Pytanka (streszczając je, info z podręcznika Szyjewskiego i pisarze którzy się problemem zajmowali):

40. Magia a religia. (strony 98 - 100, Frazer, Malinowski, Goody)

Frazer postulował ewolucję od magii do religii, większość innych badaczy odrzucała tezę o ewolucyjności Frazera, lecz i tak odróżniała je od siebie, podając wiele cech które je różnią.

Malinowski:

	Magia	Religia
geneza	Tradycja mityczna
Funkcje	Bezpośednie rezultaty ilościowe i jakościowe	Sprawy eschatologiczne
Zasada funkcjonowania	System nakazów i zakazów oraz obrzędów
Charakter rytuału	Sztuka praktczna prowadząca do określonych celów	Akty będące celem samym w sobie
Skuteczność	Wkonanie rytuału w ściśle określony sposób	Polega na wartości wierzenia
Przyczyny skuteczności	Znajomość praw magicznych	Dobroczynne moce
Dostępność	Ekskluzywna - przez wtajemniczenie bądź dziedziczenie	Ogólnogrupowa - duchy są dla wszystkich
Mitologia	Antropocentryczna	Kosmogoniczna i etiologiczna

J. Goody:

Magia	Religia
Konkretność celów	Ciążenie w stronę generalnych stanów (zdrowie, dobra pogoda), i eschatologicznych zjawisk
Manipulacyjne podejście	Błagalne, pochlebne, pokutne praktyki
Związek typu zawodowiec-klient	Związek typu pasterz-stado bądź prorok-wyznawcy
Indywidualizm uczestnictwa w praktykach	Grupowy bądź reprezentatywny charakter praktyk
Wymienność technik w wypadku błędu bądź niepowodzenia	Nie występuje wymienność technik
Machinalność działań (bez emocji i ogólnego zaanagżowania, czarownik igra z potężnymi mocami!)	Emocje i osobiste zaanagżowanie wręcz wymagane, zwłaszcza lęk i czesć
Nieregularność i arbitralność decyzji o podejmowaniu rytuałów (czarownik sam wie i decyduje, kiedy należy czynić rytuał i jaki)	Konkretne rytuały muszą być odprawiane w określonym (ustalonym) czasie i miejscu, ponieważ ich odprawianie jest częścią struktury kosmosu
Instrumentalizm praktyk	Rytuał celem samym w sobie

Podziały te są jednak sztucznym tworem antropologów, ludy prymitywne ich nie rozrózniają. Poza tym, pomiędzy magią i religią jest cały szereg podobieństw, jak na przykład to, że obie zajmują się dedziną sacrum (tym co nadnaturalne, pozaempiryczne, prelogiczne), w obu istotny jest symbolizm (zwykłe obiekty zyskują znaczenie religijne bądź magiczne), w obu konsekwencją symbolizmu jest rytualizm, odwoływanie się do sił nadprzyrodzonych wymaga osoby specjalnie do tego uprawnionej i wyspecjalizowanej (kapłan, czarownik)

42. Moc mana w magii (strony 94-96, Codrington, Levi-Strauss).

Mana - moc, skuteczność, nieco podobna do naszego „szczęścia”. Posiada tajemniczy, materialno - duchowy charakter. Mana przejawia się na przykład w uderzeniu gromu, w wiejącym wietrze, w drzewie, człowieku, zdrowiu, władzy. Każdy przejaw sił uznawanych za sakralne w przyrodzie oznacza przejaw mana. Jakieś przedmioty niekoniecznie muszą posiadać mana, ale niemal wszystkie mogą ją przenosić. Duchy posiadają mana i mogą ją przenosić. Ilość mana w przyrodzie jest stała, krąży w obiegu zamkniętym, jedne byty posiadają jej więcej, a inne mniej. To określa różnice między nimi (więcej mana będzie miał człowiek żywy od martwego bądź chorego, więcej mana będzie miał wódz od poddanego). Zdaniem Codringtona cała religia melanezyjska polega właśnie na tym, by mana zdobyć, i spożytkować dla własnego dobra. Pojawia się ona też u innych kultur, pod innymi nazwami, na przykład czuringa u Aranda (australia), brahman u hindusów, megbe u Pigmejów, manitu u Angolkinów, orenda u Irokezów. Często określenia te są zbliżone do pojęć „ciepła”, „żaru”, „ciężkości”. Czasem określa się też w ten sposób najwyższą istotę, jako dawcę siły. Mana ma charakter neutralny (można się nią posługiwać w dobrym i złym celu), lecz często mówi się o opozycji pomiędzy dobrym i złym jej aspektem (czuringa/arungkulta; orenda/otkon). Mana szczególnie bywa lokalizowana w pewnej ograniczonej liczbie przedmiotów, uznawanych za szczególnie cudowne bądź aktywne, jak na przykład kryształy kwarcu. Mana może służyć człowiekowi, jeśli tylko zna odpowiednie do tego rytuały. Niezależnie jednak od wiedzy czarownika, efekt może być osłabiony bądź zniesiony przez działalność, np innego czarownika albo ducha, który posiada więcej mana.

„Magia jako wierzenie jest w istocie rozpoznawaniem istnienia nadnaturalnej esencji sił sprawszych, mocy typu mana, bezosobowej lub mgliście uważanej za sobową, niebezpiecznej i tudno osiągalnej, ale którą można ujarzmić, kontrolować i kierować za pomocą słów i działań”.

43. Mechanizmy tabu (103 - 109, Steiner, Wasilewski, Douglas, Radcliffe- Brown, Freud, wielu innych)

Ta-pu (polinezja) oznacza to, co „silnie naznaczone, święte-przeklęte, zakazane”.

Tabu podlegają:

- Ważne osobistości, kapłani, wodzowie, ludzie posiadający potężną mana

- Słabi, kobiety, dzieci nienarodzone i noworodki, chorzy

- zwłoki, pewne potrawy uznane za nieczyste

- Główne akty życia: narodziny, inicjacja, śmierć, malżeństwo

- Obszar, teren, np. miejsce gdzie nastąpiło lądowanie łodzi, pola w czasie dojrzewania

- Słowa, zwłasza imiona zmarłych.

Tabu określa: 1) święty/nieczysty charakter ludzi bądź rzeczy, 2) rodzaj zakazu wynikający z tego charakteru, 3) świętość/nieczystość wynikającą z pogwałcenia tego zakazu.

Przekroczenie tego zakazu wywołuje natychmiastową reakcję mocy, często zagrażającą życiu. Dlatego tabu chroni i naruszającego przed negatywnym działaniem mocy, i obiektu naruszanego, przed utratą posiadanej mocy. Tabu nierozerwalnie łączy się z pojęciem mana. U polinezyjczyków wszystko, co posiada mana jest tapu (np wódz nie moze chodzić po ziemi z obawy przed utratą mana). Im silniejszą mana ma wódz bądź czarownik, tym większe tapu może nałożyć (przykład wodza Tavi z Tahiti, który za pomocą tabu chciał zmusic poddanych do oddania wszystkich swoich plonów swojemu synowi, co doprowadziło do zanegowania posiadanej przez niego siły mana, umożliwiającej mu nałożenie takiego tabu, i wywołania wojny domowej). Posiadając dużą mana można też rozwiązywać tabu nałożone przez osoby o mniejszej mana.

Według teorii Douglas i Steinera, tabu dotyczy tego, co nie jest na swoim miejscu, czegoś co znajduje się na granicy dwóch porządków (sacrum-profanum, ziemskie-nadprzyrodzone). Dotyczy rzeczy nieuporządkowanych, nie będacych tam gdzie ich miejce (ziemia w ogórdku jest ok, ale już ziemia na wypastowanej podłodze w przedpokoju jest śmieciem, i trzeba ją szybko uprzątnąć). Nieczyste jest to, co niepełne, kaleka, mutant, człowiek w niedokończonym, niezamkniętym etapie swojego życia.

Sporo problemów zrobił Leach i inni, którzy utożsamili tabu i świętość, mimo że wczęniej uważano że i święte, i nieczyste na równi może zostać objęte tabu. U Semitów na przykład nieczysta świnia nigdy nie była święta. Spór rozstrzyga Caillois, który w uproszczonych słowach Szyjewskego stwierdza że zmaza i świętość stanowią dwa bieguny jednego, niebezpiecznego obszaru, przeciwstawnego profanum.

Zgodnie z Wasilewskim, tabu nie musi oznaczać tylko negatywnego zbioru ograniczeń (np u Mongołów nie należy dziecku ucierać noska, by nie zabrakło mu w życiu szpiku). Tabu ma za zadanie przywrócić harmonię, stan idealny.

---