Rodzaje wierszy |
|||||||
sylabotoniczny |
zdaniowy |
toniczny |
sylabiczny |
stroficzny |
stychiczny |
nieregularny |
biały |
podlega zasadom regularnego systemu wersyfikacyjnego zwanego sylabotonizmem
jego budowa oparta jest na zgodności liczby sylab i regularnym rozkładzie akcentów w obrębie wersów
posiada stałą liczbę sylab w wersie i stały rozkład sylab akcentowanych i nieakcentowanych
wprowadza do poezji polskiej zasady miarowego wiersza antycznego; podstawową miarą wiersza jest stopa, tj. określona liczba sylab z jednym stałym akcentem (trochej, jamb, daktyl, amfibrach, anapest, peon III)
granice stóp mogą pokrywać się z granicami wyrazów (diereza) bądź mogą wypadać wewnątrz wyrazów (cezura)
może też wystąpić zjawisko kataleksy lub hiperkataleksy, tj. skrócenia lub wydłużenia w ostatniej stopie wersu sylaby nieakcentowanej
ukształtował się w polskiej poezji w epoce romantyzmu
|
najstarszy polski typ wiersza występujący w poezji średniowiecznej XV i początku XVI wieku
inaczej nazywany wierszem składniowo-intonacyjnym
oparty był na zasadzie przebiegu wersu i zdania
poszczególny wers stanowił jedno zdanie lub wyraźnie określony, jednorodny człon zdania , przy czym koniec zdania był zawsze końcem wersu
nie występowały w nim przerzutnie
posiadał nierówne wymiary wersów, różne ilości sylab w wersie (asylabizm), ale niekiedy wyrównywano długości wersów, ponieważ wiersz ten związany był z muzyką (głównie pieśni kościelne)
rym średniowieczny zależny był od zdaniowej budowy wiersza (najczęściej więc występowały rymy parzyste, gramatyczne)
do wiersza zdaniowego nawiązywano w poezji młodopolskiej, czasami pojawia się w twórczości współczesnych poetów (J. Czechowicz, W. Szymborska)
|
spełnia zasady budowy wiersza charakterystyczne dla systemu wersyfikacyjnego zwanego tonizmem
posiada jednakową liczbę akcentów głównych, stałą ilość zestrojów akcentowych w wersie
zestrój akcentowy to zespół sylab stanowiących znaczeniową całość, zgrupowanych wokół jednego akcentu (akcent nie musi być stały, może padać na różne sylaby)
ilość sylab występująca w poszczególnych wersach jest różna
pojawił się już w niektórych dramatach J. Słowackiego
prawdziwie rozwinął się w Księdze ubogichJ. Kasprowicza
był wykorzystywany w twórczości wielu poetów w XX wieku
|
- Jest pierwszym uporządkowanym ,unormowanym i regularnym systemem wersyfikacyjnym w poezji polskiej
-posiada jednakową ilość sylab (zgłosek) każdym wersie
-po tej samej liczbie sylab -w wersach dłuższych niż 8 zgłoskowe-pojawia się średniówka, czyli pauza, stały międzywyrazowy przedział wewnątrz wersu
-charakteryzuje go również stały akcent w zakończeniu wersu i najczęściej stała przedśredniówką (akcent paroksytoniczny)
-w związku z tym najczęściej spotykamy w tego typu utworach rymy żeńskie
wprowadzono również przerzutnię
początkiwierszasylabicznegosięgająepokirenesansuitwórczościJ.Kochanowskiego
|
wiersz zbudowany z wersów powiązanych w strofy
|
wiersz zbudowany z ciągu wersów nie grupujących się w wierszowe jednostki wyższego rzędu
|
częścioweodstąpienieodpewnychregułzzachowaniempozostałych-topodstawowacechawierszanieregularnego
wiersznieregularnysylabiczny
•tylkopewnaczęśćwersówmatakąsamądługość;zwykleprzeplatająsięzesobąwersyoróżnejilościsylab
•średniówkaznajdujesięwstałymmiejscu
•układrymówjestdośćregularny,urozmaicony
•rozwinąłsięwXVIII+wiecznychbajkach,spotykamygorównieżwdramacieromantycznym
wiersznieregularnysylabotoniczny
•wwersiemożewystępowaćtensamrodzajstóp,aleichilośćwposzczególnychwersachjestróżna
•pojawiłsięwpoezjiokresuromantyzmu
wiersznieregularnytoniczny
•jestzbliżonydowierszawolengo
•ilośćzestrojówakcentowychwwersachmożebyćróżna
•upowszechniłsięwpoezjinaprzełomieXIXiXXwieku
|
wierszbezrymowy,stanowiącywobrębiedanegosystemuwersyfikacyjnegoopozycjęwobecznaczniebardziejrozpowszechnionegowpolskiejpoezjiwierszarymowanego
po raz pierwszy pojawił się w Odprawie posłów greckich J. Kochanowskiego jako aluzja do pozbawionego rymu wiersza antycznego
wierszem białym pisane są m. in. Satyry Opalińskiego, niektóre dramaty J. Słowackiego i C. Norwida
|
WERSOLOGIA to budowa wiersza; ogół zasad i właściwości systemowych i strukturalnych kształtujących mowę wierszowaną i odróżniających ją od prozy
WIERSZ to mowa w szczególny sposób zorganizowana, przeciw stawna prozie. Fundamentem organizacji wierszowej są:
a) powtarzalność wierszowanych jednostek, których budowę i współzależności ustalają reguły systemów wersyfikacyjnych. Powtarzalność ta jest źródłem rytmu wierszowego i tylko w wierszu wolnym może zatracić swój rytmiczny charakter
b) napięcie między intonacją zdaniową a intonacją wierszową.
c)w systemach numerycznych napięcie między złożonym wzorcem rytmicznym a jego urzeczywistnieniem w przebiegu określonego tekstu wierszowego.