ANTYK
KLASYCYZM (łac., classicus-wyuczony w klasie, wzorowy, pierwszorzędny ) - prąd polegający na nawrocie do wzorów antycznych literatury greckiej i rzymskiej ; terminem
KLASYCYZM określa się nie tylko twórczość antyczną ale i wszystkie późniejsze prądy artystyczne które oparte były na wzorach antycznych.
ARCHETYP - pradawne, niezmienne wyobrażenia, tkwiące w świadomości zbiorowej każdej społeczności
TOPOS - powtarzający się obraz lub motyw; zbiór toposów to TOPIKA
Początek XIX - VII (-2000,-800) - Sumerowie (pismo klinowe)- hymny, bajki;
Grecja
IX-VII (-850,-700) - Epika Homer : rapsodowie, hymny homeryckie;
VII/VI (-700,-500)- Liryka Symonides, Tyrtajos, Safona, Ankreont.; Tespis;
Filozofowie:
HERAKLIT Z EFEZU, ok. 540-480 p.n.e., filozof grecki; przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody; za zasadę rzeczy uważał ogień; głosił pogląd o zmienności rzeczy (panta rhei -wszystko płynie), za prawo rozwoju uważał walkę przeciwieństw przejawiającą się w powstawaniu i ginięciu wszystkiego i wszystkich;
TALES Z MILETU, ok. 620-ok. 540 p.n.e., grecki filozof, astronom i matematyk; twórca jońskiej filozofii przyrody; za prazasadę rzeczywistości uważał wodę; stworzył podstawy dla późniejszego rozwoju geometrii w Grecji.
PITAGORAS, Pitagoras z Samos, ok. 572-ok. 497 p.n.e., filozof grecki; za zasadę świata uważał liczbę; przypisuje mu się m.in. stworzenie początków teorii liczb i sformułowanie twierdzenia Pitagorasa; dał początek pitagoreizmowi-kierunkowi filozoficznemu, religijnemu i naukowemu (gł. w dziedzinie matematyki, astronomii, akustyki) rozwijanemu przez jego uczniów i kontynuatorów (gł. V-III w. p.n.e.).
V (-500,-400) Dramat: Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystofanes
Filozofowie:
SOKRATES, 469-399 p.n.e., filozof grecki; nauczyciel Platona i bohater jego dialogów; odegrał przełomową rolę w filozofii greckiej inicjując nurt antropologiczny; głosił absolutyzm (filoz. pogląd, wg którego wartości mają charakter absolutny, niczym nie uwarunkowany; zależnie od rodzaju wartości uznawanych za absolutne, wyróżnia się absolutyzm poznawczy, etyczny (moralny), estetyczny itp) i intelektualizm etyczny (utożsamiał dobro, szczęście, cnotę z prawdą); za swoje poglądy skazany na karę śmierci.
Sztuka: Fidiasz (rzeźby Zeusa, posągów na Akropolu), Myron (Dyskobol, Atena, Marsjasz).
IV (-400,-300) Wiek filozofów:
PLATON, ok. 427-347 p.n.e., filozof grecki; uczeń Sokratesa, założyciel szkoły filozoficznej zw. Akademią Platońską; twórca systemu według którego świat rzeczywisty stanowi niedoskonałe odbicie istniejącego realnie (realizm pojęciowy, realizm [filoz. kierunek przeciwstawny idealizmowi, wyróżnia się realizm epistemologiczny (teoriopoznawczy), wg którego intelekt poznaje byty istniejące niezależnie od niego, jak również przez niego wytworzone; realizm metafizyczny, wg którego istnieją byty niezależne od poznającego je intelektu; realizm pojęciowy, jedno z głównych stanowisk w tak zwanym sporze o uniwersalia, przeciwstawne nominalizmowi; uznaje realne istnienie odpowiedników pojęć ogólnych (cech, relacji itp.), zw. uniwersaliami ]) świata doskonałych idei, prototypów rzeczy; poznanie jest przypominaniem sobie przez duszę wrodzonej wiedzy o ideach (anamneza); na podstawie teorii idei Platon zbudował doktrynę państwa idealnego; koncepcje Platona stały się inspiracją wielu późniejszych kierunków i szkół filozoficznych; Uczta (wydanie polskie 1922), Państwo (wydanie polskie 1948), Sofista -Polityk (wydanie polskie 1956), Prawo (wydanie polskie 1960).
ARYSTOTELES, 384-322 p.n.e., filozof grecki, uczeń Platona,, kult pracy „wszelki trud jest źródłem harmonii świata”, Postawa proobywatelska najwszechstronniejszy myśliciel i uczony starożytności; w tzw. filozofii pierwszej (metafizyce) głosił hylemorfizm(filoz. pogląd stworzony przez Arystotelesa, wg którego każda substancja jest bytem złożonym z czynnika biernego -materii i czynnika aktywnego -formy.), twierdząc, że każda rzecz jest zbudowana z 2 niesamodzielnych zasad wewnętrznych: aktywnej formy i biernej materii; wprowadził 4 przyczyny rzeczy: 2 wewnętrzne (formalną i materialną) i 2 zewnętrzne (sprawczą i celową); odróżnił byt samodzielny (substancję) od niesamodzielnego (przypadłości); w filozofii przyrody podał określenie ruchu, sformułował podstawy fizyki, astronomii, zoologii, fizjologii, embriologii, botaniki; w psychologii określił człowieka jako ożywiony byt rozumny zbudowany z ciała i duszy (wegetatywnej, zwierzęcej i rozumowej); odróżnił 2 intelekty -bierny i czynny; poznanie dzielił na teoretyczne i praktyczne; w etyce głosił eudajmonizm(pogląd w etyce, wg którego najwyższą wartością i celem oraz motywem postępowania ludzi powinno być szczęście osobiste lub społeczne) i sformułował teorię cnót; rozwinął naukę o państwie (politykę); jest uważany za twórcę logiki, wywarł przemożny wpływ na rozwój filozofii europejskiej, zwłaszcza średniowiecznej; przekład polski Arystoteles. Dzieła wszystkie tom 1-5,7 (1990-94).
Sztuka
PRAKSYTELES, IV w. p.n.e., jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy greckich, Ateńczyk; tworzył w marmurze posągi młodzieńczych bóstw; miękki modelunek, charakterystyczna esowata linia ciała; dzieła znane gł. z kopii; Hermes z małym Dionizosem; wprowadził akt kobiecy (Afrodyta Knidyjska ok. 360 p.n.e.).
III/II (-300,-100)
EPIGRAMAT (epigram, zwięzły, dowcipny utwór poetycki o zaskakującej puencie, często o charakterze satyrycznym): Kallimach, Teokryt. Początek poezji rzymskiej- Liwiusz Andronikus.
I(-100,-1) - Grecja: Meleanger: antologia epigramatu
ZENON Z KITION, ok. 336-ok. 264 p.n.e., filozof grecki; założyciel szkoły stoików (stoicyzm).
Rzym: WERGILIUSZ, 70-19 r. p.n.e., poeta rzymski; Bukoliki (wybór polski 1953) - 10 sielanek wzorowanych na Teokrycie, Georgiki (wydanie polskie 1956) - poemat poświęcony pracy na roli, oraz Eneida (ostatnie wydanie polskie 1987) - epopeja narodowa wzorowana na Iliadzie i Odysei Homera; poezja Wergiliusza wywarła wpływ na twórczość A. Mickiewicza;
HORACY, 65-8 rok p.n.e., jeden z największych liryków rzymskich; m.in. satyry, epody, pieśni (ody); list Do Pizonów (znany też jako Sztuka poetycka) stał się podstawą poetyki europejskiej (do początku XIX w.), ody -wzorem dla europejskiej liryki.
CYCERON, 106-43 p.n.e., rzymski mówca, pisarz, filozof i mąż stanu; jako konsul w 63 roku wykrył i stłumił spisek Katyliny; mowy sądowe i polityczne, pisma retoryczne O mówcy, rozprawy filozoficzne, listy.
CEZAR, Juliusz Cezar, 100-44 p.n.e., rzymski wódz i polityk, pisarz; członek I triumwiratu (60)( w starożytnym Rzymie porozumienie między 3 mężami stanu (triumwirami) w celu zdobycia i podziału władzy w państwie; I triumwirat (tajny, 60 r. p.n.e.) -Cezar, Pompejusz Wielki, Marek Krassus; II triumwirat (oficjalny, 43 p.n.e.) -Oktawian, Marek Antoniusz, Marek Lepidus.) ; zdobywca Galii; po zwycięstwie w wojnie domowej dyktator; podbił Bitynię (veni, vidi, vici); przeprowadził m.in. reformę kalendarza (stąd zwany juliańskim); zamordowany przez senatorów; Wojna galijska (wydanie polskie 1978).
I (1-100 n.e.) Rzym Artyści:
OWIDIUSZ, 43 r. p.n.e.-17 lub 18 r. n.e., jeden z największych poetów rzymskich; elegie miłosne, poematy: Sztuka kochania (wydanie polskie 1922), Przemiany (polski wybór 1969), elegie z wygnania w Tomi(s) (ob. Konstanca), ze słynną autobiografią; doprowadził do doskonałości łaciński język poetycki; wywarł duży wpływ na europejską poezję, muzykę i sztuki plastyczne.
MARCJALIS, ok. 40-ok. 104, poeta rzymski; twórca epigramu rzymskiego; w 15 księgach swoich utworów zobrazował życie Rzymu w epoce Flawiuszów.
Filozofowie:
SENEKA STARSZY, ok. 55 r. p.n.e.-ok. 40 r. n.e., ojciec Seneki Młodszego, retor rzymski; autor zbioru złożonego z cytatów i fragmentów mów sądowych i doradczych współczesnych mu retorów, dający obraz wymowy i retoryki wczesnego cesarstwa.
SENEKA MŁODSZY, 4? r. p.n.e.-65 r. n.e., syn Seneki Starszego, rzymski poeta, filozof i retor, wychowawca Nerona; przedstawiciel stoicyzmu; autor m.in. 12 ksiąg dialogów filozoficzno-moralnych (Pisma filozoficzne, wydanie polskie 1965), Listów moralnych... (wydanie polskie 1961) oraz prac przyrodniczo-geograficznych O zjawiskach natury (wydanie polskie 1969); z utworów poetyckich zachowały się m.in. satyra menippejska, 9 niescenicznych tragedii (m.in. Fedra, Medea), opartych na wzorach greckich.
TACYT, ok. 55 - ok. 120, ostatni wybitny historyk rzymski; 97 konsul, następnie zarządca prowincji Azja; dzieła, m.in. Roczniki (lata 14-69), Dzieje (lata 69-96), Germania, pisane z celem moralizatorskim, dzięki walorom stylistycznym (wnikliwość psychologiczna, charakterystyka postaci, dramatyzowanie faktów historycznych) należą do najwybitniejszych osiągnięć literatury rzymskiej; polski przekład całości utworów 1957.
II (100-200 n.e.)
MAREK AURELIUSZ, 121-180, cesarz rzymski od 161, filozof; przedstawiciel stoicyzmu; prowadził wojny z Partami (162-166) oraz koalicją plemion germańskich i sarmackich (166-180 -tzw. wojny markomańskie); Rozmyślania (wydanie polskie 1913).
III-V (200-475 n.e.)
HIERONIM ZE STRYDONU, święty, 347-419,, sekretarz papieża Damazego I; Ojciec i doktor Kościoła; autor przekładu Biblii na język łaciński (tzw. Wulgaty), używanego powszechnie od średniowiecza w Kościele zachodnim.
AUGUSTYN, Aurelius Augustinus, święty, 354-430, wczesnochrześcijański filozof i teolog; ojciec i doktor Kościoła; główny przedstawiciel patrystyki; twórca pierwszego wielkiego systemu filozoficzno-teologicznego chrześcijaństwa, opartego na interpretacji neoplatonizmu ( nurt filozoficzny nawiązujący do platonizmu, opracowany przez Plotyna; przejęty przez myślicieli chrześcijańskich (Orygenes, św. Augustyn), arabskich (* arabska filozofia średniowieczna) i żydowskich (* żydowska filozofia średniowieczna) był dominującym nurtem filozoficznym średniowiecza (Eriugena, św. Anzelm z Canterbury) i renesansu (Mikołaj z Kuzy), wpłynął także na wielu autorów nowożytnych i współczesnych (F.W. Schelling, G.W.F. Hegel)) , charakteryzującego się: teocentryzmem, kreacjonizmem, iluminizmem; połączył teorię predestynacji z istnieniem wolnej woli odpowiedzialnej za zło na świecie; sens dziejów ujmował jako wynik konfliktu między państwem Bożym i ziemskim; Dialogi i pisma filozoficzne (wydanie polskie 1953-54), Wyznania (wydanie polskie 1844), O państwie Bożym (wydanie polskie 1835).
PLOTYN, ok. 204-ok. 269, filozof grecki; przedstawiciel neoplatonizmu, twórca systemu panteistycznego opartego na teorii emanacji, w którym absolut wyłania z siebie swe kolejne hipostazy; oddziałał na wczesną filozofię chrześcijańską; Enneady (wydanie polskie 1959).
476 Koniec państwa zachodniorzymskiego.
FILOZOFIE
STOICYZM- Zenon z Kiton, - zasada złotego środka, zachowania spokoju w każdych okolicznościach. Preferowali umiar i równowagę psychiczną, wyw. silny wpływ na twórców renesansu.
EPIKUREIZM - carpe diem - trzymaj dzień- umiejętność wykorzystania każdej chwili. Pref. Radość życia,. Akceptację takiego jakim jest, umiejętność brania z życia rzeczy najlepszych i najwartościowszych. Uważali że panta rei - wszystko płynie, każda chwila jest niepowtarzalna. Rzymianie „tempus fugi” - czas płynie. Nie uznawali fascynacji śmierci- żyjemy póki żyjemy, po śmierci przestajemy być sobą, śmierć jest poza nami a
HEDONIZM - wszystko mija, należy używać przyjemnmości. Preferowali biesiady, uciechy cielesne. Stał się ojcem konsumpcjonizmu.
SOFIZM- kontestacja, ludzie wątpiący, krytyczni, analizują. Z takich postaw rodzi się postęp i cywilizacja. Sokrates „ Wiem że nic nie wiem”, Protagoras z Abdery „ Człowiek jest miarą wszechrzeczy” - człowiek najważniejszy, co się z nim wiąże jest najważniejsze i najistotniejsze. Terencjusz „Człowiekiem jestem, więc nic co ludzkie nie jest mi obce”.
MITOLOGIA
MIT jest opowieścią o stałej warstwie fabularnej wyrażającej wierzenia danej społeczności. Mit wyraża emocje - najczęściej zbiorowe,
np. lęk, niepokój, podniecenie, radość. To, co niejasne, chwiejne,
nieokreślone, otrzymuje wyraz i kształt w opowiadaniu mitycznym; np. przemienność pór roku zostaje przekształcona w barwną fabułę i uzyskuje motywację przyczynową w postaci bóstw uosabiających siły przyrody. Dzięki mitycznym formom myślenia to, co niejasne, zostaje wyjaśnione i przybliżone. Mity pełniły funkcje poznawcze - umożliwiając interpretację zjawisk przyrody; światopoglądowe - jako podstawa wierzeń religijnych; sakralne - poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnych obrzędów; Głównymi bohaterami mitów są bogowie, demony i herosi, tj. ludzie obdarzeni nadprzyrodzonymi właściwościami, półbogowie (niekiedy zrodzeni ze związku bóstwa i człowieka). Mit tworzy świętą przestrzeń - miejsce, na którym żyją bogowie (np. Olimp).
„Dedal i Ikar” Na Krecie panował Minos. Jego żona Pazyfae, ze związku z Zeusem urodziła Minotaura pół-byk, pół-człowiek. Na Kretę przybył Dedal z synem Ikarem. Zbudowali labirynt. Jego posągi były tka dynamiczne, że przykuwano je łańcuchami.
Minos nie chciał go wypuścić. Uciekł z synem. Ikar za blisko słońca- spadł.
Dedal - wytrwałość, opanowanie, mądry, wykształcony. Symbol rozwagi i mądrości.
Ikar - przeciwieństwo, rozmarzony, zafascynowany zjawiskami i światem, kocha ryzyko. Interesują się światem ale każdy w innych celach: Dedal- odkrywa tajemnice natury, obserwuje ptaki, naśladuje przyrodę żeby tworzyć doskonałe rzeźby. Ucieczka z wyspy to wolność. Ikar - szuka w świecie realizacji marzeń, szuka cudowności. Wzbicie w powietrze to wolność. Realizacja marzeń kosztuje go utratę życia. Symbolicznie - lot symbol drogi, , słońce znak ideału. Ikar uczy wierności ideałom i wytrwałości dążenia do celu. Dedal uczy wytrwania w cierpieniu, życia z cierpieniem.
„Mitologiczne pochodzenie świata”- Na początku Chaos. Z Chaosu para bogów Uranos- Niebo, Gaja - Ziemia. Z nich wywodzi się ród tytanów. Młodszym rodzeństwem byli cyklopowie i hekatonchejrowie - sturęcy. Strącił ich do Tartaru. Kronos- najmłodszy syn skaleczył Uranosa i strącił z tronu. Z jego krwi 3 boginie zemsty. Z bogami powstał świat - ziemia, słońce, gwiazdy, rośliny, zwierzęta. Nad bogami panował Kronos z Reją. Połykał każde dziecko. Reja podała mu kamień w pieluchach a na Krecie ukryła Zeusa. Wychowywały go nimfy i koza Amaltea. - jej róg to róg obfitości. . Dzeus poradził ,matce aby dała Kronosowi środki na wymioty. Wyrzygał : Hadesa, Posejdona, Herę, Demeter, Hestię. . Koza umarła, z jej skóry zrobił tarczę - kuloodporną. .
Jest to mit teogoniczny i kosmogoniczny. Dzieli świat na niebo i ziemię- dół i górę. Zespolenie przeciwieństw- tłumaczono hierarchię społeczną. Nie ma miejsca na sacrum , jest dążenie do władzy i zbrodnia. Łańcuch zbrodni. Bogowie nie kierują się etyką, nie mają moralności, mitologia nie ocenia ich czynów. Nie różnią się od ludzi, są słabi, źli, żądni władzy, pragną zemsty i są krótkowzroczni. Ambrozja zapewnia im nieśmiertelności Usprawiedliwia zachowanie człowieka, żyjącego w świecie, który zrodził się z chaosu i w chaosie, ze zbrodni i dla zbrodni.
„Chaos” - niemożliwość wyjaśnienia powstania świata.
„Mitologiczne pochodzenie człowieka”
„calos cagatos” - człowiek piękny i dobry
2 teorie pochodzenia - Panowanie Kronosa- wiek złoty. Rzeki płynęły mlekiem, z drzew miód, ziemia sama wydawała plony. Ludzie żyli bez trudów i smutków. Po up. Kronosa - wiek srebrny. Dzieciństwo trw. 100 lat. , życie dojrzałe krótkie i pełne zgryzot. Ludzie byli dumni i Zeus ich zniszczył .Wiek brązowy- ludzie gwałtowni, miłujący wojnę- okres heroiczny- Herakles, Tezeusz - bohaterowie spod Troi. Teraz trwa wiek brązowy. Inne podania - Prometeusz stworzył go z gliny i łez, dusza- z ognia niebieskiego. Człowiek słaby i nagi. Brakowało mu sił. Przyniósł na ziemię pierwsze zarzewie- człowiek mógł się ogrzać i bronić.
Brak jednoznacznej odpowiedzi. Obniżanie wartości człowieka- ukazanie zamiłowania człowieka do rzeczy niezwykłych. Przeszłość- baśń. Drugie podanie - konkretne i szczegółowe. Ciało- ziemskie i zniszczalne, dusza- boskie, niezniszczalne Człowiek powstał z miłości. Potrzebował boga bo był słaby i niczego nie umiał. Wnika w głąb człowieczeństwa, szuka wartości, praw etycznych, inteligencji. Ogień - największa wartość (ciepło, potrawy, obrona przed zwierzętami, wytop metali ale i pożary, walka przeciw ludziom). Człowiek z podporządkowanego przyrodzie stał się jej panem. Przetwarza dary przyrody, rozwija się. Prometeusz dał inteligencję i nadzieję.
„Mit o Prometeuszu”
Prometeusz - tytan. Dał ludziom ogień. Nauczył ich z niego korzystać. Zeus kazał Hefajstosowi stworzyć piękną kobietę. Hera nauczyła robót kobiecych, Afrodyta wdzięk, Hermes - pochlebczy charakter. Imię Pandora. Zostawiona przed domem - Prometeusz wyczuł podsęp. Wziął ją brat Epimeteusz. Otworzyli beczkę którą Pandora dostała od bogów z nieszczęściami , smutkami i chorobami. Prometeusz też zrobił bogom podstęp: zabił woła i podzielił na 2 części - mięso nakrył skórą, a kości tłuszczem. Zapytał Zeusa co chce w darze - wybrał tłuszcz bo myślał że pod nim jest mięso. Skazał Prometeusza - przykuł do skał Kaukazu. Orzeł wydziobywał mu wątrobę.
Cierpi przez miłość do ludzi. Dał ogień, naukę o liczbach, piśmie, statkach, zwierzętach, lekarstwa, zioła, metale, dał moc panowania nad światem. Zbliżony do wizji biblijnego Boga: mądry, dobry, doskonały, dawca praw etycznych. Wskazał człowiekowi że może osiągnąć szczęście, można panować nad światem. Prometeizm- poświęcenie siebie dla innych. Wyznaczenie roli człowieka- uzależnionego od woli bogów. Ewa vs Pandora - Ewa aby człowiek nie był samotny, Pandora - bogata, mądra, piękna ale zła , kłamliwa i podstępna. Mitologia widzi świat w 2 kategoriach : dobra i zła .Dwoistość ludzkiej natury, ścieranie się elementów pozytywnych i negatywnych. Prometeusz nad wszystkim. Związany z człowiekiem, dystansuje się od spraw ziemskich ale i boskich. Jest buntownikiem, darczyńcą, dobroczyńcą, ale samotną, mimo realizacji najwznioślejszych idei.
ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE
ciemności Tartatu - coś nieogarniętego, trudnego do pojęcia, krańcowość, potępienie;
nić Ariadny- Ariadna ocaliła Tezeusza który przybył zabić Minotaura. Ariadna dała mu kłębek nici . Wyszedł z labiryntu. Oznacza wyjście z sytuacji, drogę powrotną, udzielenie pomocy w trudnej sytuacji;
olimpijski spokój- spokój stoicki, niczym nie zmącony;
pięta Achillesa- słaby najczulszy punkt;
róg obfitości- róg kozy która karmiła Zeusa. Oznacza bogactwo, posiadanie każdej rzeczy, spełnienie pragnień;
stajnia Augiasza - jedna z prac Heraklesa. Był syf, a on skierował rzekę Penejos i umył ja. Oznacza nieporządek, bałagan, k którym trudno się uporać;
syzyfowa praca - Syzyf król Koryntu oblubieniec bogów zdradził jakieś ich tajemnice. Potem zamknął w piwnicy bożka śmierci - Tanatosa. Ludzie przestali umierać. Hades złożył skargę i Ares uwolnił go. Syzyf zabronił grzebać swoje ciało. Błąkał się i użalał. Wrócił na ziemię i o nim zapomniano. Przypomniano i za karę miał wtaczać wielki kamień. Oznacza zajęcie nie do wykonania, bezsensowne i niemożliwe do realizacji.
EPIKA GRECKA I RZYMSKA
HOMER - najwybitniejszy epik helleński. Ślepiec, wędrowiec. Kwestia homerycka- spór o autorstwo Iliady i Odysei. Pozostawił podział na rodzaje (epika (epopeja (epos) , liryka(wiersze liryczne) i dramat (tragedie i komedie)) i gatunki literackie.
Ważną funkcję w realistycznym
obrazowaniu pełnią też EPOSY napisane HEKSAMETREM.
EPOS (epopeja) - główny gatunek epicki wykształcony w starożytności, który później zastąpiła powieść. Jest to rozbudowany utwór wierszowany przedstawiający dzieje mitycznych , legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych lub danej społeczności narodowej ; na pierwszy plan w epopei wysuwa się fabuła , narrator - wszechwiedzący i obiektywny - ujawnia się w inwokacji , całość przedstawia z epickim dystansem.
STYL EPOSU jest podniosły, obfituje w drobiazgowe opisy ważnych przedmiotów i sytuacji; -
"Iliada" i "Odyseja" Homera (epopeje greckie), "Eneida"
Wergiliusza (epopeja rzymska) -
utwór epicki, pisany wierszem lub
prozą, ukazujący wszechstronnie i
szczegółowo życie narodu (społeczeństwa) w przełomowym momencie historycznym; charakterystyczne jest wprowadzenie bogatego tła obyczajowego, realizm przedstawienia, wielowątkowość akcji pozwalająca ogarnąć wiele środowisk i odzwierciedlić wszechstronnie życie społeczeństwa;
CECHY EPOPEI:
Opowiada o bohaterach (herosach) w ważnych momentach hist. Zawiera szeroki materiał epicki z real. obrazem . Narrator.
Styl: plastyczność opisów, bogactwo epitetów, opisy podkreślają cechy postaci, rozbudowane porównania (homeryckie) , retardacja, wysoki styl, heksametr, paraleryzm akcji, charakter epizodyczny, jego cząstki stanowią zamknięte całości. Epicki dystans, jest uczuciowy stosunek autora. Porównania homeryckie, retardacja, styl wysoki.
„Iliada” Achilles heros grecki obraził się na Agamemnona- głównodowodzącego wojsk greckich za odebranie panienki - Bryzjdy. Wycofał się z walki. Trojanie zaczęli mieć przewagę. Przyjacielowi Patroklesowi odmówił i nie wrócił do walki, ale dał mu swoją zbroję. Patrokles zginął z ręki Hektora. Gdy Achilles dostał od Hefajstosa nową zbroję, zabił Hektora. Najwyższa wartość: męstwo, waleczność, bohaterowie wyolbrzymieni, skazani na walkę przez bogów, którzy zaplanowali przebieg. Bogowie ingerują w walkę. Hektor i Achilles kierują się moralnością bogów - gniew, przekleństwo, zemsta, obraza, zniechęcenie. Nawiązanie - Przekłady fragmenty:Jan Kochanowski (3 księgi),Lucjan Rydel, Juliusz Słowacki, Słowacki, Tetmajer., całość w XVIII- Ksawery Dmochowski, Stanisław Staszic. Postecie wykorzystał Kochanowski w „Odprawie posłów greckich”.
„Odyseja” - Wybuchła wojna Trojańska, Penelopa urodziła syna Odyseuszowi - Telemacha. Odys udawał szaleńca ale się nie udało i poszedł na wojnę. Myślał że za 2 tygodnie wróci, bo Troja padła. Wracał 2 lata , różne przygody: w jaskini cyklopa. 2 zjadł reszta uciekła. Król Wiatrów Eol dał mu worek z wiatrami. W kraju Lajstrygonów obrzucono go kamieniami- ledwo przeżył. Potem czarodziejka Kirke zamieniła ich w świnie. Odys miał odtrutkę. Zmusił ją do zmiany w ludzi. Żyli tam rok. Terezjasz przepowiedział mu dalszą tułaczkę. Na wyspie syren przywiązany do masztu słuchał. Na wyspie Hekiosa zjedli święte krowy. Okręt się rozbił, Odys przeżył, znalazła go nimfa Kalipso. Został 7 lat. Gdy płynął do domu Posejdon przypomniał sobie klątwę cyklopów i rozbił okręt. Znalazła go córka króla Alkinosa Nauzykaa. Opowiedział swoje dzieje i pozwolił wrócić. Zamieniony w starca, stanął do walki o rękę Penelopy. Przestrzelił 12 toporów. Zrobił i opadły z niego łachmany. Rozpoznany przez żonę i Telimacha. . Wracał 10 lat, bogowie o tym decydowali. Odys nie różni się od bogów. Nie ma etyki. Chciał wracać do domu.
Porównanie „Iliady” i „Odysei” - po 24 pieśni „I”- 50 dni, powst. IX-VIIIw, napis. VI p.n.e. - epizod z oblężenia Troi z wojny 10 letniej, „O” 40 dni, powrót Odysa po 10 letniej tułaczce. „Koń Trojański”. „I” - epopeja bohaterska, batalistyczna, „O” - fantastyczna, przygodowa.
WERGILIUSZ „ENEIDA” Dzieje najmłodszego króla Troi Priama- Eneasza. Poetycki opis wędrówki Eneasza z Troii do Italii. Jest jakby kontynuacją „Iliady”.
LIRYKA GRECKA
SAFONA - Poetka starożytnej Grecji, autorka pieśni weselnych, hymnów, modlitw, pieśni miłosnych, opiekunka dziewcząt.
„Pożegnanie” wiersz opisuje klimat domu Safony. Życie dziewcząt było beztroskie, pogodne, pełne przepychu, wesela, tańca, miłości. Safona uważała, że najważniejszymi wartościami w życiu są: śpiew, taniec i miłość
„Pogarda dla nieznającej poezji” - wyraża pogardę dla beztalencia. W formie liryki pośredniej wyraża uznanie dla siebie. „ Nie zrywałaś róż Pierii” - nie otarła się o sztukę. Buduje swój pomnik chwały. Bezrymowa, meliczna- śpiewna, zwrotka saficka -4 wersowa. Poezja refleksyjna i miłosna, styl wysoki.
TYRTEUSZ-VII p.n.e. „Rzecz to piękna” - tematyka patriotyczna, ukazał piękno śmierci w obronie ojczyzny „Rzecz to piękna dla ojczyzny zginąć” - kto się tego zlęknie, okryje hańbą siebie i swoją rodzinę. Styl oratorski. Ten sposób myślenia przeniknął do współczesności i nazywany motywem poezji tyrtejskiej. Przewija się praktycznie we wszystkich epokach.
ANKREONT- VI p.n.e. „Słodki bój”- pieśń skierowana do służącego, aby podmiot liryczny mógł wygrać „na pięści” z Erosem, greckim bogiem miłości. Język prosty, styl średni, charakter zabawy, z dystansem. Wiersze liryczne, pieśni biesiadne, wiersze fraszkowate. Jest to różnorodność gatunkowa. piewca wina i miłości, twórca wierszy lirycznych sławiących uroki życia oraz pieśni biesiadnych wyrażających pochwałę miłości i wina. Utwory o takich motywach (topos miłości) nazywają się anakreontykami.
„Słodki bój”, „Igraszki”, „Piosenka”, „Anonim/Anakreontyk”.
LIRYKA RZYMSKA
HORACY- poeta liryczny Rzymu; zwał swoje utwory Carmina tj. pieśni - później zostały one nazwane odami. Świat poetycki Horacego jest pełen słońca i pogody, mądrej refleksji i spokoju. Jego liryki można podzielić na: a) ze względu na temat 1. Liryki patriotyczno- obywatelskie; 2. Refleksyjne; 3. Biesiadne; 4. Autotematyczne ( o poezji) b) ze względu na ukształtowanie monologu poety 1. Liryka inwokacyjna (w II osobie) - zwraca się do kogoś; 2. Liryka wyznaniowa ( I osoba) - wyznaje swoje uczucia.
„O CO POETA PROSI APOLLINA”
Prośba skierowana do Apollina o zdrowie, życie zgodne z naturą, nie troszczenie się o jutro „carpe diem”, łagodna starość. Poeta nie pragnie dóbr materialnych, chce cieszyć się tym co ma.
Poezja Horacego to poezja pełna refleksji, szukająca w filozofii pomocy moralnej. Łączy poeta epikureizm i stoicyzm.
EPIKUTEIZM- carpe diem! - chwytaj dzień, ciesz się każdą chwilą.
STOICYZM- nakazywał zachowanie równowagi ducha w szczęściu i nieszczęściu .
Od Arystotelesa zaczerpnął poeta ideę „złotego środka”
VIRTUS - zespół cech pozytywnych zaczerpnięty od stoików: uczciwość, wewnętrzny spokój, niezależność, czystość, ład moralny; Horacy cenił sobie wolność, głosił zasadę nieubiegania się o władzę, bogactwa, poprzestanie na małym, skromnym życiu.
„EXEGI MONUMENTUM AERE PERENNIUS” („Stawiłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu”).
W tym utworze autor oceniając swoje życie, dochodzi do wniosku, iż poprzez swą twórczość pozostanie niezapomniany w pamięci potomnych, że mimo iż umrze, każdy będzie o nim zawsze pamiętać. To właśnie jest dla Horacego typ pomnikiem, a on sam świadomy był swojej poetyckiej wielkości, co wyraża słowami : „non omnis moriar” („nie wszystek umrę”)
DRAMAT ANTYCZNY
SOFOKLES „ANTYGONA” Antygona córka Edypa, rozmawia z siostrą Ismeną o śmierci braci Antygona chce grzebać brata Polinejkesa wbrew zakazowi Kreona. Grzebie za co zostaje zamurowana. Postacie: (Antygona, Ismena, Kreon, Hajmon, Eurydyka, Terezjasz, Strażnik, Posłaniec, Chór ).W tym utworze najbardziej istotny jest konflikt, starcie się dwu przeciwnych sił, dwu przeciwnych racji. Argumenty Kreona, uzasadniające jego rozkaz, wydają się być słuszne. Jednak głęboko ludzkie i szlachetne są też racje Antygony. Kreon zakazuje pogrzebać ciało Polinejkesa, zostawia go na pastwę psów i sępów. Kreon był władcą despotycznym i bezwzględnym, który nie znosił sprzeciwu. Polinejkesa uważał za zdrajcę kraju, postanowił go ukarać. Antygona zdecydowała pogrzebać ciało brata, dokonała „świętej zbrodni”- złamała rozkaz Kreona - kierowała się w swym postępowaniu uczuciem „ współkochać przyszłam , nie współnienawidzić”. Antygona była wierna swym ideałom , zbyt kochała brata, nie mogła skazywać go na wieczną tułaczkę i cierpienia. Gdy Kreon za jej postępek skazał ją na śmierć , nie prosiła go o przebaczenie , okazała swą niezłomność. Gdy Kreon dowiedział się, że lud stoi po stronie Antygony, pyta: „Lud mi dyktować będzie co mam czynić? Mam więc dla innych państwa czy dla siebie?”- był despotą i tyranem. Cechował go „daltonizm moralny”. Antygona do końca pozostała wierna prawom boskim i sobie. Kreon i Antygona dopuścili się „hybris” zgrzeszyli pychą i zostali ukarani.
Utwór Sofoklesa jest ostrzeżeniem, a zarazem rozwinięciem stwierdzenia, że „pycha przychodzi przed upadkiem” i gubi ludzi. Zrozumiał to wreszcie Kreon, bo jej przypisał skutki swojego postępowania „Marne to państwo, co li panu służy”
TRAGIZM kategoria estetyczna i etyczna; polega na ukazaniu nierozwiązalnego konfliktu pomiędzy szlachetnymi dążeniami jednostki, a nieuchronnością katastrofy, jaka ją spotyka. W dramacie Sofoklesa tragiczny konflikt dotyczy niezdolnych do współistnienia.
Tragicy greccy: Sofokles, Eurypides, Ajschulos
Podstawowym pojęciem tragedii greckiej jest wewnętrzne oczyszczenie KATHARSIS, gdyż dzieło antyczne miało oddziaływać na przeżycia odbiorców. Wewnętrzne oczyszczenie - katharsis, dzieło antyczne miało oddziaływać na odbiorców, zasada 3 jedności - czasu, miejsca i akcji (wymyślona przez Arystotelesa), chór, Koryfeusz- przewodnik chóru, Prolog, Epilog, Parodos- wejście chóru, Exodos- zejście, partie dialogowe Episodiony. Antygona przedstawia problemy moralne, polityczne i międzyludzkie. Rozważa problem winy i kary, zależności między państwem a jednostką, powinności wobec bogów i władcy. Konflikt władzy świeckiej i duchownej.
„KRÓL EDYP”
Oparty na mitach tebańskich o Edyp zabija ojca Lajosa i żeni się z matką Jokastą bo rozwiązuje zagadkę Sfinksa. Jego synowie mieli dzielić się tronem, zginęli w bratobójczych walkach. Władzę obejmuje brat Jokasty Kreon. Postacie: (Edyp, Lajos, Jokasta, Sfinks, Kreon.). Wiara w fatum - determinizm- los człowieka jest przeznaczeniem
TRZY TYPY DRAMATU:
TRAGEDIA ( tragos - kozioł, ode - pieśń) - nazwa wywodzi się z pochwalnych, podniosłych hymnów dytyrambów śpiewanych przez pasterzy ubranych w koźle skóry; jest to dramat poważny, konfliktowy, zagadnieniowy, dochodzi w nim bowiem do starcia różnych postaw ludzkich, kończy się katastrofą, która miała swoje źródło w przeznaczeniu- FATUM.
KOMEDIA-(komos-orszak) weselny, pieśni zabawne, wesołe żartobliwe) jest to dramat lekki, pogodny, satyryczny, wesoły, o pomyślnym zakończeniu (komizm charakteru, sytuacyjny, słowny).
DRAMAT SATYROWY - chór występował w kostiumach przedstawiających satyrów (selenów) tj. towarzyszy Dionizosa, który wg. legendy prowadził wesoły tryb życia, grając, tańcząc i śpiewając przy winie, często w towarzystwie nimf.
CECHY TRAGEDII ANTYCZNEJ:
1.Trzy jedności - czasu ( akcja nie przekracza jednej doby ), -miejsca,-akcji-jednowątkowość
2.Wystąpienia chóru- stasimony i wystąpienia aktorów- epizodiony- po 5 na przemian.
3.Chór poprzedzał wystąpienia aktorów, komentował wydarzenia na scenie, w pieśniach lirycznych wprowadzał refleksję, wykonując przy tym odpowiednie figury taneczne.
Prolog-wprowadzenie, Paradoks-pierwsza pieśń chóru, Eksdos-końcowa pieśń chóru
4.Ograniczona liczba osób.
5.Nie ma scen zbiorowych.
6.Teatr maski.
7.Postacie monolitowe- bohaterowie prawi lub źli.
BIBLIA
BIBLIA - niepodważalny autorytet, zbiór pism sakralnych (Pismo Święte).Nazwa pochodzi od greckiego słowa biblios-łodyga papirusu, później zwój papirusu, księga, słowo „biblia” znaczy więc dosłownie „księgi”. W tradycji chrześcijańskiej jest to Pismo Święte (historia Sacra), które powstało pod wpływem natchnienie bożego Dla ludzi wierzących jest ona wykładnią zasad moralnych, zasad wiary, dla ludzi innych wyznań jest świadectwem kultury ludzi bliskiego wschodu i starożytnego Izraela. Jest także wspaniałym dziełem literackim.
Jerozolima- miasto 3 religii - chrześcijańskiej, judaizmu i islamu. Początek ustnej tradycji chrystianizmu sięga XIX w. p.n.e. („Dekalog”), IX/VII Izajasz; VII/VI Jeremiasz, Ezechiel, Daniel; V ostatni prorocy, Pięcioksiąg, Księga Hioba; IV - Księga Psalmów; III/II - Księgi Machabejskie. Przekład grecki ksiąg hebrajskich. 0 - Jezus Chrystus; I - Ewangelie.
ZAWIERA księgi historyczne (epickie) dydaktyczne, prorocze i apokaliptyczne (dramat), poetyckie (liryka). Rodzaj epicki: poemat opisowy „Księga Rodzaju”, biografia -„Ewangelie”, powieść obyczajowa „Księga Rut”, przypowieść w Ewangeliach, kroniki „Księga Kronik, Księga Królewska, Księga liczb, epistolografia - listy apostołów w Nowym Testamencie, zbiór praw - Księga Powtórzonego Prawa. Gatunki liryczne: pieśń miłosna „Pieśń nad Pieśniami”, hymn Hymn do Miłości w Pieśni nad Pieśniami, psalm- Księga Psalmów, tren- Księga Samuela, Lamentacje Jeremiasza. Dramat: Księga Hioba, Pieśń nad Pieśniami. Spisana w 3 językach : hebrajsku, aramejsku i grecku
PODZIAŁ BIBLII : „ST” I „NT”.
„ST” 1. Prawo (TORA - „Pięcioksiąg Mojżeszowy” - 1. Księga Rodzaju (Genezis) 2. Księga Wyjścia (Exodus), 3. Księga Kapłańska, 4. Księga Liczb, 5. Księga Powtórzonego Prawa.) Zawiera dzieje ludzkości od stworzenia świata, dzieje patriarchów od Noego do Mojżesz, wyjście do ziemi obiecanej, historię Izraelitów aż po czasy króla Salomona. 2. Prorocy - obejmuje wydarzenia po śmierci Mojżesza, dzieje królestwa izraelskiego i judzkiego aż do ich upadku. 3. Pisma - to część, na którą składają się utwory poetyckie - „Księga Psalmów”, „Pieśń nad pieśniami”; dzieła filozoficzne i księgi historyczne.
„NT”
Księgi historyczne (cztery Ewangelie) i Dzieje Apostolskie), Księgi dydaktyczne (Listy św. Pawła) i Księgę prorocką (Objawienie św. Jana).
W BIBLII WYRÓZNA SIĘ :
STARY TESTAMENT (ST) - zbiór pism judaistycznych, powstał ok. XII w p.n.e., teksty ST pisane były w j. hebrajskim, niektóre fragmenty w greckim i aramejskim; najdawniejszym tłumaczeniem ST jest Sepuaginta- tłumaczenie „siedemdziesięciu” (III - II w p.n.e.) - przekład na j. grecki dla Żydów , księgi biblijne ST- historyczne, mądrościowe-przypowieści , przysłowia, psalmy; prorockie -apokalipsa
„Księga Rodzaju” („Genezis”) - Bóg stworzył ziemie, światłość (dzień) i oddzielił ją od ciemności (nocy). 2 Dnia niebo, 3 ląd od morza, drzewa, kwiaty. 4 dnia słońce, księżyc. 5 dzień - ptaki, ryby. 6 dzień inne zwierzęta. Potem człowieka na swoje podobieństwo. - geneza powstania świata.
Psalmy - do śpiewania. Uwielbienia, dziękczynienia, prośby, przeproszenia.
Proroctwa, „Pieśń nad Pieśniami”- dosłownie poemat liryczny o tematyce miłosnej. Oblubieniec i oblubienica są alegorią oblubieńczej miłości Boga do ludzi i kościoła, miłości Boga do narodu wybranego
NOWY TESTAMENT (NT) - zbiór pism chrześcijańskich, powstał w okresie 51 do 96 r. po narodzeniu Chrystusa, teksty NT pisane były w j. greckim; autorzy NT są sobie współcześni, toteż w Ewangeliach i Listach Apostolskich znajduje odbicie ta sama historia i kultura; czyny i słowa Chrystusa przekazywali w Ewangeliach jego uczniowi - trzy z nich - autorstwa Mateusza, Marka i Łukasza nazywa się synoptycznymi, gdyż zachodzi tu wspólne podobieństwo.
Przypowieści „O siewcy”, „O synu marnotrawny” ; „Hymn do miłości”; „Apokalipsa” - zamyka całość historii zbawienia”.
Biblia posiada wielu autorów, z których większość jest nieznana:
teksty prawne łączono z Mojżeszem, księgi tzw.mądrościowe z królem Salomonem, hymny i psalmy z królem Dawidem
Przekładu całej Biblii na j. łaciński dokonał w IV w p.n.e. św. Hieronim- WULGATA.
KATOLICKIE PRZEKŁADY BIBLII:
Biblia Królowej Zofii - XV w, Biblia Leopolity - XVI w, Biblia Jakuba Wujka - XVI w,
INNOWIERCZE PRZEKŁADY BIBLII:
Biblia brzeska XVI w , Biblia nieświeska XVI w , Biblia gdańska XVII w , Biblia Tysiąclecia -1965r - tłumaczenia z języków oryginalnych.
Stworzenie świata MITOLOGIA vs BIBLIA
Biblia-monoteizm-człowiek podniesiny do godności Pana-Bóg
mitologia-politeizm-człowiek- igraszka w rękach Bogów-Uranos i Gaja
PRZYPOWIEŚĆ (gr. parabole- zestawienie obok siebie)- utwór narracyjny, gatunek literatury moralistycznej; postaci i zdarzenia istnieją po to , aby wyjaśnić nadrzędne prawdy uniwersalne: moralne, filozoficzne, religijne.Przypowieść zestawia 2 rzeczywistośći: pierwsza jest obrazem życia codziennego (świat przedstawiony), druga znajduje się w swerze pojęciowej np. moralnej - dobro lub zło, wina i odpowiedzialność człowieka
Zrozumienie i interpretacja przypowieści wymaga przejścia od znaczenia dosłownego do znaczenia alegorycznego lub symbolicznego. PRZYKŁAD (łac. exemplum) 0dmiana przypowieści; opowiadanie , w którym postacie i zdarzenia służą jako przykład postaw moralnych;
Przypowieści:
„O SYNU MARNOTRAWNYM”- uczy, że zawsze trzeba umieć przebaczyć ludziom, dać im szansę poprawy i zrozumieć swój błąd
„O MIŁOSIERNYM SAMARYTANINIE” - uczy tolerancji, pomocy, wrażliwości na los innych ludzi.
„O SIEWCY”- użyta przenośnia: siewcą jest Chrystus, zbożem - słowo Boże , glebą natomiast dusza ludzka.
PSALMY
PSALM (gr. psalmos, łac. psalmus) oznacza śpiew i trącanie instrumentu o nazwie psałterz; zbiór hymnów pochwalnych; dziś : biblijny utwór poetycki o charakterze modlitewno- hymnicznym; zbiór psalmów uformował się w IV lub II w; AUTORZY : Dawid , Asaf, Salomon.
RODZAJE PSALMÓW:-błagalne, -dziękczynne, -pochwalne, -królewskie, -patriotyczno-religijne, -mądrściowe
TŁUMACZENIA PSALMÓW - J. Kochanowski, M. Rej, M. Sęp-Szarzyński, F.Karpiński, L.Staff, Cz.Miłosz
PSALM 1 wg. Psałterza puławskiego i Cz.Miłosza. Jest to psalm mądrościowy, który poucza, że kto żyje zgodnie z prawem pańskim, zna naukę Pana, należy do grona sprawiedliwych, a jego czyny zostaną przez Boga nagrodzone, Ci , którzy nie znają nauki Pana zostaną ukarani.
PSALM 8 .wg. Cz. Miłosza - Jest to psalm dziękczynny, który dziękuje Bogu za wszystko, co stworzył. Człowiek stworzony na podobieństwo Boga jest postawiony ponad wszystko ,co znajduje się na ziemi. Jest istotą najdoskonalszą, ukoronowaną przez Pana blaskiem i chwałą, Został stworzony, aby wychwalać Boga, żyć zgodnie z przykazaniami dziękować Mu za wszystko, co stworzył.
PSALM 45 wg.L.Staffa - Jest to psalm królewski, w którym wychwalana jest świetność Boga. Ma on panować nad całą Ziemią, rządzić szczęśliwie. Wynagradzać tych, co żyją zgodnie z boskim prawem, a karać grzeszników. Pan jest bowiem władcą, który będzie rządził na wieki, a ludzie zawsze będą wychwalać jego dobro, składać mu hołd, przynosić dary. Jego synowie będą panować nad Ziemią, a Jego imię będzie niezapomniane przez pokolenia.
PSALM CXXIX wg. Jakuba Wujka - Jest to psalm błagalny i częściowo pochwalny. Ukazuje modlitwę do Boga, który okazuje miłosierdzie i wybacza występki nieprawość. Jest to modlitwa człowieka, który ma nadzieję, że Bóg go wysłucha.
„KSIĘGA APOKALIPSY”
APOKALIPSA (gr. apokalypsis- odsłonięcie, objawienie) to szczególny rodzaj wypowiedzi biblijnej opisującej tajemnice czasów ostatecznych i wyjaśniającej sens dziejów.
Apokalipsa św. Jana jest najbardziej tajemniczą księgą NT, obfitującą w symboliczne wizje, obrazy, znaki, liczby.
-cztery zwierzęta (lew, wół, orzeł, zwierze z ludzką twarzą), -7 trąb i 7 pieczęci, -smok walczący z niewiastą, -bestia Antychryst, -upadek „wielkiego Babilonu” ; i inne.
„CZTERECH JEŹDŹCÓW APOKALIPSY” Otwarto 4 pieczęcie z 7 - symbol wyroków bożych. Pojawia się pierwsze z 4 zwierząt: 1.BIAŁY KOŃ, a na nim jeździec - SYMBOL DOBRA, 2-CZERWONY KOŃ, jeździec z wielkim mieczem -SYMBOL WOJNY, 3- CZARNY KOŃ, jeździec z wagą- SYMBOL GŁODU, 4-ZWIERZE Z LUDZKĄ TWARZĄ i TRUPIOBLADU KOŃ, jeździec o imieniu ŚMIERĆ, a towarzyszy mu OTCHŁAŃ- uosobienie krainy zmarłych. Dano jeźdźcom czwartą część ziemi , by zabijali mieczem , głodem i morem. Św. Jan przepowiada , że zwycięży zło. Prorokuje koniec świata, grozi, pociesza, przestrzega. Walka dobra i złą, upadek ludzkości, chaos i przywracanie ładu świata.
KSIĘGA KOHELETA - istotny w kulturze motyw rozważań nad kondycją ludzkiego istnienia, zadaje pytanie: czym jest życie ludzkie i człowiek. Odp „marność nad marnościami, wszystko marność. Wszystko marność i gonienie za wiatrem...”. Pesymistyczna wizja człowieka i jego życia. Człowiek jest kruchy i przemija, ziemia trwa wiecznie. Czyni i dzieła ludzkie przemijają, a on sam nie nasyci się pożytkiem z trudu jaki ponosi w życiu. Człowiek nie zaznaje szczęścia, bo bogactwo, mądrość i rozum przemija i jest „gonieniem za wiatrem”.
ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE Z BIBLII
hiobowe wieści - wiadomość smutna, niepomyślna, złą, przygnębiająca;
kainowe piętno - piętno zabójcy;
owoc zakazany - rzeczy pozornie wartościowe, zachęcające, warte wysiłku, a naprawdę szkodliwe, sprowadzające zło;
salomonowy wyrok- wyrok mądry i sprawiedliwy;
Sodoma i Gomora- nieporządek, bałagan, centrum zła, miejsce rozpusty, przemocy, niesprawiedliwości
wdowi grosz - złożenie daru kosztem wielkich wyrzeczeń, oddanie wszystkiego co się posiada;
wieża Babel- niemożność porozumienia się, niezgodność w działaniu, planach;
zamienić się w słup solo- (Lot) - znieruchomieć ze strachu, przestraszyć się
jabłko Adama- zakazany owoc;
krzak gorejący- Bóg przemówił do Mojżesza ukryty w krzakach;
manna z nieba- cudowny ratunek, dar od Boga;
miska soczewicy- oddać coś bezcennego za rzecz o małej wartości;
raj- „Eden” - miejsce cudowne, wymarzone;
ciemności egipskie - ogromne ciemności;
7 krów tłustych, 7 chudych - okres sukcesów, plonów i niepowodzeń;
rzeź niewiniątek - topos wzięty z historii Jezusa - niewinne ofiary;
30 srebrników - zdrada
CYTATY Z BIBLII
„Człowiek zrodzony z niewiasty
ma krótkie i bolesne życie” (Księga Hioba);
„Albowiem poznaje Pan drogę sprawiedliwych
a droga grzesznych zaginie” (Psalm 1);
„Cóż jest człowiek, że pamiętasz o nim
syn człowieczy, że go nawiedzasz”(Ps. 8);
„Ze wszystkich stron niegodziwi krążą, kiedy podłość wychwalana jest wśród synów ludzkich” (Ps. 12);
„Przemija pokolenie i rodzi się pokolenie,
a ziemia trwa na wieki” (Z Księgi Koholeta);
„Cokolwiek raz było, to będzie.
Cokolwiek raz uczynione zostało, uczynione zostanie” (Z Ks. Koholeta);
„Wzgardzony będzie człowiek, który chce kupić miłość | Majętnością domu swojego”(Pieśń nad Pieśniami);
„ Miłość nigdy nie ustaje,
(nie jest) jak proroctwa, które się skończą,
albo jak dar języków, który zniknie,
lub jak wiedza, której zabraknie(…)
Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość- te trzy:
z nich zaś największa jest miłość”( Listy św. Pawła „Hymn do miłości”);