Rozdział VII
Podmioty prawa
(bez teorii osób prawnych)
Świat prawa jest dużo gęściej zaludniony niż świat fizyczny ponieważ jedna osoba fizyczna w świecie prawa występuje w wielu rolach wchodząc w różne stosunki prawne.
Np. Jako żona/mąż wchodzimy w relacje wynikające z małżeństwa, jako ktoś kto pożycza pieniądze komuś wchodzimy w relacje wierzyciela, w sytuacji odwrotnej staję się dłużnikiem, prowadząc auto na drodze publicznej podlegam prawu drogowemu, jeżeli świadczymy jakąś pracę to wchodzimy w relację pracownik- pracodawca.
Mamy dwie generalne kategorie podmiotów prawa:
Osoby fizyczne: to ludzie od chwili narodzenia do chwili śmierci.
Osoby prawne: to na przykład spółki prawa handlowego (spółka akcyjna i spółka z o.o.), spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe, jednostki samorządu terytorialnego, skarb państwa, wyższe uczelnie, fundacje, partie polityczne, stowarzyszenia i związki zawodowe itp.. Osobą prawną jest więc zespół ludzi i środków materialnych zgrupowanych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej (coś co jest formalnie zorganizowane), której prawo cywilne przyznało osobowość prawną.
Osoby prawne powstają w sposób sztuczny- przez wpis do odpowiedniego rejestru (np. rejestr spółek, rejestr przedsiębiorstw państwowych, rejestr stowarzyszeń itd.), natomiast przestają być podmiotem prawa z chwilą wykreślenia z tego rejestru.
Obowiązujące prawo precyzyjnie określa tryb założenia i rozwiązania osób prawnych, a także tryb ich funkcjonowania. A więc prawo określa w szczególności:
Tryb powstania osób prawnych (jakie dokumenty należy zgromadzić, jaki kapitał musi mieć osobo prawna, jaka musi być minimalna ilość członków, kto i w jaki sposób ma doprowadzić do powstania osoby prawnej.
Zakres działania (a więc jakie musi powołać organy, w jaki sposób te organy mają funkcjonować, które czynności wymagają czyjej zgody itd.)
Tryb likwidacji (w jakich terminach, w jaki sposób i kto może doprowadzić do tego, że osoba prawna przestaje istnieć).
Prawo precyzyjnie określa także które jednostki organizacyjne mogą mieć osobowość prawną (prawo ściśle wylicza te jednostki, które mogą uzyskać status osoby prawnej).
[nauczyć się z podręcznika: korporacje i zakłady, tryby powstawania i tryb likwidacji osób prawnych]
Osoba prawna staje się podmiotem prawa kiedy zostaje powołana do życia (zostaje wpisana do odpowiedniego rejestru). Przestaje być podmiotem prawa kiedy jest wykreślona z rejestru.
Osoba fizyczna wedle głównej zasady staje się podmiotem prawa wraz z momentem narodzin, a przestaje być podmiotem prawa kiedy umiera. Od tej zasady istnieją jednak wyjątki:
Dziecko poczęte a jeszcze nie narodzone (nasciturus)- ma przyznane kilka praw podmiotowych, które pozwalają nam traktować go jako podmiot prawa. Jednakże traktowanie dziecka poczętego jako podmiotu prawa jest obarczone warunkiem, że dziecko urodzi się żywe. Np. Dziecko poczęte może być spadkobiercą, dziecko poczęte może być uznane przez ojca, można również ustanowić dla takiego dziecka kuratora.
Ktoś uznany za zmarłego- przepisy dot. Uznania za zmarłego zastępują akty zgony i dotyczą sytuacji, w których dana osoba wyszła z domu i nie wróciła ale jednocześnie nie odnaleziono jej zwłok. W takiej sytuacji koniecznym staje się wydanie orzeczenia, w którym stwierdza się pewną fikcje prawną uznając daną osobę za zmarłą z datą tego orzeczenia. W efekcie często zdarza się że uznanie za zmarłego następuje wiele lat po czyjejś faktycznej śmierci albo też następuje mimo tego, że ta osoba żyje. Wobec tego orzeczenie o uznaniu za zmarłego i utrata w ten sposób podmiotowości prawnej jest wyjątkiem od reguły ogólnej, wedle której tracimy podmiotowość prawną w chwili śmierci.
Wśród atrybutów podmiotów prawa kilka ma niezwykłą wagę, są to:
Zdolność prawna: zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków, ta zdolność ma charakter bierny. Np. dziecko może być spadkobiercą.
Ludzie mają zdolność prawną od chwili urodzenia do chwili śmierci a osoby prawne mają zdolność prawną od chwili powstania do chwili wykreślenia z rejestru.
Pojęcie zdolności prawnej pokrywa się z pojęcie podmiotowości prawnej.
Zdolność do czynności prawnych:
- Dla osób fizycznych: wyróżniamy 2 rodzaje zdolności do czynności prawnych- pełną zdolność do czynności prawnych oraz ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych osoby fizyczne osiągają wraz z osiągnięciem pełnoletniości, pod warunkiem, że nie są częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnione. Pełna zdolność do czynności prawnych oznacza prawo dokonywania wszelkich czynności prawnych we własnym imieniu (mogę nabywać prawa i zaciągać zobowiązania i nikt mnie w tym nie może ograniczyć). Ograniczona zdolność do czynności prawnych nabywają osoby fizyczne po ukończeniu 13 roku życia. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają również osoby ubezwłasnowolnione częściowo.
Osoba posiadająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych nie może zawierać wszystkich umów ani wykonywać większych czynności prawnych, taka osobo może tylko zawierać umowy w drobnych bieżących sprawach życia codziennego oraz rozporządzać przedmiotami majątkowymi, które przedstawiciel ustawowy (rodzice, opiekunowie) oddali jej do swobodnego dysponowania. W praktyce osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnej nie może dokonać żadnej z ważniejszych czynności prawnych. Jeżeli osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnej podejmie się zobowiązania o dużym ciężarze gatunkowym to taka czynność byłaby nieważna z mocy prawa.
- Dla osób prawnych
Ubezwłasnowolnienie- jego skutkiem jest to, że dana osoba traci całkowicie zdolność do czynności prawnych.