Demokryt z Abdery - filozofia
-system filozofii materialistycznej (jedyny byt, który istnieje to ten, który jest realny, a reszta jest wytworem psychiki człowieka)
Założenia filozoficzne Demokryta z Abdery:
świat składa się z atomów
tworzenie to łączenie atomów
niszczenie to rozpad atomów
deterministyczny charakter tej filozofii polega na tym, że wszystko ma swoją przyczynę i nic nie dzieje się z przypadku
mechanistyczny charakter tej filozofii objawia się w tym, że atomy nie ulegają żadnym transformacjom, mogą tylko zmieniać swoje położenie
Sokrates - filozofia
uważany za ideał filozofa, poglądy które głosił okazały się zgodne z jego życiem
nie angażował się w politykę, poświecił się nauczaniu, za naukę nie brał pieniędzy dlatego żył w niedostatku
wygłaszał swoje mowy na placach i tak pozyskał swoich uczniów (Platon, Ksenofot, Alcybiades)
demaskował w swoich mowach fałszywe autorytety przez to został skazany na śmierć
Założenia filozoficzne Sokratesa:
należy poszukiwać dobro odpowiednie dla ludzi
najwyższą wartością do której człowiek powinien dążyć to cnota( cnota= warunek szczęścia)
dobre jest to co jest pożyteczne
cnota jest nabyta a nie wrodzona
wiedze należy pozyskiwać na drodze rozumowania
dialog prowadzi do poznania prawdy
dusza jest naszym wewnętrznym głosem
Platon - filozofia
poznał Sokratesa w wieku 18lat i od tej pory towarzyszył mu aż do jego śmierci
powołał pierwszą filozoficzną szkołę tzn. Akademię
Założenia filozoficzne Platona:
uważał że świat jest podzielony, rozdarty= dualistyczny pomiędzy nasz świat a świat idei -twierdził ze należy poznawać prawdy idealne
stworzył teorię idealnego państwa- zawarł swoje myśli na ten temat w 10 księgach pt. „Państwo” -aby państwo było silne uważał ze powinno mieć silną władze
mówił ze należy racjonalistycznie poznawać
oddzielił dusze od ciała, dusza= wieczność , (do poglądu dualizmu nawiązywał w średniowieczu św. Augustyn)
zmuszał czytelników do myślenia
Arystoteles - filozofia
prowadził w Atenach własną szkołę –Likejon
-był nauczycielem Aleksandra III Wielkiego
Założenia filozoficzne Arystotelesa:
w dziedzinie etyki wprowadził pojęcie ideału- do którego człowiek powinien dążyć
za szczęście uważał czynienie dobra i życie w cnocie
są opozycyjne do filozofii platońskiej
uważał ze należy poznawać świat za pomocą doświadczeń (empiryzm)
szukał prawd w materiale doświadczalny, w świecie ludzkich zmysłów
centrum nauki filozofii stanowiła metafizyka czyli teoria poznania
politykę ściśle wiązał z zagadnieniami moralnymi i obowiązkami jednostki wobec społeczeństwa
stworzył 1-wszy teoretyczny system nauki o państwie
podstawą jego etyki była zasada umiaru
wbrew temu co twierdził Platon uważał, że ludzie nie pamiętają ukrytej pamięci idealnego świata lecz cała ich wiedza pochodzi z doświadczenia
ludzie rodzą się z nie zapisanym umysłem, który zapełnia się myślami na skutek codziennych doświadczeń życiowych ( w pózniej jako tabula rasa- czyli czysta kartka, tablica myśl tę rozwinął oświeceniowy filozof Locke)
Stoicyzm - filozofia
-założyciel : Zenon z Kition
-inni: Seneka, Epiktet, Marek Aureliusz
Założenia filozoficzne stoicyzmu:
cnota jako najwyższa wartość= warunek szczęścia i dobro człowieka
zalecenie nie uzależniania się od wszystkich zewnętrznych okoliczności oraz życia zgodnego z natura
postulat wyzbywania się negatywnych uczuć
połączenie sensualizmu i racjonalizmu ( poznawanie świata za pomocą zmysłów i rozumu)
należy do życia podchodzić z dystansem bez emocji
jeśli ma się emocje należy je tłumić w sobie, nie ujawniać się z nimi
krytykuje nadmierną przyjemność, smutek, żądze, strach
Cynizm - filozofia
-nurt wywodzący się z tradycji sokratejskiej
-założyciel : Arystoteles z Aten
Założenia filozoficzne cynizmu:
skupienie na etyce
gwarancją szczęścia jest cnota
panowanie nad sobą, wyrzeczenia i odpowiednia praca nad sobą pozwalają nad stanie się mędrcami
pogarda instytucjami społecznymi i państwowymi
opowiadanie ze równouprawnieniem kobiet i mężczyzn
twierdzili ze życie nie ma większego sensu, życie jest cierpieniem, prowadzi do śmierci
Epikureizm - filozofia
-założyciel Epikur
-inni: Horacy, Lukrecjusz
Założenia filozoficzne epikureizmu:
wszelkie poznawanie powinno być za pomocą zmysłów i doświadczeń
szczęście utożsamianie z przyjemnością rozumianą jako brak cierpień i zmartwień
żródłem nieszczęścia lęk przed poczuciem niespełnienia, cierpieniem, śmiercią
cel dążenie do przyjemności, ale wszystko ma mieć swoje granice (przyjemności związane z bólem lub skrajne są zakazane)
Carpe Diem - chwytaj dzień, chwilę
"Kiedy jesteśmy my nie ma śmierci. Kiedy śmierć jest nie ma nas."
Sceptycyzm - filozofia
- założyciel Pyrron z Elidy
-inni: Sekstus, Arkesilaos
Założenia filozoficzne sceptycyzmu:
negowanie wiedzy w 100% pewnej
krytyczne stanowiska wobec twierdzeń naukowych
twierdzili ze należy powstrzymywać się od sądów, aby w ten sposób osiągnąć wewnętrzny spokój i szczęście
od stoików sceptycy różnili się tym ze odrzucali sądy kataleptyczne( sądy niezachwiane, nie budzące wątpliwości)
Eklektyzm - filozofia
założyciel Marcus Tullius Cicero = Cyceron
zapożyczenie zasad z kilku doktryn filozoficznych (platonizm, arystotelizm, stoicyzm) – próba stworzenia z nich jednego nie sprzecznego systemu
najważniejsza wartość cnota
cel filozofii- wskazywanie człowiekowi drogi do szczęścia
Hedonizm - filozofia
(gr. hedone- przyjemność)
założyciel- Arystyp z Cyreny
przyjemność jest najwyższym dobrem, należy do przyjemności dążyć
należy unikać bólu i cierpienia wtedy osiągnie się szczęście
nie należy się przejmować negatywnymi skutkami dążenia doszczęścia
Carpe diem Filozofię Horacego dobrze ilustruje jego słynna maksyma: „carpe diem” („chwytaj dzień”). Oznacza ona, że należy wykorzystywać w pełni każdy dzień życia i cieszyć się chwilą. Jednocześnie formuła ta wyraża niechęć poety do bezcelowego rozpamiętywania przeszłości i pełnego lęku wybiegania myślą w przyszłość. Mimo że poezja Horacego jest przepełniona refleksją , nad śmiercią i przemijaniem, artysta z takiej kolei rzeczy nie wyciąga pesymistycznych wniosków. Wręcz przeciwnie, dzięki istnieniu śmierci poeta docenia istotę życia i uczy się doceniać naprawdę istotne wartości. Nie przywiązuje więc on wagi do nietrwałych rzeczy materialnych. Horacy dostrzega, że nieśmiertelne są jedynie wartości duchowe, które potrafi przechować jego poezja, dlatego pisze: „Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu” (motyw exegi monumentum). Podobny pogląd wyraża jego słynne zdanie: „non omis moriar” – czyli „nie wszystek umrę”.
Achilles, najdzielniejszy spośród Greków, obraził się na wodza naczelnego Agamemnona o odebranie branki Bryzeidy i publiczną zniewagę. Agamemnon porwał wcześniej Chryzeidę, córkę kapłana Apollina. Pokrzywdzony ojciec ubłagał swojego boga, by go pomścił, i Apollo zesłał na obóz grecki zarazę trwającą dziewięć dni. Achilles zwołał naradę, sugerując wodzom, by zapytali o radę wróżbitę Kalchasa. Ten wyjawił przyczyny zemsty boga. Agamemnon wpadł w gniew, ale ostatecznie zgodził się na oddanie Chryzeidy, żądając w zamian innego daru: żądałby Achilles oddał mu swą brankę Bryzeidę. Wściekli wojownicy rzucili się na siebie. Do pojedynku nie doszło tylko dzięki interwencji Nestora, ale urażony Achilles stwierdził, że nie będzie dalej walczył po stronie Achajów. Jego matka Tetyda poprosiła Zeusa o pomoc dla przeciwników, by Grecy odczuli, co znaczy strata Achillesa.
W kolejnych walkach Trojanie rzeczywiście triumfowali, aż w końcu zaczęli zagrażać greckim okrętom. Achilles pozostał nieugięty mimo błagań swego przyjaciela Patroklosa. Zgodził się jedynie na to, by ulubieniec pojawił się na polu walki w jego zbroi. Na widok postaci, którą uznali za Achillesa, Trojanie stracili ducha bojowego i zaczęli się cofać. Najdzielniejszy z nich, Hektor, stanął do pojedynku i zabił Patroklosa, zdobywając też wspaniałą zbroję Achillesa. Dopiero wtedy Achilles, zrozpaczony po stracie przyjaciela, zapomniał o swym gniewie i pospieszył do walki. Wcześniej poprosił matkę o nową zbroję. Ta udała się do Hefajstosa, który wykonał prawdziwe arcydzieło. W nowej zbroi heros wyruszył w bój, szukając Hektora. Ten początkowo przestraszył się zawziętego Greka, ale ostatecznie stanął do pojedynku. Achilles pokonał go, zabił, zwłoki przywiązał za nogi do swego rydwanu i w triumfie obwiózł wokół murów miasta. Na pohańbienie syna patrzyli skamieniali z bólu rodzice - Priam i Hekuba. Achilles cisnął zwłoki Hektora w pył pod swym namiotem i pogrążył się w żalu po stracie przyjaciela. Ojciec Hektora włożył żałobne szaty, zebrał bogate dary i wyruszył samotnie do obozu wroga, by błagać Achillesa o wydanie zwłok syna. Widok złamanego bólem starca wzruszył bohatera, który przypomniał sobie własnego ojca. Wydał Priamowi zwłoki Hektora i obiecał dziesięciodniowy rozejm, by można było odprawić pogrzeb.
Plan wydarzeń
Spór pomiędzy Agamemnonem i Achillesem.
Narada wodzów achajskich, wróżby rychłego upadku Troi.
Układ o rozstrzygającym wojnę pojedynku między Menelaosem i Parysem, ucieczka Trojańczyka.
Wznowienie walk, bohaterskie czyny Greków i Trojan.
Wymówki czynione Parysowi przez Hektora.
Pożegnanie Hektora z Andromachą, wyruszenie w pole.
Nierozstrzygnięty pojedynek Hektora z Ajasem.
Odrzucenie przez Greków trojańskiej propozycji zakończenia wojny.
Zważenie losów przez Zeusa, zapowiedź zwycięstwa Trojan.
Propozycja przebłagania Achillesa.
Narada u Trojan i wysłanie na przeszpiegi Dolona, nieudany zwiad.
Prośba Nestora do Patroklosa o skłonienie Achillesa do udziału w walce.
Walka o mur, bitwa przy okrętach.
Błaganie Patroklosa o pomoc Achillesa dla Achajów.
Założenie zbroi Achillesa przez Patroklosa i jego śmierć z ręki Hektora.
Rozpacz Achillesa, opłakiwanie zmarłego druha.
Prośba Tetydy do Hefajstosa o wykucie zbroi dla syna.
Pojedynek Achillesa z Hektorem, śmierć syna Priama.
Profanacja zwłok Hektora i opłakiwanie Patroklesa przez Achillesa.
Wyprawa Priama do namiotów wroga z darami i prośbą o wydanie zwłok syna.
Wzruszenie Achillesa na widok starca, wydanie zwłok.
Przygotowania do pochówku Hektora.
Życie bogów na Olimpie
Zeus (Jowisz) - bóg nieba i ziemi, nazywany gromowładnym (władał piorunami). Mieszkał w pałacu na Olimpie, tam odbywały się uczty i zebrania.
Hera (Jounona) - małżonka Zeusa, krolowa nieba
Hades (Pluton) - bóg podziemia, władca Hadesu
Posejdon (Neptun) - bóg mórz
Afrodyta (Wenus) - najpiękniejsza bogini, jej nieodłączny towarzysz to Amor
Hefajstos (Wulkan) - mąż Afrodyty, kowal
Apollo - syn Zeusa i Latony, najpiękniejszy z bogów, grał na cytrze, cały czas topwarzyszy mu 9 muz
Atena (Minerwa) - córka Zeusa, wyszła z jego głowy, bogini mądrości i opiekunka wojennego rzemiosła
Dionizos (bachus) - bóg wina, winorośli, ekstazy i pijków
Ares (mars) - bóg wojny
Hermes (Merkury) - bóg kupców i złodzieji, posłaniec bogów, miał na pietach skrzydełka
Artemida (Artemis) - bogini lasów i łowów, siostar Apolla, równie piekna
Eol, Zefir, Boneasz - bogowie wiatrów
Helios (Sol) - bóg słońca
Nike (Victoria) - bogini zwycięstwa
Hades (mit. grecka) – bóg świata podziemnego, syn Kronosa i Rei, brat Posejdona, Zeusa, Demeter, Hestii oraz Hery. Hades rządził krainą zmarłych. Nie należał do bogów olimpijskich, Hades brał udział w tytanomachii. Został połknięty przez ojca, Kronos, którego przepowiedni władzy miał pozbawić syn. Rea dzięki swojemu sprytu ukryła Zeusa, najmłodszego syna, a potem, gdy dorósł podała mężowi środek na wymioty.
3.
Mity
Wędrówka duszy zmarłego
Zmarły musiał być opłakany, pochowany z przedmiotami codziennego użytku i z obolem w ustach, po to aby móga sie jego dusza dostać do Hadesu. Droga do Hadesu wiodła przez rzekę Styks, przez którą przewoził duszę Haron za opłatą jednego obola. W Hadesie dusza stawała przed sądem, jesli człowiek grzeszył, dusza jego trafiała do tartaru, a jeśli prowadził cnotliwe życie - dusza trafiała na Pola Elizejskie (kraina wiecznej szczęśliwości).
Mit o Prometeuszu
Prometeusz ulepił człowieka z gliny i uczył go wszystkiego (roli, rzemiosła), gdy Zeus zobaczył, że ludzie stają się coraz silniejsi, kazalł zrobić kobiete, dał jej posag w beczce i wysłał na ziemie. Jednak Prometeusz jej nie przyjął, ale zrobił to jego brat, otwierając puszkę pamdory na świat wyleciały smutki i troski. Prometeusz ukradł ogien z Olimpu i podarował go człowiekowi, Zeus ukarał go w ten sposób, że przewiązanemu do skały Prometeuszowi ptaki obgryzały wątrobę, która codziennie odrastała.
Syzyf
Ukarany za grzechy tym, że musiał wtaczać na szczyt góry głaz, który spadał gdy był juz przy samej górze
Dejanira
Namoczyła ona koszule Heraklesa w jego krwi, gdy ten ją ubrał, jego skóra zaczęła być zrzerana
Tantal
Ulubieniec bogów,m częstował się ambrozją, zaprosił bogów na uczte w swoim zamku, na której głównym daniem było mięso z ciała jego syna, bogowie to dostrzegli (oprócz Demeter, która zjadła) i strącili go na sam dół tartaru, stał on w sadzawce, nad nim wisiał agałąź z jabłkami, gdy chciał zerwać jedno, gałąź się odsuwała, gdy chciał się napić wody z sadzawki, woda znikała, gdy patrzył do góry, stojący tam głaz zaczynał się chwiać
Arianda
Dała ona Tezeuszowi nić, po której miał wrócić z labiryntu po zabiciu mieszkającego tam Minotaura
Orfeusz i Eurydyka
Para kochanków, Eurydyka ukąszona przez żmije, zmarła i poszła do Hadesu, wtedy Orfeusz poszedł za nią
Uranos - Niebo - pierwszy bóg, który zapoczątkował powstanie świata, mąż Gai, z którą tworzył pierwszą parę małżeńską, ojciec tytanów, kiklopów (cyklopów), hekatonchejrów (sturękich), oraz swego następcy - Kronosa, dziadek Dzeusa. Był okrutny dla swoich dzieci, każde, które się urodziło, strącał w czeluści Tartaru. Za karę „zwalił się w nicość zapomnienia”.
Gaja - Ziemia - pierwsza bogini, żona Uranosa, dała początek wielu pokoleniom bogów, uratowała syna Kronosa przed okrutnym czynem swego męża.
Okeanos - najstarszy z rodu tytanów, bóg „potężnej rzeki, co szerokim, błękitnym kręgiem opływa całą ziemię dokoła”.
Kronos - syn Uranosa, mąż Rei, z którą tworzył drugą parę małżeńską wśród bogów, strącił swego ojca z tronu i na nim osiadł, każde dziecko, które się mu urodziło, połykał.
Reja - żona Kronosa, matka Dzeusa, którego uratowała przed połknięciem przez ojca.
Dzeus (Zeus) - syn Rei i Kronosa, największy z bogów, po strąceniu ojca z tronu, sam objął władzę, jego nieodłącznymi atrybutami były pioruny, którymi ciskał, a wykuwali je cyklopi, oraz tarcza, wykonana ze skóry kozy Amaltei - egida.
Hades - bóg podziemia, brat Zeusa.
Posejdon - bóg przestrzeni wodnych, drugi brat Zeusa.
Hera - pramatka ludzkości, siostra i żona Zeusa.
Demeter - bogini pól i urodzajów, siostra Zeusa.
Hestia - bogini ogniska domowego, siostra Zeusa.
Chaos.
Wyłonienie się pierwszej pary bogów: Uranosa i Gai.
Strącenie przez Uranosa potomstwa do Tartaru.
Kronos - nowym władcą.
Ocalenie Dzeusa.
Wojna Dzeusa z ojcem.
Na początku panował chaos. Z niego wyłoniła się pierwsza para bogów: Uranos (Niebo) i Gaja (Ziemia). Ich dziećmi byli tytanowie (najstarszym z nich był Okeanos), następnie kiklopowie (cyklopi) i hekatonchejrowie (sturęcy). Uranos nie był jednak zadowolony ze swego potomstwa (było szkaradne lub okrutne) i strącił je do Tartaru.
Gaja znienawidziła wyrodnego ojca i zaczęła knuć spisek przeciw niemu. Namówiła ona do pomocy Kronosa, najmłodszego z tytanów. Obalił on ojca, z którego krwi powstały trzy boginie zemsty - Erynie.
Razem z bogami rodził się świat. Przybierał on właściwe formy i kształty. Światem rządził Kronos, jego żoną była Reja. Ponieważ ojciec przepowiedział mu, że obali go syn, połykał każde nowo narodzone dziecko. Jednak, gdy urodziło się szóste, Reja podała mu kamień zawinięty w pieluszki - w ten sposób ocalał Dzeus. Matka ukryła dziecko na Krecie, gdzie opiekowały się nim nimfy, a karmiła - koza Amalteja (z jej rogu powstał róg obfitości - symbol dostatku, szczęścia, pomyślności). Cała przyroda dbała o boga.
Gdy Dzeus dorósł, stanął do walki z ojcem, któremu matka potajemnie podała środek wymiotny. Wtedy Kronos wyrzucił z wnętrzności połknięte potomstwo (Hadesa i Posejdona, Herę, Demeter i Hestię). Ze skóry kozy Amaltei Dzeus uczynił sobie tarczę (egidę - symbol ochrony, zabezpieczenia), której nie mógł przebić żaden pocisk. Dzeus pokonał Kronosa.
Porównanie biblijnego i mitologicznego opisu stworzenia świata
| Biblia | Mitologia |
|---|---|
| Jeden Bóg - wszechmogący, istniejący od zawsze | Wielu bogów, rodzących się razem ze światem; ich walki |
| Brak życia, pustka - zanim Stwórca wykonał swoje dzieło | Chaos - stan sprzed powstania świata |
| Wartościowanie przez Boga tego, co stworzył: „było dobre” | Brak takiego odniesienia |
Atena – wyskoczyła z głowy Zeusa, bogini-dziewica w zbroi. Atena, bogini mądrości, rozwagi i wojny, o przydomku Pallas, opiekowała się wszelkimi rzemiosłami, życiem społecznym i pracami kobiecymi, zwłaszcza tkactwem.
Apollo - Bóg piękna i słońca, swymi niewidzialnymi strzałami, czyli promieniami słonecznymi leczył choroby, a także - zabijał nagle ludzi. Apollina wyobrażali sobie Grecy jako pięknego, młodego mężczyznę, czcili go jako boga muzyki i poezji, opiekuna sztuki i nauki oraz przewodnika muz.
Artemis - Dziewica, bogini łowów, mściwa, niedostępna dla ludzi, zsyłała nagłą śmierć na kobiety w połogu. Ulubionym zwierzęciem bogini była łania, atrybutem półksiężyc.
Afrodyta - bogini miłości, córka Zeusa i Dione, według innej wersji zrodziła się fal morskich. Małżonkiem bogini był kulawy Hefajstos, którego zdradzała z Aresem. Atrybutem bogini były gołębie, róża i mirt.
Ares - Bóg krwawych wojen. Bogu temu poświęcone były wilk i pies, z ptaków jastrząb.
Zeus - Naczelny bóg nieba i ziemi, bóg światłości, zsyłał deszcze, grzmoty i pioruny. Jego małżeństwo z Herą było nieudane. Małżonkowie kłócili się często, Hera okazała się typową zazdrośnicą, a mąż zdradzał ją w przelotnych, częstych miłostkach z kobietami ziemskimi. Atrybuty Zeusa stanowiły: berło, piorun, orzeł, tarcza z frędzlami.
Demeter - Bogini ziemi, później wyłącznie płodów rolnych, a zwłaszcza łanów zboża. Demeter przypisywali Grecy wynalezienie młyna, ona też nauczyła ludzi uprawy jarzyn i bobu. Godłem Demeter były kłosy boża, narcyz, mak, ulubionym ptakiem żuraw.
Dionizos - Bóg winnej latorośli i mistycznego szału. Nauczył ludzi picia wina i "bachicznego", radosnego życia. Kult Dionizosa cechowały orgiastyczne, wesołe pochody, których miejscem były zazwyczaj góry i inne trudno dostępne miejsca. Obrzędy odbywały się wśród tańców, okrzyków, przy akompaniamencie hałaśliwej muzyki i bicia w bębny wprawiające uczestników w stan ekstazy. Symbolami Dionizosa były bluszcz i kiść winogrona.
Eros - Bóg miłości, przyjaźni, wierności. Przedstawiano go jako pięknego, skrzydlatego chłopca, sprawcę miłości. Dotykał on płonącą pochodnią, bądź ranił strzałami, które wypuszczał e swego łuku, bogów i ludzi powodowany jedynie kaprysem. Stałymi atrybutami boga były strzały, łuk, kołczan.
Hefajstos – Bóg ognia i sztuki kowalskiej. Jego atrybutem był miecz, młot lub obcęgi.
Hera - Największa bogini olimpijska. Opiekowała się przede wszystkim kobietami zamężnymi i życiem rodzinnym. Homer przedstawiał ją jako piękną i dumną kobietę, porywczą i bardzo zazdrosną o małżonka. Prześladowała kochanki Zeusa i ich dzieci. Ulubionym ptakiem bogini był paw, roślinami granat i lilia.
Hermes - Bóg sprytu i zręczności oraz złodziei. Hermes pełnił funkcję opiekuna dróg, heroldów, podróżnych, sprzedawców, handlarzy, rzemieślników i złodziei. Odprowadzał też dusze zmarłych do Hadesu. Atrybutami Hermesa były: szeroki kapelusz oraz ozdobne skrzydełka u nóg i kapelusza.
Helios - Bóg tarczy słonecznej, wyjeżdżał codziennie na rydwanie, pędził po wąskiej drodze środkiem nieba, wieczorem odpoczywał w falach Oceanu do świtu.
Hestia - Bogini ogniska domowego. Stałym miejscem pobytu Hestii był Olimp, na którym siedziała nieruchomo, dlatego osoby jej nie otaczano żadnymi legendami.
Hades - Bóg świata podziemnego. Hades był bezwzględny dla żyjących, imię jego Grecy wymawiali ze zgrozą. Atrybutami boga były drzewa cyprysowe i narcyzy, sadzone na grobach, oraz róg obfitości.
Nike - Bogini zwycięstwa, zsyłała zwycięstwo na wojnie, w czasie igrzysk sportowych i w przeciwnościach życiowych. Grecy wyobrażali ją sobie jako skrzydlatą kobietę z gałązką palmową w dłoni i z wieńcem na głowie.
Posejdon - Bóg mórz, rzek, wysp i półwyspów panował nad wszystkimi istotami żywymi wód morskich i lądowych. Władza jego rozciągała się również na żeglarzy i statki. Atrybutami władzy Posejdona był trójząb, którego uderzeniem wzniecał burze morskie i powodował trzęsienia ziemi. Poświęcone mu były konie i delfiny.
Związki frazeologiczne pochodzące z Biblii
Alfa i omega oznacza kogoś, kto zna się świetnie na wszystkim. W Biblii zaś czytamy: „Jam jest Alfa i Omega, początek i koniec, mówi Pan Bóg.” Jest to więc początek i koniec wszystkiego.
Arka Noego oznacza azyl, bezpieczne schronienie. Noe był szlachetnym człowiekiem, więc Bóg pozwolił mu uratować się i przetrwać potop w arce. Noe zbudował ją dla swojej rodziny i zabrał po jednej parze zwierząt każdego gatunku.
Kainowe znamię to piętno zabójcy, jakim Bóg naznaczył Kaina za to, że z zazdrości o boską łaskawość zabił swojego brata Abla. Na czole Kaina pojawiło się znamię.
Manna z nieba oznacza niespodziewany ratunek, nieoczekiwany dar, obfitość. Naród izraelski pod wodzą Mojżesza wędrował przez pustynię do Ziemi Obiecanej przez 40 lat. Przez ten czas Bóg co dzień zsyłał wędrowcom pożywienie zwane manną.
Plagi egipskie to przykre zdarzenia, a nawet nieszczęścia, które nas spotykają. Faraon nie chciał się zgodzić, aby Mojżesz wyprowadził Żydów z Egiptu. Wobec tego Bóg zesłał na Egipt 10 plag: woda w Nilu zamieniła się w krew, rozpleniły się żaby, komary, muchy i szarańcza, zaraza dotknęła bydło, a ludzi wrzody, spadł grad, nastały egipskie ciemności, a wreszcie poumierali pierworodni synowie.
Trąba jerychońska to ktoś hałaśliwy, a nie zawsze mający coś do powiedzenia. Mury Jerycha, palestyńskiego miasta, skruszyły się, gdy Jozue – wódz Izraelitów – kazał trąbić w siedem trąb.
Miska soczewicy oznacza oddanie czegoś wartościowego za coś o małej wartości. Głodny Ezaw, który wrócił po pracy z pola, sprzedał młodszemu bratu swoje prawo do pierworództwa właśnie za miskę soczewicy.
Związki frazeologiczne pochodzące z mitologii
Jabłko niezgody oznacza przyczynę sporu. Bogini niezgody Eris chciała zemścić się na Zeusie za to, że nie została zaproszona na wesele. Rzuciła więc między boginie jabłko z napisem „Dla najpiękniejszej”. Hera, Atena i Afrodyta pokłóciły się o nie. Sędzią w sporze miał być Parys. Boginie próbowały przekupić młodzieńca. Jednak odrzucił bogactwo i mądrość, a wybrał piękną Helenę, którą ofiarowała mu Afrodyta. Później Helena stała się przyczyną wojny trojańskiej.
Koń trojański to podstęp, ukryte niebezpieczeństwo. Z tego podstępu skorzystali Grecy oblegający Troję. Zbudowali ogromnego konia, wewnątrz którego ukryli się wojownicy. Trojanie wciągnęli konia do miasta, a wojownicy tylko na to czekali. Troja została pokonana.
Między Scyllą a Charybdą oznacza, że z każdej strony grozi niebezpieczeństwo, z sytuacji nie ma wyjścia. Scylla i Charybda to dwa potwory, mieszkające po obu stronach cieśniny, którą miał przepłynąć Odyseusz.
Róg obfitości jest symbolem bogactwa. Był to ułamany róg kozy Amaltei, który napełniał się wszystkim, czego zażyczył sobie jego właściciel. Sprawił to Zeus, gdyż pobłogosławił ów ułamany róg kozy, której mlekiem był karmiony. Mówi się, że coś sypie się jak z rogu obfitości.
Koszula Dejaniry to symbol męki, tortur, a także podstępu. Dejanira była żoną Herkulesa, pewnego razu porwał ją centaur Nessos. Herkules ranił go śmiertelnie. Nessos przed śmiercią poradził Dejanirze, aby wzięła trochę jego krwi, która ma cudowną moc. Zazdrosna o męża Dejanira uprała w niej koszulę Herkulesa. Okazało się, że materiał zaczął palić ciało, które następnie odpadało kawałkami. Herkules cierpiał strasznie i szykował się na śmierć, a Dejanira powiesiła się z rozpaczy. Wtedy bogowie zabrali umierającego Herkulesa na Olimp, gdzie uczynili go nieśmiertelnym.
Węzeł gordyjski to trudny do rozwiązania problem wymagający sprytu i pomysłu. W świątyni w mieście Gordion złożono węzeł, który według wyroczni miał rozwiązać przyszły władca Azji. Dokonał tego Aleksander Macedoński, przecinając go mieczem.
NIC ADRIANY ‘idea, myśl przewodnia, sposób wybrnięcia ze skomplikowanej sytuacji’; wyr. rzecz., mitol. Kłębek nici wręczony przez zakochaną Ariadnę, córkę Minosa, króla Krety, Tezeuszowi, który wszedł do Labiryntu, aby dostać się do ukrytego tam potwora Minotaura gnębiącego Ateńczyków i go zabić. Za radą królewny Tezeusz umocował koniec nitki u wejścia do Labiryntu, dzięki czemu po wykonaniu zadania mógł wrócić do wyjścia;
Puszka Pandory : ‘źródło niekończących się nieszczęść, trudności, kłopotów, utrapień’; wyr. rzecz. W mitol. grec. Pandora to pierwsza kobieta stworzona na polecenie Zeusa jako swoista kara za czyn Prometeusza (zob. postawa prometejska). Została ona obdarowana przez ojca bogów puszką, której nie wolno było otwierać. Pandora namówiła jednak swego męża do jej otwarcia; wyleciały z niej na świat zamknięte dotąd utrapienia, plagi, klęski i choroby ludzkośc
Łono Abrahama (pójść, udać się na) łono Abrahama (Abrahamowe) - zasłużony odpoczynek po śmierci człowieka sprawiedliwego, bogobojnego: Przeżywszy osiemdziesiąt lat, udał się we śnie na łono Abrahama. umrzeć, przenieść się na inny świat
Patriarcha - czcigodny starzec, mistrz, głowa rodu, protoplasta
Przypowieść- (parabola) -utwór narracyjny, którego zadaniem jest przekazanie jakiejś ważnej myśli. Wywodzi się z Biblii, czyli jest o tematyce religijnej. Posiada tzw. "drugie dno". Uczy jak postępować w sytuacjach spornych, ściśle związanych z wiarą. UWAGA- świat przypowieści nie musi być realistyczny.
treszczenie
„Apokalipsa” św. Jana jest to opis wizji końca świata i Sądu Ostatecznego. Ta wizja zaprezentowana jest z perspektywy jednego z proroków i opiera się na obrazie całkowitej zagłady.
Sędzią w tej wizji jest Bóg, który siedzi na tronie w towarzystwie starców i zwierząt. Nieopodal znajduje się także księga, której karty przewracane są przez baranka z siedmioma rogami i oczyma. Pojawiają się konie, które są symbolem wojny, kataklizmów, chorób, cierpienia oraz śmierci. W następnej kolejności ukazują się synowie Izraela w białych szatach, co świadczy o pokoleniach, które się nawróciły. Rozbrzmiewa także dźwięk trąb anielskich, a siódma z nich była symbolem przybycia Jezusa.
Zjawia się wtedy także niewiasta oraz smok walczący z aniołami. W wizji uwzględniona jest także Bestia z siedmioma głowami, a następnie kolejna, która była Fałszywym Prorokiem i nosiła imię 666. Wśród nich poruszają się także aniołowie, nawołujący do nawrócenia.
Wkrótce jednak Bestia zostaje strącona z czeluści przez Boga i powstaje Nowe Jeruzalem, w którym pojawia się dwanaście pokoleń Izraelitów, fundamenty z dwunastoma imionami Apostołów oraz dwanaście bram miasta.
Geneza
„Apokalipsa” znajduje się w Nowym Testamencie i zaliczamy ją do ksiąg proroczych. Autorstwo tej księgi przypisuje się św. Janowi, który opisał swą wizję końca świata. Powstała ona w ok. II w., prawdopodobnie w okolicy Azji Mniejszej.
Nazwa księgi pochodzi od greckiego słowa apokalypsis, co znaczy ‘odsłonięcie, objawienie’.
Czas i miejsce akcji
Ze względu na charakter księgi trudno określić czas i miejsce akcji. Dotyczy ona całej ludzkości, która w dniu Sądu Ostatecznego zostanie zbawiona lub potępiona. Natomiast czas związany jest z bliżej nieokreśloną przyszłością, w której miałaby spełnić się wizja apokaliptyczna.
Interpretacja
„Apokalipsa” to księga, która przesycona jest symboliką, ale ma wydźwięk uniwersalny. Ukazuje bowiem wizję Sądu Ostatecznego, który będzie odbywał się w duchu wojny, kataklizmów, walki żywiołów, chorób, cierpień i śmierci. Ludzie zostaną podzieleni na sprawiedliwych oraz grzesznych. Sprawiedliwi będą mieli szasnę, by otrzymać życie wieczne, natomiast źli zostaną strąceni w otchłań piekielną.
Wizja końca świata według św. Jana to zagłada totalna, całkowite zniszczenie. Księga ta stanowiła źródło inspiracji dla twórców późniejszych epok. Najbardziej charakterystyczne nawiązania odbywają się podczas trwania II wojny światowej, która nazywana została apokalipsą spełnioną, gdyż nieszczęścia przewidziane przez św. Jana, były wtedy realne.
Symbole pojawiające się w „Apokalipsie” św. Jana:
• 7 symbolizuje stworzenie, boskość, los, świętość oraz doskonałość, jest to najważniejsza liczba „Apokalipsy;
• 4 to symbol wszechświata materialnego. W „Apokalipsie” pojawia się czterech jeźdźców na różnych koniach. Symbolizują oni: Mord, Głód, Zabór i Śmierć;
• 12 to zupełność, kompletność;
• 6 to niedoskonałość;
• 666 symbolizuje szatana oraz wszechobecne zło;
• Smok to symbol bestii, zła, zniszczenia, może być utożsamiany z szatanem;
• Koń to symbol czasu oraz żywiołów, które panowały w dni Sądu Ostatecznego;
• Baranek to symbol Jezusa, w księdze pojawia się w towarzystwie siódemki;
• Miecz to broń Boga i symbol sprawiedliwości;
• Śmierć symbolizuje kres wędrówki oraz równanie wszystkich ludzi;
• Tron symbolizuje niebo, siedlisko Bogów, sprawiedliwość oraz Boga w ogóle;
• Nowe Jeruzalem to symbol odrodzenia miasta, które przeznaczone jest dla zbawionych. Przypomina ono twierdzę niedostępną dla wszystkich.
Objawienie to forma ukazania się Boga. Nie pojawił się On osobiście, tylko poprzez wizję zaprezentowaną przez św. Jana
Prorok - z greki prophetes, od pro - przed, phemi - ja mówię, czyli prorok to ten który przemawia w imieniu Boga. W Starym Testamencie prorokami, mówiącymi głosem Boga byli Abraham oraz Mojżesz. Nowy Testament pokazuje proroków, którzy mieli wypełnić określoną przez Boga misję; Jan Chrzciciel zapowiadał przyjście Mesjasza. Jezus tez był prorokiem,
Pierwsze najstrasze tłumaczenie To Septuaginta, przekład który według legendy miał być sporządzony jednocześnie przez 70 starców w Aleksandrii, w III i II w p.n.e, na język grecki, na użytek Żydów nieznających hebrajskiego. Legenda głosi, że każdy z mędrców tłumaczył osobno, a gdy porównano wszystkie 70 wersji, okazało się ze są identyczne. Jest to tłumaczenie Starego Testamentu z hebrajskiego na grecki
Drugi prekład to Wulgata, jest to przekład całej Biblii na język łaciński z hebrajskiego i greki, dokonany w IV wieku n.e przez św Hieronima.Przekład uznzny przez Kościół za tłumaczenie kanoniczne i objawione.
KATHARSIS - Dzieło antyczne miało celowo oddziaływać na reakcje i przeżycia odbiorców. Pierwotnie Grecy taką funkcję przypisywali muzyce i tańcom, jako czynnikom umożliwiającym oczyszczenie duszy z win i pełne jej wyzwolenie. Arystoteles tę funkcję przypisywał tragedii, działaniu akcji tragicznej, która wywołuje w widzu "litość i trwogę" oraz oczyszczenie z takich doznań.
Mimesis - Mówiła ona, że wytwór artystyczny ma naśladować rzeczywistość. Zatem zadaniem dramatu było przedstawienie takich zachowań, sposobów myślenia, czy wypowiadania się postaci, jakie występowały w realnym świecie.
Metoda tworczego nasladowania rzeczwistosci w sztuce. kategoria estetyczna zwie sie mimetyzmem. powstala w antyku, rozwijana w renesansie. oparta głownie na podstawie filozofii Arystotelesa ("Poetyka") oraz Horacego (List do Pizonów) - wedlug ktorego poeta, jest jak pszczola, ktora zbiera nektar z roznych kwiatow tworzac z niego swoje niepowtarzalne dzielo
EDYP Po odgadnięciu zagadki sfinksa Edyp sprawuje władzę w Tebach. Niestety, miasto jest ogarnięte zarazą. Bogowie rzucili na nie klątwę. Władca wysyła swego szwagra, Kreona, do wyroczni delfijskiej, by się dowiedzieć, dlaczego bogowie tak ciężko karzą Teby. Ten przynosi wiadomość: w mieście jest zabójca Lajosa. Dopóki nie zostanie odnaleziony i ukarany, tebańczycy nie zaznają spokoju. Edyp zapewnia poddanych, że zrobi wszystko, by odnaleźć mordercę.
Każde posunięcie w „śledztwie” zbliża tytułowego bohatera do odkrycia tragicznej prawdy. Najpierw przed poszukiwaniami winnego przestrzega go wezwany na dwór Tyrezjasz - wieszcz, który ostatecznie oznajmia Edypowi: „którego szukasz, ty jesteś mordercą”. Potem pojawia się pasterz z Koryntu, skąd Edyp przybył do Teb, i oznajmia, że nie był on prawowitym synem króla i królowej. Jako niemowlę został przyniesiony do nich, a on był obecny przy znalezieniu dziecka w górach, nie może się mylić. Wkrótce okazuje się także, że wśród tebańczyków jest pasterz, który na polecenie królowej Jokasty porzucił w górach jej syna.
Okazuje się, że Edyp zabił swojego ojca, Lajosa, myśląc, że to obcy wędrowiec. Potem przybył do Teb i ożenił się z własną matką. Po poznaniu prawdy bohater oślepia się i opuszcza Teby, Jokasta popełnia samobójstwo. Ojcu towarzyszą na wygnanie jego córki: Antygona i Ismena.
Tematem tej tragedii jest los Edypa - człowieka obciążonego klątwą, któremu nie udaje się uniknąć straszliwego losu, mimo że bardzo się stara. Edyp to postać tragiczna - mimo, że pragnie uciec od winy tragicznej, każdy krok zbliża go do niej. Ujawnia się przy tym ironia tragiczna i potęga fatum.
Edyp przyrzeka odszukać i ukarać zabójcę Lajosa, aby w ten sposób uwolnić Teby od gniewu bogów.
Wróżbita Tejrezjasz nie chce ujawnić imienia mordercy, co staje się powodem jego konfliktu z Edypem.
Między Edypem a Kreonem wybucha kłótnia.
Jokasta opowiada o okolicznościach śmierci Lajosa i drwi z przepowiedni.
Posłaniec z Koryntu przynosi wiadomość o śmierci Polybosa, którego Edyp uważał za ojca
Edyp dowiaduje się prawdy o swoich rodzicach.
Jokasta rozpacza z powodu usłyszanej historii i wbiega do pałacu.
Przybywa Stary sługa i potwierdza zeznania Posłańca.
Oszalały z bólu Edyp wbiega do pałacu.
Posłaniec domowy przynosi wieść o samobójstwie Jokasty.
Z pałacu wychodzi oślepiony Edyp i prosi Kreona o to, by wygnał go z miasta i zaopiekował się jego córkami.
Wygląd teratru greckiego Na środku teatru znajdował się okrągły plac (gr. orchestra). Na nim występował chór.
Z trzech stron, dokoła placu umieszczona była kamienna widownia (gr. theatron). Im dalej znajdowały się miejsca dla publiczności, tym wyżej były one położone (dlatego właśnie teatry budowano na stokach wzgórz).
Z czwartej strony placu znajdował się budynek sceniczny (gr. skene). Pełnił on funkcję szatni dla aktorów. W nim także przebywali ci artyści, którzy akurat w danej chwili nie grali. Budynek sceniczny odgrywał również istotną rolę dla akcji wystawianej sztuki. Często w nim odbywały się wydarzenia, które nie były pokazywane na scenie i o których postacie tylko mówiły. Na jego ścianie zamieszczano dekoracje. Na krańcach ograniczony był bocznymi skrzydłami (gr. paraskenia).
Przed nim znajdowało się podwyższenie (gr. proskenion). Na podwyższeniu tym występowali aktorzy. Z budynku scenicznego na podwyższenie prowadziło troje drzwi. Każde z nich miało ściśle określoną, stałą symbolikę i było przeznaczone dla konkretnych postaci. Najistotniejsze były drzwi środkowe (nazywane królewskimi), ponieważ nimi wychodzili najważniejsi w sztuce bohaterowie. Drzwi boczne (paradoi) przeznaczone były dla postaci mniej znaczących. Najważniejszym elementem aktorskiego ubioru była maska, która wyrażała określone uczucia. Istotne były również buty-koturny. W tragedii aktorzy występowali w czarnych szatach, zaś w komediach pojawiali się w jaskrawych kolorach
CECHY DRAMATU ANTYCZNEGO:
Światem kieruje przeznaczenie
Tzw. 3 jedności ? czasu, miejsc, akacji
Występuje maksymalnie 3 aktorów mezczyzn
Jednorodność
Ciągłość akcji
Motywy zaczerpnięte z mitologii i historii
Skromne didaskalia
Mało monologów
Tekst tylko recytowany
Bohaterowie statyczni
Akcja toczy się tylko na dworach
Celem ? budzić litość i trwogę
Powstanie dramatu w Grecji wiąże się ze świętami obchodzonymi ku czci boga Dionizosa ? boga wina,, narodzin, śmierci i użycia. W obrzędzie wykorzystywano taniec, śpiew, muzykę i recytację. Ważną rolę odgrywało też opowiadanie jakiejś historii i przeistoczenie się w kogoś innego.Widowiska te musiały być łatwo dostępne szerokiej publiczności, więc teatry budowane były pod gołym niebem na stokach wzgórz.
Główni twórcy dramatu antycznego:
a) Ajschylos
- w jego utworach przeważają partie chóralne, występuje tylko dwóch aktorów
- z 90 dramatów przetrwało tylko 7, np. ?Prometeusz w Okowach?
b) Sofokles
- ograniczył rolę chóru,, rozbudował akcję, wprowadził trzeciego aktora
- z ponad 100 sztuk zachowało się jedynie 7, np. ?Antygona?, ?Król Edyp?, ?Elektra?
c) Eurypides
- pogłębił psychologię postaci
Budowa dramatu:
1) prologos ? pierwsza scena aż do wystąpienia chóru na orchestrze; zapowiedź wydarzeń
2) parados ? pieśń na wejście chóru
3) epeisodia ? partie między śpiewem chóru wypełnione monologami lub dialogiem aktorów, najczęściej było ich 5
4) stasimon ? komentarz akcji, pieśń chóru
5) komos - scena lamentu i żalu (dotyczy tragedii)
6) exodos ? ostatnia pieśń, śpiewana podczas wyjścia chóru
Istotą budowy dramatu antycznego jest wzajemne przeplatanie się stasimonów i epejsodionów. Epejsodiony tworzą akcję utworu.