Ryszard Kapuściński - wizja świata i wartości. Refleksje interdyscyplinarne.

Olsztyn, 2009.

Adam Pomieciński

Ryszard Kapuściński o globalizacji kulturowej. Spojrzenie antropologa

119

Ryszard Kapuściński należał do grona tych ludzi, którym dane było doświadczać świata w sposób bezpośredni.

120-121

Czytelnicy mogli odnaleźć w nich to, co obecnie etnolodzy i inni przedtsaiwiciele nauk społecznych ok|reślają mianem „świadomości planetarnej”.

121

Jego postrzeganie świata przypominało więc perspektyw poznawczą antropologa kulturowego, który zafascynowany tubylczością i odmiennością usiłuje zrozumieć sens egzystencji człowieka zakorzenionego w konkretnej przestrzeni społecznej, ale - co należy podkreślić - w przestrzeni nieodizolowanej czy zamkniętej względem pozostałych kultur, religii, języków czy wspólnot.

122-123

Przypisywana niegdyś globalizacji wizja europocentryczna czy związana z dominacją kultury Zachodu jest obecnie kwestionowana. Świat nie jest homogeniczny, lecz wielowymiarowy i pluralistyczny.

127

Natomiast Kapuścińskiego nie przekonało pozytywistyczne myślenie Fukuyamy, że konflikty i wojny w nowym stuleciu będą traciły na znaczeniu. Polski reporter uważał, że świat w całości nigdy nie stanie się taki, jak Stany Zjednoczone. Pogląd ów wynikał z obserwacji kultur, ich wartości i tożsamości. Westernizacja nie przenika wszystkich kultur w jednolisty sposób, napotyka bowiem pewne nieprzekraczalne bariery, takie jak obyczajem religie czy języki.

128

Ryszard Kapuściński polemizował z koncepcją „zderzenia cywilizacji”. Zarzucał Huntingtonowi jednostronną perspektywę, zgodnie z którą największe zagrożenie dla Stanów Zjednoczonych miałyby stanowić przede wszystkim cywilizacje chińska i islamska, a więc te obszary kulturowe, które w wyraźny sposób oparły się amerykanizacji.

129

Wskutek zmian demograficznych, migracji, ale także rozwoju komunikacji, współczesny świat przynosi zwielokrotnienie obecnośći Innych, a co za tym idzie - wielość systemów wartości współwystępujących w globalnej ekumenie. Dlatego, według Kapuścińskiego, problem stosunku do Obcego (sposobu odbierania przedstawicieli innych ras, narodów i religii przez reprezentantów kultury Zachodu) odgrywa coraz większą rolę.

130

Nie wystarcza tolerancja, ponieważ jest ona elementem jedynie postawy bierności wobec Innego.

Na dalszym etapie powinien on, zdaniem reportera, uwzględnić chęć poznania odmiennych wartości. Poznanie bowiem likwiduje agresję i wrogość względem obcych.

131

W postrzeganiu Innych przez Kapuścińskiego wyraźnie zauważalne są próby wnikliwego zrozumienia odmienności. Taka recepcja wymaga poznania chociażby takich zagadnień związanych z relacjami międzykulturowymi, jak ich geneza czy kontekst społeczno-kulturowy.

132

Odwiedzał on inne kultury niemal z takim samym nastawienie „uchwycenia” różnorodności, obcości, inności, egzotyczności, jakie przejawiają antropolodzy. Tak, jak oni, dokonywał swoistej translacji kulturowej.

O dwóch podejściach antropologicznych w rozważaniach Ryszarda Kapuścińskiego na temat misji mediów wobec człowieka

Arkadiusz Dudziak

196

Twórczość Ryszarda Kapuścińskiego była inspirowana rozmaitymi źródłami antropologicznymi.

197

W czasie jednego z wystąpień akademickich autor Lapidariów wyjaśnił znaczenie antropologii w nowożytnej nauce. Pisarz podkreślił rolę. jaką antropologia odegrała w inspirowaniu zmian kulturowych. Wiedział bowiem, że ta gałąź nauk społecznych zinicjowała w nauce stan świadomości sprzyjający odchodzeniu od ograniczeń eurocentryzmu ku szerszym horyzontom i bardziej uniwersalnym wizjom świata, kultury i człowieka.

199

Autor Imperium traktował zawód dziennikarski w kategoriach posłannictwa spolecznego i międzykulturowego; antropologicznego i aksjologicznego.

201

Rolę przedstawicieli mediów Kapuściński rozumiał jako poszukiwanie w odmiennych kulturach takich „punktów styczności”, dzięki którym ludzie we współczesnym świecie mogliby się poznać i zrozumieć.

205

W rozumieniu reportera-antropologa, Inny to człowiek przyszłości ukształtowany przez dwa przeciwstawne nurty cywilizacyjne: nurt globalizujący rzeczywistość i nuer zachowujący niepowtarzalność kulturową jednostek.

206

Kulturową rolę mediów upatrywał właśnie w realizacji misji ocalenia ludzkości dzięki zrozumieniu i porozumieniu w warunkach wielokulturowości.

Reporter-pisarz

Reporter-antropolog

Reporter-filozof

Spotkanie z drugim człowiekiem jako podstawowe zadanie reportera. „Inny” w ujęciu Ryszarda Kapuścińskiego

Tomasz Jan Chlebowski

222

Dlatego można stwierdzić, że jego prace posiadają ludzką twarz, Być może w tym właśnie kryje się fenomen popularności pisarstwa Kapuścińskiego.

223

Temat Innego pasjonował Kapuścińskiego już od czasów jego pierwszych podróży zagranicznych. Reporter nazywał człowieka Innym (ang. Stranger, Other), zapisując owo określenie zawsze wielką literą.

Zbliżenie do innego jest podstawowym celem dobrego reportera.

225

Było to nie tylko zachowanie podyktowane wykonywaną profesją reportera, ale wynikające również z głębokiej wrażliwości Kapuścińskiego na ludzką obecność.

226

W przeświadczeniu reportera szczery uśmiech powodował łagodność na twarzy spotkanego człowieka, nawet jeśli początkowo prezentował nieprzychylną postawę

228

Kapuściński przyznawał, że do przedstawiania wizji człowieka przynaglała go empatia względem pokrzywdzonych w różnych miejscach świata

229

Dialogicy nie tylko odrzucali wszelką agresję w relacjach międzyludzkich, ale krytykowali nawet obojętność.

239

Czynił to w sposób subtelny, etyczny oraz z poszanowaniem ludzkiej intymności i godności.

241

Trzeba więc w relacjach międzyludzkich, a szczególnie międzykulturowych, wyzbywać się wszelkiej arogancji i traktowania innych z góry.

W dialogu z Innym. Pedagogiczne konteksty twórczości Ryszarda Kapuścińskiego

Agata Cudowska

249

W relacjach Kapuścińskiego uderza niezwykła ciekawość ludzi, życzliwość, z jaką odnosił się do nich. Wspólne bycie z nimi w ich codzienności było dla niego najważniejsze.

255

Jednak najistotniejszy wymiar reporterskich wypraw Autora Cesarza stanowiło to, że wszędzie, gdzie był, spotykał człowieka, wyróżniał jego podmiotowość na tle zbiorowości.

Rafał Włodarczyk

Oswajać się z innym. Ryszard Kapuściński a dychotomia myśli Emmanuela Levinasa

Mimo nieustępliwie krytycznego ducha jaki towarzyszy obserwacjom Levinasa i Kapuścińskiego - świadków okrucieństw XX wieku - żaden z nich nie uderza w ton apokaliptyczny.

Bogdan Borowik

Obraz mediów przełomu wieków w publicystyce Ryszarda Kapuśxcińsiego

137

Po pierwsze, charakteryzując zakres funkcjonowania i oddziaływania mediów, stawiał tezę mówiącą, że srodki masowego przekazu kreują „rzeczywistość medialną” równoległa do rzeczywistości otaczającego nas świata.

137-138

Po drugie zwracał uwagę na to, że ilościowy wzrost podmiotów medialnych doprowadził do powstania odrębnej gałęzi przemysłu - „media industrila complex” - która, podobnie jak sektor zbrojeniowy czy motoryzacyjny, rządzi się prawami popytu i podażu.

138

Następnie wskazywał również na różnicę zadań, które są przez nie realizowane, i odmienne oczekiwania ich odbiorców. Po trzecie zwraca uwage na poziom profesjonalizmu i osobistego zaangażowania zatudnionych w mediach dziennikarzy.

139-140

Dlatego jego zdanie, znaczna część ludzkośći, żyjąc poza zasięgiem mediów, nie troszczy się to, „czy jest przez nie manipulowana albo czy bzyt drastyczne sceny nie wychowuja dzieci w duchu agresji.”

142

Wybiórczosc informacji i krotkotrwałość jej emisji sprawiają, że w świadomości odbiorców mediów masowych, którzy nie korzystają z innych zrodel informacji o świecie, istnieje tylko to, co pokazują mass media.

149

Dziennikarstwo, które było wowcza „dość ekskluzywną profesją”, stało się masowym zajęciem. Obecnie ten zawód jest wykonywany przez wiele osób bz doświadczenia, przygotowania zawodowego oraz etycznego.

Cechą „prawcowników mediów” jest ich mobilność zawodowa i brak poczucia misji. Media worker może być równie dobrze prezenterem w wiadomosćich telewizyjnych, jak i rzecznikiem rządu, maklerem giełdowym albo menedżerem w firmie uslugowej. Praca w mediach nie jest dla niego „żadną powinnością społeczną”, nie wiąże się z nią również żadnych obowiązkow etycznych.

150 Funckja pracownika mediow polega na zaprzentowaniu produktu medialnego

jurnalist pisze i potrzebny by napisac dobra rzecz

153

Trzy tezy:

- rewolucja medialna ciagle trwa

- swiat mediow zlozony i roznorodny

154

media sa odbiciem potrzeb masowego odbiorcy

Agnieszka Żejmo

Oddawac rzeczywistość Ryszarda kapuscinskiego wizja informacji wartościowej

156

Ryszard Kapuściński zastrzegał, że nie uważa się za teoretyka mediów, określając własną perspektywę jako wynikającą wyłącznie z doświadczeń dziennikarza i pisarza.

161-162

Elitarnosc, Bliskość, negatywizm, jednoznaczność

+ aktualnosc, intensywnosc

166

Model gatekeepingu kształtujący przekazy medialne odzweirdciadla zatem kryzys wartościobecny w kulturze masowej.

167

syndom zlych wiadomosci

Kapuściński diagnozował, że postawę taką środki przekazu realizują także wobec kultur spoza zachodnieg kregu cywilizacyjnego, przedstawiając „nieznane „jako „niebezpieczne”

169

Dlatego wiadomość o kraju południa nie zaistnieje, „jeżeli nie ma tam wojny, konfliktu”

---