WYKŁAD Z ETYKI SPOŁECZNEJ 7 LISOPADA 2008
Dobra wola jak winniśmy postąpić? Obowiązek Imperatyw
(autonomiczna wobec -------------------- (prawo moralne) --------kategoryczny
Religii, emocji)
Obowiązek czyli prawo moralne jest generowane przez każdego z nas; pochodzi z wnętrza, jest uniwersalne dla wszystkich ludzi.
Kant dopisał również imperatyw praktyczny - „rób tak, jakbyś chciał, by takie zachowanie stało się prawem w Twojej wspólnocie” traktować każdego człowieka jako cel, a nie środek. Nie można traktować ludzi instrumentalnie.
Jak Kant wyobrażał sobie przyszłe społeczeństwo? - wspólnota gdzie ludzie traktują się jako cele, widzą swoją wartość autoteliczną a nie instrumentalną.
Kant ocenia podmiot moralny (zwłaszcza w sferze motywów), a nie skutki zachowania.
OBOWIĄZKI
ZUPEŁNE NIEZUPEŁNE
Takie, które powinniśmy takie, których wypełnienie zależy
Zawsze spełnić, np.: od okoliczności, czyli wtedy, gdy
- Mówić prawdę można je wypełnić np.:
- Samobójstwo - pomoc innym
- rozwijanie talentów
Kant mówi też o elemencie wzajemności, ale nie kładzie na niego zbytniego nacisku. Mówi raczej o motywach czysto moralnych, np. ratuję kogoś bo liczę na nagrodę - to nie jest czyn moralny, jest zaledwie legalny.
Spór Hobbes - Rousseau
HOBBES
Tomasz Hobbes - miał ciężkie dzieciństwo (ojciec alkoholik, który opuścił rodzinę, osieroconym Hobbesem zajął się bogaty stryj).
Nominalizm - nie mamy prawa mówić o rzeczach, które nie są doświadczalne zmysłowo. Hobbes odrzuca nominalizm.
Natura ludzka - można ja zredukować do sfery uczuć i pragnień. Dominujące uczucia to strach i nadzieja, natomiast podstawowe pragnienie to chęć przeżycia.
Hobbes nie wartościuje, on stwierdza fakty o naturze ludzkiej.
Umowa społeczna - to błogosławieństwo, wyrwanie się z koszmaru stanu natury.
Uczucia:
Pożądanie
Przyjemność
Przykrość
Wstręt
Strach
Nadzieja
Są to uczucia proste. Uczucia złożone to dobro i zło, ale Hobbes traktuje je jako użyteczny konstrukty perswadujący coś innym ludziom, ale tak naprawdę nie istniejący realnie. Jest to tylko język.
Spory w etyce: co ważniejsze - serce czy rozum?
U Hume'a jak u reszty u filozofów angielskich serce, które generuje moralność
U Kanta rozum
Nawet pozornie bezinteresowne uczucia (jak np. miłosierdzie, litość) mają podłoże egoistyczne, np. „Pomagam żebrakowi, bo sam potencjalnie mogę być w takiej sytuacji i kto mi wtedy pomoże”.
Wynika z tego życie społeczne, czyli wojna wszystkich ze wszystkimi; „życie jest ponure, zwierzęce i krótkie”. Człowiek nie może korzystać ze zgromadzonych dóbr, bo musi ich pilnować przed innymi ludźmi. Ludzie są u Hobbesa gorsi od zwierząt.
Prawo w państwie ma być „kagańcem” na ludzkie uczucia. Moralną funkcją państwa jest ochrona praw obywatelskich (głównie prawa do życia)
JEAN JACQUES ROUSSEAU
Tradycyjnie przeciwstawiany Hobbesowi.
Rousseau postawił tezę, że im bardziej się cywilizujemy, tym gorsza jest nasza moralność, czuli zupełnie inaczej niż uważano w oświeceniu. Wtedy sądzono, że im bardziej będziemy oświeceni, im bardziej rozwiniemy naukę i sztukę, tym bardziej rozwinięci moralnie będziemy. Rousseau przeciwstawia się tej wizji.
Wpisuje się w nurt „feministyczny” nawoływał do dostrzeżenia i docenienia wartości „kobiecych” (czyli troska, delikatność).
WYKŁAD Z ETYKI SPOŁECZNEJ 14 LISOPADA 2008
Stan natury - dwie fazy:
stan zwierzęcy, „schodzimy z drzew”
pojawiają się relacje międzyludzkie; zaczyna się uczucie, spontaniczność Rousseau twierdził, że to jest stan niewinności, to to dobry stan, człowiek kieruje się życzliwością, miłością.
Rozum wszystko zepsuł: wkradło się kierowanie sprytem, chytrością, egoizmem. Nie ma powrotu do stanu natury - między stanem natury a teraźniejszością stoi historia - trzeba się dalej kierować rozumem.
Państwo jest instytucją represyjną, ono eliminuje wolność i spontaniczność, które są właściwe stanowi natury.
JOHN LOCKE
Napisał „Listy o tolerancji”; był raczej antypapieski (bronił króla i kościoła anglikańskiego), był przyjacielem króla
Również pisał o umowie społecznej. Władca ma mniej władzy niż u Hobbesa ale więcej niż u Rousseau.
Locke jest autorem koncepcji, iż człowiek ma pewne prawa, które państwo powinno zapewnić. Co więcej, państwo nie powinno tych praw gwałcić.
WYKŁAD Z ETYKI SPOŁECZNEJ 5 GRUDNIA 2008
NIETZSCHE - krytyka idei etyki społecznej
Wszystkie pomysły etyczne w zastosowaniu w życiu społecznym to wg Nietzschego absurd.
Idea równości, wolności, użyteczności, demokracji - społeczeństwo to „bydło domowe”, „stado”, ludzie NIE są równi, są lepsi i gorsi, mądrzy i głupi itd.
Koncepcje, w które Nietzsche uderzał najmocniej:
chrześcijaństwo - bo propagowało ideę równości; tworzyło to mentalność niewolniczą; fałszywe poczucie braterstwa i równości zguba ludzkości
ideały oświeceniowe - krytykował za to samo, co chrześcijaństwo oraz za promowanie utylitaryzmu.
„Polacy są narodem zniewolonym, bo nie zasługują na nic lepszego. Nie umieją walczyć, więc niech trwają w niewoli”.
Moralność wzięła się stąd, że ludzie słabi nie umieli walczyć z silnymi, więc wymyślili coś takiego, jak moralność.
JOHN RAWLS napisał „Teorię sprawiedliwości”
W początku XXw. Modne było mówienie o języku mówienia o moralności, etyce itd. tzw. „etyka meta”, „metaetyka”.
Rawls stara się wrocić do etyki w stylu oświeceniowym, powrót do norm Rawls jest w tym wyjątkowy na tle innych etyków.
W etyce spór na osi, co jest ważne:
|-----------------------------------------------------------------------|
DOBRO SPRAWIEDLIWOŚĆ
Stany rzeczy (np. zaspokojenie potrzeb) Idee, maksymy moralne
Rawls opowiada się za prawą stroną osi.
Rawls czerpie z myśli:
Kanta - prymat sprawiedliwości nad dobrem, umowa społeczna (czyli pewne rzeczy mogą być przedmiotem umowy między ludźmi)
Rousseau, Locke - doktryny umowy społecznej
Pewne wątki utylitarystyczne, tzw. Utylitaryzm preferencji (czyli dać każdemu jak najwięcej możliwości robienia tego, co jednostka chce robić)
Wolność i równość są w koncepcji Rawlsa na pierwszym miejscu.
Krytyka utylitaryzmu
Za bardzo skupia się na liczeniu jednostek szczęścia, porównywaniu dóbr - a tak się nie da, różne rzeczy sąnieporównywalne.
Wyobraźmy sobie sytuację 3 społeczeństw:
I społeczeństwo 10:8:1 = 19 tu szczęścia ogólnego jest najwięcej, ale nie ma sprawiedliwego podziału dóbr
II społeczeństwo 7:6:2 = 15
III społeczeństwo 5:4:4 = 13 tu szczęścia ogólnego jest najmniej, ale jest to ustrój najsprawiedliwszy
Idea sprawiedliwości - 2 zasady:
Zasada dyferencji: nierówności są konieczne, ale są wtedy sprawiedliwe, gdy inni mają z tego korzyści - zwłaszcza ci, którzy są w najgorszej sytuacji (najbiedniejsi, najmniej zaradni itp.). Jest to zasada sprzeciwiająca się tzw. „dzikiemu kapitalizmowi”
Nie mogą jedni mieć jeszcze lepiej kosztem drugich, którzy będą mieli jeszcze gorzej.
Nierówności są dobre, o ile służą najbardziej upośledzonym, nie można ich wykorzystywać do polepszania sytuacji „lepszych” kosztem „gorszych”.
Zasada maximin, inaczej zasada dyferencji:
Jest maksymalizacja minimum - należy tak działać, żeby to minimum, czyli to co się gwarantuje najbiedniejszym, było jak największe.
Jest pewna granica, poniżej której nie godzi się spychać człowieka, trzeba dbać, by go wynosić ponad nią. Jest to pewien typ ideologii praw człowieka.
WYKŁAD Z ETYKI SPOŁECZNEJ 12 GRUDNIA 2008
Ciąg dalszy Rawlsa
Zasady Rawlsa:
Wolność ograniczona tylko wolnością innych ludzi
Sprawiedliwość (z. dyferencji)
Dobro to zaspokojenie swoich preferencji. Niechaj każdy realizuje się w tym, co lubi i co chce robić.
„Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”
Skąd mają wziąć się prawa moralne w państwie? sugestia, że wydelegowana elita lub gremium prawne. Każdy członków ma być istotą kryształowo bezstronną (czyli zapomnieć, kim jest, co robi, jakich ma przyjaciół) i ustalać zasady całkowicie bezstronnie. Brzmi to bardzo nieprzekonywająco.
Sytuacja pierwotna - stan, w którym członej tego gremium zapomina, kim jest itd., by stać się całkowicie bezstronnym.
Jest to utopia psychologiczna.
Rawls jest zwolennikiem etyki kontraktu; poza tym chce przekształcić zasady utylitaryzmu na rzecz poprawienia doli najsłabszych.
Prawa człowieka w filozofii:
UTYLITARYZM RAWLS DWORKIN
|------------------------------------------------|---------------------------------------------|
Mało praw człowieka Dużo praw człowieka
DWORKIN
Podaje przykład z muszelkami. Wyobraźmy sobie, że każdy człowiek dostaje do dyspozycji sto muszelek i może nimi dysponować tak, jak chce. Jeden zainwestuje, założy ogródek, potem przeistoczy się to w wielkie przedsiębiorstwo i właściciel stanie się zamożnym człowiekiem. Drugi natomiast owe sto muszelek zainwestuje w swoje hobby, jakim jest tenis. Po latach niewiele zysku z tego będzie miał i będzie ubogim człowiekiem.
Otóż wg Dworkina ten ubogi nie ma prawa mieć pretensji do tego bogatego, bo każdy sam podjął decyzję i musi ponieść jej konsekwencje.
Państwo musi dać więcej muszelek tym, którzy są upośledzeni w jakikolwiek sposób (nie tylko fizyczny czy umysłowy, ale np. poprzez urodzenie w biednej rodzinie itp.), bo oni muszą zainwestować część muszelek w zniwelowanie swojego upośledzenia (np. zakup wózka).. Trzeba się więc opodatkować bogatszych na rzecz biedniejszych.
NOZIK napisał „Anarchia, państwo, utopia”
Był libertaninem (nie mylić z libertynem, co wg Pani Frał Górnickiej-Kalinowskiej jest znaczącą różnicą).
Zagrożeniem praw etycznych płynie ze strony państwa (był takim trochę anarchistą). Nikt nie ma żadnych obowiązków, nawet państwo wobec obywateli - „co z tego, że powiodło mi się lepiej niż innym, oni się po prostu mniej starali”.
Prawa etyczne mają charakter negatywny - czyli nie wolno przeszkadzać, niszczyć, zabierać, kraść. Państwo ma tylko chronić przed gwałtem, kradzieżą itp., a nie ułatwiać biednym.
Państwo ma nie przeszkadzać i nie wolno zdzierać podatków ze swoich obywateli. Ci, którym powiodło się gorzej, są sami sobie winni.
Działa niewidzialna ręka rynku.
„Nikt nie ma prawa do efektów mojej pracy poza mną samym”.
Czyli brak redystrybucji dóbr na drodze podatkowej - ale jeśli chcesz, to daj część swojego majątku ubogim.
WYKŁAD Z ETYKI SPOŁECZNEJ 19 GRUDNIA 2008
BRENDA ALMOND
Kto może być podmiotem prawa?
Istota zdolna do cierpień, np. ludzie, zwierzęta
Posiadanie interesów - ludzie, zwierzęta, rośliny
Rozum + zdolność wyboru
Bycie osobą
Co jest przedmiotem prawa?
Satysfakcja pragnień
Wolność
Nietykalność fizyczna
Jak można prawo uzasadniać?
Boskie gwarancje
Doświadczenie
Umowa społeczna
Czy prawa są niezbywalne?
Obłożenie kontraktem, czasem tak jest, a czasem nie jest
Czy prawa są absolutne?
To zależy, czym prawa uzasadniamy
Konflikt: media mają prawo do wolności słowa ale rodzice mają też prawo, by ich dziecko nie oglądało niewłaściwych treści.
JEREMY WALDRON
Prawa moralne dotyczą stosunków obywatel - państwo. Jest z tym podobnie jak u Locke.
Waldron mówi o prawach trzech generacji (stopni, gradacji):
I Prawa podstawowe, czyli to, na co stać każde państwo:
Wolność (słowa, wyznania, przemieszczania się)
Nietykalność fizyczna
Prawo do obrony w sądzie
II Prawa - obowiązki
Np. protest więźniów w Kanadzie, że dostają za małe kotlety, a powinni dostawać większe. Zawsze musi być ktoś, kto te prawa zapewni (np. prawo do urlopu, opieki medycznej itp.)
III Prawa mniejszości