekowy). Typy te różnią się zasadniczo w odniesieniu do kwalifikacji kadr, wymagań dotyczących jakości kształcenia, opieki oraz sposobów finansowania. Model ten jest stosowany także w Polsce.
W wielu krajach wyżej wymienione modele występują jednocześnie ( Cypr, Dania. Grecja, Litwa i Hiszpania). Zjednoczone Królestwo wprowadza obecnie instytucje działające według pierwszego modelu, czyli jednolitą strukturę.
Edukacja przedszkolna wysokiej jakości zapewnia wszystkim dzieciom dobry start do uczenia się przez całe życie i pozwala zmniejszyć przepaść edukacyjną.
Historyczne początki powstawania placówek wychowania przedszkolnego wiązane są z osobą niemieckiego pedagoga Friedricha Frobla (1782-1852), który pierwsze przedszkola zakładał w latach 1840-1850. Nazwał je Kindergarten ( dosłownie ogródki dziecięce).
Ten niemiecki termin przeniknął do wielu języków, przede wszystkim do angielskiego, w wyniku, czego stanowi obecnie oficjalny termin międzynarodowy, określający instytucje wychowania przedszkolnego. Frobel nie dość, że sam zakładał przedszkola, to był pomysłodawcą kształcenia nauczycielek wychowania przedszkolnego.
Idee tego niemieckiego pedagoga, kładącego nacisk na rolę zabawy w rozwoju sprawności umysłowych i fizycznych dzieci, przez wiele lat oddziaływały na pojęcie i zakres wychowania przedszkolnego na świecie i w Czechach.
Dzisiaj tego rodzaju wychowanie organizuje wiele instytucji oświatowych, w poszczególnych krajach różnią się one między sobą pod kilkoma względami: pod względem wieku dzieci, dla których zostały przeznaczone; tego, czy zarządzają nimi podmioty państwowe czy niepaństwowe; tego, jak duża część populacji dziecięcej do nich uczęszcza itd.
Mimo to można odnaleźć cechy wspólne, łączące wszystkie rodzaje omawianych instytucji.
We wszystkich krajach rozwiniętych istnieją placówki wychowania przedszkolnego typu czeskich przedszkoli, które różnią się stosunkiem do kształcenia początkowego.
- Przedszkola to zazwyczaj instytucje samodzielne, rzadko, kiedy (np Danii)połączone ze szkołami lub bezpośrednio zintegrowane z etapem kształcenia początkowego (np. w Holandii i Irlandii). Przeważnie przeznaczone są dla dzieci między 3 rokiem życia a rokiem, w którym rozpocząć powinny obowiązkową naukę szkolną, tzn. 6-7 rokiem życia. Oczywiście w niektórych krajach wychowaniem przedszkolnym objęte są dzieci młodsze(np. w Belgii i Francji 2 letnie), w innych zaś (Finlandia, Polska i in). ten etap edukacji trwa aż do 7 roku życia, czyli momentu, w którym dzieci rozpoczynają obowiązkową naukę szkolną.
- Kraj o specyficznie zorganizowanym sektorze wychowania przedszkolnego stanowi Holandia. Aż do 1985 roku działały tu przedszkola dla 4-6 letnich dzieci, niezwiązane ze szkołami podstawowymi. Po 1985 roku, kiedy w życie weszła nowa ustawa o szkolnictwie podstawowym, przedszkola włączono do szkół podstawowych nowego typu, przeznaczonych dla dzieci od 4-12 lat.
Zastosowanie znajduje nowa teoria, zgodnie, z którą zachowanie ciągłości w rozwoju dzieci tej właśnie grupy wiekowej w systemie zintegrowanym daje lepsze efekty niż oddzielne wychowanie przedszkolne.
- Czynnikiem najbardziej różniącym poszczególne systemy jest poziom uczestnictwa populacji dziecięcej w nauce przedszkolnej organizowanej przez jakąkolwiek z instytucji. Zjawisko to- określone jako upowszechnienie wychowania przedszkolnego - ujmują statystyki międzynarodowe (z baz danych). Część z nich przytoczymy.
- Sytuację komplikuje jednak fakt, że nie wszystkie dzieci, które w poszczególnych krajach uczestniczą w wychowaniu przedszkolnym, uczęszczają do odpowiednich placówek przez cały przeznaczony na to czas. W wielu państwach większość dzieci rozpoczyna naukę przedszkolną na rok przed rozpoczęciem nauki szkolnej.
Mówiąc inaczej, istnieją różnice w długości trwania edukacji przedszkolnej.
Wskaźnik „upowszechnienia wychowania przedszkolnego” to odsetek dzieci z każdego rocznika ( od 3 do 6 lat), które zostały włączone do systemu zinstytucjonalizowanej edukacji przedszkolnej, w stosunku do całkowitej liczby dzieci z danej grupy wiekowej.
W krajach rozwiniętych udział dzieci w wychowaniu przedszkolnym jest wysoki, tzn. uczestniczy w nim większość dzieci w wieku od 4 do 5 lat.
Przełom następuje w grupie dzieci sześcioletnich, które w wielu krajach rozpoczynają obowiązkową naukę szkolną, co zmniejsza odsetek dzieci uczestniczących w wychowaniu przedszkolnym.
Między poszczególnymi krajami występują duże różnice, Najwyższy udział dzieci w wychowaniu przedszkolnym zaobserwowano w Belgi i Francji. Co więcej, w krajach tych odnotowano najwyższy w Europie udział w wychowaniu przedszkolnym dzieci dwuletnich. Najniższy poziom udziału stwierdzono w Finlandii, a najczęściej również w Szwajcarii.
Natomiast w Czechach, to należą one do krajów o wysokim udziale dzieci w niektórych formach wychowania przedszkolnego. Dodatkowo interesujące jest to, że udział ten ulega stopniowemu zwiększeniu.
W 1994 roku w grupie pięciolatków udział ten dotyczył 88,4% ogółu populacji podczas gdy w 1995 roku już 93%.
We wszystkich krajach rozwiniętych sytuacja jest zasadniczo jednakowa: należy przygotowac dziecko do życia w społeczeństwie, wyposażyć je w określoną wiedzę i umiejętności niezbędne do dalszego rozwoju i kształcenia. Cel ten wyznaczają dokumenty polityki oświatowej poszczególnych krajów.
W niektórych państwach formułuje się go bezpośrednio w programach kształcenia dla przedszkoli.
Różnice tkwią w sposobie osiągania powyższego celu, który uzależniony jest przez edukację instytucjonalną wraz z obowiązującymi w niej treściami wychowania. Zgodnie z dokumentami Unii Europejskiej, w koncepcji edukacji przedszkolnej różnice i odrębności są określone w następujący sposób.
W Niemczech, Holandii i Dani za główne zadanie wychowania przedszkolnego uważa się uzupełnianie wychowania w rodzinie. Dlatego ten etap nauki dziecka jest realizowany nie tylko jako określony rodzaj edukacji, ile jako proces uspołeczniania.
W innych krajach (np. w Belgi, Francji, we Włoszech, Hiszpanii) za zadanie wychowania przedszkolnego uznaje się stopniowe zapoznawanie dzieci ze „środowiskiem szkolnym”. Dlatego też do wychowania przedszkolnego wprowadza się podstawowe elementy nauki czytania, pisania i liczenia.
Model szkolny-edukacja przedszkolna przebiega w klasach, do których dzieci kwalifikowane są na podstawie kategorii wiekowych a zatem podobnie jak w szkołach. Tego rodzaju model realizują: Francja, Hiszpania, Grecja, Wielka Brytania, a także Czechy, Słowacja, Węgry, Polska i in.
Model rodzinny- wychowanie przedszkolne odbywa się w grupach łączących dzieci w różnym wieku, czyli podobnie jak w rodzinach. Ten model spotykamy np. we Finlandii, Szwecji, Dani i w Niemczech.
W niektórych krajach występują oba modele. Ich wybór zależy od rodziców lub osób kierujących daną instytucją wychowania przedszkolnego. Ten system jest typowy dla Belgii, Włoch, Holandii i Portugalii.
Dotychczas nie zbadano wad i zalet wszystkich modeli, istnieją jednak pewne dane, uzyskane w międzynarodowych badaniach porównawczych instytucji wychowania przedszkolnego. przeprowadzonych w wybranych państwach europejskich.
I tak np., we francuskim systemie oświatowym, zgodnie z długoletnią tradycją, wychowanie w przedszkolach traktuje się jako wstępny etap edukacji, do którego nawiązuje późniejsze kształcenie podstawowe (ecole elementare). We Francji pierwsze instytucje opiekujące się dziećmi w wieku przedszkolnym pojawiły się w 1840 roku. Były to „ochronki” dla dzieci z biednych rodzin robotniczych. Jednak już w 1886 roku wydano ustawę, na mocy, której zorganizowano publiczne, bezpłatne i świeckie ( niezależne od Kościoła) przedszkola. Określono również ich funkcje wychowawcze. Obecnie francuski sektor wychowania przedszkolnego cechuje doskonała organizacja. Ma on w stosunku do obsługiwanej populacji niemal uniwersalny charakter. Przedszkola oferują opiekę nad dziećmi wieku od 2-6 lat. Sieć placówek jest niezwykle gęsta( stanowi ją ponad 19 tyś. przedszkoli ). Praktycznie wszystkie dzieci ( prawie 99% ) mające więcej niż 3 lata uczestniczą w wychowaniu przedszkolnym.
Specyfika francuskiego systemu wychowania przedszkolnego dotyczy jej celów i programu.
Przedszkola to część sektora szkolnictwa podstawowego, obejmującego dzieci w wieku 2-11 lat.
Przyswajanie wiadomości odpowiada tzw. pierwszemu cyklowi kształcenia, podzielonemu na trzy poziomy, zależne od wieku uczniów: poziom niższy, dla dzieci 2-4 letnich, poziom średni dla dzieci 4-5 letnich, poziom wyższy dla 5-6 latków, będący rodzajem przygotowania do szkoły podstawowej. O zakwalifikowaniu dzieci do tego etapu decydują pedagodzy z określonych instytucji na podstawie wyników badań dojrzałości szkolnej.
Kolejną cechą charakterystyczną francuskiego systemu wychowania przedszkolnego jest ocenianie dzieci. Oczywiście proces ten nie polega na wystawianiu ocen itp. Każdy uczeń ma założony „dzienniczek ucznia”, będący trwałym zapisem rozwoju dziecka. Nauczyciele są zobowiązani do odnotowywania w nim informacji o postępach dziecka w trakcie roku a zwłaszcza w chwili przechodzenia na wyższy poziom cyklu kształcenia.
Wychowaniu przedszkolnemu wiele uwagi poświęcają inspekcje szkolne(przedszkola podlegają regularnym kontrolom organów nadzoru), specjaliści zabezpieczenia profesjonalnego (przygotowanie przedszkolanek do zawodu przebiega na poziomie szkół wyższych) oraz na poziomie departamentów (które zapewniają wsparcie finansowe i materiałowe).
Natomiast w Niemczech wychowanie przedszkolne oferuje kilka rodzajów instytucji, (które nie pokrywają równomiernie wszystkich landów).
Przedszkole (Kindergarten) to tradycyjny i najbardziej rozpowszechniony typ instytucji. Przeznaczone jest dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Zgodnie z ustawą z 1999 roku określającą zakres opieki nad dziećmi młodzieżą. prawodawstwa dotyczące instytucji wychowania przedszkolnego pozostaje w gestii poszczególnych landów, natomiast administracja i finansowanie przedszkoli należy do zadań samorządów lokalnych. Od 1 stycznia 1996 roku wszystkie kobiety w Niemczech mają ustawowo zagwarantowane prawo do umieszczenia dziecka w wieku przedszkolnym w odpowiedniej placówce.
Niestety problemy finansowe uniemożliwiają samorządom lokalnym przygotowanie odpowiedniej liczby miejsc dla wszystkich dzieci.
Przedszkola typu (Schulkindergarten) w niektórych landach przygotowano z myślą o sześciolatkach. które nie osiągnęły dojrzałości szkolnej.
Przedszkola tego typu są powiązane organizacyjnie ze szkołami podstawowymi i gdzieniegdzie określane mianem „klas przygotowawczych do nauki w szkole podstawowej”.(Vorklasse, Vorschulklasse).
Podobnym rozwiązaniem są „klasy wstępne” przeznaczone, w odróżnieniu od omówionych wyżej -dla dzieci 5 letnich, których rodzice chcą zapewnić im lepsze przygotowanie do rozpoczęcia nauki szkolnej w przewidzianym na to wieku 6 lat. Klasy tego rodzaju działają zazwyczaj przy szkołach podstawowych.
Ogólnie można powiedzieć, że wychowanie przedszkolne w Niemczech jest rozpowszechnione i obejmuje coraz większą liczbę dzieci w określonym wieku. W całum państwie w zinstytucjonalizowanym wychowaniu przedszkolnym w ostatnich latach uczestniczyło 47% trzylatków, 71% czterolatków i 79% pięciolatków.
Finlandia należy do grupy państw o niskim udziale dzieci w wychowaniu przedszkolnym. W odróżnieniu od Francji czy Belgii, gdzie wychowaniem przedszkolnym objęto prawie 100% populacji, w Finlandii do przedszkoli uczęszcza znacznie mniejsza liczba dzieci; 27-35% w wieku od 3-5 lat. Jedynie w czasie bezpośrednio poprzedzającym rozpoczęcie nauki szkolnej (7 rok życia) odsetek ten wzrasta do 57% w grupie sześciolatków. Przyczyny takiej sytuacji są różne: rzadkie zaludnienie kraju, uniemożliwiające organizowanie placówek; dominująca opinia o wyższości wychowana w rodzinie itd.
Podobnie jak w Czechach, w Finlandii instytucje wychowania przedszkolnego nie stanowią części formalnego systemu szkolnictwa i pozostają w kompetencji ministerstwa zdrowia i opieki społecznej.
W Finlandii funkcjonują dwa rodzaje placówek przedszkolnych:
-ośrodki dziecięce, zbliżone do czeskich żłobków i przedszkoli. W nich umieszczana jest większość (ok. 60%) dzieci uczestniczących w wychowaniu przedszkolnym.
-rodzinne ośrodki opieki nad dziećmi, wspierane przez rady gminne. Chodzi o placówki, w których w ciągu dnia określona matka opiekuje się się- oprócz własnego dziecka czy dzieci- jeszcze kilkorgiem dzieci z innych rodzin, zapewniając im właściwą opiekę we własnym domu (ogród lub inne miejsce do zabaw na powietrzu stanowi jeden z warunków utworzenia tego typu „rodzinnego przedszkola”).Liczba dzieci w jednej grupie nie powinna przekraczać czworga.
Różnice między oboma przedszkolami dotyczą programów oraz metod wychowania. W przedszkolach (ośrodkach dziecięcych) wychowanie przebiega w oparciu o ustalone założenia programowe, określające, w jaki sposób należy kierować fizycznym, społecznym, intelektualnym oraz emocjonalnym rozwojem dziecka. Dbają o to wykwalifikowane nauczycielki i wychowawczynie. Natomiast w rodzinnych ośrodkach opieki nad dziećmi nie realizuje się żadnych wskazań programowych, a wychowaniem kierują - przeważnie nie posiadają kwalifikacji pedagogicznych-matki.
J.Prucha, Pedagogika Porównawcza, Warszawa 2004 r. s,57-58.