Wziewania (inhalacje)
Możemy wyróżnić:
- aerozoloterapię,
- wziewania okołotężniowe,
- subterranoterapia (leczenia w komorach podziemnych)
AEROZOLOTERAPIA
Działanie miejscowe wziewań przyczynia się do przywrócenia prawidłowej czynności wydzielniczej i odruchowej śluzówki. Dzięki temu ulega poprawie funkcjonowanie górnych dróg oddechowych. Uzyskuje się to przez zwiększenie ich drożności, przetworzenie doprowadzonego powietrza do właściwej temperatury, wilgotności oraz czystości.
Rodzaje aerozolu
Aerozole składają się z dwóch faz:
- fazy gazowej, którą najczęściej stanowi powietrze,
- fazy ciekłej, którą jest woda lecznicza lub lek przystosowany do aerozoloterapii.
W leczeniu stosuje się najczęściej:
- aerozole drobnokropliste, składające się w ponad 50% z cząsteczek aerozolu o średnicy mniejszej od 5µm. Największą wchłanialność w błonach śluzowych ma aerozol o wymiarach 2-4µm,
- aerozole średniokropliste, składające się w ponad 50% z cząsteczek o średnicy 5-30µm. Mają one ograniczony zasięg działania, uzależniony od średnicy aerozolu, np. do płuc dostają się kropelki nie przekraczające 10µm,
- aerozole grubokropliste, które w ponad 50% składają się z cząsteczek aerozolu o średnicy powyżej 30µm. ten rodzaj aerozolu działa w dużym stopniu mechanicznie, masuje błonę śluzową nosa, gardła i krtani, działając drażniąco na całą tę strefę. Głębiej prawie się nie rozprzestrzenia.
W zależności od temperatury stosuje się:
- inhalacje zimne i chłodne o temperaturze 18-25st. C. Inhalacje te zmniejszają przekrwienie i obrzęk śluzówki, jednocześnie powodują nadmierne wydzielanie rzadkiego śluzu. Po 8-19 minutach stosowania powodują lekkie skurcze oskrzeli,
- inhalacje izotermiczne o temperaturze obojętnej wynoszącej 33-36st. C,
- inhalacje ciepłe o temperaturze 37-40st. C.
Inhalacje izotermiczne i ciepłe wywołują przekrwienie błony śluzowej i tkanek do niej przyległych. Powodują także pobudzenie metabolizmu w miejscu zadziałania, zwiększoną ruchomość aparatu rzęskowego, zwilżenie i rozmiękczanie zalegającej wydzieliny. Działanie termiczne inhalacji ciepłych ogranicza się do obszaru górnej części dróg oddechowych, ponieważ im niżej dostaje się aerozol, tym bardziej jego temperatura zbliża się do temperatury wnętrza ciała.
Wykonywanie inhalacji
Wziewania mogą mieć postać:
- inhalacji indywidualnych, kiedy każdy pacjent korzysta z indywidualnego inhalatora. Przy inhalacjach indywidualnych strumień aerozolu musi być umiarkowany, ponieważ zbyt silny powoduje obrzęk śluzówek i nadmierne wydzielanie rzadkiego śluzu.
- inhalacje zbiorowe, które wykonywane są w specjalnych pomieszczeniach zabiegowych, do których doprowadza się aerozol.
Zasady stosowania inhalacji:
- pacjent powinien być wypoczęty,
- zabiegu nie należy stosować bezpośrednio po posiłku, ponieważ może to wywołać odruch wymiotny,
- podczas pierwszego zabiegu należy poinformować pacjenta o sposobie oddychania,
- pacjent musi siedzieć wygodnie z lekko odchyloną do tyłu głową, oddech musi być umiarkowany ok. 16 oddechów na minutę i niezbyt głęboki. Przy bardzo głębokim i przyspieszonym oddechu mogą wystąpić zawroty głowy, ogólny niepokój i mroczki przed oczami,
- najczęściej stosuje się inhalacje izotermiczne i ciepłe, przy czym temperatura mgły przy pierwszych zabiegach powinna wynosić ok. 36st. C, w następnych zabiegach można podwyższać temperaturę.
- także gęstość mgły przy pierwszych zabiegach powinna być mała, dopiero przy kolejnych zabiegach można zwiększać gęstość mgły,
- przeciętny czas zabiegu to 7-15 minut, zaleca się 14-18 zabiegów w kuracji. Inhalacje można stosować 1-2 razy dziennie przez 2-3 tygodnie, natomiast w celach profilaktycznych zaleca się 3-4 zabiegi w tygodniu przez 2-3 tygodnie. Przy i9nhalacjach zbiorowych zabieg trwa 15-30 minut,
- do inhalacji stosuje się naturalne wody lecznicze lub odpowiednie gazy występujące w tych wodach. Można także włączyć dodatkowo odpowiednie składniki. Zastosowanie mają także preparaty farmakologiczne w postaci gotowych zestawów do inhalacji lub jako specyficzne preparaty lecznicze wymagające przygotowania odpowiedniego roztworu.
W trakcie pierwszych zabiegów przy zbyt dużej gęstości aerozolu, niskiej temperaturze i zbyt silnym strumieniu aerozolu może wystąpić:
- napad kaszlu,
- nadmierne wydzielanie śluzu,
- wymioty.
Inhalacje solankowe
Korzystając z uzdrowiskowych tworzyw naturalnych, najczęściej stosuje się inhalacje hipotoniczne z wody chlorkowo- sodowej o zawartości chlorku sodu w przedziale 0,3-0,9% i izotoniczne w granicach 0,9%, rzadziej stosuje się inhalacje hipertoniczne o stężeniu ok. 1,5%, względnie 2-3% gdy zachodzi potrzeba intensywnego bodźcowania lub zmniejszenia patologicznej flory bakteryjnej (stężenie nie może przekroczyć 4%).
Aerozole hipotoniczne i izotoniczne nawilżają błony śluzowe, zmniejszają przekrwienie i nadmierną wrażliwość błon śluzowych. Natomiast aerozole hipertoniczne drażnią błonę śluzową przez czynne jej przekrwienie, wzmagają wydzielanie gruczołów śluzowych i surowiczych, odklejając w ten sposób lepką, zalegającą wydzielinę. Inhalacje solankowe powodują bezpośrednio po zabiegu wyraźną poprawę kliniczną.
Inhalacje szczawami
Inhalacje szczawami prostymi lub szczawami z zawartością wapnia i jonów magnezu działają przeciwzapalnie i rozrzedzają wydzielinę. Obecny w nich dwutlenek węgla zmniejsza wrażliwość błon śluzowych dróg oddechowych i powoduje osłabienie odruchu kaszlu oraz pogłębia oddech. Przyczynia się to do lepszego przewietrzenia płuc. Przy większych ilościach jonów wapnia dochodzi do zmniejszenia obrzęku błon śluzowych i zmniejszenia skurczu drzewa oskrzelowego u chorych z astmą oskrzelową.
Inhalacje siarkowe
Inhalacje z zastosowaniem wody siarczkowo-siarkowodorowej i siarczanowej wykonuje się po odgazowaniu siarkowodoru, którego zawartość nie może przekraczać 0,15mg/dm3. Te inhalacje są raczej rzadko stosowane. Szczególnie zalecane są w schorzeniach dróg oddechowych ze zwiększoną ilością wydzieliny ropnej oraz w schorzeniach alergicznych.
Inhalacje radonowe
Najczęściej wykonuje się tego rodzaju inhalacje zbiorowo w specjalnych pomieszczeniach (emanatorium). Mieszankę powietrzno-radonową, o odpowiedniej zawartości radonu oraz wilgotności i temperaturze doprowadza się do emanatorium , w którym jest ona rozprowadzana na całą salę lub indywidualnie do każdego pacjenta. Zwykle stosuje się radon w granicach 37-180 Bq/dm3, względnie gdy jest to zabieg podstawowy ok. 300-370Bq/dm3. Czas zabiegu 15-45 minut, przeciętnie 3-6 razy w tygodniu zależności od ilości radonu.
Zalecenia ogólne dotyczące inhalacji:
- po zakończeniu zabiegu pacjent powinien odpocząć 20 minut,
- co najmniej godzinę po zabiegu pacjent powinien unikać palenia papierosów, picia zimnych napojów oraz prowadzenia rozmów,
- inhalatorium jest miejscem o dużym zanieczyszczeniu bakteriami i wirusami, także inhalatory i wszelki sprzęt są zanieczyszczone. Spowodowane jest to dużą przelotowością ludzi chronicznie chorych. Pamiętać należy o odpowiedniej dezynfekcji sprzętu i pomieszczenia, należy pamiętać, że przy niewielkim kaszlu, ziewaniu i głośnym mówieniu kropelki śliny, śluzu i plwociny są rozrzucane na odległość 50-80cm, a przy nieco silniejszym kaszlu do 1,5m, natomiast przy silnym kaszlu i kichaniu aż do 6m.
Wskazania:
- choroby górnych i dolnych dróg oddechowych,
- zabieg główny lub wspomagający przy zastosowaniu radonu, stosowanie do wskazań indywidualnych.
Przeciwwskazania:
- ostre choroby górnych i dolnych dróg oddechowych,
- upośledzona drożność, np. znacznego stopnia skrzywienie przegrody nosowej, duże polipy, znaczny przerost małżowiny nosa,
- przewlekłe ropne zapalenie zatok i migdałków,
- przewlekły nieżyt oskrzeli z niewydolnością krążeniowo-oddechową,
- stany spastyczne oskrzeli,
- gruźlica i choroby nowotworowe płuc,
- rozległe rozstrzenie oskrzeli z obfitą wydzieliną,
- zaawansowane pylice płuc,
- niedawno przebyte krwioplucie lub krwawienie z nosa,
- podwyższona temperatura ciała.
WZIEWANIA OKOŁOTĘŻNIOWE
Tężnie są wysokimi, odkrytymi, drewnianymi budowlami o różnej długości, wewnątrz których na drewnianych rusztowaniach ułożone są warstwy tarniny. Na szczycie tężni znajduje się galeria, wzdłuż której po obu stronach umieszczone są dwa koryta z licznymi otworami. Przez otwory te spływa w dół na tarninę solanka, która ulega stopniowemu parowaniu. Wytworzony aerozol rozprzestrzenia się na dużą odległość wokół tężni.
W Polsce są trzy uzdrowiska posiadające tężnie. Ciechocinek ma 3 najstarsze i największe tężnie, pochodzące z 1832 i 1859 roku. Nowe tężnie powstały w ostatnich latach w Konstancinie i Inowrocławiu, ale ich rozmiary są znacznie mniejsze.
Tężnie są wykorzystywane przez około 8 miesięcy w roku (poza zimą). Rozprzestrzenianie się aerozolu okołotężniowego zależy w dużym stopniu od usłonecznienia, szybkości i kierunku wiatru, wilgotności powietrza oraz rodzaju i natężenia opadów. Najkorzystniejsze oddziaływanie aerozolu ma miejsce w dni słoneczne i przy niewielkich prędkościach wiatru. W takie dni aerozolu jest w powietrzu najwięcej.
W tężniach powstaje aerozol z solanki jodkowo-bromkowej oraz z innych składników zawartych w tych wodach. W sąsiedztwie tężni powietrze jest chłodniejsze ze względu na parowanie solanki. Powietrze to jest także bardziej czyste pod względem bakteriologicznym, co wynika z dużej ilości jodu. Warunki klimatyczne wokół tężni są zbliżone do klimatu nadmorskiego, lecz łagodniejsze.
Systematyczne przebywanie w obrębie tężni działa korzystnie w przewlekłych nieżytach oskrzeli oraz we wczesanych okresach nadczynności tarczycy. Oryginalność budowli i jej specyficzny charakter działają także relaksująco.
SUBTERRANOTERAPIA (leczenie w komorach podziemnych)
Subterranoterapia polega na wykorzystaniu właściwości leczniczych środowiska komór podziemnych. Do głównych czynników działających w komorach podziemnych zalicza się: stabilność temperatury i wilgotności powietrza, ciśnienia, składu chemicznego oraz właściwości fizycznych powietrza.
W Polsce istnieje tylko jedno sanatorium podziemne w Wieliczce, z trzema komorami na głębokości 200m. Na jedną zmianę w komorach przebywa około 60 osób 5-6 godzin w ciągu dnia i do 8 godzin w nocy. Temperatura powietrza w komorach utrzymuje się w granicach 16-17st. C, wilgotność wynosi około 65-75%, ruch powietrza w komorach wynosi około 0,1m/s, ciśnienie powietrza jest zwiększone o 33-40hPa w stosunku do ciśnienia na powierzchni ziemi. Zawartość mikroorganizmów jest wielokrotnie mniejsza niż na powierzchni ziemi. W komorach występuje duża jonizacja powietrza, a występujący tam aerozol ma zbliżony skład do aerozolu tężni solankowych i aerozolu morskiego.
Subterranoterapia daje dobre wyniki w astmie oskrzelowej, powodując złagodzenie objawów chorobowych, zwiększa wskaźniki wentylacji płuc oraz przyczynia się do ograniczenia stosowania środków farmakologicznych. Pomaga również w nieżytach pyłkowych układu oddechowego pochodzenia alergicznego.