Teoretyczny dyskurs o literaturze - cele i właściwości (Culler)
Co to jest teoria?
Teoria może być nie tylko opisem czegoś, ale i swego rodzaju działalnością; można się nią zajmować (lub nie); można ją wykładać, studiować; można ją lubić lub nie itp.
Teoria radykalnie zmieniła charakter nauki o literaturze. Nie chodzi tu o teorię lit., ale o teorię samą w sobie, tzn. o dyskusje na tematy pozaliterackie, kwestie ogólne (b. luźno związane z tematyką lit.), częste odwołania do tekstów psychoanalitycznych, politycznych i filozoficznych.
Teoria może być: ustalonym zbiorem twierdzeń (np. teoria względności), spekulacją (potoczne znaczenie wyrazu teoria), domysłem. By uchodzić za teorię wyjaśnienie nie musi być oczywiste, ale powinno być trochę bardziej złożone. Teoria musi być czymś więcej niż hipotezą. Trudno ją udowodnić i zbić.
Teoria w literaturoznawstwie: nie oznacza prób wytłumaczenia istoty literatury ani metod jej badania. Jest rozległym obszarem myśli i piśmiennictwa o trudnych do określenia granicach.
Richard Rorty: od czasów Goethego, Macaulaya, Carlyle'a i Emersona rozwija się sposób pisania, który nie jest ani ocenianiem zalet utworów lit., ani historią idei, ani filozofią moralną, ani tworzeniem nowych wizji społeczeństwa, ale wszystkim tym naraz.
Teoria jest nieskończenie wielkim zbiorem piśmiennictwa o wszystkich rzeczach pod słońcem.
Teoria kwestionuje zdroworozsądkowe poglądy na znaczenie, pisarstwo, literaturę, doświadczenie. Kwestionuje, np.
Koncepcję, która mówi, że znaczenie tekstu sprowadza się do tego, co autor miał na myśli;
Pogląd, że pisarstwo jest ekspresją, której prawda tkwi poza nim, w wyrażanym doświadczeniu lub sytuacji;
Opinię, że rzeczywistość jest tym, co obecne w danej chwili.
Michel Focault: Historia seksualności; rewizja historii seksualności; jego teoria jest jednocześnie analityczna (zawiera analizę pojęcia seksu) i spekulatywna, tzn., że nie można odwołać się do żadnego świadectwa potwierdzającego tę teorię.
Jean Jacques Rousseau wg Derridy: “Nie ma niczego poza obrębem tekstu”; teksty Rousseau wykazują, że zamiast myśleć o życiu jako o czymś, do czego znaki i teksty są dodawane po to, by je reprezentować, powinniśmy je samo pojmować jako wypełnione znakami, jako coś, co jest wynikiem sygnifikacji.
Derridy: dzieła literackie (np. Wyznania Rousseau) mają charakter teoretyczny: dostarczają bezpośrednio argumentów dot. pisania, pożądania, substancji u suplementacji, wpływając na nasz sposób myślenia o nich.
Teoria wymaga działań spekulatywnych: ujęcia pożądania, języka i innych pojęć w sposób prowadzący do zakwestionowania ogólnie przyjętych idei.
Podsumowanie:
Teoria jest interdyscyplinarna (dyskurs wykraczający poza ramy swojej pierwotnej dyscypliny);
Teoria ma charakter analityczny i spekulatywny (próbuje dojść, co wiąże się z takimi pojęciami jak seks, język, pismo, znaczenie albo podmiot);
Teoria jest krytyką zdrowego rozsądku, kwestionuje pojęcia uznawane za naturalne.
Teoria - myślenie o myśleniu, rozważanie kategorii, którymi posługujemy się, by nadać czemuś sens.