1. POJĘCIE KRAJOZNAWSTWA.
Karol Rittera - niemiecki geograf (XVIII/XIX) - wprowadził pojęcie krajoznawstwa.
Gustaw Wódke:
Krajoznawstwo to znamię kraju.
Wacław Nałkowski:
Krajoznawstwo nie jest to ani nauka, ani sztuka lecz informacja, źródło, z którego zarówno geografia jak i inne sztuki czerpać będą materiału do swoich opracowań.
Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna Gutenberga:
Krajoznawstwo to zbiór wszelkich wiadomości o pewnym większym lub mniejszym obszarze. Są to wiadomości z różnych dziedzin jak archeologia, historia, geografia, geologia, biologia, etnografia, statystyka a nawet ekonomia. Ponieważ są to wiadomości z różnych dziedzin zatem krajoznawstwo nie tworzy osobnej nauki a oznacza praktyczną działalność jak zbieranie materiałów bez dążenia do stworzenia jakiejś naukowej syntezy.
Wielka Encyklopedia Powszechna 1965r. dr Mieczysław Orłowicz:
Krajoznawstwo to ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości geograficznych, historycznych, etnograficznych i innych o kraju lub regionie między innymi przez organizowanie wycieczek.
Komisja Krajoznawcza Zarządu Głównego PTTK:
Krajoznawstwo to wielostronna, kompleksowa znajomość kraju, jego przeszłości, teraźniejszości i przyszłości ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu a tą znajomość rozwija się i osiąga indywidualnie jak i zespołowo w czasie wycieczek po kraju oraz uzupełnia lekturą i innymi środkami.
Międzynarodowy Słownik Turystyczny (Akademia Turystyki w Monte Carlo):
Krajoznawstwo to opis szczegółowy kraju bądź jego regionu lub wszechstronna wiedza o kraju rodzinnym a w szczególności o swoim regionie.
Kazimierz Deinet:
Krajoznawstwo posiada znaczenie:
funkcjonalne - krajoznawstwo to działanie zmierzające do wszechstronnego i pełnego poznania określonego kraju czy regionu i jest to najczęściej działanie amatorskie wykonywane w czasie wolnym wynikające z zainteresowań osobistych, postawy poznawczej jak i pasji
instytucjonalne - krajoznawstwo to ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości o kraju czy też o regionie. Ruch ten skupia działaczy (krajoznawców), posiada określony system organizacji prac oraz gromadzenia informacji
kulturowo-społeczne - krajoznawstwo to dziedzina kultury obejmująca całokształt działalności poznawczej, sumę wytworzonych nowych wartości wraz z wynikami tej działalności.
Krzysztof Mazurski:
Krajoznawstwo to nauka w sensie dydaktycznym ponieważ uczy ono znajomości i pojmowania całokształtu określonego regionu.
2. HISTORIA KRAJOZNAWSTWA.
Jan Długosz (XVw.) - pierwszy polski krajoznawca; „Chorografia regni poloniae”
Marcin Kromer (XIVw.) „Poloniae” - encyklopedyczny opis Polski
OKRES OŚWIECENIA
Komisja Edukacji Narodowej (1793r.) - pierwsze w Europie i na świecie ministerstwo oświaty.
Kierunek krajoznawczo-turystyczny - Minasowicz
zbiory muzealne - Czartoryska, Mniszch
współzałożyciel Towarzystwa Nauk - Czacki
Staszic - ojciec polskiego krajoznawstwa
Ursyn-Niemcewicz
OKRES ROMANTYZMU
nurt poetycko-opisowy - W.Pol, A.Mickiewicz, J.Damejko, Lelewel
Wincenty Krasiński
Adam Czarnocki
stowarzyszenie filomatów - Józef Chodzko
nurt wycieczkowy
Wojciech Jastrzębowski - pierwsze wycieczki naukowe i krajoznawcze w dziejach szkolnictwa wyższego w Polsce
Józef Lompa - krajoznawstwo na Górnym Śląsku
Antoni Schneider
Oskar Kolberg
XIXw./XXw.
Tytus Chałubiński - współzałożyciel Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego
krajoznawstwo patriotyczne
Towarzystwo Tatrzańskie (1873r.) w Nowym Targu
Towarzystwo Szkoły Ludowej (1891r.) w Krakowie
Akademicki Klub Turystyczny (1906r.) - Mieczysław Orłowicz
Okres Królestwa Polskiego
Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie (1878r.)
Warszawskie Towarzystwo Cyklistów (18844.)
Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (1906r.) - A. Janowski
OKRES MIĘDZYWOJENNY
kierunek regionalny - A. Patkowski, T. Lenartowicz, S. Żeromski, W. Reymont, H. Sienkiewicz, W. Tetmajer, E. Zegadłowicz
kierunek turystyczny - M. Orłowicz, Sanicki, Węgrzynowicz
Polskie Stowarzyszenie Schronisk Młodzieżowych (1926r.)
pierwsze schronisko w Krakowie (1937r.)
OKRES POWOJENNY
powstanie PTTK (1950r.)
Węgrzynowicz
Peretiatkowicz
Ernest Braun
XXIw.
antropocentryzm - nastawienie się na poznawanie człowieka i jego relacje w środowisku przyrodniczym i kulturowym
zmiana krajoznawstwa na światoznawstwo - czyli rozszerzenie zasięgu poza granice własnego kraju i otwarcie się na poznanie innych kultur
istnieje trwały związek turystyki z krajoznawstwem
3. POLSKIE ORGANIZACJE KRAJOZNAWCZE.
TOWARZYSTWO TATRZAŃSKIE
Powstało w 1873r. w Galicji z siedzibą w Nowym Targu. Należało do nurtu krajoznawstwa patriotycznego.
Cele Towarzystwa Tatrzańskiego:
badanie gór w Polsce
utworzenie muzeum tatrzańskiego w Zakopanem
badania meteorologiczne
penetracje jaskiń (spekologiczne)
zorganizowanie studiów z osadnictwa, ochrony przyrody
wydanie wielu map, materiałów informacyjnych
POLSKIE TOWARZYSTWO KRAJOZNAWCZE
Powstało w 1906r. z inicjatywy Aleksandra Janowskiego. Współzałożyciele to m.in.: Mikołaj Wisznicki, Karol Hoffam, Kazimierz Kulwieć, Zygmunt Gloger (pierwszy prezes towarzystwa).
Symbolem była odznaka - zamek w Ogrodzieńcu.
Wydawało czasopismo „Ziemia” - publikowali w nim swoje prace E. Romer i L. Sawicki.
Organizowało szereg muzeum - Nowogród Łomżycki, Sandomierz, Ostrów Świętokrzyski, Suwałki, Łowicz.
Cele Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego:
zbieranie wiadomości krajoznawczych i ich szerzenie
gromadzenie zbiorów naukowych dotyczących ziem polskich
urządzanie wystaw krajoznawczych
organizowanie wycieczek po kraju
roztaczanie opieki nad zabytkami
POLSKIE TOWARZYSTWO SCHRONISK MŁODZIEŻOWYCH
Powstało w 1926r. w okresie międzywojennym.
Cel PTSM-u to tworzenie taniej bazy noclegowej dla turystyki szkolnej.
POLSKIE TOWARZYSTWO TURYSTYCZNO-KRAJOZNAWCZE
Powstało z połączenia PTK i PTT w 1950r.
główny kreator turystyki kwalifikowanej w Polsce
corocznie organizuje 26tysięcy imprez (rajdy, spływy, złazy, itp.),
wytyczyło 53tys.km szlaków turystycznych (góry, niziny, rzeki, jeziora),
prowadzi muzea, schroniska, biblioteki, pracownie fotograficzne, regionalne pracownie krajoznawcze, obejmuje komisje narodowe,
posiada własną bazę noclegową - 183obiekty turystyczne (hotele, domy wycieczkowe, schroniska górskie, ośrodki kempingowe, pola namiotowe, domy turysty, zajazdy, stanice wodne, itp.) - łącznie 19tys. miejsc noclegowych.
290komisji krajoznawczych - 29 pracowni regionalnych
Kadra turystyczno-krajoznawcza:
przewodnicy turystyczni,
piloci wycieczek,
przodownicy,
instruktorzy różnych dyscyplin turystyki kwalifikowanej,
instruktorzy krajoznawstwa regionalnego,
społeczni opiekunowie zabytków,
społeczni opiekunowie przyrody,
strażnicy ochrony przyrody.
4. KADRA KRAJOZNAWCZO-TURYSTYCZNA
PRZEWODNICY TURYSTYCZNI
Zapoczątkowali swą działalność w górach, na początku XIXw. doszły Sudety i Tatry; za najstarszego przewodnika w Europie uważa się Franza Pabla z Karłowa (u stóp Sudetów) - w 1813r. został przewodnikiem. W Tatrach zajęło się przewodnictwem Towarzystwo Tatrzańskie - opracowało pierwszy regulamin przewodnicki - Urządzenie Służb Przewodnickich (należą: Szymon Tatar Starszy, Jędrzej Wala Starszy, Wojciech Roj, Gąsienicowie, Krzeptowscy)
przewodnicy górscy | muszą posiadać wykształcenie średnie, mieć miłą
przewodnicy miejscy | prezencję, warunki kondycyjne, odbyty kurs
przewodnicy terenowi | zakończony egzaminem przed komisją
osoby oprowadzające wycieczki po zakładach pracy, muzeach, terenach chronionych (parkach, rezerwatach) - spełniają role przewodników, przeważnie pracownicy wyżej wymienionych zakładów
PRZODOWNICY TURYSTYCZNI
Nauczanie zasad działalności turystycznej, prowadzenie i opracowywanie programów wycieczek (imprez krajoznawczych), rozwijają turystykę kwalifikowaną, prowadzą ją. Wywodzą się z Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (Przodownicy Górskiej Odznaki Turystycznej) - tytuł ten jest nadawany wysoko wykwalifikowanym i doświadczonym turystom - zaradnym i umiejętnym współżyć z ludźmi, posiadającym wiedzę teoretyczną i praktyczną z zakresu organizowania wycieczek, biorącym czynny udział w ochronie środowiska, opiece nad zabytkiem a także posiadającym odznakę turystyczną (stopień srebrny lub złoty).
INSTRUKTORZY KRAJOZNAWSTWA
Każdy działacz krajoznawca, wymogi są określane w regulaminie (należy działać naukowo - publikuje z dziedziny krajoznawstwa, uczestniczy w prowadzeniu odczytów, organizuje wystawy i imprezy krajoznawcze).
Uprawnienia instruktora są dwustopniowe:
instruktor krajoznawstwa regionu - można takie mianowanie uzyskać gdy ma się 21 lat, 4 lata działalności krajoznawczej (przynależność do PTTK), dobra znajomość walorów regionu i kraju
instruktor krajoznawstwa Polski - posiada I stopień przez okres co najmniej 5 lat, dobra znajomość walorów Polski, organizacja co najmniej 2 imprez, działalność odczytowa, publicystyczna lub wystawiennicza na tematy krajoznawcze
SPOŁECZNI OPIEKUNOWIE ZABYTKÓW
Celem ich jest opieka nad powierzonym ich pieczy zabytkiem kultury przez co pomagają oni Państwowej Służbie Konserwatorskiej. Powinni prowadzić stałą obserwację stanu zachowania obiektu zabytkowego, kontrolować sposób jego użytkowania, powiadomić wojewódzkiego konserwatora zabytków w razie uszkodzeń i innych zagrożeń, zgłosić do administracji państwowej przez władzę PTTK obiekt zabytkowy nie użytkowany społecznie lub jeśli jego dotychczasowy użytkownik w rażący sposób go zaniedbuje, gromadzić wszystkie wiadomości historyczne i literackie, ryciny, fotografie i informacje odnoszące się do danego obiektu zabytkowego.
Powinni wysyłać raz w roku sprawozdania do Komisji Opieki nad zabytkami w danym terenie.
SOZ może zostać osoba, która jest aktywnym turystą, interesuj się zabytkami i posiada odpowiednią wiedzę krajoznawczą, ma ukończone 18 lat i odbyła kurs dla SOZ
SPOŁECZNI OPIEKUNOWIE PRZYRODY I STRAŻNICY OCHRONY PRZYRODY
Ich celem jest roztaczanie opieki nad powierzonymi obiektami przyrody.
STRAŻ OCHRONY PRZYRODY PTTK
Na wniosek PTTK powołuje ją wojewoda. Może nim zostać doświadczony i aktywny członek PTTK po ukończeniu 18 lat, mający co najmniej 2letni staż w PTTK i ukończony odpowiedni kurs.
5. ŹRÓDŁA WIEDZY KRAJOZNAWCZEJ
Wywiad - badania ankietowe; to inaczej rozmowa czyli uzyskujemy informacje w oparciu o bezpośredni kontakt z osobami które udzieliły informacji na dany temat.
Rodzaje wywiadu:
z uwagi na sposób przygotowania wywiadu
wywiad swobodny - polega na nieskrępowanej wymianie zdań, można się w nim posługiwać gotowymi pytaniami, ale korzystanie z nich jest całkowicie dowolne
wywiad skategoryzowany - nakazuje pytającemu posługiwanie się kwestionariuszem, ankietą zestawioną z pytań zamkniętych. Pytającemu nie wolno niczego zmieniać w kwestionariuszu, mogą wybierać odpowiedzi spomiędzy podanych mu możliwości
z uwagi na sposób przeprowadzenia
wywiad jawny - jest wtedy gdy informatora zawiadamia się o celu nawiązania kontaktu słownego. Wywiad jawny może mieć charakter nieformalny gdy pytający nie notuje ani nie nagrywa wypowiedzi, bądź charakter formalny gdy wypowiedzi notuje się szczegółowo lub nagrywa w jego obecności. Na robienie notatek lub nagrywanie zawsze musi być zgoda.
wywiad ukryty - to każda rozmowa z osobami związanymi z problematyką. Jeśli w jej trakcie uzyskujemy jakieś dane użyteczne.
z uwagi na treść
wywiad dokumentacyjny - przeprowadza się w celu ustalenia prawdziwości jakiegoś faktu; rozmówca był świadkiem jakiś wydarzeń.
wywiad opiniodawczy - rozmówca daje opinię o kimś lub o czymś.
Rodzaje pytań:
otwarte - to pytania zestawiające odpowiadającemu całkowitą swobodę odpowiedzi
zamknięte - to pytania sugerujące z góry, przemyślane przez autora ankiety, gotowe odpowiedzi; pytani mogą wybrać jeden z wariantów
alternatywne - dopuszczają odpowiedzi: tak, nie, nie wiem
dysjunktywne - obok pytania zestawia się możliwe odpowiedzi, pytany wybiera właściwą
koniunktywne - wymagają od odpowiadającego więcej niż jednej odpowiedzi
filtrujące - pozwalają sprawdzić, czy w ogóle orientuje się w danej kwestii, czy może coś wnieść w danym temacie
Obserwacje - coś z autopsji. Obserwacje zabytków, życia społeczno-gospodarczego, kulturalne - mieszkańców wsi, miast. Obserwujemy jakie jest zainteresowanie, jakie formy spędzania wolnego czasu. To co obserwujemy należy spisać. Np. zabytek: lokalizacja, nazwa, krótka historia (jaki styl), stan zachowania, wnętrze, wyposażenie, co jest wokół, jak jest obecnie wykorzystywany.
Fotografia krajobrazu - jest bardzo ważną dokumentacją. Formy krajobrazu: powinna podkreślać i uwzględniać charakterystyczne cechy danego regionu.
W architekturze - fotografii krajobrazu nazywa się: przestrzeń otwarta i zamknięta:
otwarcie architektoniczne szczelinowe
otwarcie architektoniczne szerokie
zamknięcie architektoniczne szczelinowe
zamknięcie architektoniczne szerokie
6. METODY STOSOWANE W KRAJOZNAWSTWIE.
Metody i środki popularyzacji wiedzy krajoznawczej.
metody poglądowe:
bezpośrednie - poglądowość autentyczna, jest związana z bezpośrednią obserwacją terenu, z autopsji poprzez kontakt z zabytkiem, przyrodą, ludnością
pośrednie - poglądowość obrazowa, poznawanie treści krajoznawczych poprzez film, fotografie, multimedia
metody słowne - popularyzacja poprzez pogadanki, odczyty, gawędy, prelekcje, opisy, sprawozdania, wykłady i posługiwanie się literaturą
metody praktyczne - połączenie metody poglądowej i słownej, obserwacja dokonywana w środowisku geograficznym, społecznym
Metody kształtowania potrzeb i zainteresowań krajoznawczych
Potrzeby:
podstawowe - biologiczna struktura organizmu i wykształcona struktura osobowości
pochodne - szukanie środków do zaspokajania potrzeb podstawowych
Podział wg Kłoskowskiej:
potrzeby biologiczne
potrzeba regeneracji sił w dobrych warunkach klimatycznych niż w miejscu przebywania
potrzeba przebywania w świecie słonecznym, wywołana zmęczeniem i złymi warunkami oświetlenia dziennego i słonecznego
potrzeba ciszy wywołana hałasem i zaburzeniami w układzie nerwowym
potrzeba wypoczynku fizycznego i aktywizacji ruchowej całego organizmu
potrzeba kontaktu z zielenią, przyrodą
potrzeba zmiany miejsca na środowisko przyrodnicze optymalne do regeneracji
potrzeby psychiczne
potrzeba ograniczenia kontaktów towarzyskich
potrzeba zmiany środowiska przestrzennego i społecznego
potrzeba nawiązywania i kultywowania nowego typu stosunków i sytuacji społecznych
potrzeba możliwości tworzenia sytuacji w których działa się jak antidotum na ciągłe podporządkowania, np. w pracy, w domu
potrzeba akceptacji i afirmacji życia
potrzeby kulturalne
potrzeba poczucia piękna
potrzeba poznania
potrzeba przeżycia przygody, doznania nowych wrażeń i zmian
potrzeba kontaktu społecznego
potrzeba zwiększanie zakresu doświadczeń
Inwentaryzacja krajoznawcza
Inwentaryzacja krajoznawcza to spisywanie, rejestracja, ewidencjowanie z natury, inaczej to opis i rejestracja aktualnego stanu obiektów i walorów krajoznawczych mających znaczenie dla rozwoju turystyki na danym obszarze.
Formy inwentaryzacji krajoznawczej:
Rejestrowa - zawiera wykaz miejscowości wraz z opisem walorów krajoznawczych (np. inwentaryzacja województwa)
Profilowa (specjalistyczna) - zawiera informacje o jednym rodzaju obiektów wraz z ilustracjami i bibliografią
Kompleksowa - zawiera pełną wielostronną rejestrację walorów krajoznawczych w następującym składzie:
a) ogólny opis terenu
b) opis miejscowości wg następującego klucza:
- nazwa, typ, położenie
- krajobraz
- przyroda ożywiona
- przyroda nieożywiona
- dzieje miejscowości
- kultura ludowa
- obiekty zabytkowe, budownictwo
- gospodarka
- zagospodarowanie turystyczne
c) dokumentacja
tabele, mapy, tablice zbiorcze, plansze, zdjęcia
indeks miejscowości, nazwisk
bibliografia
Metody tworzenia źródeł naukowych
zebranie wszelkich materiałów źródłowych publikowanych i niepublikowanych (w urzędach wojewódzkich, oddziałach PTTK, wydziałach kultury fizycznej, turystyki, wydziałach kultury, u głównego konserwatora zabytków, u głównego konserwatora przyrody, szukamy katalogów zabytków, rejestru zabytków, ogrodów, wykazu twórców cepelii, katalogów wystaw, wykaz zakładów przemysłowych udostępnionych do zwiedzania)
sporządzanie wykazu zebranej literatury i materiałów
opracowanie planu pracy kameralnej lub badań terenowych
badania terenowe (obserwacja z autopsji, wywiady z miejscową ludnością, lokalizacja obiektów na podkładzie kartograficznym, opisy i fotografia, ocena stanu zachowania zabytków)
opracowanie redakcyjne zebranego materiału w trakcie badań terenowych i ze źródeł pisanych, opis i nadanie mu ostatecznej formy broszury lub kolekcje
7. POJĘCIE KRAJOBRAZU, KRAJOBRAZ PIERWOTNY, NATURALNY I KULTUROWY.
Pojęcie krajobrazu funkcjonuje w różnych dyscyplinach nauki. Najczęściej posługują się nim geografowie i biolodzy, także architekci i geochemicy.
Smoleński (1912r.) - Krajobraz naturalny jest zespołem zjawisk reprezentujących środowisko przyrodnicze i pozostających ze sobą we wzajemnej zależności i uwarunkowaniach wytworzonym w długim rozwoju jako wynik swobodnego działania sił przyrody (zmiana jednego elementu powoduje zmianę drugiego).
A. Wodziczko (1845r.) - Krajobraz naturalny to całość przyrody na naturalnie ograniczonym odcinku Ziemi, na której dzięki procesowi samoregulacji panuje równowaga.
T. Szczęśny (1982r.) - Krajobraz naturalny to całość przyrody wraz z elementami wprowadzonymi przez człowieka na naturalnie ograniczonym odcinku ziemi. Jest to też układ warunków przyrodniczych, reprezentujących określone zewnętrzne cechy estetyczno-widokowe.
Krajobraz pierwotny
Jest wynikiem działalności czynników wyłącznie naturalnych (przyrodniczych), bez ingerencji człowieka.
Odmiany krajobrazu pierwotnego:
płaski
sfalowany
górski
Ze względu na sieć hydrograficzną:
nadmorski
pojezierny
rzeczny
pustynny
Pokrycie terenu:
stepowy
zadrzewiony
leśny
Formy krajobrazu pierwotnego rzadko występują samodzielnie, tworzą tzw. krajobraz o formach złożonych (górzysto-leśny, równinno-stepowy). W Polsce jest bardzo niewiele obszarów krajobrazu pierwotnego, występują nielicznie tworząc małe obszary podlegające ochronie, parki narodowe, rezerwaty lub elementy składowe parków krajobrazowych.
Krajobraz naturalny
Powstał w wyniku przekształcenia przez człowieka krajobrazu pierwotnego. Naturalne właściwości przeważają. Zmiany są jeszcze niewielkie. W ramach tego krajobrazu można wydzielić formy związane z pierwotnymi cywilizacjami: zbieracką, łowiecką, pasterską czy też prymitywnego rolnictwa.
Gospodarka zbieracka - nie wykształciła w krajobrazie praktycznie żadnej formy, tego typu krajobraz na terenie Polski nie zachował się wcale.
Łowiectwo - nie wpłynęło w wyraźniejszy sposób na krajobraz. Jedyną formą antropogeniczną wyraźnie zaznaczoną w krajobrazie są osady rybackie w formie osad palftowych (nadwodnych).
Gospodarka pasterska - wprowadziła do krajobrazu wyraźne formy. W zależności od krajobrazu pierwotnego, w którym rozwinęło się pasterstwo jak również od rodzaju hodowli krajobraz mógł przybierać różnorodne formy krajobrazu prymitywnego rolnictwa.
Formy krajobrazu prymitywnego rolnictwa składały się z wsi o nieregularnym kształcie zabudowy, skupiającego się w niewielkich osadach.
Krajobraz kulturowy - zmiany wprowadzone przez człowieka są tak duże że istnienie takiego krajobrazu jest możliwe dzięki wszystkim stałym zabiegom człowieka.
harmonijny - sposób użytkowania jest dostosowany do charakteru środowiska przyrodniczego i geograficznego
kulturowy zdegradowany - to taki, w którym człowiek poprzez swoje działanie gospodarcze świadomie lub z chęci nadmiernego wykorzystania zasobów środowiska narusza naturalną równowagę w tym środowisku. Zmiany takie są trwałe, niekiedy postępujące progresywnie, ale zawsze wywołują niekorzystne zmiany w środowisku.
8. PODZIAŁ I RODZAJE SKAŁ.
SKAŁY MAGMOWE
Powstałe przez zastyganie magmy czyli ognistopłynnej masy skalnej.
Dzielą się na:
głębinowe - jeśli magma zastygała powoli w głębi ziemi, budowa jawnokrystaliczna (granity, sjenity, gabra, dioryty, perydotyty)
wylewne - jeśli magma wylała się na powierzchnię i stygła szybko, budowa skrytokrystaliczna (bazalt) lub budowa porfirowa (porfir, andezyt, melafir)
żyłowe - jeśli magma krzepła na niewielkiej głębokości pod powierzchnią Ziemi (doleryt, granofir, mikrogranit, pegmatyt)
SKAŁY OSADOWE
Powstałe z osadzenia rozkruszonych wcześniej skał (okruchów skalnych), szczątków roślin lub zwierząt, czy z wytrącenia skał z roztworów.
Dzielą się na:
organogeniczne - pochodzenia organicznego (wapienie, węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa)
okruchowe - luźne lub spoiste (żwiry, muły, iły, piaskowce, mułowce, iłowce, lessy, zlepieńce)
chemogeniczne - pochodzenia chemicznego (sól kamienna, sól potasowa, dolomity)
SKAŁY METAMORFICZNE (przeobrażone)
Powstałe w wyniku przemian zarówno skał magmowych jak i osadowych, pod wpływem wysokiej temperatury lub wysokiego ciśnienia oraz związanych z nimi procesów chemicznych.
Należą do nich:
marmury powstałe z piaskowców
łupki metamorficzne powstałe z iłowców
granitognejsy powstałe z granitów.
9. CZYNNIKI DETERMINUJĄCE PROGRAM TURYSTYCZNY.
10. WALORY KRAJOZNAWCZE I ICH PODZIAŁ.
WALORY KRAJOZNAWCZE |
Dobra kultury |
|
Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki |
|
|
|
Zabytki techniki |
|
|
|
Zabytki archeologii |
|
|
|
Tradycyjna kultura ludowa |
|
|
|
Dzieła sztuk plastycznych |
|
|
|
Inne materialne dokumenty przeszłości |
|
|
||
|
Pamiątki historyczne |
|
Upamiętnione i godne uwagi wydarzenia i miejsca historyczne, które zapisały się w dziejach narodu, związane z działalnością wybitnych i zasłużonych osób |
|
|
|
Miejsca pamięci narodowej |
|
|
|
Miejsca i obiekty związane z podaniami historycznymi i legendami |
|
|
||
|
Osiągnięcia współczesne |
|
Wybitne osiągnięcia techniczne, gospodarcze i naukowe |
|
|
|
Ośrodki wielkomiejskie jako centra współczesnej cywilizacji |
|
|
|
Interesujące przejawy życia kulturalnego |
|
|
||
|
Przyrodnicze i krajobrazowe |
|
Charakterystyczne zespoły krajobrazowe |
|
|
|
Parki i ogrody |
|
|
|
Osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej |
11. POJĘCIE DZIEDZICTWA
DZIEDZICTWO KULTUROWE
Rozpowszechniło się w Europie w latach 70tych XXw. Milowym krokiem dla jego popularyzacji było ogłoszenie w 1975r. jako Roku Europejskiego Dziedzictwa Architektonicznego.
Jest to coś przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Hevison definiuje dziedzictwo jako to co przeszłe generacji które ocaliły i przeznaczyły nam i co znacząca liczba populacji pragnie ocalić dla przyszłości.
Dziedzictwo obejmuje zarówno obiekty, miejsca, obszary przyrodnicze i kulturowe, a także niematerialne formy kultury jak filozofię, tradycję, sztukę we wszystkich jej przejawach, różne style życia oraz edukację poprzez literaturę lub folklor.
Światowy Komitet Dziedzictwa wybierany jest przez UNESCO i Światowe Centrum Dziedzictwa z siedzibą w Paryżu.
Koordynuje on działalność poszczególnych rządów w celu pomocy i usprawniania zarządzania obiektami znajdującymi się na liście światowego dziedzictwa.
Światowy Komitet Dziedzictwa spełnia 3 podstawowe funkcje:
dokonuje wpisów na listę światowego dziedzictwa na podstawie nominacji przez rządy poszczególnych państw
decyduje które obiekty z listy światowego dziedzictwa są w niebezpieczeństwie czyli dla których potrzebna jest pomoc oraz odpowiednie środki przeznaczone na konserwację
określa w jaki sposób i na jakich warunkach środki i fundusze dziedzictwa powinny zostać wykorzystane przez rządy poszczególnych państw dla ochrony ich zabytków.
Konwencja z 1972r. - Genewa
Dziedzictwo kulturowe obejmuje:
zabytki architektury, rzeźby i malarstwa
przedmioty lub struktury archeologiczne
inskrypcje
jaskinie mieszkalne
kombinacje elementów wyjątkowej uniwersalnej wartości z punktu widzenia historii sztuki lub nauki
grupy budynków pojedynczych lub łączonych, które ze względu na swoją architekturę, jednorodność lub położenie w krajobrazie mają wyjątkową wartość z punktu widzenia historii, sztuki i nauki
miejsca pracy ludzkiej lub tworzone przez naturę oraz obszary zawierające stanowiska archeologiczne o wyjątkowej uniwersalnej ilości i z historycznego, estetycznego, etnograficznego lub antropologicznego punktu widzenia
artykuł z tej konwencji definiuje dziedzictwo kulturowe jako naturalne, normalne, złożone z fizycznych lub biologicznych form lub grup takich form o wyjątkowej i uniwersalnej wartości z punktu widzenia historii, nauki i sztuki
geologiczne i fizjograficzne formacje i precyzyjnie określone obszary, które stanowią siedliska zagrożonych gatunków zwierząt i roślin o wyjątkowym znaczeniu z punktu widzenia nauki, historii i sztuki
12. POMNIKI HISTORII
Biskupin - rezerwat archeologiczny
Bochnia - kopalnia soli
Chełmno - Stare Miasto
Częstochowa - Jasna Góra - zespół klasztorny oo. paulinów
Frombork - zespół katedralny
Gdańsk - miasto w zasięgu obwarowań XVIIw.
Gdańsk - pole bitwy na Westerplatte
Gniezno - katedra p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
Góra Św. Anny - komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy
Kalwaria Zebrzydowska - krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
Kazimierz Dolny
Kraków - historyczny zespół miasta
Krzemionki - kopalnie krzemienia z okresu neolitu
Krzeszów - opactwo cystersów
Legnickie Pole - pobenedyktyński zespół klasztorny
Leżajski Klasztor Ojców Bernardynów
Łęknica - Park Mużakowski
Malbork - zespół zamku krzyżackiego
Ostrów Lednicki - wyspa
Racławice - teren historycznej Bitwy Racławickiej
Srebrna Góra - Twierdza Srebrnogórska
Tarnowskie Góry - podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolnia „Czarnego Pstrąga”
Toruń - Stare i Nowe Miasto
Warszawa - historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
Wieliczka - kopalnia soli
Wrocław - zespół historycznego miasta
Wrocław - Hala Stulecia
Zamość - historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIXw.
13. OBIEKTY POLSKIE ZNAJDUJĄCE SIĘ NA LIŚCIE ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA UNESCO.
Puszcza Białowieska (na Liście znajduje się także część białoruska): wpisana w 1992r., kryterium N(3)3.
Historyczne centrum Krakowa: wpisane w 1972r., kryterium C(4).
Kopalnia soli w Wieliczce: wpisana w 1978r., kryterium C(4).
Obóz koncentracyjny w Oświęcimiu: wpisany w 1980r., kryterium C(6).
Historyczne centrum Warszawy: wpisane w 1980r., kryteria C(2)(6).
Centrum Zamościa: wpisane w 1992r., kryterium C(4).
Średniowieczne miasto Toruń: wpisane w 1997r., kryteria C(1)(4).
Zamek w Malborku: wpisany w 1997r., kryteria C(1)(3)(4).
Kalwaria Zebrzydowska (manierystyczna architektura i kompleks parku krajobrazowego z kalwarią): wpisana w 1999r., kryteria C(2)(4).
„Kościoły pokoju” w Jaworze i Świdnicy: wpisane w 2001r., kryteria C(3)(4)(6).
Drewniane kościoły południowej Małopolski: wpisane w 2003r., kryteria C(3)(4).
14. TRASY I SZLAKI TURYSTYKI KRAJOZNAWCZEJ W POLSCE,
SZLAK PIASTOWSKI; Poznań - Swarzędz - Kostrzyn - Siedlec - Gułtowy - Giecz - Nekla - Czerniejewo - Gniezno - Trzemieszno - Wylatowo - Mogilno - Kwieciszewo - Strzelno - Kruszwica - Inowrocław - Kościelec - Pakość - Bracin - Lubostroń - Januszkowo - Żnin - Wenecja - Biskupin - Gąsawa - Rogowo - Gniezno - Ostrów Lednicki - Pobiedziska - Poznań
SZLAK KOPERNIKA
SZKLA ZAMKÓW KRZYŻACKICH
SZLAK RENESANSU POLSKIEGO
SZLAK GÓRNICTWA NAFTOWEGO W KARPATACH
SZLAK TATARSKI NA PODLASIU
SZLAK CMENTARZY Z I WOJNY ŚWIATOWEJ W KARPATACH
SZLAK PAPIESKI
WIELKA I MAŁA OBWODNICA BIESZKADZKA
TRASA ŚRÓDKARPACKA
SZLAK CERKIEW ŁEMKOWSKICH
SZLAK ZAMKÓW PIASTOWSKICH W SUDETACH
SZLAK DWORÓW SZLACHECKICH NA ZIEMI KRAKOWSKIEJ
SZLAK ZAMKÓW KARPACKICH
SZLAK ORLICH GNIAZD; Częstochowa - Olsztyn - Złoty Potok - Ostrężnik - Żarki - Mirów - Bobolice - G.Zborów - Skałki Rzędkowickie - Ogrodzieniec - Pilica - Smoleń - Wolbrom - Rabsztyn - Olkusz - Sułoszowa - Pieskowa Skała - Ojców - Brama Krakowska - Brama Bolechowicka - Kraków
DROGA KASZUBSKA
SZLAK GRUNWALDZKI
SZLAK KRUTYNI
ŚLADAMI MIŁOSZA
DROGĄ KRÓLEWSKĄ NA WAWEL
SZLAK BURSZTYNOWY
SZLAK DAWNYCH KULTUR (archeologiczny)
EUROPEJSKI SZLAK CYSTERSÓW (odcinki polskie)
MAŁOPOLSKI SZLAK BUDOWNICTWA DREWNIANEGO; Kraków - Sułkowice - Sucha Beskidzka - Zawoja - Jabłonka - Czarny Dunajec - Zakopane - Poronin - Łapsze Niżne - Dębno - Maniowy - Szczawnica - Krościenko - Stary Sącz - Nowy Sącz - Rytro - Piwniczna Zdrój - Muszyna - Krynica - Grybów - Gorlice - Biecz - Jasło - Krosno - Haczów - Zarszyn - Sanok - Lesko - Ustrzyki Dolne - Przemyśl
TRASA KÓRNICKA
SZLAK FRYDERYKA CHOPINA
SZLAK DWUDZIESTOPIĘCIOLECIA PTTK - 113,9km; Chorzów - Siemianowice Śl. - Czeladź - Grodziec - Pogoria - Maczki - Jaworzno - Słupna - Giszowiec - Starganiec - Załęska Halda - Chorzów
SZLAK HUSARII POLSKIEJ - 22,1km; Będzin - Bytom - Tarnowskie Góry - Rudy - Racibórz - Krzanowice
SLAK HISTORII GÓRNICTWA GÓRNOŚLĄSKIEGO - 66,2km; Łubianki - Siemianowice Śl. - Katowice - Giszowiec - Mikołów - Orzesze - Leszczyny - Rybnik
KATOWICKI SZLAK SPACEROWY - 24,3km; Chorzów - Katowice - Murcki - Hemerla
SZLAK OKRĘŻNY WOKÓŁ GLIWIC - 21,2km; Rudy - Sierakowice - Łącza - Toszek - Pyskowice - Łabędy - Makoszowy - Chudów - Szczygłowice - Rudy
SZLAK OBROŃCÓW POLSKIEJ GRANICY - 48,4km; Makoszowy - Witek - Paniowy - Zawiść - Paprocany
SZLAK KRAWĘDZIOWY GOP - 55,3km; Gliwice - Chudów - Mikołów - Tychy - Lędziny - Chełmek - Tarka
SZLAK IM. KS.WŁADYSŁAWA ROBOTY - 4,1km; Chudów - Gierałtowice
SZLAK BOHATERÓW WIEŻY SPADOCHRONOWEJ - 38,6km; Katowice - Mikołów - Chudów
SZLAK HALEMBSKI - 6,3km; Halemba - Śmiłowice
SZLAK IM. AUGUSTYNA CZARNYNOGI - 12,2km; Stara Kuźnica - Batory
SZLAK KOCHŁOWICKI - 4,4km
SZLAK ŻWAKOWSKI - 28,9km; Piotrowice - Starganiec - Żwaków - Paprocany
SZLAK OCHOJECKI - 5,1km
SZLAK PARKOWY - 2,6km; Park Kościuszki - Katowicki Park Leśny
SZLAK IM. MARIANA KANTORA - MIRSKIEGO - 19,0km; Jannina Barbara - Mysłowice
SZLAK HOŁDUNOWSKI - 24,1km; Giszowiec - Hołdunów - Jeleń
SZLAK WESOŁEJ FALI - 2,8km
SZLAK DOLINKI MURCKOWSKIEJ - 6,8km
SZLAK IM. KS.JANA KUNDERY - 20,6km; Brzezinka - Imielin - Bieruń Stary
SZLAK OKRĘŻNY WOKÓŁ JAWORZNA - 25,1km; Szczakowa - Byczyna - Jeleń - Dąbrowa Narodowa - Szczakowa
SZLAK METALURGÓW - 13,2km; Gołonóg - Strzemieszyce Wielkie - Stare Maczki
SZLAK ZAMONITU; Gołonóg - Ząbkowice - Niegowonice - Podzamcze - Kroczyce - Złoty Potok - Poraj
SZLAK POWSTAŃCÓW ŚLĄSKICH; Bytom - Zbrosławice - Toszek - Strzelce Opolskie - Góra św. Anny - Kędzierzyn Koźle - Kotlarnia - Gliwice
SZLAK TYSIĄCLECIA; Bytom - Świerklaniec - Łubianki - Siewierz - Podzamcze - Skarżyce
SZLAK ŚWIERKLANIECKI; Grodziec - Świerklaniec - Miasteczko Śląskie
SZLAK BEKSZAŃSKI; Gierałtowice - Beksza
SZLAK BYCZYŃSKI; Jaworzno - Byczyna
SZLAK BALIŃSKI; Jaworzno - Balin
SZLAK PUSTYNNY; Maczki - Bukowno - Olkusz - Golczowice - Ryczów
15. METODYKA PROWADZENIA IMPREZ TURYSTYCZNYCH - WYCIECZKA.
Przygotowanie treści poznawczych |
Przygotowanie organizacyjne |
Przygotowanie finansowe |
Przygotowanie kondycyjne |
Ułożenie planu pracy i założeń programu wycieczki |
Ustalenie trasy i terminarza wycieczki |
- |
Przygotowanie planu zajęć sportowych i rekreacyjnych |
Poznanie norm odznak krajoznawczych i turystycznych |
Zapisy zainteresowanych, ustalenie liczby uczestników |
Sporządzenie kosztorysu |
- |
Współpraca z organizacjami i instytucjami |
Ustalenie miejsca zakwaterowania i spożywania posiłków, korespondencja w sprawie noclegów |
Współpraca z komitetami opiekuńczymi |
Ćwiczenia i trening przygotowujący do zdobywania odznak krajoznawczo-turystycznych |
Utworzenie grup zainteresowań |
Zabezpieczenie środków transportu |
- |
- |
Przydział czynności grupom zainteresowań (przyszłym funkcyjnym) |
Przygotowanie planu krótkich przechadzek i wycieczek próbnych |
Ubezpieczenie uczestników |
- |
Poszukiwanie źródeł informacji do programu wycieczki |
Zarezerwowanie wstępów do muzeów, teatrów, obiektów krajoznawczych |
- |
Próbne wycieczki, zawody turystyczne |
Gromadzenie informacji do programu wycieczki |
Zabezpieczenie wstępów do zakładów pracy |
Informacja o kosztach wycieczki |
- |
Gromadzenie wydawnictw o trasie wycieczki i przegląd filmów krajoznawczych |
Przygotowanie wyposażenia indywidualnego uczestników |
Obliczenie i poinformowanie o kosztach wyposażenia w sprzęt osobisty |
- |
Szczegółowy podział tematyki wśród uczestników |
Gromadzenie wspólnego sprzętu wycieczkowego i jego konserwacja |
Ustalenie wysokości niezbędnego kieszonkowego |
Próbne wycieczki, zawody turystyczne |
Wyznaczenie funkcji i funkcyjnych |
Wyznaczenie funkcji |
Obliczenie rezerwy finansowej |
- |
Praca w grupach nad programem wycieczki |
Potwierdzenie rezerwacji noclegów |
- |
Poprawienie ogólnej sprawności fizycznej i technik turystycznych |
Omówienie form zachowania się na wycieczce |
Sprawdzenie ogólnego przygotowania się i wyposażenia |
- |
- |
Przygotowanie programu kulturalnego |
Ustalenie dnia wyjazdu i czasu przybycia do miejsc etapowych |
- |
Ćwiczenie technik turystycznych |
Przygotowanie ogniska, wieczornicy |
Sprawdzenie terminu, ustalenie czasu powrotu |
- |
Ćwiczenie technik turystycznych |
Sprawozdanie grup zainteresowań o gotowości do wycieczki, ostateczna konstrukcja programu |
Konstrukcja precyzyjnego planu podróży |
- |
Ocena sprawności specjalistycznej i ogólnej |
Sprawozdanie funkcyjnych z gotowości do wycieczki |
Zebranie informacyjne, zarezerwowanie pozostałych usług, wyznaczenie miejsca zbiórki, sporządzenie imiennej listy uczestników |
Przekazanie środków finansowych funkcyjnym |
- |
Zbiórka uczestników, ostateczne sprawdzenie gotowości |
Zbiórka, sprawdzenie obecności, wyekwipowania i dokumentów |
- |
- |
Realizacja programu |
Realizacja programu |
Kontrola wydatków |
- |
16. ZNAJOMOŚĆ MAPY.
Mapa model powierzchni Ziemi. Występuje w postaci analogowej lub cyfrowej. Mapa stanowi podstawowe narzędzie badań i prezentacji wyników w geografii i geodezji.
Przeniesienie powierzchni ze sfery na płaską powierzchnię mapy wymaga:
zastosowania odpowiedniego rzutu, czyli odwzorowania kartograficznego,
zmniejszenia obrazu do żądanej skali,
zastosowania przyjętych znaków umownych (zobacz: legenda mapy),
uogólnienia przedstawionego obrazu.
Nauka o mapach to kartografia.
Ze względu na treść mapy geograficzne dzielimy na:
topograficzne wieloskalowe
topograficzne średnioskalowe
topograficzne małoskalowe
spoleczno-gospodarcze
gospodarcze
mapy zasadnicze
podstawy zagospodarowania terenu
uzbrojenia terenu
gospodarki mieszkaniowej
swobody dyspozycyjnej terenu
społeczne
wybranych elementów socjalno-bytowych
przyrodnicze
fizjograficzne
rzeźby terenu (hipsometryczne)
szaty roślinnej
świata zwierzęcego
zagrożenia środowiska
ochrony środowiska
Ze względy na skalę map dzielimy je na:
mapy topograficzne w skali od 1:5000 do 1:200000, przedstawiające szczegółowo np. rzeźbę terenu lub sieć dróg
mapy przeglądowo-topograficzne w skali od 1:200000 do 1:1000000, zawierające zgeneralizowane elementy bardziej szczegółowych map topograficznych. Przedstawiają np. pokrycie i rzeźbę terenu, sieć komunikacyjną lub wodną
mapy przeglądowe w skali mniejszej niż 1:1000000, mocno zgeneralizowane, przedstawiają ogólny obraz kontynentów lub ich większych części.
Metody kartograficznego przedstawiania zjawisk:
metoda sygnaturowa
metoda kropkowa
metoda zasięgów
metoda izarytmiczna
metoda kartogramu
metoda kartodiagramu
Sygnatura - umowny znak, służący do przedstawiania na mapie różnych zjawisk, zdarzeń i obiektów.
Rodzaje sygnatur:
figury geometryczne
obrazki
litery
11
Potrzeby społeczne
Teren
Walory turystyczno-krajoznawcze - zagospodarowanie turystyczne
Czas trwania wyjazdu
PROGRAM
Cel wyjazdu
Stopień zaawansowania turystycznego
Wielkość grupy
Uwarunkowania socjodemograficzne:
- wiek
- płeć
- pochodzenie
- zawód
- wykształcenie
- poziom intelektualny
- stan rodzinny
- stan zdrowia i kondycji
Zainteresowania