fizjologia-referat insulina


Insulina to ten hormon w naszym organiźmie, który jest odpowiedzialny za obniżenie poziomu cukru we krwi. U zdrowego człowieka produkują ją komórki beta trzustki, natomiast cukrzcy muszą sobie ją podawać w postaci zastrzyków, gdyż u nich doszło do zatrzymania pracy owych kmórek. Ze względu na pochodzenie, insulinę możemy podzielić na dwa rodzaje: zwierzęcą (wołową i wieprzową)i ludzką (półsyntetyczną, produkowana z wykorzystaniem inżynierii genetycznej, analog). W Polsce leczy się cukrzyków insuliną ludzką, którą można zakupić w aptekach na receptę. Ponieważ jest to lek, który podtrzymuje nas przy życiu, został przydzielony na niego ryczałt i jedno opakowanie insuliny średnio kosztuje 2,50zł. Ze względu na działanie insuliny ludzkie zostały podzielone na cztery rodzaje.

-Insulina działająca bezpośrednio - analog insuliny krótkodziałającej.
>> Humalog

-Insulina krótko działająca - insulina krystaliczna zawsze przezroczysta.
>> Actrapid
>> Humulina R
>> Insuman Rapie

-Insulina o przedłużonym dziłaniu - zawsze jest mętna, przed uzyciem nalezy ją wymieszać.
>> Insulatard
>> Protaphan
>> Humulina N
>> Insuman Basal

-Insulina o najdłuższym czasie działania - są mętne, nalezy je wymieszać przed wstrzyknięciem.
>> Humulin U
>> Ultratard

Zastrzyki z isnulin są na ogół mało bolesne i szybko mozna się do takiego stopnia natężenia bólu przyzwyczaić. Do takich zabiegów potrzebujemy odpowiedniego przyrządu zwanego PENem. Z wyglądu przypomina pióro do pisania, tyle że zamiast atramentu ma nabój z insuliną zwany penfilem. Jest to urządzenie dużo praktyczniejsze i bardziej precyzyjne od używanych jeszcze czasem i w obecnym czasie strzykawek, które powoli zaczynają zanikać.I bardzo dobrze. Dlaczego? Otóż:
>> nie trzeba nabierać insuliny przed jej kazdym podaniem;
>> insulina w penfilach jest lepiej chroniona, nie psuje się w temperaturze do 25ºC;
>> igła w penie jest znacznie cińsza i zastrzyki sa mniej bolesne (osoby szczupłe powinny używać igieł o długości 8mm i śrenicy 0,25-0,33mm, natomiast otyłe o długości 12-13mm i średnicy 0,33-0,36mm);
>> nie przypomina wyglądem strzykawki (można go trzymać w kieszeni marynarki czy kurtki)
>> dokładnie podaje tyle insuliny, ile nastawiłeś specjalnym pokrętłem

Isulinę należy podawać domięśniowo lub podskórnie. Należy chwycić palcami fałd skóry i wbić igłę pod katem 45º u osób szczupłych lub 90º u osób otyłych. Takie zastrzyki wykonuje się w pięć różnych miejsc na ciele. Są to: brzuch, ramiona (skąd insulina wchłania się najszybciej), uda, łopatki (gdzie insulina wchłania się wolniej oraz pośladki (z których wchłania się najwolniej).Na szybkość wchłaniania insuliny wpływają również i inne czynniki, takie jak: aktywność fizyczna oraz temperatura ciała, gdzie szybkosć wchłonięcia się zwiększa.

Penfily zazwyczaj przechowuje się w najcieplejszym miejscu lodówki lub zimą w temperaturze pokojowej. Jak stwierdzić, czy insulina się zepsuła? Jeśli w fiolce pojawią się grudki lub insulina krótkodziałająca zmętnieje, należy ją wyrzucić. Absolutnie nie wolno jej wstrzykiwać! Leczenie insuliną może pójść jakby tu ująć, takimi dwo torami: albo wybierzemy intensywną insulinoterapię albo zdecydujemy się jednak na klonwencjonalną. Czym one się różnią? Otóż w tej pierwszej robi się zastrzyki przed każdym głównym posiłkiem i można dostosowywać sobie ilość WW. Natomiast ta druga chociaż jest bardziej wygodniejsza (zastrzyki tylko rano i wieczorem) to nie pozwala nam na zmianę ilości WW oraz na odpowiednie kontrolowanie choroby. Konwencjonalną stosuje się najczęściej u małych dzieci lub tych, które właśnie co zachorowały, natomiast na intensywną przechodzi młodzież i ludzie dorośli.

Naturalnie dawka na życie nie jest jedna na całe życie. W zależności od ilosci zjadanych WW, naszej aktywnosci fizycznej, stresu czy zapotrzebowania organizmu na insulinę, moze ona ulegać ciągłym zmianom. Jak zmieniać dawkę opisywałam w rozdziale "GLIKEMIA" dlatego też teraz nie będę się tym zajmować. Zresztą by dokładnie opisać jak i kiedy powinno się zmieniać dawki insuliny potrzeba by było strasznie dużo przykładów, na których pisanie jakoś nie mam ochoty, bo i tak z większością kazdy cukrzyk spotka się w rzeczywistości i jesli przez chwilę logicznie pomyśli, to znajdzie odpowiedź jak musi postąpić.

Jeden z najlepiej poznanych hormonów i jedna z najczęstszych chorób nękająca mieszkańców zamożniejszych państw. Insulina cały czas jest w centrum zainteresowania wielu naukowców, a lekarze czekają na nowy lek, który pozwoli im wygrać z cukrzycą

Insulina jest białkowym hormonem produkowanym przez trzustkę, a konkretnie przez tzw. komórki beta wysepek trzustkowych. Kiedy we krwi jest dużo cukru zwanego glukozą, trzustka uwalnia zmagazynowany zapas insuliny. Hormon ten pozwala komórkom pobierać glukozę niezbędną do prawidłowego ich funkcjonowania, a zarazem sprawia, iż glukoza przekształca się w złożony cukier zwany glikogenem i w tej postaci jest przechowywana w komórkach wątroby i mięśni. Z kolei kiedy glukozy we krwi jest mało, spada poziom insuliny, a pojawia się jej przeciwieństwo - hormon zwany glukagonem, który uruchamia zapasy glikogenu.

Jeżeli insuliny zabraknie lub nie może ona skutecznie działać, komórki zaczynają głodować, a niewykorzystana glukoza gromadzi się we krwi. To mechanizm prowadzący do powstania cukrzycy.

Ta pozornie niegroźna przypadłość prowadzi do poważnych powikłań. Pacjenci zapadają kilkakrotnie częściej na chorobę wieńcową, mają nadciśnienie i chorują na nerki. Cukrzyca jest też głównym powodem utraty wzroku i amputacji nóg. Zbyt wysoki poziom glukozy może doprowadzić do śpiączki, a ta - do śmierci.

Lekarze wyróżniają dwie podstawowe odmiany cukrzycy:

* Typ I dotyczy przede wszystkim ludzi młodych. Chorzy mają uszkodzoną trzustkę i organizm cierpi na brak insuliny. Od samego początku do leczenia niezbędne są regularne zastrzyki tego hormonu.

* Znacznie powszechniejsza jest cukrzyca typu II. Najczęściej zdarza się ona u otyłych osób w średnim wieku i starszych. Ich trzustka - przynajmniej na początku choroby - jest sprawna i produkuje insulinę, ale komórki organizmu bardzo słabo reagują na ten hormon, więc stężenie glukozy we krwi jest za wysokie. Takie zjawisko nazywamy insulinoopornością. Można z nim walczyć za pomocą leków, które łyka się w formie tabletek. Jednak po pewnym czasie trzustka "wyczerpuje się", ulega uszkodzeniu i nie jest już w stanie produkować insuliny. Wtedy konieczne stają się zastrzyki z tego hormonu.

Na cukrzycę cierpi 157 mln ludzi na całym świecie, w tym 32 mln Europejczyków i 1,5 mln Polaków. Lekarze szacują, że drugie tyle naszych rodaków choruje na nią, ale nawet o tym nie wie. Co roku z powodu tej choroby na całym świecie umiera przedwcześnie 100 mln ludzi.

Naukowcy od dawna szukali czegoś, co mogłoby pomóc diabetykom. Na początku XX wieku próbowali podawać im insulinę uzyskaną z trzustek krów i świń. W 1979 r. udało się im uzyskać syntetyczną ludzką insulinę - wyprodukowała ją bakteria Escherichia coli, wzbogacona o ludzkie geny. Niedoskonałością pierwszych insulin było to, że zbyt wolno się wchłaniały i zbyt długo utrzymywały we krwi. Tych wad nie ma wprowadzony w latach 90. Humalog, tzw. szybko działający analog insuliny ludzkiej (dostępny w Polsce od 1996 r.).

Wytwarzanie insuliny

Do lat 1980-tych wszystkie insuliny uzyskiwano z trzustek krowich i świńskich. Insuliny te są wciąż stosowane, ale zdecydowana większość ludzi używa biosyntetycznej insuliny ludzkiej, która jest wytwarzana przy użyciu technologii rekombinacji genetycznej. Firma Novo Nordisk jako pierwsza na świecie wprowadziła do produkcji taką insulinę. Oznacza to, że mikroorganizmy (drożdże piekarskie) zaprogramowano do wytwarzania insuliny identycznej z ludzką.

Jak działa insulina?

Po wstrzyknięciu insulina jest wchłaniana do krwi i niesiona wraz z nią trafia do komórek organizmu. Insulina działa jak klucz, który pozwala cząsteczkom cukru wejść do komórek. To obniża poziom cukru we krwi. Komórki organizmu takie jak komórki mięśni wykorzystują cukier jako paliwo. Po jakimś czasie efekt działania insuliny stopniowo wygasa i znowu musisz wstrzyknąć insulinę.

Rodzaje insulin

Obecnie stosowane są trzy główne rodzaje insuliny: insuliny krótko działające, insuliny o przedłużonym działaniu i mieszanki insulinowe. Wiekszość ludzi wymaga podawania więcej niż jednego rodzaju insuliny. Insuliny różnią się pod względem szybkości działania i długości działania.

Insulina krótko działająca

Insulina krótko działająca kontroluje cukier po posiłku, ale jej efekt działania utrzymuje się do 8 godzin. Ponieważ jej działanie nie jest natychmiastowe powinno się ją wstrzyknąć na 15 - 30 minut przed rozpoczęciem posiłku.

Insulina o przedłużonym działaniu (NPH)

Istnieją różne rodzaje insuliny o przedłużonym czasie działania, ale każda z nich zaczyna działać później niż insuliny krótko działające, a ich działanie utrzymuje się znacznie dłużej. Insulina NPH zaczyna działać w ciągu 1.5 godziny od wstrzyknięcia, a jej działanie utrzymuje się do 24 godzin.

Mieszanki insulinowe

Jeśli bierzesz insulinę dwa razy dziennie to prawdopodobnie stosujesz mieszankę insuliny krótko działającej i NPH. Mieszanki insulinowe to fabrycznie przygotowane mieszanki insuliny krótko działającej i insuliny o przedłużonym działaniu, które łączą w sobie działanie obu tych rodzajów insuliny. Przykładem takiej, najczęściej stosowanej mieszanki jest 30% insuliny krótko działającej i 70% insuliny NPH w preparacie Mixtard® 30.

Rodzaje i dawki insuliny

Każda osoba z cukrzycą jest inna. Rodzaje i dawki insuliny, jakich potrzebujesz zależą od Twojej wagi, aktywności fizycznej, diety i poziomu cukru we krwi. Większość chorych wymaga dwóch lub więcej wstrzyknięć insuliny dziennie, aby utrzymać kontrolę poziomu cukru.

Insulina dwa razy dziennie

Każdy z nas jest inny, podobnie jak leczenie cukrzycy u każdego chorego. Lekarz mógł zalecić Ci rozpoczęcie leczenia od dwóch wstrzyknięć insuliny na dobę. Możesz wstrzykiwać mieszankę insulinową rano i insulinę o przedłużonym działaniu przed kolacją. Całkowita dzienna dawka może być rozłożona na dwie trzecie rano i jedną trzecią do kolacji.

Insulina cztery lub więcej razy dziennie

Po latach może zmienić się Twój styl życia. Prawdopodobnie z czasem zmieni się Twój sposób odżywiania i aktywność fizyczna. Z biegiem lat może zmienić się także Twoja cukrzyca. Aby jak najwierniej naśladować sposób wydzielania insuliny u ludzi zdrowych lekarz może Ci w pewnym momencie zalecić wstrzyknięcia insuliny cztery lub więcej razy dziennie. Przykładem tego jest wstrzykiwanie insuliny krótko działajacej przed każdym posiłkiem i insuliny o przedłużonym czasie działania na noc. U niektórych można osiągnąć jeszcze lepszą kontrolę poprzez dodatkowe wstrzyknięcie insuliny o przedłużonym czasie działania rano - lekarz pomoże Ci zdecydować, czy taki sposób jest najlepszy dla Ciebie.

Dostosowanie insuliny przyjmowanej do posiłków

Jeżeli zmienisz dietę lub aktywność fizyczną albo zachorujesz może być potrzebne dostosowanie dawki insuliny przyjmowanej do posiłków (insuliny krótko działajacej).  Jedynym sposobem, aby dowiedzieć się, czy jest to konieczne jest częste sprawdzanie poziomu cukru we krwi. Na przykład, jeśli przez pewien okres czasu utrzymuje się wysoki poziom cukru możesz dodać kilka jednostek do swojej zwykłej dawki przed posiłkiem. Lekarz wyjaśni Ci, kiedy i jak to zrobić.

Miejsca wstrzyknięć

Insulina może być wstrzykiwana w wiele okolic Twojego ciała. Lekarz może zalecić Ci wstrzyknięcia w uda, brzuch, pośladki lub ramiona. Ważne jest by zmieniać miejsca wstrzyknięć w obrębie tej samej okolicy, ponieważ powtarzające się wstrzyknięcia w to samo miejsce mogą być przyczyną  zmian w obrębie tkanki podskórnej i efekt działania insuliny na poziom cukru we krwi może być trudny do przewidzenia.

Najlepsze miejsca do wstrzyknięć insuliny

Insulina z pewnych miejsc lepiej się wchłania do krwi niż z innych. Z tego powodu poziom cukru we krwi może być różny, kiedy wstrzykujesz insulinę w różne okolice. Dlatego lepiej nie zmieniać okolicy wstrzyknięć. Większość chorych wstrzykuje insulinę krótko działajacą w brzuch a o przedłużonym działaniu w udo.

Jak wstrzykiwać insulinę

Kiedy wstrzykujesz insulinę igła powinna wejść wystarczająco głęboko, aby dotrzeć do tkanki podskórnej. Jeśli tkanka ta jest cienka igła może przypadkiem zostać wkłuta do mięśnia. Wtedy insulina wchłania się szybciej, a wpływ na poziom cukru we krwi jest trudniejszy do przewidzenia. Można temu zapobiec używając krótkiej igły, na przykład 6 mm długości lub wstrzykując insulinę w miejsce, gdzie jest więcej tkanki tłuszczowej.

Sposoby podawania insuliny

Zespół diabetologiczny pomoże Ci wybrać odpowiedni do Twoich potrzeb system podawania insuliny i nauczy, jak się nim posługiwać. Możesz wybrać wstrzykiwacz NovoPen® 3 lub dozownik insuliny Innovo® - trwałe systemy wielokrotnego użytku. Zawierają one wymienne wkłady z insuliną wystarczające na kilkanaście do kilkudziesięciu wstrzyknięć. Korzystne może być także stosowanie fabrycznie napełnionych insuliną jednorazowych wstrzykiwaczy NovoLet® lub dozowników InnoLet®, które po zużyciu insuliny po prostu wyrzucasz i sięgasz po następny. Jeżeli używasz strzykawki insulinowej przed każdym wstrzyknięciem musisz nabrać insulinę z fiolki. Innym sposobem podawania insuliny są pompy insulinowe.

Przechowywanie dodatkowej insuliny

Insulinę należy przechowywać w lodówce, ale nie w pobliżu zamrażalnika ani w jego wnętrzu. Prawidłowo przechowywaną insulinę można używać do czasu upływu daty ważności. Jest to zwykle przynajmniej rok. Data ważności jest wydrukowana na opakowaniu. Nie wolno stosować insuliny po upływie daty ważności.

Insulina obecnie stosowana

Jeżeli napocząłeś fiolkę z insuliną to nadal najlepiej jest przechowywać ją w lodówce. Insulina we wstrzykiwaczu lub dozowniku może być przechowywana w temperaturze pokojowej (poniżej 25 o C) przez okres około 30 dni. Dokładny okres przechowywania używanej insuliny jest zawsze podany na ulotce w opakowaniu. Chroń insulinę przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych i wysoką temperaturą.


Insulina jest hormonem o budowie białkowej, a dokładnie - polipeptydowej.
Produkujące ją komórki B zajmują najwięcej miejsca w wyspach Langerhansa, stanowią bowiem 80% ogółu komórek wysp. Insulina jest bardzo ważnym hormonem regulującym zużytkowanie i magazynowanie składników pokarmowych. Reguluje przemianę cukrów, białek i tłuszczów. Osoby chore na cukrzycę, której istotą jest niedobór insuliny, muszą codziennie lub kilka razy dziennie przyjmować insulinę w postaci zastrzyków.

Wpływ insuliny na gospodarkę węglowodanową


Insulina nasila transport glukozy do wnętrza komórek (np. komórek wątrobowych czy mięśniowych). Zwiększa wewnątrzkomórkowe zużytkowanie glukozy, czyli jej spalanie. W wątrobie i mięśniach zwiększa wytwarzanie glikogenu - wielocukru, który jest magazynowany w komórkach i wykorzystywany w razie potrzeby (jeżeli wystąpi niedobór glukozy w płynach ustrojowych czy tkankach, glikogen rozpada się i uwalnia potrzebną glukozę).

Wypadkową tych wszystkich procesów metabolicznych jest obniżenie poziomu glukozy we krwi. Bodźcem do wydzielania insuliny przez komórki B wysp Langerhansa jest wzrost poziomu cukru we krwi, np. po posiłku. Wydzielona przez trzustkę insulina normalizuje ten poziom, czyli tzw. glikemię. Jeśli glikemia obniży się, wydzielanie insuliny ustaje. Dzięki tej samoregulacji (ujemnemu sprzężeniu zwrotnemu między poziomem cukru a wydzielaniem insuliny) nie dochodzi do nadmiernego obniżenia poziomu cukru we krwi.

Podanie insuliny w iniekcji powoduje obniżenie stężenia glukozy we krwi. Jeśli poda się za dużą dawkę tego hormonu, następuje znaczy spadek glikemii, tzw. hypoglikemia (niedocukrzenie), co jest groźne dla życia, powoduje bowiem zaburzenia funkcji, a następnie uszkodzenie komórek mózgowych, które są bardzo wrażliwe na niedocukrzenie.

Wpływ insuliny na przemianę tłuszczów i białek


Insulina nasila syntezę kwasów tłuszczowych. Nasila wytwarzanie trójglicerydów, czyli estryfikację kwasów tłuszczowych do trójglicerydów. Hamuje też lipolizę, czyli rozpad tłuszczów. Efektem jej działania jest magazynowanie tłuszczów w tkankach.

Insulina jest też ważnym hormonem anabolicznym, nasilającym wytwarzanie białka i zarazem hamującym jego rozpad. Zwiększa ona transport aminokwasów (podstawowa jednostka, z której zbudowane są białka) do wnętrza komórek. Intensyfikuje wewnątrzkomórkowe wytwarzanie białka i przez wpływ na przemianę aminokwasów hamuje jego rozpad.

Insulina, oddziałując na procesy metaboliczne, wpływa przede wszystkim na:

Skutki niedoboru insuliny


Niedobór insuliny powoduje głębokie zaburzenia metaboliczne obejmujące przemianę cukrów, białek i tłuszczów. Choroba, w której występuje niedobór lub brak insuliny, nosi nazwę cukrzycy. Pierwszą biochemiczną oznaką cukrzycy jest wzrost poziomu cukru we krwi. Potem dołączają się inne zaburzenia. W wypadku cukrzycy typu 1 (tzw. młodzieńczej), niezbędne jest regularne podawanie insuliny.

W cukrzycy typu 2 (tzw. cukrzycy dorosłych) zdarza się często, że trzustka produkuje sporo insuliny, lecz tkanki są na nią oporne. Ta postać cukrzycy jest leczona lekami zmniejszającymi wchłanianie glukozy w przewodzie pokarmowym, zwiększającymi wydzielanie insuliny przez komórki B trzustki, lub insuliną. Często łączy się dwa leki o różnych mechanizmach działania.

1. Insulina jest hormonem o budowie białkowej, a dokładnie - polipeptydowej.Jest produkowana przez komórki beta wysepek trzustkowych,ktore zajmują najwięcej miejsca w wyspach Langerhansa, stanowią bowiem 80% ogółu komórek wysp. Insulina jest bardzo ważnym hormonem regulującym zużytkowanie i magazynowanie składników pokarmowych. Reguluje przemianę cukrów, białek i tłuszczów. Osoby chore na cukrzycę, której istotą jest niedobór insuliny, muszą codziennie lub kilka razy dziennie przyjmować insulinę w postaci zastrzyków.

2. Wpływ insuliny na gospodarkę węglowodanową


Insulina nasila transport glukozy do wnętrza komórek. Zwiększa wewnątrzkomórkowe zużytkowanie glukozy, czyli jej spalanie. W wątrobie i mięśniach zwiększa wytwarzanie glikogenu - wielocukru, który jest magazynowany w komórkach i wykorzystywany
w razie potrzeby.
Wypadkową
procesów metabolicznych jest obniżenie poziomu glukozy we krwi. Bodźcem do wydzielania insuliny przez komórki beta jest wzrost poziomu cukru we krwi, np. po posiłku. Wydzielona przez trzustkę insulina normalizuje ten poziom, czyli tzw. glikemię. Jeśli glikemia obniży się, wydzielanie insuliny ustaje. Dzięki tej samoregulacji nie dochodzi do nadmiernego obniżenia poziomu cukru we krwi.

3 Wpływ insuliny na przemianę tłuszczów i białek

Insulina nasila syntezę kwasów tłuszczowych. Nasila wytwarzanie trójglicerydów, czyli estryfikację kwasów tłuszczowych do trójglicerydów. Hamuje też lipolizę, czyli rozpad tłuszczów. Efektem jej działania jest magazynowanie tłuszczów w tkankach.Insulina jest też ważnym hormonem anabolicznym, nasilającym wytwarzanie białka i zarazem hamującym jego rozpad. Zwiększa ona transport aminokwasów do wnętrza komórek. Intensyfikuje wewnątrzkomórkowe wytwarzanie białka i przez wpływ na przemianę aminokwasów hamuje jego rozpad.

4 Insulina, oddziałując na procesy metaboliczne, wpływa przede wszystkim na:

5.

Skutki niedoboru insuliny


Niedobór insuliny powoduje głębokie zaburzenia metaboliczne obejmujące przemianę cukrów, białek i tłuszczów. Choroba, w której występuje niedobór lub brak insuliny, nosi nazwę cukrzycy. Pierwszą biochemiczną oznaką cukrzycy jest wzrost poziomu cukru we krwi. Potem dołączają się inne zaburzenia. W wypadku cukrzycy typu 1 (tzw. młodzieńczej), niezbędne jest
regularne podawanie insuliny.W cukrzycy typu 2 (tzw. cukrzycy dorosłych) zdarza się często, że trzustka produkuje sporo insuliny, lecz tkanki są na nią oporne. Ta postać cukrzycy jest leczona lekami zmniejszającymi wchłanianie glukozy w przewodzie pokarmowym, zwiększającymi wydzielanie insuliny przez komórki Beta trzustki, lub insuliną. Często łączy się dwa leki o różnych mechanizmach działania.

6.

*Insulinę dzielimy na dwa rodzaje: zwierzęcą (wołową i wieprzową)i ludzką (półsyntetyczną).

*Ze względu na działanie,insuliny ludzkie zostały podzielone na cztery rodzaje :

Insulina krótko działająca

kontroluje cukier po posiłku, ale jej efekt działania utrzymuje się do 8 godzin. Ponieważ jej działanie nie jest natychmiastowe powinno się ją wstrzyknąć na 15 - 30 minut przed rozpoczęciem posiłku.

Insulina o przedłużonym działaniu (NPH)

zaczyna działać w ciągu 1.5 godziny od wstrzyknięcia, a jej działanie utrzymuje się do 24 godzin.

Mieszanki insulinowe

to fabrycznie przygotowane mieszanki insuliny krótko działającej i insuliny o przedłużonym działaniu, które łączą w sobie działanie obu tych rodzajów insuliny.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Fizjologia referat 1
Fizjologia referat
Referat chód fizjologiczny
INSULINA, Biologia, fizjologia zwierząt
Pompa insulinowa „udaje” mechanizm fizjologiczny, Ratownictwo medyczne, Rozmaitości
UKLAD CHLONNY.REFERAT, fizjologia
referat 8, fizjologia wysiłku fizycznego
referat 5, fizjologia wysiłku fizycznego
referat praca kontrolna 1 szmery fizjologiczne i patologiczne u poszczegolnych ziwerzat originalx
referat 2, fizjologia wysiłku fizycznego
Hormony - insulina, Prywatne, Studia, Fizjologia
referat z fizjologii public ver., II rok, Fizjologia
Referat chód fizjologicznyx
Referat chód fizjologiczny
DIAGNOSTYKA FIZJOLOGICZNA I 1
Ciąża fizjologiczna

więcej podobnych podstron