Rozdział XII. Francja od X w. do 1789 roku

1. Francja w okresie rozdrobnienia feudalnego i monarchii stanowej (X - XV w.)

Francja (Francia occidentalis) - zachodni obszar państwa frankońskiego w X i XI w. leżąca między rzekami Rodan, Saona, Moza i Skalda.

Znaczne rozbicie terytorialne państwa panowanie hrabiów, margrabiów i wielkich właścicieli ziemskich o szerokich prawach immunitetowych.

Powiązanie władców lokalnych z królem przez stosunek lenny. Najpotężniejszy z nich - Książe Normandii (powstanie w 911 r.). Drugi z kolei - Flandria.

Dynastia Kapetyngów

Tron do 987 r. (śmierć Ludwika V) do Karolingów. Nowym władcą hrabia Paryża - Hugon Kapet (I w dyn. Kapetyngów). Jego władza rozciągała się między środkową Sekwaną, a Loarą - polit. ekspansywna. Pomagali królowi duchowni. Politykę kontynuował Filip II August - starcie z Andegawenami. W 1204 pod zarzutem felonii (złamanie zobowiązań feudalnych) odebrał znaczną część terenów Jana bez Ziemi we Francji (Fr. od Kanału La Manche po Morze Śródziemne) - wzrost znaczenia na arenie m.-narodowej.

Filip IV Piękny (1285 - 1314) praktycznie całkowite zjednoczenie Francji i utworzenie monarchii stanowej.

Francja w okresie wojny stuletniej

1337 - 1453 - Zaangażowanie w wojnę z Anglią. Przyczyny:

• Pretensje króla Anglii do korony francuskiej

• Problem Flandrii i związane z tym interesy gospodarcze

Etapy wojny:

1. Długi (1337 - 1422):

• Zniszczenie floty i armii francuskiej

• Osłabienie władzy królewskiej, szczególnie za Karola VI (obłąkany)

- próby usamodzielnienia się książąt

2. Końcowy (1422 - 1453)

• Zwycięstwo Francji

• Zryw patriotyczny

• W ręce Anglików jedynie port w Calais

Ukończenie jednoczenia terytoriów przez Karola VIII (1461 - 1483). Przyłączenie:

• Burgundii

• Prowansji

• Anjou

• Bretanii

Wprowadzono stałe podatki i armię podstawy przyszłego absolutyzmu.

1. Ustrój polityczny

1. Król

Podwójna rola króla:

• Dux ­(Książe) - władca senioralny na danym obszarze. Podobnie jak senior, lecz bez zwierzchnika

• Rex (Król) - zwierzchnik innych władców senioralnych, stojący na czele hierarchii lennej. Bezpośrednimi jego wasalami wasale koronni. Zasada: Wasal mojego wasala NIE JEST moim wasalem.

Duchowieństwo wspierało początkowo Kapetyngów - twierdzenie, że Król namiestnikiem Boga, wywyższenie ponad innych władców i nietykalność.

Umacnianie władzy królewskiej. Sposoby:

• Ustalanie zasad następstwa tronu:

1) eliminacja wolnej elekcji i zapewnienie ciągłości władzy w ramach rodziny

a) w XI w zasada, iż syn króla za jego życia zostaje wybrany przez możnych - status króla desygnowanego.

b) desygnacja przekształciła się w dziedziczność (ostatni desygnowany, to Filip August).

c) zaliczono do PRAW ZASADNICZYCH

d) Od XIII w. dziedziczność zgodnie z primogeniturą do mężczyzn w linii prostej

e) Lex Salica - wykluczenie z dziedziczenia kobiet i ich synów

f) teoria statutowa

• Najstarszy syn króla z mocy prawa urodzonym dziedzicem korony

• Pełnię praw uzyskuje w momencie śmierci poprzednika, przed koronacją

• Nie mógł abdykować, zrzec się korony, ani nią swobodnie dysponować

g) 1556 - niepozbywalność i niepodzielność domeny królewskiej

f) funkcja regenta - sprawowanie opieki nad małoletnim władcą

2) Dbałość o zachowanie domeny królewskiej

• Problem utrzymania pozostałych dzieci królewskich (nie-następców)

• Apanaże - wydzielone ziemie mające zapewnić utrzymanie.

1. forma lenna z dużymi ograniczeniami przy dziedziczeniu

2. tylko spadkobiercy króla w linii prostej, od XIV w. tylko synowie

3. dla córek apanaże pieniężne

4. w razie braku synów ziemie do korony (z czasem większość)

5. zastrzeżenie przez króla wielu praw w apanażach

3) Zwiększenie domeny

• rządy Ludwików VI i VII (do 1180r.) - uporządkowanie domeny

• przyłączenie ziem wielu wasali, rozszerzenie domeny na południe

• Filip II (1180 - 1223) - 4krotny wzrost domeny dzięki zwycięstwu nad Janem bez Ziemi

• Włączanie lenn wakujących (pojęcie rozszerzane, często z naruszaniem praw krewnych bocznych)

4) Wzrost autorytetu na arenie m.-narodowej

• Nieuznanie prymatu Cesarza

• Rex Francorum est imperator in regno suo - Król Francji jest cesarzem we własnym królestwie - równorzędność Cesarza i Króla Fr.

5) Król - suweren wobec władców senioralnych

• Król suwerenem - teorie legistów (wykształconych prawników) - urzędnicy królewscy mogą ingerować w obszary wasali

• Rygorystyczne egzekwowanie obowiązków lennych - przyczyna konfiskat

• Pariages - umowy z duchownymi, współwładza na terytorium biskupstwa;

1. ustanowienie własnej administracji

2. wstęp do inkorporacji

6) Zapobieganie anarchii i wojnom prywatnym.

• Król - wzrost autorytetu, strażnik pokoju. Środki zwalczania wróżd:

1. Czterdziestodniówka królewska - zakaz atakowania przez 40 dni od rozpoczęcia kroków nieprzyjaciela

2. Zabezpieczenie królewskie - zobowiązanie stron przed urzędnikiem, że nie będą używać siły. Początkowo dobrowolne, z czasem urzędnik mógł nakazać

7) Rozszerzanie władzy ustawodawczej

• Pierwotnie władca senioralny miał wyłączność stanowienia prawa na własnym terenie

• Ustawy króla na terenach innych władców jedynie za zgodą seniora

• XIII w. zasada - jeżeli zgodzi się pewna liczba seniorów, to obowiązuje wszędzie

• Ustawodawstwo królewskie - wstęp do unifikacji

8) Sądownictwo królewskie

• Rozszerzenie, zgodnie z zasadą, że sądownictwo pochodzi od króla

• Sądy senioralne mają źródło w nadaniu króla

• Rozszerzenie zakresu spraw królewskich - cas royaux - wyłącznie do s. królewskich

• Do spraw kr. naruszenie pokoju wewnętrznego, w XVI w. ciężkie przestępstwa

• Ograniczenie sądownictwa senioralnego

• Ograniczenie sądownictwa kościelnego

• Wyprzedzania - przejęcie sprawy przez urzędników królewskich, nim zajął się nią sąd senioralny

• Forma absolutna wyprzedzania - władca senioralny nie mógł domagać się przekazaniu sprawy z powrotem do s. seniora.

• Król najwyższym sędzią - przekazywanie spraw sądowi królewskiemu w wyniku odwołań lub remisji

• XIII w. ograniczenie odwołań do króla - wstępne odwołania do sądu balliwa (quasi-instancyjność)

1.1.2. Organy centralne

Curia regis - dwór królewski, ośrodek zarządu państwem. W skład urzędnicy dworscy ze średniej szlachty i mieszczan, coraz częściej duchowni - dożywotnie mianowanie.

Wielki Seneszałk - główny urząd, zwierzchność nad urzędnikami lokalnymi, dowodzenie wojskiem, zastępowanie króla w sądzie kr. Pod koniec XII w. urząd zniesiono. Zastąpiono go:

• Konetabl - sprawy wojskowe

• Kanclerz - pozostałe, od XIV w. przewodniczenie radzie królewskiej, reprezentacja Króla w parlamencie. Od XV w. mianowany przez Króla. Znaczenie fachowości kandydata

Rada nadworna (królewska)- ogół urzędników nadwornych. Niesprecyzowane kompetencje. Z niej:

Rada Królewska ściślejsza - zwana Tajną lub Prywatną - administracja i sprawy polityczne. Od XIV rościła pretensje do sądownictwa sprzeciw Parlamentu

• 1496 wyodrębnienie sekcji do spraw sądowych - Wielka Rada - siedziba w Paryżu

Parlament - sąd francuski

Izba Obrachunkowa

Właściwy dwór

Reprezentacja Stanowa

• Od rządów Filipa Augusta król radził się zgromadzeń biskupów, baronów bogatego mieszczaństwa (Curia Generalis)Rada Król. + postronni

• 1302 - zwołanie Trzech Stanów przez Filipa IV Pięknego.

• Następne: 1308 i 1314

• Do STANÓW:

1. bezpośredni wasale króla zapraszani imiennie

2. duchowni

3. przedstawiciele miast uprzywilejowanych

• 1484 - Stany Generalne

• Czas i miejsce zależne od woli króla

• Stany obradują oddzielnie. Razem tylko na początku i końcu sesji

• Decyzje większością głosów

Kompetencje (nie określone ściśle):

• Uchwalanie podatków - p. stałe (od soli - 1369) i na czas nieokreślony (1435 i 1439) osłabiały ich pozycję

• Przedstawianie zażaleń królowi (z braku inicjatywy ustawodawczej)

• Ordonanse z udziałem Stanów

1357 Wielki Ordonans - próba narzucenia królowi woli Stanów: okresowe zebrania stanów, prawo wysyłania delegatów do R. Królewskiej - nie powiodło się

Zgromadzenie Notabli - przedstawiciele 3 stanów powoływani imiennie przez Króla. Komp. podobne do St. Gen., ale bez podatków.

1.1.3. Organy lokalne

Prewoci (na południu Bajulowie) - urzędnicy okręgów prewotalnych. Sprawy administracji, skarbowe, sądowe i wojskowe. Ogłaszanie aktów królewskich i pobór dochodów dóbr. Do XII w. dzierżawcy urzędu - odprowadzanie królowi czynszu i pobieranie wynagrodzenia ze skarbca. Dorywczo kontrolowanie przez urz. Nadwornych (baillis)

Balliwowie (na płd. Seneszałkowie) - wykształceni w XII w. z dawnych urzędników kontrolujących. Zarządzali domeną monarszą w nowych okręgach adm. - balliwiach. Traktowani jak członkowie R. Król. Mianowani przez króla ze średniej i drobnej szlachty, często z wykształceniem. Król mógł ich odwołać, mieli zachować niezależność od ludności okręgu zarządzanego. Zakres komp. taki jak prewetów + kontrola nad nimi.

XIV w. - ograniczenie kompetencji prewotów i balliwów do sądownictwa. Balliwie okręgami sądowymi do 1790r.

Stany prowincjonalne

Odpowiednik St. Gen. na szczeblu lokalnym. Zwoływał król lub władca ziemi w sprawach podatkowych. Skład i sposób obrad jak w St. Gen. Gdy podatki stałe władca chciał się pozbyć St. Prow.

1.1.4. Sądownictwo

Sądy senioralne - pozostałość stosunków lennych

• Właściwe w sprawach związanych ze stos. lennymi

• Sąd powszechny dla mieszkańców terenu, gdzie senior miał uprawnienia immunitetowe

• Królowie odebrali część uprawnień (sądownictwo wyższe w sprawach gardłowych)

• Pozostało niższe sądownictwo karne i cywilne (niezagrożone karą śmierci, cielesnymi, czy z wykorzystaniem pojedynku)

• Ograniczeniem działalności odwołania do Króla

Sądy miejskie - nad mieszczanami przez organy miejskie

Ograniczane podobnie do senioralnych podporządkowanie powszechnym

Sądy królewskie (powszechne)

Sąd prewota - właściwy mieszkańcom okręgu prewotalnego, z wyjątkiem mieszczan i poddanych s. królewskim. I inst. drobne sprawy cyw. i karne, II inst. odwołania od s. senioralnych

Sąd balliwa - I inst. Cas royaux, w II inst. przy odmowie prewota i odwołania od s. prew. i senioralnych. W XV w. sądownictwo balliwialne w ręce namiestników - oddzielnie od spraw cyw. i karnych.

Parlament paryski - sąd najwyższy, wyodrębniony z kurii. Początkowo członkowie kurii, skład nie stały. Z czasem te same osoby (często z wykształceniem prawniczym) zasiadali ciągle. XIII w. P. rezyduje w Paryżu, sesje stałe. XIV organizacja P. (do 1789). 4 Izby:

• Wielka (Rozpraw) - odwoławcza od prewotalnych i balliwialnych. Sprawy cyw. i karne. Brak dalszej możliwości odwołania. W I i ost. Instancji spr. o obrazę majestaty, o apanaże, dobra królewskie, przeciwko członkom Parlamentu i Parom.

• Wieżyczki - (od miejsca obrad). Początkowo pomocnicza do Wlk. Izby w sprawach „gardłowych”. W XVI w. stała komisja, wiek potem usamodzielnienie oddzielna instancja odwoławcza

• Dochodzeń - najpierw przygotowywanie wyroków na bazie materiałów z Wlk. Izby. Potem samodzielne wyrokowanie. Wiele spraw 3 izby wewnętrzne

• Skarg - z komisji przyjmującej skargi do króla i decydującej, które rozstrzygnąć. Z czasem własne orzeczenia z możliwością odwołania do Wlk. Izby. Także prawo wyrokowania w sprawach korzystających z rozstrzygania przez Parlament w I inst.

Parlamenty prowincjonalne - np. Burgundia, Prowansja, Normandia

Inne kompetencje Parlamentu:

• Nadzór nad urzędnikami w prowincjach

• Wydawanie rozporządzeń - arrêts de règlement

• Kontrola legalności aktów królewskich i kierowanie do wykonania

• Z powyższego prawo kontroli ordonansów i odmowy wpisania do rejestru (remonstrancji)

• Król mógł:

1. pisemny nakaz rejestracji

2. osobiście w Parlamencie nakazać rejestracje (lit de justice) - król zdawał się częścią kurii i podejmował decyzje

• Podobnie Parl. lokalne

Poł. XIV w. - skład Parlamentu: 78 radców (44 duchownych, 34 świeckich). Mianowani dożywotnio z możliwością odwołania. Specjaliści. XIV/XV w. samodzielne uzupełnianie składu Parlamentu, potem znowu nominacja króla spośród 3 kandydatów. Możliwość „kupna” stanowiska ustępujący radca oddawał nowemu za opłatą. Sesje kilka razy w roku, w XVI w. przez większą część roku.

Sądy specjalne (uprawnienia sądowe organów administracji)

• Niższe (s. Marmurowego Stołu)

1. konetabla - ds. wojskowych

2. admiralski - sprawy morskie i żeglugi

3. referendarski ds. wód i lasów

• Wyższe

1. Izba Obrachunkowa - sądziła urzędników i poborców podatkowych za uchybienia

2. Izba Skarbu - sprawy adm. domen królewskich

3. Izba Podatków - sprawy podatkowe

4. Izba Mennicza - sprawy monetarna

Ludzie królewscy - pełnomocnicy króla:

Prokuratorzy: generalni (s. wyższe), królewscy (niższe). Wszczynanie śledztw, pisanie wniosków procesowych, nadzór wym. spraw. Po jednym na sąd. Działania w obronie interesów króla

Adwokaci: generalni i królewscy (ci mogli także także w sprawach osób prywatnych). Przemowy i uzasadnianie wniosków. Mogło być więcej niż 1 na sąd.

1.1.5. Skarbowość

Źródła dochodów

• Od pocz. XII w. dochody z domen na świadczenia pieniężne

• Świadczenia z miast

• Dochody z wakujących biskupstw

• Odnowienie stos. lennego (relief)

• Zamiana osobistej służby lennej na opłaty

• Grzywny sądowe

• Prezenty

• Pożyczki

Dochody ściągali i administrowali nimi prewoci i balliwowie. W XIV w. podatki:

• Aide royale­ - od napojów, w 1435 pod. stały

• Taille royale - podatek podymny od stanów niższych na utrzymanie wojska. Od 1439 stały

• Gabelle - podatek od soli od XIV w. Przymus zakupu określonej ilości soli rocznie

Oddzielna administracja dla dochodów z domen, podatków starych (zwyczajnych) i nowych (nadzwyczajnych).

System repartycyjny

• Król ustalał globalną sumę podatku - taille

• Podział kraju na generalności

• W granicach generalności podział sumy na miasta i wsie, w końcu na podatników - wyznaczanie kwoty

1.1.6. Wojskowość

Podstawą wojska lenne, od XII służba 40 dni, powyżej lennik otrzymywał wynagrodzenie. Dążenia lenników do odstąpienia od służby w XIII w. opłaty upadek wojsk lennych wojska najemne.

Pospolite ruszenie - w wojnie obronnej. Od 1445 stałe oddziały jazdy - kompanie ordonansowe - po 600 osób, na czele kapitan.

1448 - piechota rekrutowana z chłopów (1 na 50 zagród od 1451r.) - wolni strzelcy. Piechota tylko na czas wojny

1.2. Stosunki między państwem a kościołem

Początkowe uzależnienie kościoła od władzy świeckiej. Despotyczne zapędy wobec kleru brak sprzeciwu z ich strony. Opieka władców wobec instytucji kościelnych ograniczenie wpływów seniorów duchownych. Wpływ króla na obsadę 20 biskupstw i regale - pobieranie dochodów z wakujących.

Mała rola sporu o inwestyturę. Król zgodził się na kanoniczny wybór biskupów.

Koniec XIII w. - papieżem Bonifacy VIII (zwolennik silnej władzy papieskiej). Król Filip IV Piekny potrzebował pieniędzy zakaz płacenia danin papieżowi. Wkrótce konflikt o władzę świecką papieża nad królem. Bulla Unam Sanctum - twierdzenie o wyższości władzy duchownej. Bonifacy chciał pozbawić króla władzy, liczył na kler francuski. Ale pozycja korony ugruntowana - 1302 zebranie reprezentantów stanów i poparcie dla Króla. Następny papież, Klemens V w zasięgu wpływów francuskich.

1312 - Klemens V wyraża zgodę na likwidację zakonu Templariuszy, prowadzoną na wniosek króla. Motyw fiskalny - konfiskata majątku przez monarchę.

1438 zjazd w Bourges- tendencje do uniezależniania Kościoła francuskiego sankcja Pragmatyczna, tam wolności „gallikańskie” (rozluźnienie stosunków z papiestwem). Państwo kontroluje:

• Obsadzać stanowiska duchowne (w przypadku biskupów i opatów decydują kapituły i konwenty, ale król może polecać kandydatów)

• Sądownictwo kościelne - dopuszczono odwołania s. kościelnych do Parlamentu (1476)

• Wykluczenie wpływu papieża na króla, urzędników i poddanych

2. Francja od XVI w. do 1789 roku

Polityka centralizacji od XVI w. prowadzi do monarchii absolutnej, w XVII w. postać klasyczna. Polityka ekspansji w stronę Włoch (1492 - 1559), ale małe zdobycze:

• Biskupstwo Toul

• Metz

• Verdun

• Calais

• Skrawki Sabaudii

Walka z opozycją hugenocką

Klęski w wojnie z Habsburgami krytyka absolutyzmu, szczególnie przez kalwinów (mieszczanie + część szlachty). Kalwinizm początkowo tolerowany, przy wzroście radykalizmu tępienie - Izba Gorejąca w Parlamencie, represje od 1551 r. Wojny religijne od 1562r. 1589 - królem Henryk IV, do 1598 - edykt nantejski (wolność wyznania) i pokój religijny.

Na prowincji tendencje separatystyczne. Zwalczał kardynał Armand de Richelieu - kierownictwo polit. Fr. 1624 -1642 podstawy dla absolutyzmu:

• Wzmocnienie suwerenności i pozycji na forum m.-nar.

• Kontrola nad przywilejami duchownych i szlachty

• Kontrola nad działaniami burżuazji

Następcą Richelieu kard. Juliusz Mazarini, do 1661. W czasie jego urzędowania, 1648-49 - Fronda - ruch dążący do przejęcia władzy, kierowana przez Parlament, dołączyły izby Obrachunkowa, Podatków, Wlk. Rada. 1653 - likwidacja ruchu.

Rozkwit absolutyzmu - Ludwik XIV. Za następcy rozpoczął się kryzys:

• Utrata Luizjany i Kanady w wojnie z Anglią

• Klęska w wojnie z Hiszp.. -1713/14

• Nieudane reformy finansowe Turgota i J. Neckera (nacz. kontrolerów finansowych) - fizjokratyzm - oparcie gospodarki na rolnictwie

• 5 V 1789 - zwołano Stany Generalne - przyczynek do rewolucji

2.1. Ustrój polityczny

XVI w. - protesty protestanckiej szlachty dla obrony przywilejów feudalnych.: Postulaty: Władza do króla na mocy umowy, naprawdę należy do narodu prawo nieposłuszeństwa, skrajni monarchomachowie (walczący z królem) możliwość usunięcia, a nawet zabicia władcy.

Przeciwna idea suwerenności państwa, Jean Bodin, „De republica libri sex” 1576r. - najlepsza monarchia absolutna, władca ponad prawem, władza od Boga, jedynym ograniczeniem prawo boskie. Odzwierciedlenie postaw mieszczaństwa (interesy zgodne z absolutyzmem). Zmiany w XVIII w. Protesty burżuazji i średniej szlachty. Nowe idee:

• Podział władzy Monteskiusza (1689-1755)

• Umowa społeczna Jeana Jacquesa Rousseau (1712-1778)

• Radykalni Mably i Morelly - atak na własność prywatną

2.1.1. Król

Władza objęła wszystkie dziedziny życia. Ograniczeniami prawa zasadnicze:

• Dziedziczność tronu - primogenitura potomków męskich

• Niepozbywalność domeny kr.

• Niezawisłość króla od duchownych

• Swobody gallikańskie kościoła

• Nienaruszalność własności prywatnej - od XVIII w.

• Zakaz nowych podatków bez zgody St. Gen. - 1788

Król nie mógł ich zmienić (mogły St. Gen.), ale nie było sankcji za naruszenie - nie respektowane. St. Gen. nie zwoływano strażnikiem tych praw Parlament.

2.1.2. Organy centralne

XVI - zasady wyborów delegatów do St. Gen.:

• Okręg wyborczy - balliwia - 1 lub kilku delegatów z każdego stanu

• Wybory w ramach stanu

• Do st. I i II bezpośrednio, do III pośrednio

• Prawo wyborcze wśród duchownych: beneficjenci, kapituły, klasztory

• Wśród szlachty lennicy w wieku min. 25 lat

• W st. III kryterium majątkowe

Mandat imperatywny - instrukcje od wyborców. Zebranie na zarządzenie króla, oddzielne obrady. Decyzje większością głsowów (1 balliwia = 1 głos). Kompetencje, jak w rozdziale wcześniejszym.

Od 1614 nie zwoływano Stanów. Zamiast Zgromadzenie Notablów. Zaproszenia imienne, płynny skład: 60 - 150 osób. Zwoływane w sytuacjach politycznie trudnych. Zwołane w 1787 dla uchwalenia podatków, odmówiło. Ponownie zwołane 1788 żeby ustalić liczebność st. III w St. Gen.

Rada Królewska - rozbudowana. 30-120 Rajców z racji urodzenia, godności, urzędu, przywileju nominacji. W XVIII w. do Rady sekretarze stanu - na czele resortów.

Podział rady na sekcje w XVII w:

• Stanu (Wysoka, Tajna) - najważniejsza, przewodniczył król. Polit. zagraniczna i sprawy wewnętrzne. Mały skład, głównie sek. stanu, gen. kontroler finansowy, kanclerz. Tytuł ministra stanu

• Depesz - administracja państwowa. Także jako sąd administracyjny.

• Finansów - ustalenie podatków i rozdział na okręgi podatkowe.

• Rady powyższe - wydawanie postanowień, będących częścią ustawodawstwa. Często król robił rozporządzenia w R. St., by nie przedstawiać Parlamentowi.

• Rada Prywatna (ds. Procesowych) - kompetencje sądowe, pod przew. Kanclerza:

1. sąd kasacyjny - znoszenie wyroków najwyższych sądów i przekazywanie do ponownego rozpatrzenia

2. ewokacja - możność przejęcia każdej sprawy

3. trybunał kompetencyjny

• pocz. XVIII w. Rada ds. Handlowych - doradcza, m. in. sprawy kolonii

Obecne także urzędy jednoosobowe. Częściowa likwidacja urzędów nadwornych, część charakter tylko tytularny (ale dalej uposażenia i przywileje). Urzędy faktyczne:

• Kanclerz - na czele kancelarii, pod nieobecność króla na czele R. Kr. Kontrola pism wychodzących z kancelarii. Urząd tytularny, jak kanclerz nie cieszył się zaufaniem króla, wtedy przejmował inny nominowany

• Generalny kontroler finansów - od 1661r. Pochodził od nadintendenta finansów. Adm. skarbowa, przemysł, rolnictwo, handel, komunikacja

• Sekretarze stanu (nazwa od XVI w.)- z notariuszy kancel. Królewskiej obdarzonych szczególnym zaufaniem, król zlecał im określone czynności. Oficjalny tytuł: sek. do zleceń i finansów królewskich. Było 4, każdy inny okręg terytorialny. Koniec XVI w. kryterium rzeczowe:

1. ds. wojny

2. ds. zagranicznych

3. ds. domu królewskiego

4. marynarki

oprócz resortu, każdy zarządzał departamentem. Od XVII w. nazywani ministrami. Podlegli królowi, z jego nominacji, wykonywali polecenia. Początkowo nie był kupny (min. mógł być odwołany), z czasem także jako urząd kupny. W latach 1715-18 próbowano ich zastąpić organami kolegialnymi. Niesprawne kolegia.

Pierwszy minister (np. Richelieu, Mazarini) - czasem jednemu z min. powierzał król kierowanie polityką państwa. Po Mazarinim przez 54 lata nie mianowano, Ludwik XIV rządził sam.

2.1.3. Organy lokalne

Stany prow. tylko w prowincjach przygranicznych. Zbierane na zarządzenie króla pod przewodnictwem gubernatora prowincji. Sprawy podatkowe (na państwo i prowincję).

II poł. XVIII w. projekty zgromadzeń przedstawicielskich (Turgot i Necker) - nie weszły w życie. 1787 wg projektu Turgota Zgr. Municypalne (we wsiach i miastach), dystryktowe i prowincjonalne. Dla st. III podwójna liczba przedstawicieli. Głosowanie osobiste (nie stanami). Wydziały = organy wykonawcze. Szerokie kompetencje: podatki + niektóre sprawy lokalne + zgłaszanie postulatów królowi. Nie zrealizowano reformy do końca przez rewolucję.

Urzędnicy lokalni - utrata większości praw prewotów i balliwów (ta od 1689 wyłącznie tytularna).

Gubernatorzy - wzrost znaczenia. W XVI w. nie tylko przy granicy, ale i w centrum kraju. Przejęcie uprawnień sądowych i ściągania podatków. Dążenia do nowych uprawnieńzagrożenie dla władzy królewskiejod Ludwika XIV ograniczano ich pobyt na prowincjizamiast intendenci (gubernatorzy urz. honorowym).

Intendenci - dawni kontrolerzy doraźni. Wysyłani do zaprowadzenia porządku. Od XVII w. urząd stały, mianowani (i odwoływani) przez króla na wniosek gen. kontrolera finansów. Stali na czele generalności (okręgów skarbowych). Kompetencje:

• sądownictwo (nadzór nad sądami, w I i ost. Instancji przest. p bezpieczeństwu państwa)

• skarbowość

• administracja

• pomagali podlegli im subdelegaci

• Intendenci podlegali Radzie Depesz i gen. kontrolerowi finansów

2.1.4. Sądownictwo

Ograniczenie s. senioralnych, na rzecz królewskich. Jednak odwołanie wymagało wysokiej opłaty.

S. miejskiewyłącznie sprawy o naruszenie porządku publicznego

S. królewskie dzieliły się na prewotalne i balliwialneczęść z tych w s. prezydialne (szerszy skład i kompetencje, I i ost. Instancja w sprawach o max. 2000 liwrów).

Parlamenty

Istnienie parlamentów prowincjonalnych (12). W XVI w. możliwość kupna stanowisk praktycznie ich dziedziczność i nieusuwalność radców.

Zachowanie dotychczasowych kompetencji Parlamentu, w tym prawa remonstrancji źródło konfliktów z królem. Parlament strażnikiem przeciw nadużyciom władcy.

Próby ograniczenia remonstracji ze strony króla. 1641 Richelieu - zakaz remonstracji do aktów adm., zmuszanie niewygodnych radców do sprzedaży stanowisk. Wzrost znaczenia Parlamentu - Fronda 1648-52.

Ludwik XIV - nakaz rejestracji wszystkich aktów króla przez parlament, remonstrancja możliwa dopiero po tym. Przez to do 1715 rem. nie wykonywano.

Konflikty w XVIII w. 1771. L. XV konfiskuje stanowiska radców i zmienia organizację parlamentów (podział funkcji na szereg RAD WYŻSZYCH). L.XVI przywraca starą organizacje (1774), ale konflikty nadal. Koniec Parlamentów -1789.

Większa liczna sądów specjalnych. Nowe:

• S. wielkiego prewota Francji - sprawy przestępstw na dworze i spr. cywilne urzędników dworu

• S. referendarzy dworu królewskiego - spr. cyw. dygnitarzy koronnych i książąt, osób mających przywilej procesu przed Parlamentem.

• S. konsularne ds. handlowych

• S. prewotów marszałkowskich - w okręgach intendenckich dla przestępstw popełnionych przez wojskowych. Rozszerzono na p. p. porządkowi publicznemu. Tryb uproszczony, brak apelacji

Sądownictwo zastrzeżone (uprawnienia monarchy jako źródła wł. Sądowniczej):

• Ewokacja

• Kasacja każdego wyroku

• Commitimus - nadanie przywileju, że sprawa danej osoby będzie rozstrzygana przez wskazany sąd

• Przekazanie spr. karnej do nadzwyczajnej komisji

• Pisma łaski - zmiana wyroku karnego

• Nakazy uwięzienie - częsta samowola

2.1.5. Kupno urzędów

Podział urzędów na te o stałych kompetencjach i określonych w zleceniu króla. Pierwsze w XVI stały się kupnymi.

Franciszek I - oficjalna sprzedaż stanowisk po wpłaceniu kwoty do skarbu państwa. Pierwotnie pozory pożyczki. 1567 - ważność odpłatnej rezygnacji na rzecz osoby trzeciej. Henryk IV - roczna opłata paullete wysokości 1/60 wartości stanowiska. Uiszczający i spadkobiercy mogli przenosić stanowisko na osoby trzecie, król nie mógł odmówić nominacji bez ważnych przyczyn. faktyczna dziedziczność urzędów i nieusuwalność (przy usunięciu należało oddać kwotę), poza wyrokiem za przestępstwo. Mniejszy wpływ króla na dobór kadry przechodzenie do niej burżuazji, ale wpływy do państwa.

Urzędnicy ze zlecenia zlecenie mogło zostać cofnięte, mniejsza stabilizacja.

2.1.6. Skarbowość

Dochody z domen, starych podatków i sprzedaży stanowisk. Duże potrzeby finansowe = nowe podatki w XVII i XVIII w.:

• Pogłówne - powszechny, dochodowy. Szlachta zwolniona, duchowni raz w roku jednorazową wpłatę, ciężar na chłopach

• Pośrednie: stemploweopłata 1% za przeniesienie własności nieruchomości

• Cła wewnętrze i zewnętrzne

Centralny organ adm. fin. gen. kontroler finansów. Administracja terenowa do intendentów. Podział kraju na generalności i mniejsze okręgi - elekcje.

2.1.7. Wojskowość

Armia stała z pułków rodzimych i cudzoziemskich. Stanowiska oficerskie dla szlachty rodzimej, ale z czasem też kupneprzechodzenie burżuazji.

1669 - Colbert - reforma marynarki: rotacyjna służba na okrętach przez rok. Rozbudowa baz i arsenałów w portach atlantyckich.

1688-91 reforma sek. stanu ds. wojny Louvois:

• Oddzielenie wojskowości sensu stricto od spraw adm.-gospodarczych

• Milicja prowincjonalna - oddziały rezerwowe z losowanych chłopów przechodzących okresowe ćwiczenia zamiast stałej służby

• Zmiana wyposażenia armii

• W wyniku reform na pocz. XVIII w. liczebność 360 tys. w tym 60 tys. cudzoziemców

2.2. Stosunki między państwem a Kościołem

XVI w. - początek tendencji antypapieskich, przeciw centralizacji władzy w Kościele.

1516 - Leon X i kr. Franciszek I - konkordat boloński: podporządkowanie org. kościelnej monarchii. Król może przedstawić kandydata na każde stanowisko kościelne. Kandydatowi papież nadaje inwestyturę kanoniczną, po czym król beneficjum. Praktyka ograniczała wpływy kościoła. System do rewolucji.

Gallikanizm - pogląd o niezależności władzy świeckiej od kościelnej we Fr. Podkreślano odrębność kościoła we Fr. w ramach Kościoła Kat. (jednak nie kościół narodowy).

1549 Piotr Pithou ”Wolność Kościoła gallikańskiego”:

• Niezależność polityczna króla Fr. od papieża

• Opieka i kontrola króla nad kościołem francuskim

• Władza kościelna nie może robić zarządzeń o treści świeckiej

• Najwyższą władzą w Kościele jest sobór

• Majątki kościelne własnością króla, Kościół tylko użytkuje

• Zakony istnieją na bazie przywileju, który można odwołać

• Zarządzenia papieża obowiązują we Fr. dopiero po zatwierdzeniu królewskim

1682 - zgr. kleru przyjęło Deklarację kleru francuskiego o władzy kościelnej. Uznanie ingerencji papieża w sprawy wew. za naruszenie suwerenności kościoła. Sprzeciw biskupów wobec usuwania władców świeckich przez papieża oraz uwalniania poddanych od przysięgi wierności królowi. Podtrzymanie zasad kościoła gallikańskiego.

Problemy związane z kalwinizmem

Edykt z Nantes - 1598:

• Pokój religijny

• Zasady współżycia katolików i protestantów

• Zrównanie hugenotów w prawach cywilnych z katolikami

• Dostęp hugenotów do urzędów

• Możliwość publicznych praktyk religijnych w 1 z miast okręgu (nie w Paryżu)

• Gwarancja bezpieczeństwa - 100 twierdz z załogą kalwińską

• Osobne izby przy Parlamentach o mieszanym składzie wyznaniowym dla sprawiedliwego wyrokowania

• Kalwini mieli respektować święta katolickie i płacić dziesięciny w zamian za utrzymanie ich armii i Kościoła

Silni hugenoci (z twierdzami i wojskiem) zagrożeniem dla państwa. Richelieu zbrojnie odebrał twierdzę i wydał w 1629 w Alais Edykt łaski, znoszący przywileje kalwinów, zachowując tolerancję religijną.

Za L. XIV ograniczano tolerancję, zakazywano pewnych zawodów, zamykano szkoły, kwaterowano żołnierzy w domach hugenockich.

Edykt z Fontainebleau 1685 - całkowite uchylenie edyktu z Nantes. Odebranie prawa praktyk religijnych, konfiskata mienia kościoła reformowanego, burzenie zborówmasowa emigracja kalwinów (do Anglii, Holandii, Niemiec). Dostęp do urzędów odzyskany dopiero w 1787, oprócz szkolnictwa i sądownictwa.

Maciej Draheim

---