Zbigniew W. Jóźwiak

Zakład Fizjologii Pracy i Ergonomii

Instytut Medycyny Pracyim. prof. dra med. Jerzego Nofera

Sposoby bezpiecznego używania narządu ruchu w praktyce pielęgniarskiej

- zastosowanie ergonomii w profilaktyce chorób układu ruchu

Stanowiska pracy większości pielęgniarek związane są nierozdzielnie z wykonywaniem zadań obejmujących ręczne przemieszczanie pacjentów oraz innych ciężkich obiektów. Znaczne obciążenie fizyczne wynikające z tego powodu staje się przyczyną powstawania dolegliwości bólowych ze strony układu ruchu. Dolegliwości te mogą w najlepszym przypadku zmniejszyć możliwości funkcjonowania pielęgniarek w miejscu pracy i jakość ich pracy. Jeżeli sytuacja taka się przedłuża, wówczas dochodzi do nasilenia się dolegliwości, chorób i/lub urazów.

Ból kręgosłupa jest dolegliwością powszechnie znaną, częstość jej występowania wzrasta wraz z wiekiem chociaż może być także związany z wykonywaniem pracy ciężkiej lub wymagającej znacznego wysiłku koniecznego do utrzymywania określonej, często niefizjologicznej pozycji ciała. Badania wskazują, że 60 — 80% populacji w krajach uprzemysłowionych poszukuje pomocy z powodu dolegliwości bólowych dolnej części kręgosłupa (tzw. Low Back Pain — LBP), w Polsce ocenia się, że ok. 44% osób powyżej 15 roku życia odczuwało już takie bóle.

Najczęściej powstawanie dolegliwości bólowych ze strony układu mięśniowo-szkieletowego wiąże się z zawodowym wykonywaniem ciężkiej pracy fizycznej, a w szczególności:

1. wykonywaniem określonych czynności przez osoby niewystarczająco sprawne (niewytrenowane) lub nieprzyzwyczajone. Sporadyczne nawet wykonywanie czynności cięższych aniżeli te, do których jesteśmy przyzwyczajeni często prowadzi do powstania dolegliwości bólowych ze strony kręgosłupa.

2. nadmiernym obciążeniem fizycznym spowodowanym koniecznością utrzymywania określonej pozycji ciała przez dłuższy czas (obciążenie statyczne). Obciążenie tego typu nie jest zjawiskiem rzadkim w praktyce pielęgniarskiej, źródłem stresu posturalnego może być np. silne pochylenie ciała z poziomo położonym tułowiem.

3. urazami (i ostrymi atakami bólu), związanymi z wykonywaniem czynności wymagających większej sprawności fizycznej (przede wszystkim siły, ale również np. gibkości) aniżeli posiadana. Stwierdzono, że urazy tego rodzaju występują bardzo często u osób, dla których istnieje tylko niewielki margines pomiędzy laboratoryjnie określaną siłą maksymalną a siłą niezbędną do wykonania określonej czynności (tzn. u osób działających praktycznie na granicy swoich możliwości).

Tymczasem okazuje się, że źródłem tych dolegliwości może być (i najczęściej jest) całokształt naszej działalności związanej z wykorzystaniem naszych możliwości fizycznych - w pracy zawodowej, podczas wykonywania prac domowych i wreszcie podczas odpoczynku. Sensowne jest zatem, aby wszystkie zasady poprawnego używania układu ruchu (jest to głównie tzw. Szkoła Pleców) wykorzystywać nie tylko w pracy zawodowej, ale w każdej sytuacji wiążącej się z obciążeniem fizycznym (również podczas siedzenia w domu przed telewizorem czy komputerem).

W praktyce działalność profilaktyczna w odniesieniu do dolegliwości bólowych ze strony układu ruchu koncentruje się na trzech podstawowych kierunkach:

• zmniejszaniu wielkości obciążenia fizycznego,

• zwiększaniu sprawności fizycznej,

• właściwym odpoczynku.

1. Redukcja przeciążeń

1. technika

Zmniejszenie obciążenia fizycznego związanego z koniecznością ręcznego przemieszczania ciężkich obiektów można osiągnąć przede wszystkim dzięki zastosowaniu właściwych technik dźwigania. Ponadto zawsze przed wykonaniem czynności podnoszenia czy przemieszczenia pacjenta należy uświadomić sobie, czy jest to konieczne. Pozwoli to na uniknięcie zbędnego wysiłku i ryzyka. Należy pamiętać, że każde zadanie polegające na podnoszeniu pacjenta jest zadaniem unikalnym i dlatego wskazane jest wstępne dokładne przemyślenie go z uwzględnieniem wszelkich czynników mogących wpłynąć na bezpieczeństwo zarówno pielęgniarki, jak i pacjenta oraz pełna koncentracja w czasie wykonywania czynności. Wszelkie meble i urządzenia przeznaczone do transportu pacjentów a zatem łóżka na kółkach, fotele na kółkach, wózki powinny być w pełni sprawne technicznie. Szczególną uwagę należy w tym przypadku zwrócić na sprawność układu jezdnego - niesprawne kółka nie tylko wymuszają użycie większych sił, ale także stwarzają zagrożenie dla zdrowia personelu i pacjenta - np. zmniejszając stabilność.

1. Pozycja ciała

Podnoszenie jest bezpieczne jeżeli rzut środka ciężkości układu: osoba podnosząca i obiekt podnoszony mieści się wewnątrz powierzchni ograniczonej stopami, w przypadku wykraczania poza nią istnieje możliwość utraty równowagi. Stopy powinny być rozstawione w ten sposób aby utrzymać równowagę w czasie trwania całego ruchu. Jedna ze stóp powinna znajdować się możliwie blisko ciała pacjenta tak, aby przenosiła ciężar ciała pacjenta w początkowej fazie ruchu, druga wysunięta w kierunku ruchu i gotowa na przejęcie ciężaru. W przypadku konieczności podnoszenia z poziomu podłogi stopy powinny znajdować się po obu stronach obiektu tak, aby podnoszenie odbywało się między kolanami i możliwie blisko ciała.

Działanie mięśni może być efektywne jedynie wówczas, gdy zaangażowane mięśnie działają na stabilnej podstawie. Na ogół taką podstawę stanowi podłoże, jeżeli całe ciało jest na nim wsparte, a stopy rozmieszczone są w ten sposób, że umożliwiają bezpieczeństwo i zachowanie równowagi podczas wykonywania ruchów. Niewłaściwie rozmieszczone stopy mogą więc zaprzepaścić cały wysiłek mięśni włożony w czynność podnoszenia, a ponadto mogą być przyczyną nadmiernego obciążenia i powstania urazów.

Podnoszenie na wyprostowanych kolanach usztywnia całą kończynę dolną oraz staw biodrowy, co w rezultacie wymusza całą pozycję ciała. Tak więc zaleca się lekko ugiąć kolana w początkowej fazie podnoszenia, a następnie wyprostować je. Nigdy nie należy wykonywać podnoszenia obiektów przed kolanami (raczej pomiędzy nimi), daleko odsuniętych od ciała, ani też z jednej strony ciała — prowadzi to zazwyczaj do nadmiernego obciążenia kręgosłupa poprzez skręcenie go.

Niewygodny lub niebezpieczny chwyt rękoma może powodować nadmierne napięcie w mięśniach zginaczach całego ciała (zwłaszcza przedramienia, ramienia, barków i brzucha) i powodować tendencję do zawyżenia wysiłku w stosunku do rzeczywistych potrzeb, wynikających z określonego zadania. Wygodny chwyt zapewni większe bezpieczeństwo i mniejsze ryzyko urazów. Jeżeli tylko jest to możliwe, jedna ręka powinna znajdować się pod obiektem trzymanym lub przenoszonym. Podczas przenoszenia pacjenta do chwytu powinna być użyta tylko jedna ręka, druga powinna podtrzymywać obiekt od dołu. Jeżeli ręce są równoległe, kontrola równowagi obiektu jest utrudniona i dlatego automatycznie wzmacnia się nadmiernie chwyt (wysiłek mięśni zapobiegający „wyślizgnięciu się” obiektu). Należy starać się, aby podnoszeni pacjenci opierali się na przedniej części ciała, dzięki temu ręce nie muszą przenosić całego obciążenia. Należy ponadto pamiętać, że im większa jest powierzchnia chwytu, tym jest on bardziej bezpieczny.

Pochylone plecy to słabe plecy. Niewłaściwa pozycja stawów kręgowych prowadzi do nadmiernego napięcia mięśniowego i ryzyka urazu. Pochylanie pleców zmniejsza również efektywność mięśni ramion i barków, a powoduje znaczący wzrost obciążenia kręgosłupa. Dotyczy to nie tylko czynności podnoszenia, ale całokształtu stereotypów ruchów i zachowań człowieka (np. prostego pochylania się nad biurkiem) w tym również całej praktyki pielęgniarskiej, a w szczególności opieki nad pacjentem w łóżku.

2. Czynniki środowiska pracy wpływające na bezpieczne wykonywanie czynności związanych z transportem ręcznym

Bardzo często na decyzję dotyczącą sposobu wykonania czynności związanych z transportem ręcznym wpływa wiele czynników pozaludzkich: wymiary, kształt i masę obiektu, jego sztywność (a raczej jej brak), rodzaj powierzchni zewnętrznych, warunki panujące na stanowisku (wysokość pułapu, powierzchnia podłogi, mikroklimat), a także — i jest to chyba najważniejsze — fizyczne i psychiczne możliwości pracownika.

Całkowite wymiary obiektu podnoszonego bez względu na jego masę są bardzo ważne. Jak w przypadku każdego mechanicznego urządzenia podnoszącego, tak i podczas podnoszenia ręcznego środek masy obiektu podnoszonego powinien być jak najbliżej pionowej osi ciała. Im szerzej i dalej rozstawione są ręce trzymające przedmiot, tym większego napięcia wymagają mięśnie ramion, klatki piersiowej i grzbietu. Często podczas przemieszczania dużych przedmiotów bardzo pomocne mogą być proste narzędzia: pasy nośne, maty itp.

Kształt obiektu podnoszonego powinien odpowiadać jego rozmiarom i ciężarowi tak, aby możliwe było trzymanie go w pobliżu jego środka masy. Wiele obiektów nie ma jednak jednoznacznie określonego położenia środka masy (np. pojemniki z płynami, materiałami sypkimi) i wówczas położenie środka masy w czasie przenoszenia może się zmieniać. Do przypadków takich należą również pacjenci bezwładni, nieprzytomni czy też nieświadomi i wymaga to zachowanie szczególnej ostrożności.

Bardzo wskazane są oczywiście wszelkie działania na rzecz zmniejszania masy przedmiotów podnoszonych jednorazowo, ale należy podkreślić zarazem, że ludzie znacznie ostrożniej podnoszą obiekty duże i ciężkie niż lżejsze. Dlatego też niekiedy częściej dochodzi do nadużywania możliwości organizmu podczas ręcznego operowania przedmiotami wcale nie najcięższymi (zwłaszcza w niesprzyjających warunkach — pozycja ciała, wygoda chwytu itp.)

Obiekt zmieniający swój kształt podczas noszenia utrudnia uzyskanie właściwego chwytu. Wiele materiałów pakowanych jest w worki lub torby. Nawet w przypadku dobrego „upchnięcia” worka zachowuje on pewne zróżnicowanie sztywności, które podczas przenoszenia może wytrącić pracownika z równowagi.

Problem ten obserwuje się często podczas pracy pielęgniarek dzierżących niechlubne rekordy częstości występowania urazów i dolegliwości ze strony układu ruchu. Otóż jednym z ważniejszych problemów, jakie napotykają one w swojej pracy jest przemieszczanie pacjentów. Fakt, że obiekt przemieszczany jest żywy dodatkowo zwiększa wagę problemu. Kolejnym (poza brakiem mechanicznej sztywności pacjenta) problemem jest w praktyce pielęgniarskiej liczba ruchomych elementów połączonych (kończyny, głowa) z obiektem trzymanym (tułów) i znaczna trudność z uzyskaniem dobrego, bezpiecznego chwytu. Komplikację może stanowić ponadto możliwość wykonywania przez przenoszonego pacjenta nagłych ruchów.

Podczas ręcznego operowania przedmiotami olbrzymie znaczenie dla obciążenia mają wysokość oraz ułożenie rąk. Jak już wspomniano ręce powinny być umieszczone z przodu ciała, pomiędzy stawami ramieniowymi, jak najbliżej tułowia. Wysokość rąk powinna zawierać się pomiędzy odcinkiem piersiowym kręgosłupa a udami. Przekroczenie tego obszaru, nawet podczas pojedynczych ruchów powoduje znaczący wzrost obciążenia. W szczególności należy eliminować czynności, podczas których ręce znajdują się powyżej głowy lub poniżej stóp, niekiedy jednak są one konieczne. Przykładem zadań tego typu może być praca we włazach lub niszach (np. wkładanie i wyjmowanie pudeł ze sterylizatorów, worków z bielizną itp.). Operowanie przedmiotami powyżej głowy stwarza jeszcze dodatkową niedogodność związaną z brakiem możliwości obserwacji górnej części przedmiotu — może to powodować ryzyko upadku przedmiotów już tam umieszczonych na głowę pielęgniarki. Istotna jest również znajomość ciężaru zdejmowanego z wysokich półek, aby nie wystąpiła przykra niespodzianka.

Podczas rozważania właściwych i niewłaściwych metod ręcznego operowania ciężarami należy także brać pod uwagę możliwości utrzymywania równowagi. Równowaga zaś w znacznym stopniu zależy od stabilności podłoża. Osoba stojąca lub poruszająca się po niestabilnym podłożu (śliskim lub mokrym) musi automatycznie napinać mięśnie w celu utrzymania równowagi. Podczas doboru odpowiedniego obuwia najczęściej bierze się pod uwagę ochronę palców stóp (noski) oraz podeszwy, chociaż but powinien stabilizować stopę w wielu płaszczyznach (m.in. dzięki usztywnieniu stawu skokowego).

Istnieje szeroki zestaw urządzeń mechanicznych pomocnych przy podnoszeniu pacjentów rozpoczynający się od prostych, ułatwiających pracę fizyczną pielęgniarek i kończący się na zasilanych energią elektryczną dźwigach eliminujących ten rodzaj pracy.

Do najprostszych urządzeń tego typu zaliczyć można:

- płyty drewniane pozwalające pacjentowi o sprawnych kończynach górnych przenieść się samodzielnie np. z fotela na kółkach na łóżko,

-. wysięgniki z uchwytami nad łóżkiem,

- pasy do podnoszenia pacjenta,

- płachty umożliwiające przesuwanie leżącego na nich pacjenta np. z łóżka na wózek,

2. Doskonalenie sprawności fizycznej

Organizm ludzki wymaga okresowych ćwiczeń fizycznych w celu utrzymania odpowiedniej sprawności. Potrzeba ta uzależniona jest między innymi od wieku, płci oraz wykonywanej pracy. Zwiększanie sprawności fizycznej, przede wszystkim siły, ale również gibkości, wytrzymałości pozwala na lepszą tolerancję wysiłku fizycznego z którym spotykamy się w pracy zawodowej. Najlepsze efekty w zakresie zwiększenia sprawności fizycznej uzyskuje się wykonując ćwiczenia fizyczne, należy jednak pamiętać, że warunkiem efektywności tych ćwiczeń jest wykonywanie ich przynajmniej trzy razy w tygodniu po pół godziny tak, aby duże grupy mięśniowe tułowia i nóg wykonywały pracę dynamiczną. Celowe jest wybieranie, oprócz typowych ćwiczeń wzmacniających czy ogólnorozwojowych, również takich, które służą poprawie postawy, koordynacji ruchów, równowagi i technik podnoszenia ciężkich przedmiotów. Regularne wykonywanie takich ćwiczeń umożliwia także powstawanie i utrwalanie poprawnych nawyków zachowań związanych z czynnościami podnoszenia/ przenoszenia przydatnymi zwłaszcza w sytuacjach nagłych, np. typu „patient saving”.

3. Wypoczynek bierny

W utrzymaniu sprawności fizycznej bardzo pomocny jest również tzw. aktywny wypoczynek: spacery, wędrówki piesze, pływanie czy jazda na rowerze. Dodatkową zaletą takiego wypoczynku jest jego pozytywny wpływ na nasz układ krążenia.

Aby nie zaprzepaścić efektów całej tzw. fizycznej aktywności pozazawodowej należy zwrócić uwagę również na warunki, w jakich odbywa się wypoczynek bierny. Przede wszystkim konieczne jest zadbanie o dobre łóżko — proste, bez wgnieceń, ustawione poziomo. Istotna jest także jakość materaca, który powinien zapewnić wystarczające podparcie kręgosłupa, a jego twardość powinna zostać dobrana stosownie do masy ciała użytkownika. I wreszcie dobre krzesło - fotel - kanapa (zapewniające m.in. odpowiednie podparcie odcinka lędźwiowego kręgosłupa) na którym najczęściej spędzamy wiele godzin: przy stole, przed telewizorem i komputerem, z książką.

2. Zakończenie

Znajomość mechaniki kręgosłupa oraz technik dźwigania ciężarów pozwala na sformułowanie kilku podstawowych reguł, które muszą być zachowane podczas bezpiecznego podnoszenia. Oto one:

1. Należy unikać długotrwałego obciążenia kręgosłupa. Oznacza to, że nie należy podnosić ciężarów zbyt dużych ani poddawać się niepotrzebnemu długotrwałemu obciążeniu posturalnemu, związanemu ze skręconą lub pochyloną na boki pozycją ciała.

2. Podnosić tylko wówczas, gdy pozycja ciała jest stabilna, tzn. rzut środka ciężaru ciała nie wykracza poza powierzchnię ograniczoną stopami. Nie wolno podejmować podnoszenia przy braku równowagi.

3. Każde obciążenie kręgosłupa skręconego lub zgiętego na boki jest niebezpieczne i może prowadzić do dolegliwości, a nawet trwałego uszkodzenia kręgosłupa.

4. Podnoszone ciężary powinny znajdować się jak najbliżej ciała.

5. Należy unikać podnoszenia ciężaru znajdującego się przed kolanami lub po jednej ich stronie, podnoszony ciężar powinien znajdować się pomiędzy kolanami.

Powyższe reguły można również przedstawić w postaci trzech zasad, obowiązujących podczas podnoszenia/przenoszenia ciężarów:

ZASADA I

Jeżeli nie czujesz się na siłach by podnieść konkretny obiekt poszukaj pomocy.

ZASADA II

To ty zawsze musisz panować nad ciężarem, a nie ciężar nad tobą.

ZASADA III

Zanim zaczniesz działać — pomyśl.

1. Oszacuj możliwość wykonania zadania.

2. Postaraj się o zabezpieczenie równowagi.

3. Unikaj silnego pochylania się.

4. Nie skręcaj tułowia.

5. Zawsze wykonuj łagodne, płynne ruchy.

6. Upewnij się, czy będziesz miał wystarczającą widoczność.

7. Jeżeli jest to konieczne, używaj narzędzi pomocniczych.

8. Lepsze jest pchanie lub ciągnięcie ładunku, aniżeli przenoszenie go.

9. Wykorzystuj osobiste wyposażenie ochronne.

10. Utrzymuj ciężar blisko ciała.

Podnoszenie pacjentów - schemat postępowania

• Najpierw pomyśl. Oceń możliwość wykonania czynności, trudności z tym związane oraz potencjalne problemy.

• Podnoś pacjenta jedynie wówczas, jeżeli masz pewność, że to wykonasz.

• Nigdy nie podnoś pacjenta samodzielnie. Zawsze poproś o pomoc.

• Wytłumacz pacjentowi, co zamierzasz zrobić. Nieprzygotowany pacjent może stawiać niezamierzony opór. Jeżeli jest to możliwe, poproś pacjenta o współpracę - często może on wskazać łatwiejszy sposób wykonania tej czynności.

• Jeżeli jest to możliwe wykorzystaj pomoce do podnoszenia.

• Jeżeli pacjent upadnie nie próbuj podnosić go samodzielnie. Ułóż go wygodnie na podłodze i wezwij pomoc.

• Jeżeli w czasie podnoszenia wystąpią jakiekolwiek dolegliwości bólowe, zgłoś to przełożonym i poddaj się badaniu lekarskiemu.

3. Uwagi dla pracodawcy

Stosowanie zasad prawidłowego sposobu wykonywania prac związanych z transportem ręcznym jest bardzo ważnym elementem naszej aktywności fizycznej. Dotyczy nie tylko pracy zawodowej, ale również wielu czynności wykonywanych poza nią. Tym niemniej należy pamiętać, że zasady te stanowią tylko jeden z elementów ochrony naszego układu ruchu. Konieczne jest także zwrócenie uwagi pracodawców na cały szereg elementów wchodzących w skład tzw. czynności transportu ręcznego, których usprawnienie w istotny sposób może zwiększyć bezpieczeństwo, jakość i wydajność pracy, a zmniejszyć zmęczenie i uciążliwość pracy. Elementy te przedstawiono poniżej.

1

Drogi transportu

zapewnienie drożności odpowiednie oznakowanie odpowiednia szerokość zapewnienie poręczy i barier (zwłaszcza na rampach i schodach) równa i gładka powierzchnia o pokryciu zapobiegającym ślizganiu się eliminacja schodów na rzecz ramp — pochylni o odpowiednim kącie nachylenia pojemniki na odpadki zapobiegające zaśmiecaniu dróg

Czystość i drożność dróg transportowych z łatwym dostępem do miejsc pracy zapewnia poczucie bezpieczeństwa i szybki transport.

Możliwość transportu dwukierunkowego to minimalne wymaganie w stosunku do przejść i korytarzy. Sprawny transport dwukierunkowy ułatwia przepływ pracy i zapobiega wypadkom.

Przejścia i korytarze wystarczająco szerokie, aby umożliwić ruch pchanych łóżek i wózków, znacznie ułatwiają pracę ze względu na i bezpieczniejsze operacje transportu.

Noszenie obiektów na nierównej lub śliskiej nawierzchni jest częstą przyczyną wypadków. Wypadki tego rodzaju eliminowane są przez właściwe przygotowanie dróg transportu.

Używanie wózków lub stojaków na kołach jest znacznie łatwiejsze w przypadku, gdy podłoga jest równa i wolna od przeszkód.

2

Stosowanie właściwych technik ręcznego przemieszczania ciężarów

szkolenie pracowników dostosowanie wysokości roboczej do zadań i parametrów antropometrycznych użytkowników zapewnienie krzeseł do chwilowego odpoczynku

Szczególnie w przypadku ciężkich obiektów pchanie i ciągnięcie jest mniej męczące a zarazem bezpieczniejsze, aniżeli ich podnoszenie i opuszczanie.

Poziomy ruch ciężkich obiektów jest bardziej efektywny i pozwala na lepszą kontrolę pracy, ponieważ praca wymaga mniej siły i pracownik nie musi przemieszczać masy swego ciała.

Pchanie i ciągnięcie na właściwej wysokości zamiast podnoszenia pozwala zapobiegać urazom kręgosłupa.

Właściwa wysokość miejsca pracy ręcznej ułatwia efektywną pracę i zmniejsza zmęczenie. Większość operacji wykonywana jest najlepiej na poziomie bliskim wysokości łokcia.

Jeżeli wysokość powierzchni roboczej jest zbyt duża, odczuwalna jest sztywność i bolesność szyi i ramion, ponieważ kończyny górne muszą być trzymane wysoko. Zdarza się to zarówno w przypadku pozycji stojącej, jak i siedzącej.

Jeżeli powierzchnia robocza jest zbyt nisko, rozwija się zespół bólowy dolnego odcinka kręgosłupa, co związane jest z pochylaniem tułowia do przodu. Jest to poważna sprawa podczas pracy stojącej. Podczas pracy siedzącej zbyt niska powierzchnia robocza powoduje na dłuższą metę zarówno dyskomfort ramion, jak i pleców.

Czynności robocze są bardziej efektywne, jeżeli wykonywane są blisko ciała i z przodu w pozycji naturalnej. Stanowisko pracy należy tak zaprojektować, aby umożliwić wykonywanie czynności w ten sposób. Praca w pozycji niestabilnej — niezrównoważonej może powodować kosztowne błędy.

Zmęczenie pracowników i ryzyko wystąpienia dolegliwości ze strony szyi, kończyn górnych i kręgosłupa mogą być zmniejszone, gdy unika się nienaturalnych pozycji ciała.

Stanie przez okres całej pracy jest męczące. Powoduje nasilanie się bólów pleców, nóg i stóp, niekorzystnie wpływa na jakość pracy. Okazjonalne siedzenie pomaga zmniejszyć zmęczenie.

Ciągłe stanie jest często przyjmowane jako wyraz dyscypliny pracy. Ale większość osób pracujących na stojąco powinna mieć możliwość siedzenia i umożliwić to może obecność krzeseł lub stołków. Pomaga to podnieść jakość pracy i satysfakcję z pracy. Jeżeli niektóre czynności wykonywane przez stojących pracowników mogą być wykonywane na siedząco, należy umożliwić to, dopasowując konstrukcyjnie stanowisko. Zamienne stanie i siedzenie jest wyrazem dobrej organizacji pracy.

Okazjonalne siedzenie jest dobrą zasadą podczas pracy w pozycji stojącej. Należy zachęcać do tego i udostępnić krzesła lub stołki w pobliżu stanowiska pracy.

3

Stosowanie urządzeń ręcznych ułatwiających transport

łóżka na kołach, wózki szelki, pasy, maty

Przemieszczanie obiektów wymaga nie tylko znacznego wysiłku, ale także może prowadzić do wypadków, podczas przemieszczany sprzęt ulegają uszkodzeniu a pacjenci lub pracownicy doznają urazów. Można tego uniknąć, wykorzystując „koło jezdne”.

Dzięki wykorzystaniu kołowych środków transportu można znacząco zredukować liczbę kursów transportowych. Oznacza to wzrost wydajności i bezpieczeństwa.

4

Stosowanie urządzeń mechanicznych wspomagających transport ręczny

podnośniki mechaniczne, dźwigi stoły o regulowanej wysokości przenośniki wózki z napędem

Ręczne podnoszenie, opuszczanie i przemieszczanie ciężkich obiektów jest jedną z najważniejszych przyczyn wypadków i urazów kręgosłupa, związanych z ręcznym operowaniem materiałami. Najlepszym sposobem zapobiegania takim wypadkom i urazom jest eliminacja pracy ręcznej poprzez stosowanie urządzeń mechanicznych.

Ręczne podnoszenie i przenoszenie ciężkich przedmiotów wymaga wprawy i zabiera dużo czasu. Zastosowanie urządzeń mechanicznych pozwala na efektywniejsze i szybsze wykonanie tych zadań.

Wprowadzenie urządzeń mechanicznych wspomagających transport ręczny znacznie pomaga w lepszej organizacji pracy.

5

Stanowisko pracy

właściwa przestrzeń zapewniająca swobodę ruchów i zapobiegająca konieczności pochylania się i skręcania tułowia eliminacja różnic wysokości poszczególnych powierzchni roboczych łączenie zadań związanych z podnoszeniem z czynnościami o niewielkim obciążeniu fizycznym

Ręczne podnoszenie ciężkich obiektów jest męczące i jest częstą przyczyną urazów kręgosłupa. Jeżeli nie może być ono zastąpione przez użycie urządzeń na kołach lub transport mechaniczny, najlepiej jest łączyć ciężką pracę z zadaniami lżejszymi fizycznie. Zapobiega to nadmiernemu obciążeniu ciężką pracą.

Eliminacja różnic wysokości poszczególnych powierzchni roboczych (np. układ łóżko - stół zabiegowy o regulowanej wysokości) pozwala na zastąpienie czynności podnoszenia i opuszczania pacjenta na rzecz ciągnięcia (a użycie mat poślizgowych jeszcze tą czynność ułatwi.

Łączenie ciężkiego podnoszenia z pracami lżejszymi zmniejsza zmęczenie i ryzyko urazów kręgosłupa. Pomaga zwiększyć ogólną efektywność pracownika.

9

Zapewnienie odpowiednich środków ochrony osobistej

rękawice obuwie odzież

Użycie niewłaściwego rodzaju wyposażenia ochronnego daje pracownikom fałszywe poczucie bezpieczeństwa. Jest to bardzo niebezpieczne.

Jeżeli osobiste wyposażenie ochronne jest akceptowane przez pracowników, zapewnione jest jego regularne użycie i zmniejsza się ryzyko wypadków i urazów.

Osobiste wyposażenie ochronne powinno być wygodne i nie może ograniczać ruchów.

Więcej informacji nt. poprawnego używania układu mięśniowo-szkieletowego w praktyce pielegniarskiej oraz programu profilaktyczno-rehabilitacyjnego dla pielęgniarek znaleźć można na stronie internetowej Instytutu Medycyny Pracy im. prof. Jerzego Nofera w Łodzi: www.imp.lodz.pl/pielegniarki.

Opracowanie oraz wdrożenie programu profilaktyczno-rehabilitacyjnego dla pielęgniarek było sfinansowane przez Komitet Badań Naukowych (grant KBN nr 4 PO5D 012 17 pn.: „Określenie czynników ryzyka dolegliwości ze strony układu ruchu u pielęgniarek oraz opracowanie podstaw programu profilaktyki w tym zakresie”) oraz Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej (zadania pn.: „Wdrożenie nowoczesnych zasad ergonomii w prewencji schorzeń układu ruchu związanych ze sposobem wykonywania pracy pielęgniarki” i „Upowszechnienie programu ograniczania przeciążenia układu ruchu u pielęgniarek”).

5

---