POZAZAKŁADOWE FORMY ODDZIAŁYWANIA RESOCJALIZACYJNEGO NA NIELETNICH
Geneza powstania
Instytucja kuratora sądowego zrodziła się przełomie XIX w.- XX w. Zawdzięcza ona swoje powstanie w dużym stopniu, postępowym praktykom sądowym opartym na gruncie prawa niepisanego. Dlatego tez to właśnie angielski system prawny wykształcił w XIX w. kilka różnych odmian procedury sądowej pozwalającej zawiesić wymiar kary lub wykonanie określonej kary na okres próbny. Wymagało to jednak wprowadzenia kontroli w okresie próbnym. Stąd też zaistniała potrzeba stworzenia instytucji kuratora sądowego sprawującego nadzór nad podsądnymi. Jej rozwój doprowadził do uznania nadzoru za samoistną sankcję sądową a osoby zajmujące się nadzorem stały się przedstawicielami władzy sądowej. Kurator sądowy jako organ społeczny i pomocniczy sądu w Polsce od momentu jego powstania był ściśle związany z sądownictwem dla nieletnich. W 1919 r. powstało w Polsce sądownictwo dla nieletnich, w tym samym czasie ustanowiono opiekunów sądowych, nazwanych potem kuratorami nieletnich. Dekret Naczelnika Państwa z 7.02.1919 r. uregulował prawnie działalność sądów dla nieletnich oraz kuratorów sądowych. Dekret ten zlecił sędziom powoływanie opiekunów sądowych podległych sędziom dla nieletnich. Do ich obowiązków należało udzielanie pomocy sądowi w zakresie zbierania informacji o nieletnich oraz roztaczanie nad nimi opieki na polecenie sądu. Pobierali oni wynagrodzenie z funduszu dyspozycyjnego sądu. Zmiana zasad działania kuratora sądowego została wprowadzona w 1929 r. kiedy to zniesiono możliwość opłacania kuratorów. Kolejna zmiana nastąpiła w 1959r. Powołano zawodowych kuratorów dla nieletnich. Liczbę kuratorów dla każdego okręgu określał Minister Sprawiedliwości, natomiast prezesi sądów apelacyjnych powoływali lub odwoływali kuratorów. Na kuratora powoływano osoby mające odpowiednie kwalifikacje do pełnienia obowiązków określonych w Kodeksie Karnym i Kodeksie Postępowania Karnego, czyli pełnienia nadzoru.
Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 1982 r. reguluje obecne zadania, funkcje i obowiązki realizowane przez kuratorów a także rozbudowuje możliwości stosowanych środków wychowawczych oraz określa normy prawne.
Kuratorzy pracują przy sądach rejonowych i podlegają prezesowi sądu rejonowego.
Wymagania stawiane osobom ubiegającym się posadę kuratora sądowego
- Niekaralność
- Wykształcenie wyższe z zakresu pedagogiki
- Obywatelstwo polskie
- Pełnia praw obywatelskich i rodzicielskich
- Rękojmia dobrego wykonywania zawodu
- Ukończone 24 lata
- Odbyty staż kuratorski zakończony złożeniem egzaminu
Wymagania stawiane kuratorom społecznym
- Obywatelstwo polskie
- Pełnia praw obywatelskich
- Niekaralność
- Rękojmia dobrego wykonywania zawodu
- Ukończone 24 lata
Typy kuratorów:
- zawodowy kurator sądowy
- zawodowy kurator rodzinny
- kurator społeczny
Obowiązki Kuratora
1. Nadzór nad tymi nieletnimi, którzy popełnili czyn karalny w wieku 13-17 lat i sąd
orzekł wobec niego nadzór kuratorski jako środek wychowawczy
2. Nadzór nad nieletnimi warunkowo zwolnionymi z zakładu poprawczego lub w
przypadku warunkowego zawieszenia umieszczenia w zakładzie wychowawczym
3. Nadzór nad nieletnimi do 18 r. ż. zagrożonymi demoralizacją
4. Nadzór nad sposobem wykonywania obowiązków rodzicielskich(w przypadku
ograniczenia władzy rodzicielskiej)
5. Troska o właściwy rozwój dzieci w rodzinie i współdziałanie z instytucjami
wspomagającymi prawidłowy rozwój dziecka
6. Pomoc w rozwiązywaniu problemów nieletniego oraz organizowanie mu czasu
wolnego
7. Uczestnictwo w sądowym postępowaniu rozpoznawczym
- diagnoza sytuacji nieletniego na zlecenie sądu w sądowym postępowaniu
Wyjaśniającym
- przeprowadzanie wywiadu środowiskowego na zlecenie sądu
8. Przedstawianie sądowi propozycji rozwiązania trudnej sytuacji dziecka
9. Realizowanie nadzoru tymczasowego na zlecenie sądu
10. Wskazanie osoby godnej zaufania do opieki nad nieletnim
11. Przygotowywanie i udział w sesjach wykonawczych sądu
12. Współdziałanie z instytucjami lokalnymi i samorządami
- organizowanie doradztwa wychowawczego i prawnego
- inspirowanie i realizowanie programów edukacyjno-profilaktycznych
- podejmowanie działań wspierających rodzinę
- inspirowanie i współrealizowanie programów zapobiegających ubóstwu
12. Podejmowanie czynności o charakterze interwencyjnym
13. Przyjmowanie sprawozdań pisemnych lub ustnych od osób do nich zobowiązanych
14. Odwiedzanie podopiecznego w miejscu jego zamieszkania
15. Składanie terminowych sprawozdań
Metody pracy Kuratora
1. Metoda indywidualnych przypadków:
Udzielanie wsparcia nieletniemu w zaspokajaniu jego potrzeb, współudział w
rozwiązywaniu problemów, ukształtowanie środowiska kulturowego.
System zachęt i pomocy.
2. Model kurateli represyjno-kontrolnej:
Opracowanie układu nacisków i sankcji formalnych oraz sprawowanie kontroli nad
nieletnimi. Działanie zmuszające nieletniego do podjęcia określonych obowiązków.
3.Model systemu oddziaływań na nieletniego:
Kurator jest organizatorem oddziaływań resocjalizujących, a z praktycznego punktu widzenia organizacja oddziaływań resocjalizujących polegałaby na:
- kształtowaniu środowiska rodzinnego lub wyłączaniu wychowanka spod jego wpływu, kiedy byłoby to niezbędne
- włączeniu podopiecznych w środowiska proponujące nowe, a zarazem konstruktywne wzory aktywności, np. domy kultury, kluby itp.
- kontrolowaniu i wyszukiwaniu w najbliższym otoczeniu podopiecznego osób dla niego znaczących i uczących go zarazem
- udzielaniu pomocy i aktywnym włączaniu wychowanka w środowisko szkolne lub w środowisko pracy
- zastosowaniu specjalnych metod, w razie potrzeby psychoterapeutycznych i farmakoterapeutycznych
Stopnie awansu zawodowego
1. Kurator zawodowy
2. Starszy kurator zawodowy (3 lata)
3. Specjalista
KURATORSKI OŚRODEK PRACY Z MŁODZIEŻĄ
Nieletni kierowani do ośrodka kuratorskiego
- Orzeczenie sądu
- Nieletni, których rodzice mają ograniczone prawa rodzicielskie
- Nieletni, którzy ze względu na swoją sytuację wymagają kontroli i pomocy
Zadania ośrodków kuratorskich
- Przystosowywanie uczestników do przestrzegania zasad współżycia społecznego i porządku
- Kształtowanie odpowiedniego stosunku do nauki i pracy
- Budzenie zainteresowań
- Rozwijanie uzdolnień
- udzielanie pomocy w usuwaniu zaniedbań wychowawczych
- podnoszenie kultury osobistej
- wyrabianie i utrwalanie nawyków pracy społecznie użytecznej
- udzielanie pomocy w nauce przy zdobywaniu przygotowania zawodowego
- organizowanie czasu wolnego
- udzielanie pomocy w rozwiązywaniu problemów życiowych
- udzielanie pomocy materialnej
Funkcje ośrodków kuratorskich
- Wychowawcza
- Opiekuńcza
- Psychoterapeutyczna
- Resocjalizacyjna
- Profilaktyczna
- Dydaktyczna
- Kompensacyjna
- Integracyjno-społeczna
Działalność kuratora i wychowawcy w ośrodku kuratorskim polega na
- Przeprowadzaniu zajęć dydaktyczno-wychowawczych
- Współpracy z rodzicami lub opiekunami, szkołami i zakładami pracy nieletnich
- Stosowaniu indywidualnej pracy wychowawczej
- Jeśli to konieczne skierowanie na badania specjalistyczne wychowanków
- Kontroli i udzielania pomocy w zakresie nauki szkolnej
OCHOTNICZE HUFCE PRACY
Zasady organizacyjne:
- dostosowanie do podziału administracji publicznej
- na czele komendant główny powoływany przez ministra pracy i polityki społecznej
Struktura organizacyjna OHP
1.Komenda Główna
2.Komendy wojewódzkie OHP
3.Podstawowe jednostki OHP:
a)hufce pracy:Ich celem jest umożliwienie uzupełnienia wykształcenia i zdobycia kwalifikacji zawodowych. Funkcjonują przy zakładach pracy. Młodzież uczy się w szkołach a miejscem praktyk są zakłady praktyk.
b)ośrodki szkolenia i wychowania:
Są placówkami szkoleniowo-wychowawczymi. Ich celem jest przeciwdziałanie bezrobociu, podnoszenie kwalifikacji zawodowych, organizowanie doskonalenia zawodowego, prowadzenie działalności wychowawczej, profilaktycznej, resocjalizacyjnej, integracja z młodzieżą niepełnosprawną
c)młodzieżowe biura pracy:
Podlegają wojewódzkim komendom OHP. Realizują zadania w zakresie pośrednictwa pracy, kierowania bezrobotnych do pracy zgodnie z wybraną ofertą, prowadzenia ewidencji osób poszukujących pracy, poradnictwa zawodowego
d)gospodarstwa pomocnicze:
Funkcjonują przy komendzie głównej i wojewódzkich komendach OHP. Celem ich jest świadczenie usług po kosztach własnych na rzecz jednostek organizacyjnych zwłaszcza centrów kształcenia i wychowania oraz ośrodków kształcenia i wychowania.
e)centra kształcenia i wychowania:
Celem ich jest realizacja zadań w zakresie kształcenia i wychowania uczestników, dokształcanie kadr, walka z bezrobociem, pomagania młodzieży spoza OHP.W ich skład wchodzą: ośrodek kształcenia i wychowania, kuratorski ośrodek pracy z młodzieżą, poradnie zawodowe i psychologiczne, kluby pracy oraz ośrodki szkolenia zawodowego.
f)kluby pracy:
Są formą działalności młodzieżowych biur pracy. Skupiają młodzież powyżej 15r.ż. Wspierają młodzież w poszukiwaniu pracy, gromadzą oferty pracy, prowadzą działalność wychowawczą, organizują spotkania prowadzone przez psychologów, pedagogów, socjologów.
Zasady przyjmowania do OHP
Do OHP zgłasza się młodzież kierowana przez:
-poradnie psychologiczno-pedagogiczne
-kuratorów sądowych
-szkoły podstawowe
Do ośrodka przyjmowana jest młodzież zaniedbana, zagrożona demoralizacją, powyżej 15r.ż. na okres nie dłuższy niż 4 lata. Zwolnienie z ośrodka może nastąpić na prośbę uczestnika za zgoda rodziców, w związku z naruszeniem regulaminu lub z powodu przeciwwskazań lekarza.
Rodziny zastępcze
Środkiem wychowawczym przewidzianym przez ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich, a orzekanym przez sądy rodzinne, jest rodzina zastępcza.
Można wyodrębnić trzy typy rodzin zastępczych:
- rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem w stopniu pozwalającym na powstanie obowiązku alimentacyjnego.
- rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem, ale z uwagi na dalszy stopień pokrewieństwa, nie zobowiązane do alimentacji.
- rodziny zastępcze obce w stosunku do dziecka przyjętego pod opiekę i na wychowanie.
Rodzice zastępczy powinni spełniać następujące warunki:
- daje rękojmię należytego wykonania zadań związanych z opieką i wychowaniem;
- ma obywatelstwo polskie, zamieszkuje w kraju i korzysta z pełni praw.
- nie była pozbawiona praw rodzicielskich i opiekuńczych;
- ma ukończony co najmniej 24. rok życia;
- nie jest chora na chorobę psychiczną, przewlekłą, zakaźną lub inną uniemożliwiającą zapewnienie dziecku właściwej opieki, co zostało stwierdzone przez społeczny zakład służby zdrowia.
- ma odpowiednie warunki mieszkaniowe oraz stałe źródło utrzymania.
Podstawowym obowiązkiem rodziny zastępczej jest sprawowanie faktycznej bieżącej opieki nad dzieckiem i jego wychowywanie. Dziecko może zostać umieszczone w rodzinie zastępczej w wypadku ograniczenia, zawieszenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej oraz jeśli takie umieszczenie w rodzinie zastępczej zostało orzeczone jako środek wychowawczy. W rodzinie zastępczej można również umieścić dziecko na wniosek lub za zgodą rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska.
Państwo udziela pomocy materialnej rodziną zastępczym. Pomoc pieniężna jest udzielana od chwili zawarcia umowy do ukończenia 18 lat, a jeżeli nieletni kontynuuje naukę, nie dłużej niż do 25 lat.
Ogniska wychowawcze
Z inicjatywy Zarządu Głównego TPD został powołany w 1989r. Krajowy Komitet Wychowania Resocjalizującego im. K. Lisieckiego, który w swoim statucie przewiduje organizowanie ognisk wychowawczych dla młodzieży niedostosowanej społecznie. Celem ognisk jest przeciwdziałanie zagrożeniom rozwoju i wychowania dziecka oraz kompensacja, resocjalizacja i rehabilitacja młodzieży, u której występują stany niezaspokojenia potrzeb. Wychowankowie mieli możliwość uprawiania sportu, rozwoju zainteresowań oraz muzykowania, zajmowania się hodowlą. Celem ognisk wychowawczych jest udzielanie wszechstronnej pomocy młodzieży zagrożonej wykolejeniem społecznym, jej rodzinie, a zwłaszcza dzieciom znajdujących się w szczególnie trudnych sytuacjach życiowych. Dziecko w Ognisku ma prawo wybory wychowawcy. Stosuję się w nim oddziaływanie przez grupę, które składają się z chłopców i dziewcząt. Ich struktura jest zbliżona do struktury rodziny. Zajęcia realizowane w Ogniskach są różnorodne. Do zadań Ogniska należy także pomaganie wychowankom w znajdowaniu pracy, adaptacji do środowiska zawodowego. Program środowiskowych Ognisk Wychowawczych łączy funkcje placówki otwartej dla wszystkich dzieci z funkcją placówki opiekuńczo-wychowawczej. Ognisko wychowawcze oferuje dzieciom: pomoc w nauce, uczestnictwo w zajęciach ogólnorozwojowych, sportowych, kołach zainteresowań, wycieczkach, gorące posiłki lub inne formy pomocy socjalnej. Wychowankami Ognisk są dzieci i młodzież w wieku 6-18 lat, obojga płci, pochodzących głównie z rodzin o niskich dochodach, wielodzietnych. Do realizowanych funkcji Ognisk można zaliczyć:
1. Opiekę
2. Wychowanie
3. Terapię nawyków i zachowań
Do zalet Ognisk zalicza się: dobrowolność uczestnictwa z zajęciach, różnorodność realizowanych zajęć, dobry kontakt wychowawcy z dzieckiem, organizację czasu wolnego.
Środowiskowe programy pedagogiczne (przyjaciel dzieci ulicy, pedagog rodzinny i wychowawca podwórkowy)
Celem programu jest usuwanie tkwiących w rodzinie przeszkód w rozwoju socjalizacji dziecka. Udzielana pomoc ma charakter modyfikacji postaw i zachowań jego rodziny bez potrzeby izolowania go od niej. Realizując program oczekuje się poprawy sytuacji dzieci objętych tym programem, rozwoju ich perspektyw życiowych bez konieczności interwencji sądu bądź umieszczenia w placówce a także zmniejszenia nakładów finansowych .
Wychowawca podwórkowy:
Program ten powstał w celu przeciwdziałania takim zagrożeniom społecznym jak uzależnienia, przestępczość, agresja, destabilizacja rodziny. Celem programu jest wypracowanie optymalnego, dostosowanego do różnych warunków modelu pracy środowiskowej z dziećmi ulicy. Program ten jest urzeczywistnieniem koncepcji integracyjnej pracy profilaktyczno - wychowawczej, realizowanej w środowisku otwartym z wykorzystaniem naturalnej aktywności dzieci i młodzieży w bezpośrednich i nie sformalizowanych kontaktach z wychowawcą. Główne zadania wychowawcy podwórkowego są realizowane w trzech płaszczyznach:
- bezpośredniego oddziaływania wychowawczego
- socjotechniki wewnątrzgrupowej
- lobbingu środowiskowego
Wychowawcy prowadzą przede wszystkim zajęcia sportowe, plastyczne i muzyczne, powinni także umieć organizować i kierować małymi grupami oraz wykorzystywać zainteresowania i zdolności dzieci do odniesienia sukcesu i wzbudzenia poczucia własnej wartości.
Wychowawca podwórkowy przez bliskie kontakty z dziećmi oraz podjęcie odpowiednich działań może rozwijać właściwe aspiracje życiowe dzieci.
Przyjaciel dzieci ulicy
Powołano go w celu ograniczenia zagrożeń, udzielenia wsparcia i pomocy dzieciom zaniedbanym, pozostającym bez opieki, dla których ulica jest miejscem najważniejszych doświadczeń życiowych. Organizują oni środowiskowy program środowiskowo-wychowawczy, działają tam gdzie zbierają się gromady zaniedbanych dzieci. Działają w bezpośrednim kontakcie z dziećmi w wieku od 3 do 20 lat. Podejmują interwencję, gdy stwierdzą, że dziecko jest krzywdzone. Formy kontaktów jednorazowe rozmowy, systematyczne spotkania indywidualne lub grupowe, wspólne wyjścia na imprezy kulturalne itp. Wychowawcy udzielają pomocy dotyczącej problemów szkolnych, osobistych tych związanych z konfliktem z prawem, z nadużywaniem alkoholu i innych środków odurzających, organizację czasu wolnego. Przyjaciele dzieci ulicy współpracują z instytucjami zajmującymi się pomocą dziecku i jego rodzinie.