Kości
wykład drugi
ZAGĘSZCZENIE UTKANIA KOSTNEGO (osteosclerosis, hyperostosis)
zwiększenie masy kostnej w jednostce objętości, na zdjęciu wzrost ilości beleczek kostnych, grube mniej regularne; warstwa korowa pogrubiała i wtapia się w istotę gąbczastą
uogólnione => choroba marmurowa,
choroba Pageta
miejscowe => krwiopochodne zapalenie kości
, panosteitis,
zwyrodnienie,
pierwotne nowotwory złośliwe
NISZCZENIE KOŚCI (osteolysis)
brak beleczek kostnych, występuje lokalnie w danym miejscu
Widoczne po upływie przynajmniej 7-10 dni!
Za niszczenie odpowiedzialne są osteoklasty - szczególnie w procesach zapalnych. W procesach nowotworowych występują liczne czynniki aktywujące proces niszczenia np. czynniki podobne do prathormonu i prostaglandyna E
Wielkość niszczenia - ognisko niszczenia, wyróżniamy:
erozja/ nadżerka- gdy nie przekracza warstwy korowej
jama/ kawerna- gdy sięga wgłąb kości poza warstwę korową
Wyróżniamy 2 typy niszczenia:
niszczenie odczynowe - proces powolny, odgrodzenie pasmem zagęszczenia, lepiej rokuje
niszczenie bezodczynowe - proces masywny, organizm nie radzi sobie, ognisko niszczenia nieograniczone od zdrowej kości, beleczki kostne ułożone bezładnie, źle rokuje
O rokowaniu decyduje kształt ogniska niszczenia:
ognisko niszczenia dobrze odgraniczone, regularny kształt - wolniej się rozwija, lepiej rokuje
kształt nieregularny, bezładny układ beleczek kostnych- źle rokuje
Niszczenie naciekające, nieregularne - najbardziej intensywne, źle rokuje; jeden z bardziej agresywnych procesów
REAKCJA OKOSTNEJ (periostosis)
Okostna nie widoczna na zdjęciu RTG
Reakcja okostnej widoczna po 10-14 dniach od rozpoczęcia procesu=> wytwarzane są beleczki kostne
RODZAJE REAKCJI OKOSTNEJ:
- gładki linijny cień (cień staje się coraz grubszy, aż zleje się z warstwą korową); powstaje, kiedy okostna zostanie odsunięta od kości przez np. krwiak okostnowy (7-10 dni od odsunięcia) lub ropień powstały po urazie; równoległy linijny cień w miarę upływu czasu coraz grubszy aż połączy się z kością i powstanie miejscowe zgrubienie warstwy korowej; okostna też może być odwarstwiona
-osteofity (spikule kostne, igiełki kostne) => powstają gdy okostna jest podrażniona w miejscach urazów, zapalenie, ropę, proces nowotworowy;
Blaszki kostne: ustawiają się prostopadle do warstwy korowej (wygląd grzebienia, sztachety płotu);
wybuchające/wstające słońce - wywodzą się promieniście z 1 miejsca;
grube osteofity - długotrwały proces przebiega powoli; im cieńsze osteofity tym proces bardziej aktywny
igiełki mięsakowe - cienkie delikatne, charakterystyczne dla złośliwych nowotworów kości
Jeżeli proces dąży do wygojenia to wszystkie osteofity zaczynają się zlewać i gdy stają się gładkie proces jest już zakończony- tworzy się nadbudowa kostna
- ostroga mięsakowa Codmana (trójkąt Codmana) => patognomoniczny dla nowotworów złośliwych kości;
Nowotwór złośliwy kości niszczy warstwę korową kości, ale nie okostną (tylko ją odsuwa), tworzy blaszkę kostną ustawioną pod kątem do długiej osi kości
- cebulkowate nawarstwienia okostnej => powstaje rzadko, gdy nowotwór złośliwy przerasta kość i odsuwa okostną; warstwa korowa wytwarza blaszkę kostną, ale nowotwór ją znów przerasta i wygląda to jak łuski cebuli=> powstają linijne cienie, jeden obok drugiego
- eksostoza - występ kostny/ nakostniak => powstaje w miejscu powtarzających się niewielkich urazów; wewnątrz beleczkowata struktura, na zewnątrz korowa, dłuższy czas się tworzy
Widoczna po 1-3 tygodniach!
TECHNIKA BADANIA UKŁADU KOSTNEGO
Stosować małe ognisko lampy.
W urazach wykonywać dwie projekcje w prostopadłych płaszczyznach.
Rentgenogram oglądać tylko na negatoskopie.
Jeśli zdjęcie nie zawiera pożądanej struktury anatomicznej, należy je powtórzyć.
Zdjęcie należy oglądać z odległości.
Zwrócić uwagę na wysycenie cieniowe poszczególnych tkanek.
Sprawdzić każdą kość pod kątem zmian jednostkowych.
Ocenić warstwę korową i jamę szpikową.
Ocenić strukturę beleczkową.
Ocenić szpary stawowe.
Ocenić tkanki miękkie.
Porównać radiogram z radiogramem typowym.
Wykorzystać powiększenie.
Linie Macha - linijne przejaśnienie, wynika z fizyki, imituje złamanie,
Gdy promień rentgenowski pada na 2 płaszczyzny, które są ustawione do siebie skośnie, na zdjęciu jest to widoczne jako pasmo przejaśnienia-> to zjawisko imituje złamanie i często jest z nim mylone
Linie Macha często spotyka się na zdjęciach kości śródręcza
Urazy kości i stawów
1) Rodzaj uszkodzenia:
złamanie całkowite- linia złamania przechodzi przez obie warstwy korowe(po obu stronach kości)
złamanie niecałkowite- wgniecenie, np. nadłamanie z ucisku- 1 odłam wciśnięty w 2, złamanie zielonej gałązki
złamanie śródstawowe- linia złamania przebiega przez powierzchnię stawową, lub złamanie pozastawowe- linia złamania nie przebiega przez powierzchnię stawową
zwichnięcie- utrata kontaktu powierzchni stawowych w stawie
złuszczenie nasady- oddzielenie się nasady od trzonu kości( epiphysiolysis)
Charakter złamania
Złamanie pourazowe
Złamanie patologiczne- osłabiona kości na skutek choroby; pod wpływem niewielkiego, fizjologicznego obciążenia ulega złamaniu
3) linia przełamu i przemieszczenia
przebieg gojenia
ewentualne powikłania
Linia złamania
złamanie poprzeczne - linia złamania poprzeczna do długiej linii kości
złamanie poprzeczne z odłamem
złamanie skośne
złamanie spiralne
złamanie z 1,2 lub 3 odłamami,
złamanie z rozkawałkowaniem odłamów
Jeżeli odłamów jest bardzo dużo- STRZASKANIE KOŚCI- proces bardzo trudno się goi
Odłamy kostne
złamanie bez przemieszczenia
przemieszczenie do boku
przemieszczenie do boku ze skróceniem odłamów
przemieszczenie z wydłużeniem odłamów i skręceniem odłamu obwodowego
ustawienie odłamów pod kątem
przemieszczenie ze skrętem/ rotacją odłamów
Lokalizacja złamania: np. nasada bliższa, nasada dalsza, ½ trzonu
Martwa kość jest traktowana jak ciało obce, dopóki jest to hamuje proces gojenia.
Pęknięcia kości w okolicy złamania - gorsze rokowanie - nie można wprowadzić gwoździ do kości przy leczeniu operacyjnym
Do oceny odłamu zwykle potrzebne są 2 zdjęcia w prostopadłych płaszczyznach. Często niezbędne jest wykonanie zdjęcia porównawczego zdrowej kończyny.
Należy uwidaczniać całą kość i 2 najbliższe stawy.
Zdjęcia porównawcze często też wykonujemy u zwierząt młodych=> wtórne centra kostnienia różny kształt na różnym etapie rozwoju; więc zdjęcia 1 i 2 kończyny w tym samym ustawieniu żeby chrząstki wzrostowe były swoim odbiciem lustrzanym
Odłamanie guzowatości kości piszczelowej, częste u ras miniaturowych
Zlecenie na badanie i samo badanie RTG powinien przeprowadzać lekarz znający mechanizm powstawania urazów.
Określenie stopnia i rodzaju przemieszczeń w złamaniu jest ważniejsze od opisywania charakteru szczeliny przełomu.
W rzeczywistości przemieszczenie jest większe niż to widoczne na zdjęciu, gdyż rzadko udaje się ułożyć badaną kość tak, by wszystkie jej odłamy były ustawione równolegle do błony rtg.
Kierunek przemieszczania wyznacz odłam obwodowy, a w kręgosłupie - kręg leżący wyżej.
Przy urazach kręgosłupa złamanie, rzadko występuje tylko w 1 miejscu
Okostna nie jest widoczna.=> dopiero odwarstwiona przez krwiak, ropę lub tkanki nowotworowe wytwarza blaszkę kostną widoczną w obrazie RTG.
Na zdjęciu oceniamy też tkanki miękkie=> prawidłowo widoczne są kości i mięśnie
Zatarcie planu mięśniowego występuje w wylewach krwawych, obrzękach tkanek, zmianach zapalnych, guzach. Obraz jednolitości masy mięśniowej stwierdza się u pacjentów wychudzonych.
Ciała obce widoczne są tylko jeśli ich cień jest intensywniejszy od cienia otaczających tkanek np. cały pocisk. W zakażeniach beztlenowcowych w tkankach miękkich widoczne są obszary przejaśnień (gazu). Złamanie otwarte - zawsze dochodzi do zakażenia - złamanie i zapalenie kości - zrost opóźniony
Badania RTG wykazują tylko 80% zmian pourazowych czaszki( kości pokrywy czaszki- bo mają różny kształt), podczas gdy w innych obszarach układu kostnego/ kości długich wykrywalność złamań sięga 100%.
Uszkodzenia układu kostnego u zwierząt młodych:
u młodego osobnika złamanie może przebiegać przez chrzęstną część kości, przez co nie będzie widoczne na radiogramie. Może też wyrażać się przemieszczeniem jądra kostnienia.
Młode zwierzęta mają grubą okostną, więc może występować złamania kości bez przebicia okostnej i przemieszczenia odłamów kostnych
Cechy urazów młodych zwierząt:
Stosunkowo duży uraz może nie spowodować złamania.
Tylko u młodych zdarzają się urazowe złuszczenia nasady oraz złamania typu zielonej gałązki bez naruszenia ciągłości okostnej.
Gojenie przebiega szybciej niż u dorosłych: złamanie kości udowej u noworodków goi się w ciągu 2 tygodni, u młodych zwierząt 3-6 tygodni.
Nieprawidłowe ustawienie odłamów może ulegać samoistnej korekcji w czasie gojenia.
Należy wykonać zdjęcie porównawcze zdrowej strony.
Złamania patologiczne są częste i zdarzają w uogólnionych chorobach kośćca.
Złamania przebiegające przez chrząstkę wzrostową wg Saltera (podział pięciopunktowy)
- zbyt wczesne zamknięcie chrząstki wzrostowej to kość przestaje rosnąć
przebiegające przez chrząstkę wzrostową
przebiegające przez chrząstkę wzrostową i przynasadę
przebiegające przez chrząstkę wzrostową i nasadę
przebiegające przez chrząstkę wzrostową, przynasadę i nasadę
kompresja złamania chrząstki wzrostowej
Im wyższy stopień tym gorsze rokowanie
Złuszczenie nasady epiphysiolysis
Zmiana pourazowa;
nasada zsuwa się z trzonu, dochodzi do rozsunięcia się warstwy komórek przerosłych i warstwy komórek przygotowawczych; naczynia odżywcze chrząstki wzrostowej nie zostają uszkodzone, chrząstka się rozsuwa, po korekcji chirurgicznej chrząstka będzie rosła
całkowite - brak kontaktu z trzonem
częściowe
Najczęściej ma miejsce tuż przed zamknięciem chrząstki wzrostowej.
Uraz chrząstki wzrostowej może wstrzymać wzrost kości na długość albo powodować wadliwy wzrost prowadzący do koślawości lub szpotawości kończyn.
Częściowe złamanie- czasem niewielka bolesność; trzeba wykonać badanie czynnościowe
Trzeba rozróżnić złamanie szyjki głowy kości udowej ze złuszczeniem głowy kości udowej- głowa pozostaje w panewce, a szyjka jest pociągana przez mięśnie do góry do przodu
Typy uszkodzeń stawów:
Uraz stawu z naderwaniem więzadeł bez zwichnięcia
Zwichnięcie
Nadwichnięcie
Złamanie
Pęknięcie łąkotek można wykazać za pomocą artrografii lub wykonać badanie endoskopowe (normalnie łąkotki w stawie kolanowym niewidoczne ). Rozerwanie więzadeł i torebek stawowych nie jest widoczne na zdjęciu RTG- można zrobić badanie czynnościowe. Objawy pośrednie tych uszkodzeń (asymetryczne zwężenie szpary stawowej) są niepewne. Obraz kliniczny jest bezsporny i nie wymaga potwierdzenia rentgenologią. W przypadku wskazań wykonywane są badania czynnościowe.
Zwichnięcie - całkowite zagubienie kontaktu pomiędzy powierzchniami stawowymi kości;
Czy zwichnięcie: na zewnątrz/ do przyśrodka
Nadwichnięcie - częściowa utrata kontaktu pomiędzy powierzchniami stawowymi stawu
Nie może występować nadwichnięcie tylko samej kości promieniowej lub piszczelowej. Taka sytuacja jest możliwa tylko przy jednoczesnym nadwichnięciu i złamaniu.
Czasem przy uszkodzeniu 7 kręgu lędźwiowego zwierzęta mogą chodzić na łapach
Przy zdjęciu wykonywanym po urazie zawsze najpierw wykonujemy zdjęcie boczne, oceniamy kręgosłup, pęcherz moczowy, dopiero później na plecach;.
Urazy w stawie krzyżowo-biodrowym mogą się wiązać z uszkodzeniem nerwów (może nastąpić upośledzenie chodzenia, oddawania kału i moczu)- patrzymy które uszkodzenie gorsze
Gojenie złamania - etapy
Złamanie (krwiak) 2-3 dni
-odłamy ruchome na zdjęciu ostro widoczne; linia złamania ma ząbkowany brzeg
Tworzenie tkanki ziarninowej- następne 10 dni
-przekrwienie bierne wypłukuje sole wapnia z brzegu złamania, usuwane są martwe komórki - poszerzenie szczeliny złamania; dobrze widoczna, brak ząbkowania
- jak w złamaniach kości krótkich i różnokształtnych niewidoczny przełom złamania to po 10-14 dniach dzięki poszerzeniu szczeliny złamania lepiej widoczny
Unaczynienie tkanki ziarninowej 10-15 dni
-tworzy się tkanka przedkostna, w miejsce urazu wnikają naczynia, i ciągną za sobą komórki chrzęstne i kostne; tworzą beleczki, brzegi odłamu rozmyte, zatarte
Tworzenie tkanki kostnawej 5-10 tygodni
-następuje tworzenia beleczek kostnych - charakter chaotyczny (dowolny kierunek ustawienia); na początku mają nieregularne ułożenie, delikatne-„chmurka”, nie jest jeszcze sztywne; pod koniec etapu odłamy unieruchomione
np. u niemowlaka 7dni; osobnik młody kilkanaście dni, dorosłe 3-4 tygodnie
Przebudowa tkanki kostnawej na tkankę kostną 3-8 m-cy
-beleczki kostne układają się wzdłuż sił działania na kość żeby znieść obciążenia i stawić opór, zarys szczeliny złamania może być widoczny przez 1,5 roku od złamania
Czas zrostu odłamów kostnych (niepowikłany) potwierdzony badaniem klinicznym |
Wiek zwierzęcia |
Gwóźdź |
Płytka |
|
do 3 m-cy |
2-3 tyg. |
4 tyg. |
|
3-6 m-cy |
4-6 tyg. |
2-3 m-ce |
|
6-12 m-cy |
5-6 tyg. |
3-4 m-ce |
|
ponad 1 rok |
7-12 tyg. |
5-8 m-cy |
Przytoczone dane są orientacyjne!!! Zmieniają się w zależności od wieku, zwierzęcia, jego kondycji, odżywienia, zastosowanej techniki unieruchomienia oraz opieki pooperacyjnej.
Usztywnienie elementami metalowymi, które wyłączają jakikolwiek ruch odłamów sprzyja gojeniu z wytworzeniem małego odczynu okostnowego i śródkostnego. Brak stabilizacji może pogłębić uszkodzenie kości. Ruch odłamów podczas gojenia sprzyja wytworzeniu dużej kostniny zewnętrznej.
U zwierząt nie oceniamy złamania/ gojenia w opatrunku gipsowym
Trzeba patrzeć czy w pobliżu śrub umieszczonych w kości nie ma ognisk niszczenia
1