Protezy, IV rok Lekarski CM UMK, Rehabilitacja, Seminaria


:::PROTEZY:::

Proteza - aparat zastępczy uformowany sztucznie w celu uzupełnienia brakującej części ciała WHO

Protezowanie :Księga Rig Veda 1500 - 800 pne; Hipokrates 460 - 337 pne (protezy; aparaty ortopedyczne; obuwie korekcyjne), Herodot, Proteza rzymska III w pne, Ambrozy Pare XVI w, James Pott (1800) - 1-wsza proteza drewniana

Uprząż Petera Ballita (1818) - 1-wszy napęd mięśniowy, Beaufort - napęd zewn. (pneumatyczny)

PROTEZY

Rola - przywracanie max, wydolności narządu ruchu

Funkcje - podparcia, lokomocji, wykonywanie czynności życiowych, finalnie

TYPY:

Zewnętrzne (egzoprotezy)

Wewnętrzne (endoprotezy)

Tymczasowe

Definitywne

Kinetyczne (czynne)

Bierne

Para kinematyczna - 2 kk i staw

Zespół motoryczny - para kinemat. + mm + st.) bierny + czynny

Podstawowe funkcje kkd. - podparcie masy ciała, przemieszczenie w przestrzeni

Stanie dwunożne i na jednej nodze: mm. odwodziciele, mm posturalne. Mm. stabilizujące miednicę

Chód po płaszczyźnie poziomej

Faza podparcia 60%

-okres kontaktu pięty z podłożem 15 %

-okres kontaktu całej stopy 15%

-okres unoszenia pięty 25%

-okres odepchnięcia się palcami 5%

Faza wymachu 40%

Leczenie protetyczne - postępowanie zmierzające do osiągnięcia jedności protezy z organizmem

POSTĘPOWANIE / CZYNNIKI:

-kliniczna kwalifikacja do amputacji przygotowanie pacjenta do amputacji (rehab.) prawidłowo wykonana amputacja wytworzenie max. wydolnego kikuta (długość - faza podporowa +sterowanie w czasie chodu; umięśnienie; kształt - najgorszy kolbowaty, najlepszy walcowaty; wrażliwość powierzchni na ucisk; zakres ruchów w zachowanych st.) właściwy dobór protezy prawidłowa budowa protezy doskonałe dopasowanie protezy nauka posługiwania się protezą

Rehabilitacja:

Okres przedamputacyjny - przygotowanie psychiczne, fizyczne

Okres poamputacyjny, przed zaprotezowaniem - zapobieganie bólom, obrzękom

Okres protezy tymczasowej:

  1. KD - sztuczna kończyna zastępująca blokująca część kończyny naturalnej zarówno pod względem podstawowych jej funkcji mechanicznych jak i jej zewn. Kształt (Nauka stania i obciążania protezy, nauka wprawiania protezy w ruch mm kikuta, kontrola obrzęku kikuta, likwidowanie przykurczów, ocena funkcjonalna

konieczne umiejętności:

nakładanie protezy, stanie i siadanie, chodzenie, pokonywanie schodów...., samodzielne wstawanie

  1. KG

trening z protezą definitywną, rehabilitacja socjalna

Higiena skóry:

mikroklimat leja (wilgoć, ciepło, tarcie), mycie kikuta, zakładanie protezy (otarcia)

RODZAJE ENERGII WYKORZYSTYWANYCH W PROTEZACH:

  1. sterowanie bierne (najprostszym sposobem rozwierania haka lub palców ręki protezowej, stosowanym w protezach u małych dzieci oraz u osób nie mogących korzystać z zawieszania sterującego, jest pomoc drugiej ręki)

  2. sterowanie czynne (kinetyczne)- odtwarzają one funkcje amputowanej kończyny w stopniu odpowiednim do sprawności ogólnej i aktywności człowieka

    1. siła mięśniowa (odbywa się to za pośrednictwem linki sterującej); najpowszechniej używane źródło energii ruchowej

    2. bezpośrednie mechaniczne przeniesienie na rękę protezową lub hak energii kinetycznej kurczącego się mięśnia)- rzadko stosowane - zabieg mioplastyczny SAUERBRUCHA

    3. sterowanie bioelektryczne- polega na przetwarzaniu sygnałów mioelektrycznych, powstających wokół kurczącego się mięśnia, i wykorzystywaniu ich do sterowania ruchami ręki protezowej, zasilanej energią elektryczną.. Źródłem energii jest mała bateria ogniw o napięciu 12V.

Protezy ramienia - 2 źródła energii (ruch obręczy- zgięcie, przeprost ramienia; unoszenie barku; wysuwanie barku do przodu, ruch karku, ruch tułowia + źródła pozaustrojowe - dwutlenek węgla, energia elektryczna)

BUDOWA PROTEZY KKD:

Podstawowe elementy: - element zawieszenia, lej kikuta, stopa protezowa

Konstrukcja: - zewnątrzszkieletowa (skorupowa), wewnątrzszkieletowa (modularna)

PODZIAŁ:

ODCIĄŻAMY: grzebień k. piszczelowej, szczyt kikuta, guzowatość k .piszczel

OBCIĄŻAMY: okolice więzadła właściwego rzepki, boczne i przyśr pow piszczeli + trzon, łydkę

KONIECZNE JEST: negatyw, odlew

BUDOWA PROTEZY UDA

  1. lej kikutowy - wymiar A-P (guz kulszowy - przednia pow. ścięgien przywodzicieli uda); wymiar boczny (odległość krocza od zewn. pow. k.udowej w okolicy podkrętarzowej); półeczka siedzeniowa (kanał dla m. przywodziciela wielkiego, zagłębienie dla krętarza większego, m.prostego, pośladkowego średniego

  2. staw kolanowy protezy

  3. część goleniowa

  4. stopa

-Mechanizm bezpiecznego kolana - np. zamek szwajcarski - pacjent odblokowuje i może wykonać ruch zgięcia - wyprostu; mechanizm zapadkowy; sterowanie komputerowe

-przesunięcie ku przodowi linii obciążenia

zamek iglicowy

PROTEZA KANADYJSKA - najwyższy poziom amputacji; sterowanie przezruch miednicy i tułowia - połączenie przez kosz biodrowy (1/2 miednicy + pasy miednicy) Elementy poprawiające jakość chodu: obecność elementu sprężystego między osią st. biodr a koszem biodrowym - zapoczątkowanie wymachu oraz taśma ograniczająca ruch zgięcia

RODZAJE ZAWIESZEŃ PROTEZY UDA:

pas śląski, pas kalifornijski, szyna biodrowa podkrętarzowa( lej podciśnieniowy, szyna biodrowa pod i nadgrzebieniowa z pasem, zawieszenie szelkowe, kamizelkowe

BŁĘDY USTAWIENIA PROTEZY UDOWEJ:

Ustawienie odwiedzeniowe - ból w okolicy krocza, przykurcz odwiedzeniowy uda, nadmierna długość protezy

Przechylenie tułowia w stronę kończyny protezowanej - krótka proteza, złe osadzenie leja, niewydolność mm. odwodzicieli

Pogłębiona lordoza lędźwiowa - przykurcz zgięciowy kikuta, osłabienie mm. brzucha, osłabienie mm. prostowników st. biodr., ból w okol. guza kulszowego

Powłóczenie stopą w fazie wymachu - wolny wyrzut protezy do przodu, wadliwa f-cja st. kolanowego, funkcjonalne wydłużenie kk. protezowanej, przykurcz przywodzicieli uda kk. zdrowej, zsuwanie się protezy z kikuta

BUDOWA PROTEZY GOLENI:

Zaopatrzenie goleni

kontakt z podłożem, pole podparcia, propulsja

  1. część goleniowa z lejem kikutowym, b. stopa protezowa, c. zawieszenie stabilizujące

Stopa protezowa ze stawem skokowym jednoosiowym

Stopa protezowa bez stawu skokowego typu SACH

Lej kikuta - podparcie masy ciała; przenoszenie ruchów kikuta na protezę, połączenie kikuta z protezą - sterowanie protezy

Miejsce główne przenoszenia ciała na protezę - ścięgno rzepki

Zawieszenie stabilizujące (dopasowanie pełnokontaktowe, z wykorzystaniem budowy anatomicznej dalszej nasady uda: pasek nadkłykciowy PTB, modyfikacja leja typu KBM, modyfikacja PTS, tuleja udowa z szynami bocznymi)

PROTEZA GOLENI TYPY

Zewnątrzszkieletowa: a. Stopa, b. część goleniowa nośna i nadająca kształt zewnętrzny, c. lej kikutowy, d. zawieszenie

Wewnątrzszkieletowa: a. konstrukcja rurowa nośna, b. miękkie pokrycie konstrukcji rurowej nadającej kształt goleni

Właściwe ustawienie goleni:

PROTEZY STOPY

Palce (upośledzenie f-cji propulsji) - odpowiednie obuwie, uzupełnienia brak, ubytek palców

Przodostopie

Śródstopie, stęp - zaburzona propulsja, kształt stopy, ustawienie koślawe, odtworzyć łuk stopy: korekcja ustawienia, substytucja propulsji, uzupełnienie brakującej części, wkładka supinacyjna, odtworzenie tylnego łuku sklepienia

Guza piętowego

Stopa Choparta

Przykłady: mobilizator, proteza Syme`a

Stopa protezowa z elementami stawu skokowego: synamiczna, - statyczna (typu SACH)

PODZIAŁ PROTEZ KKG

                1. PROTEZY FUNKCJONALNE:

Czynne przeguby łokciowe

Obrotowe przeguby nadgarstka

2. PROTEZY KOSMETYCZNE

mechanizmy chwytne: ręce protezowe ( kciuk i palec są potrzebne do możliwości chwytnych); haki dwudzielne; wyspecjalizowane uchwyty i narzędzia: klasyczne, ręka Steepera, kosmetyczne uzupełnienie protezy

3. PROTEZY ROBOCZE

Ręka OttoBocka: ruch chwytny - kciuk, wskaziciel, palec środkowy, ręce biernie otwierane, czynnie otwierane, dwusuwowe, napęd mechaniczny, elektryczny, sterowanie elektromechaniczne, bioelektryczne

Ręce elektryczne: ruch chwytny - kciuk, wskaziciel, palec środkowy, napęd elektryczny, sterowanie elektromech, bioelektr.

Ręka bioelektryczna

-Zalety: szybkość reakcji na fizjologiczny bodziec ruchowy, poprawa komfortu ogólnego, estetyczny wygląd, eliminacja zawieszenia, zbliżona do naturalnej kontrola ruchów, niezależność ruchów rozwierania i zwierania

Wady: zwiększona masa ogólna, pogorszenie komfortu kikuta, ograniczenie ruchów stawu łokciowego

Inne zakończenia:

PROTEZY KOŃCZYN GÓRNYCH

ZESPÓŁ FUNKCJONALNY BARKU

    1. elementy bierne: obojczyk, łopatka, kość ramienna

    2. elementy czynne

zębaty przedni (unoszenie 160) b. czworoboczny (cz. Górna - unoszenie 160) c. Podobojczykowy, d. dzwigacz łopatki, e. równoległoboczny, f. piersiowy większy (zg 0 -60; rotacja wewn. 90), g. piersiowy mniejszy, h. najszerszy grzbietu (prost 0 - 30; rotacja wewn 90)

naramienny (zg 0 -60; prost 0 - 30; opuszczanie), b nadgrzebieniowy (opuszczanie), c. podgrzebieniowy (rotacja zewn 30-80), d. podłopatkowy (rotacja wewn 90), e. obły większy (prost 0- 30; rotacja wewn 90), f. obły mniejszy (rotacja zewn. 30-80), g. dwugłowy (zg 0 -60; opuszczanie), h. trójgłowy (prost 0 -30)

BUDOWA PROTEZY RAMIENIA:

lej kikutowy, lej zewnętrzny ramienia, mechanizm stawu łokciowego, lej zewnętrzny przedramienia, ręka protezowa, łącznik nadgarstkowy

ZESPÓŁ FUNKCJONALNY PRZEDRAMIENIA

staw łokciowy, staw promieniowo - łokciowy bliższy i dalszy

Zginanie 150: Ramienny, Dwuglowy ramienia, Ramienno - promieniowy

Prostowanie: trójgłowy ramienia, Łokciowy

Supinacja: dwugłowy ram, odwracacz przedramienia, odwracacz kciuka, prostownik długi kciuka, prostownik krótki kciuka, prostownik wskaziciela

Pronacja: nawrotny obły, nawrotny czworoboczny, zginacz promieniowy nadgarstka, prostownik promieniowy długi nadgarstka

ZESPÓŁ FUNKCJONALNY RĘKI

staw promieniowo - nadgarstkowy, 27 elementów kostnych

Zginanie dłoniowe 80: Zginacz promieniowy, Zginacz łokciowy, Dłoniowy długi

Prostowanie 70: Prostownik promieniowy długi nadgarstka, Prostownik promieniowy krótki nadgarstka, Prostownik łokciowy nadgarstka

Zgięcie promieniowe 5-10: Odwodziciel kciuka długi, Prostownik kciuka krótki, Prostownik nadgarstka promieniowy długi i krótki, Prostownik długi kciuka, Zginacz promieniowy nadgarstka

Zgięcie łokciowe 30: Prostownik łokciowy nadgarstka, Zginacz łokciowy nadgarstka

RUCHY CHWYTNE RĘKI

chwyt opuszkowy, chwyt szczypcowyy, chwyt cylindryczny, chwyt hakowy, chwyt młotowy

Ściskanie opuszkowe: prostownik długi, zginacz długi

Ruchy palców: układ prostowników długich, układ zginaczy długich, układ mm wewnętrznych (międzykostne grzbietowe (odwodziciele 4), międzykostne dłoniowe (przywodziciele 3), glistowate)

AMPUTACJA NA WYSOKOŚCI NADGARSTKA

PROTEZY RĘKI: kosmetyczne, bierna, czynnościowa

AMPUTACJA NA WYSOKOŚCI NADGARSTKA

kikut kineplastyczny Krukenberga (funkcje : chwyt, czucie; amputacje obu rąk u niewidomych, funkcja chwytna przez 2 kości przedramienia); kikut Marquardta; Protezy bierne; Protezy czynne - kinetyczne (sprawność ogólna, aktywność użytkownika, poziom amputacji, sprawność mechanizmów protezy)

ZAOPATRZENIE PROTEZOWE DZIECI: konstrukcja uproszczona, wyrośla kostne, dysproporcja wzrostu - kość po stronie zdrowej rośnie!, częśta zmiana leja protezy 1 - kilku razy w roku

ZAOPATRZENIE PROTEZOWE STARSZYCH: lekkość konstrukcji, stabilizacja kolana, dodatkowe zawieszenie

:::ORTEZY:::

Orteza- aparat użytku zewnętrznego stosowany do modyfikacji cech budowy i funkcjonowania układu nerwowo - mięśniowego oraz kostnego WHO

Indywidualnie dobierane i dopasowane konstrukcje techniczne stosowane w celu:

Ortezy stabiblizujące:

Stabilizacja kciuka - orteza Andersena, orteza Engena

Stabilizacja stawu łokciowego - zgięcie 90, przedramię w pronacji 45 (aparat tulejkowy na ramię i przedramię z przegubem łokciowym wolnym

Stabilizacja stawu barkowego - ramie w odwiedz. i rotacji zewn, antepulsji ramienna orteza odwodząca

Ortezy korekcyjne

Istota działania: podparcie masy ciała, mechaniczne ograniczenie lub wyłączenie ruchów, mechaniczne oporowanie wybranych grup mm, mechaniczne wspomaganie sił mm, elektryczna stymulacja grup mm

Zasady ortotyki prostota konstrukcji, maksymalna poprawa funkcji

prawidłowa ocena problemu funkcjonalnego dobranie odpowiedniej ortezy do rodzaju zaburzeń funkcjonaln prawidłowe wykonanie ortezy dokładne dopasowanie i sprawdzenie instrukcja o sposobie użytkowania i konserwacji zindywidualizowany dobów (uwzględnienie wieku, płci, masy ciała, zawodu, warunków pracy)

Podział ortez:

                1. Ortezy kończyny górnej

                2. Ortezy kończyny dolnej

                3. Ortezy kęgosłupa

                4. Inne ortezy

Ad. 2

        1. ortezy stopy

        2. ortezy stopowo - skokowe\

        3. ortezy kolanowo - skokowo - stopowe

        4. inne

ad A

wkładki ortopedyczne, obuwie ortopedyczne, obuwie na

ad B

Ortezy stawu skokowego wbudowane do obuwia ortopedycznego (OO)

podudziowe z jednostronnym strzemieniem bocznym; podudziowe z jednostronnym strzemieniem przyśrodkowym; podudziowe z obustronnym strzemienem

Ortezy stawu skokowego wbudowane do wkładki ortotycznej lub sandałowej ortezy stopy (SOS)

Ortezy skokowo - stopowe wyrównujące skrócenie KKD

ad C:

- OK - S wbudowane do obuwia

- OK - S wbudowane do WO lub SOS

ad D

Ortezy biodrowo - kolanowo - skokowo - stopowe

TYPY ORTEZ DLA STOPY

TYPY KONSTRUKCYJNE / PRZEZNACZENIE

-stabilizujące - dla stóp opadających; odciążające; dostosowane do zniekształcenia; korekcyjne(supinujące,, pronujące, unoszące tylko sklepienie podłużne, wyrównawcze, uzupełniające długość stopy

-amortyzujące

-czynnościowe

-drażniące (Spitzy`ego)

Wkładki ortopedyczne w stanach fizjologii

:okres pionizacji dziecka, okres skoków wzrostowych, uprawianie sportów, okres ciąży i połogu, okres starzenia się

Obuwie ortopedyczne

Dziecięce stopy koślawe

-supinujące tylko tylną część stopy (zapiętkowe supinujace, kopytkowe supinujące, supinujące z uniesieniem sklepienia podłużnego - Hohmana Langego

Stopy koślawo - płaskie (czynnościowe, strukturalne)

niewydolność mm, więzadłowa, trwałe odkształcenie łuków, zesztywnienie stopy

Stopy płaskie przewiedzione

Stopy poprzecznie - płaskie

Stopa końsko - szpotawa utrwalona( szeroka podeszwa - pięta, wzmocniona od zewnątrz, sztywna wysoka pięta)

Porażenna stopa piętowa - pionowe ustawienie pięty

Stopa wydrążona

Utrwalone deformacje stopy - końsko - szpotawa

Przykłady zaopatrzenia ortotycznego zapobiegające opadaniu stopy:

orteza szynowo- opaskowa, orteza ze sprężyną umieszczoną pod podeszwą, szyna spiralna z sandałem, szyna spiralna ze strzemieniem przymocowanym do buta, szyna Engena, szyna zapiętkowa

ORTEZY STAWU KOLANOWEGO

  1. profilaktyczne - zabezpieczają przed urazem, zmniejszają skutki ewentualnego urazu

  2. rehabilitacyjne - stosowane po urazach, w trakcie leczenia zdrowotnego, po leczeniu operacyjnym

(uszkodzenia aparatu wyprostnego, kolano skoczka, oderwanie m. czwroroglowego od rzepki, oderwanie więzadła właściwego rzepki, choroba Osgooda-Schlatera, skręcenia stawu kolanowego)

  1. funkcjonalne - stabilizują niestabilne kolano, niestabilności stawu:

(proste, rotacyjne złożone, połączone)

RODZAJE: tutor elastyczny z szynami bocznymi; orteza ograniczająca przeprost; aparat szynowo - opaskowy

ORTEZY STABILIZUJĄCE KD

(dysfunkcja zespołu motorycznego, kontrola ruchów w stawie, poprawa funkcji podpórczo - ruchowej)

TYPY: tulejki - tutory; półtulejki - łuski; aparaty szynowo - opaskowe (np. konwencjonalna z zamkiem szwajcarskim)

Orteza z zamkiem zapadowym

Orteza dynamiczna szynowo - tulejkowa

Orteza z szyną biodrową

ORTEZY ODCIĄŻAJĄCE

Ortezy stosowane w chorobie Perthesa

Szyna Thomasa

Szyny Folty

Aparat odciążający

ZAOPATRZENIA ORTOTYCZNE KRĘGOSŁUPA

Funkcje: podparcie, stabilizacja, odciążenie, korekcja zniekształceń

a) ortezy bierne (skoliozy, wady postawy, osteoporoza)

b) ortezy czynne - np. typu Milwaukee

Stabilizacja szyjnej części kręgosłupa

Miękkie, półsztywne, sztywne, pneumatyczne

(kołnierze okrężne, kołnierze podpórcze, uniwersalny kołnierz podpórczy JACKSON, kołnierz typu CAMP, kołnierz katowicki,kołnierze pneumatyczne typu MINERWA - opatrunek SCHANTZA dla: stłuczeń 3-4 tyg, skręceń + kołnierz ortopedyczny 8 tyg, zwiechnięć do poziomu C5 10tyg, poniżej C5 - półgorset obejmujący górną cz, klatki p.; złamanie zgnieceniowo - kompresyjne - gorset na talerzach biodrowych 4 m-ce

Część piersiowo- lędzwiowa - stabilizacja, odciążenie, kontrola zakresu ruchu