Pojęcie przedmiotowe i podmiotowe administracji
Prawo w znaczeniu przedmiotowym to ogół norm, ustanowionych lub uznawanych przez państwo zabezpieczonych stosowaniem przymusu, regulujących organizację i zakres działania instytucji oraz postępowanie ludzi.
Normami stanowionymi przez państwo są normy prawne, które są rezultatem działalności właściwych organów władzy i administracji państwowej. Natomiast normami uznawanymi przez państwo są dotychczas zwyczajowo uznawane za obowiązujące, reguły postępowania podniesione do rangi powszechnie obowiązującego prawa, zabezpieczonego właściwą mu sankcją w przypadku jego naruszenia.
Istotną i charakterystyczną cechą prawa jako ogółu norm obowiązujących w państwie jest jego powszechność. Znaczy to, że normy prawne dotyczą w jednakowym stopniu wszystkich osób przebywających stale, a także czasowo, na terenie danego państwa bez względu na płeć, rasę, wyznanie czy przynależność do różnych ugrupowań społecznych i politycznych. Pewne odchylenia w zasadzie powszechności są uregulowane przepisami prawa prywatnego międzynarodowego.
Prawo w znaczeniu podmiotowym to pewne możliwości dowolnego zachowania się i uprawnienia (korzyści), jakie wynikają dla określonych osób z poszczególnych przepisów prawnych (prawa przedmiotowego).
Treścią prawa podmiotowego może być również możliwość domagania się określonego zachowania się pewnych osób. Przykładem takiego stanu prawnego jest norma art. 342 Kodeksu cywilnego która brzmi: "Nie wolno naruszać samowolnie posiadania (rzeczy), chociażby posiadacz był w złej wierze". Z przepisu tego wynika możliwość żądania od każdego wstrzymania się od działania powodującego naruszenie istniejącego stanu posiadania rzeczy przez jej posiadacza, a w przypadku zaistniałego naruszenia, jej zwrotu.
2. Funkcje administracji
3.Zasady organizacji administracji i prawa administracyjnego (pomocniczość, praworządność, centralizacja i decentralizacja, monizm i dualizm)
SUBSTYDIALNOŚĆ (pomocniczość) - w postawie obywatela władze publiczne powinny podejmować decyzje na jak najniższym szczeblu, decyzje te powinny być realizowane w odpowiednim miejscu, generalna zasada polityki strukturalnej.
Praworządność - zasada przestrzegania prawa przez organy państwa.
Pojęcie praworządności, według dominującego stanowiska nauki prawa, dotyczy wyłącznie przestrzegania prawa przez organy władzy publicznej, natomiast nie odnosi się do zachowań obywateli. Wiąże się ono z kwalifikacją prawną władczych działań organów władzy, zarówno w sferze stanowienia, jak i stosowania prawa.
Zgodnie z zasadą praworządności państwo prawa powinno:
działać w granicach prawa,
realizować zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa,
gwarantować pewność prawa
gwarantować prawo obrony obywatela przed sądem
Centralizacja jest jednym z wymiarów struktury organizacyjnej, jest funkcją stopnia przekazywania na niższe szczeble organizacyjne uprawnień decyzyjnych. Wyodrębnionym przez wymiar hierarchii stanowiskom kierowniczym centralizacja przypisuje formalne uprawnienia decyzyjne wraz z formalnym zakresem odpowiedzialności. Centralizacja zależy od tego, ile uprawnień do podejmowania decyzji przekazuje się na niższe poziomy w organizacji. Centralizacja i decentralizacja nie są jednak alternatywą - są raczej sprawą stopnia przekazywania uprawnień decyzyjnych. Rozumie się przez to fakt, iż żadna organizacja nie jest w pełni ani scentralizowana, ani zdecentralizowana. Można jedynie powiedzieć, że przedsiębiorstwo ma względnie scentralizowane określone funkcje, inne zaś względnie zdecentralizowane. Teoretycznie doskonale scentralizowana organizacja miałaby u szczytu jedną autorytatywną osobę, wszechwiedzącą i absolutnie mądrą. Osoba ta mogłaby zatem podejmować wszystkie ważne decyzje. Efektywność organizacji byłaby taka sama, jak w przypadku kompletnej decentralizacji, w której każdy kierownik na najniższym szczeblu byłby wszechwiedzący i mądry w swoim zakresie odpowiedzialności. Nie ma więc teoretycznej przewagi ani centralizacji, ani decentralizacji.
decentralizacja przeniesienie części uprawnień władzy centralnej na organy niższych szczebli oraz miejscowych, lokalnych samorządów, urzędów, instytucji.
Przykładami decentralizacji była reforma służby zdrowia wchodząca w skład programu czterech reform rządu Jerzego Buzka oraz utworzenie trzema ustawami z 1990 i 1998 trójszczeblowego samorządu terytorialnego.
monizm filoz. stanowisko w ontologii, przyjmujące, że natura bytu jest jednorodna, że istnieje tylko jedna substancja (którą jest wg materialistów materia, wg idealistów - duch, świadomość);
dualizm (pogląd uznający w jakiejś dziedzinie) działanie dwóch niezależnych od siebie (przeciwstawnych a. uzupełniających się) zasad, czynników (por. monizm; pluralizm); stanowisko metafizyczne a. teologiczne, przyjmujące istnienie dwóch różnych i niesprowadzalnych do siebie wzajemnie substancji a. czynnych zasad (np. duch i materia; ciało i dusza).
4. Prawo administracyjne a inne gałęzie prawa (prawo cywilne, prawo konstytucyjne) - podobieństwa i różnice
5. Pojęcie i podziały prawa administracyjnego
Podział prawa administracyjnego: Prawo ustrojowe. Prawo materialne. Prawo procesowe. Prawo zewnętrzne i wewnętrzne
PRAWO USTROJOWE - reguluje organizację i zadania administracji publicznej.
PRAWO MATERIALNE - reguluje wzajemne relacje administracji publicznej /podmiotów administrujących/ i podmiotów pozostających na zewnątrz w strukturach administracji /podmiotów administrowanych/.
Prawo PROCESOWE - ( cywilne, karne ) - stanowi zespół norm regulujących postępowanie przed sądami w sprawach cywilnych i karnych. Odmiennym systemem regulującym tok postępowania przed organami administracji publicznej są normy zawarte w kodeksie postępowania administracyjnego. Z prawem procesowym łączy się zbiór przepisów dotyczących organów ochrony prawnej, sądownictwa, prokuratury, adwokatów, radców prawnych, notariuszy oraz organów wykonawczych sądownictwa i organów ścigania.
Prawo zewnętrzne i wewnętrzne
Prawo wewnętrzne - to całość przepisów prawnych wydanych przez organ nadzorczy w
stosunku do organu podporządkowanego. Przepisy te są wydawane przez organ nadrzędny
na podstawie generalnej klauzuli kompetencyjnej do sprawowania kierownictwa lub
nadzoru. Z tego nie mogą wynikać żadne obowiązki i prawa dla obywateli i innych
jednostek z poza systemu.
Prawo zewnętrzne
Zewnętrzne organy kontroli działalności administracji:
RPO - od 1987 roku:
- może samodzielnie skarżyć do sądu administracyjnego,
- może skarżyć w trybie rewizji nadzwyczajnej wyroki NSA,
- może inicjować postępowanie administracyjne jako podmiot na prawach strony,
- może występować do TK o zbadanie zgodności z konstytucją,
- przyjmuje skargi od obywateli na działanie administracji.
6.Cechy źródeł prawa administracyjnego
CECHY ŹRÓDEŁ PRAWA ADMINISTRACYJNEGO
l. Źródła prawa adm. charakteryzują się szczeblową/stopniową, budową~ oznacza to,
ż akty prawa składające się na pojęcie prawa adm. można uporządkować według
pewnych kryteriów na różnych wysokościach.
2. Kryterium porządkowania systemu źródeł prawa:
-kryterium organu władzy publicznej ~ takie jest miejsce aktu prawnego w systemie
aktów prawnych, jakie jest miejsce organu władzy publicznej, który kreował dany akt
(stąd wynika ranga Konstytucji i ustaw);
- w przypadku, gdy mają być uporządkowana aktyn prawa pochodzące od jednego organu
władzy publicznej, kryterium porządkującym te akty jest stosunek prawa ogólnego do
prawa szczególnego, co oznacza wyższe miejsce norm ogólnych w systemie prawa.
3. Hierarchię budowy systemu źródeł prawa, należy odpowiednio rozumieć na tle
mechanizmów konkretyzacji prawa adm. przez władzę wykonawczą(adro. publiczną
i sądy.
-organ administracyjny (podmiot z zakresu władzy wykonawczej) rozstrzygający
indywidualne sprawy z zakresu adro. publicznej jest związany całością przepisów
prawnych ze wszystkich szczebli systemu źródeł, które odnoszą się do tej sprawy. Wynika
to z bezwzględnego (bezwzględnej mocy) obowiązywania prawa adro. Organ adm. nie ma, ·bowiem możliwości dobrowolnego wyboru prawnych form swojej działalności;
-sądy działają na podstawie ustaw i aktów równych ustawie ~ wynika z tego, ż nie są
one związane aktami wykonawczymi do ustawy, stosują je, kiedy uznają, że są one zgodne
z ustawą. Sądy mają prawo badania zgodności z ustawą przepisów wykonawczych do
ustawy i nie mogą ich stosować, jeżeli uznają je za sprzeczne z prawem.
Fakt działania sądów na wysokości ustaw ma duże znaczenie dla badania zgodności z
prawem aktów administracyjnych.
4. Prawo adro. ma bezwzględną moc wiążącą~ oznacza to, że uprawnienia zawarte w
prawie adm. przekształcają się w jego obowiązki (w sytuacji, kiedy zaistnieje stan
faktyczny przewidziany hipotezą normy ~ zasada obowiązku działania
administracji publicznej.
5. Prawo adm. jest nieskodyfikowane ~ wyjątek k.p.a. i kodeks celny.
6. Nie należ mylić pojęcia źródła prawa adm. z występującym w doktrynie tzw.
prawem wewnętrznym. Prawo wewnętrzne nie ma waloru prawa powszechnie
obowiązującego (do 97r.mówiło się ż jedynym źródłem prawa adro. jest prawo
wewnętrzne.
7. Źródła prawa administracyjnego powszechnie i wewnętrznie obowiązujące
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa są:
Konstytucja jest to akt normatywny zajmujący naczelne miejsce w systemie źródeł prawa. Jest najwyższym prawem Rzeczpospolitej Polskiej. Konstytucja jest w hierarchii źródeł prawa najważniejszym aktem ustawowym, stąd przyjęte jest w doktrynie określenie-ustawa zasadnicza. Wszystkie inne źródła muszą pozostawać w pełnej zgodności z Konstytucją.
Umowy międzynarodowe stają się źródłem prawa po ich ratyfikacji i ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP. Ratyfikacja oznacza, że państwo przyjmuje obowiązek przestrzegania umowy. Konstytucja RP rozstrzygnęła problem bezpośredniego stosowania umów międzynarodowych, art. 91 ust. 1 stanowi, że po ratyfikacji i ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw umowa stanowi cześć krajowego, czyli wewnętrznego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba, że jej stosowanie jest uzależnione od wydania odrębnej ustawy.
Ustawy w demokratycznym państwie prawa stanowią podstawę kształtowania całego systemu prawa. W hierarchii źródeł prawa zajmują miejsce bezpośrednio po Konstytucji. Ustawy regulują wszystkie sprawy związane z funkcjonowaniem administracji, a także określają prawa i obowiązki obywateli w stosunku do administracji. Dlatego zajmują one najważniejsze miejsce w systemie źródeł prawa administracyjnego.
Rozporządzenia z mocą ustawy wprowadzane są do sytemu źródeł prawa wyjątkowo, jako odstępstwo od zasady nadrzędności ustaw. Moc prawna takiego rozporządzenia jest taka sama jak ustaw zwykłych. Upoważnienie do ich wydawania daje Prezydentowi RP Konstytucja zgodnie z art. 234, jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent, na wniosek Rady Ministrów, wydaje rozporządzenia z mocą ustawy określające zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie stanu wojennego, a także podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z tych ograniczeń.
Rozporządzenia są aktami normatywnymi wykonawczymi w stosunku do ustaw. Uprawnienia do ich wydawania mają: Prezydent, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, minister kierujący określonym działem administracji rządowej, przewodniczący określonych w ustawie komitetów oraz Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Katalog tych podmiotów jest zamknięty. W każdym wypadku do wydania rozporządzenia konieczne jest szczegółowe upoważnienie zawarte w ustawie.
Do aktów normatywnych o charakterze wewnętrznym nie mających przymiotu powszechnie obowiązujących przepisów prawa Konstytucja zalicza: uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, zarządzenia ministrów. Podstawową ich cechą jest ograniczony zakres ich obowiązywania gdyż obowiązują w stosunku do jednostek organizacyjnych podległych organowi który je wyda. Akty prawa wewnętrznego nie mogą kształtować sytuacji prawnej podmiotów spoza danej struktury organizacyjnej. Nie mogą stanowić podstawy decyzji administracyjnych.
8. Publikacja i wejście w życie źródeł prawa administracyjnego
9. Prawo miejscowe
Akty prawa miejscowego ustanowione przez wojewodę lub organy administracji niezespolonej uchylane zostają, w trybie nadzoru, przez Prezesa Rady Ministrów, jeżeli są one niezgodne z ustawami, lub aktami wydanymi w celu ich wykonania. Mogą również zostać uchylone z powodu niezgodności z polityką rządu lub naruszenia zasad rzetelności i gospodarności. Tryb wykonywania kontroli aktów prawa miejscowego ustanawianych przez wojewodę i organy administracji niezespolonej określa rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 24 grudnia 1998 r. (Dz. U. Nr 162, poz. 1149).
Organy pozostałych jednostek samorządu terytorialnego, obok samorządu województwa, mają prawo do stanowienia przepisów powszechnie obowiązujących na obszarze powiatu ( samorząd powiatowy, gminy ( samorząd gminny)- na podstawie i w granicach upoważnień ustawowych ( art. 40 ust 1z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, Dz. U. nr 91, poz. 578 z późn. zm., oraz art. 40 ust. 1 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, tekst jedn. Dz. U. z 1996 r. nr 13, poz. 74 z późn. zm.). Podmiotami upoważnionymi do stanowienia tych przepisów są odpowiednio: rada powiatu, rada gminy, a w wyjątkowych przypadkach zarząd powiatu i zarząd gminy
10. Doktryna , zwyczaj, i orzecznictwo w systemie źródeł prawa administracyjnego