11. Kultura mustierska

- związana gł. z tzw. neandertalczykiem klasycznym (I szczątki ok. 220tys. p.n.e., eksplozja populacyjna tej odmiany ok. 120tys.; kres ok. 30 tys. p.n.e.), (2 odmiana neandertalczyka to n. wczesny - ok. 340-70tys. p.n.e)

- najstarsze narzędzia kultury mustierskiej z ok. 250tys. p.n.e.

- kres kultury - ok. 30tys. p.n.e. - ocieplenie klimatu (zbyt daleka specjalizacja w łowach na mega faunę); ost. ślady: pd. Fr., Gibraltar

- rozwinięcie przemysłów aszelskich - kultury Homo erectus (pocz. - 1,4mln temu) - charakterystyczny dla niej był wielofunkcyjny pięściak (1stronnie obrobiony kamień z krawędzią tnącą)

- brak rozwoju, konserwatyzm kultur tradycyjnych, zmiany to powrót na świat chaosu

- kultura łowców epoki lodowcowej na tzw. mega faunę: m.in. mamuty, nosorożce włochate, jelenie olbrzymie, niedźwiedzie jaskiniowe, lwy jaskiniowe, tygrysy szablo zębne, woły piżmowe, tury, żubry, rosomaki - obfitość zwierzyny - dla późniejszych mit Złotego Wieku

- występowanie: zasięg tundry lodowcowej

- techniki łowieckie: grupowe (słabe narzędzia): doły-pułapki (np. Zwoleń w Radomskiem), zaganianie zwierząt na urwiska (np. w La Cotte); wiedza myśliwska przekazywana z pokolenia na pokolenie, mity; techniki bólowe - by myśliwy był sprawny; techniki wyprawiania skór, wyrobu grotów i oszczepów lepionych żywicą i hartowanych w ogniu, zatruwanie ostrzy

- narzędzia: wykorzystywane intensywniej niż wcześniej, odnawiane; większość materiałów z okolicy do 5km., niektóre dalej; czasem specjalne wyprawy do 100km. po potrzebne surowce

- znali pochodnie, lampy (stanowiska w głębokich jaskiniach)

- pocz. górnictwa: np. Löwenburg w Szwajcarii

- siedziby: namioty, budowle z wykorzystaniem kamieni i kości; trwałe domy z kości mamutów (np. Młodowa na Ukrainie); piece ziemne - jamy wypełnione rozgrzanymi kamieniami, palono np. porostami

- siedziby stałe, terytorialność

- hipotetyczny układ społeczny na podstawie jaskini Combe Grenal:

-siedziba stała; 2 typy aktywności:

- w centrum: narzędzia z materiałów miejscowych, kości miejscowych zwierząt - kobiety - zbieractwo roślin i padliny; byt przy ognisku

- na obrzeżach: z odległych, kości zwierząt ze stepów; włóczący się mężczyźni, mało prospołeczni, nie dzielili się zdobyczą (brak śladów białka w szkieletach dzieci)

mężczyźni i kobiety żyli oddzielnie łącząc się co kilka tyg. : wymiana społ. i seks

- sztuka: dawniej teoria o braku sztuki

- wzory na wyrobach z kamienia (np. krzemień) i kości

- miejsc. Tata. - koło przecięte krzyżem, płytki z kła mamuta pokryte ochrą

- motyw krzyża: Tata (Węg), Jas. Konska (Kaukaz), Wilena (RFN)

- motyw równoległych linii: la Ferrassie, Kebara

- motyw zwierzęcy: Mołodowa (ryty na łopatce mamuta - znaki geom. i tułów jelenia/renifera w centrum); Propiatin k. Tarnopola (skaczący zwierz na kości żubra)

- motywy geometryczne: Tivoli, La Ferrassie

- skupiska kul o jednakowej średnicy - gra, ofiary, polowanie ?

- malowanie ochrą przedmiotów(żółtą, czerwoną): Tata, Tivoli, La Ferrassie; być może i ciała (Afr. Pd., Fr.); także dwutlenek magnezu (czerń) - ponoć kolor preferowany

- muzyka: jaskinia Dvije Babe(Słowenia) (flet z kości niedźwiedzia jaskiniowego), Schulen (Belgia) (łopatka mamuta z 12regularnymi rowkami do muz. tarki); zapewne taniec, pantomima, śpiew

- religia:

- hipoteza o dużej roli kobiety - na podstawie późniejszych kultur polujących na mamuty, w których występowały figurki kobiet, bo łowcy mamutów zwykle mają dość stałe siedziby

- hipoteza o kulcie mamuta - na podstawie kultur późniejszych - mamut - źródło życia i pomyślności, kosmiczny obraz płodności świata, np. na Syberii - zwierzę kosmogoniczne biorące aktywny udział w kreacji ziemi, wyorało ją kłami z pierwotnego błota

- kult niedźwiedzia jaskiniowego:

- niektórzy odrzucają np. A. Leroi-Gourhan uważa, że składowiska szczątków niedźwiedzi mają charakter przypadkowy

- u współczesnych ludów arktycznych niedźwiedź ma związek z rytmem przyrody i jej wiosennym odradzaniem się

- kult niedźwiedzia brunatnego w kulturze magdaleńskiej (ale jaskiniowy inny - choć duży to roślinożerny, niegroźny, często mieszkał w tej samej jaskini co ludzie, w zimie bezbronny - „żywa lodówka”)

- w k. mustierskiej może jako bóstwo opiekuńcze

- stanowiska:

alpejskie jaskinie Drachenloch (Smocza Jama), Wildenmannlisloch; - grobowce czaszek i kości n., kamienna skrzynia nakryta płytą ze śladami ognia i przepalonymi kościmi n. pod nią; orientacja czaszek ku wyjściu; układanie kości przed czaskiem lub przekładanie ich przez oczodoły

- hipoteza, że to resztki po ceremoniach ofiarnych: nienaruszone kości długie i czaszki układano na platformach by bóstwo w stylu Pana Dzikiej Zwierzyny mogło zjeść najsmaczniejsze kąski i dokonać rezurekcji przyrody, wiosnę; skrzynki - groby niedźwiedzi by umożliwić im reinkarnację przez odesłanie do Władcy Zwierzyny

Gisement du Regoudou (75tys. lat temu) - czaszki

j. Radochowska w G. Złotych - czaszka z otwartą puszka mózgową w celu zjedzenia mózgu

Basua (Włochy) - naturalny stalagmit w kształcie n. obrzucany gliną

- kult in. zwierząt:

leopard (Hortus (Fr.) resztki skóry prawd. noszonej jako kostium;

kotowate - symbol mocy wodzów i kapłanów

jeleń, żubr

- pochówki:

-miały charakter intencjonalny, co najmniej ideologia zmartwychwstania

- większość zwłok prawdopodobnie pozostawiano na świeżym powietrzu

- ale reguły chowania przynajmniej tych w jaskiniach

- przewaga pochówków mężczyzn

- tylko mężczyźni dary grobowe

- przewaga pozycji skurczonej (czasem wiązanej sznurami) na linii wsch.-zach. (dowód istnienia świata ponadnaturalnego, istnienie poczucia układu przestrzennego, rozróżnienie ruchów słońca i przyznanie im wartości symbolicznych)

- zwierzęta jako przewodnicy do innego świata (kozioł, dzik, jeleń)

- pochówki wielokrotne i rodzinne - istnienie więzi rodzinnej

- ogniska ofiarne- zabierało mięso na drogę w zaświaty, ofiary zakopywane koło grobu

- rola czaszek, choć nie kult powszechny

stanowsika:

- j. Feldhofer (niem. dolina Neander ->neandertalczyk ) - I znalezisko

- Tabun (110tys. p.n.e.) - najstarsze, zm. na plecach, zgięte kolana, zgięta w łokciu lewa ręka, głowa ku Zach., twarz ku wyjściu z jaskini

- Le Moustier (tzw. pochówek mustierski): 16letni chłopiec pochowany pod skalnym wiszarem, na prawym boku, prawa ręka pod głową na poduszce skalnej, lewa wzdłuż ciała ku darom grobowym (oszczep, topór, nadpalone kości dzika), krzemienie koło głowy, pokryty czerwoną ochrą

- Shanidar (Irak) (60 tys lat temu): grobowiec wykuty w skale, mężczyzna na dywanie z iglaków i ziół, na lewym boku, głowa na Zach., kwiaty na piersi; wykorzystywany wielokrotnie

- pochówki ludzi starszych i kalekich (dowód, że społeczność opiekowała się nimi) - Shanidar (ostatni pochówek - ok. 46tys., lat 40-45, uschnięta, amputowana prawa ręka, wybite oko przez min. 20lat, uszkodzona prawa stopa);

- La Chapelle-aux-Saints- mężczyzna, (50-60lat), reumatyzm, wykręcone stawy, stracił zęby (opieka), prawd. I dar grobowy i I użycie ochry

- Teszik-Tasz (Dziurawa Skała) (Uzbekistan) -pochówek 9 letniego chłopca otoczony wbitymi w ziemię rogami koziorożców - może jako wierzchowiec przenoszący w zaświaty; zrzucanie rogów - symbol odrodzenia

- in.: Dżebel Qafzeh na górze Karmel, La Ferrassie

- kult czaszek:

- Kebara - szczątki pozbawione mózgoczaszki, a szczęka dalej w kręgosłupie (można było ustalić, że aparat głosowy neandertalczyka był jak współczesny), czaszka oderwana jakiś czas po pochówku do celów rytualnych

- Monte Circeo (Włochy) - czaszka w kamiennym kręgu na kościach wołu i jelenia, z poszerzonym otworem potylicznym by wyjeść mózg -prawdopodobnie wroga (strzaskany oczodół)

- kanibalizm: stanowsika we Fr., Pl.,

- tzw. Jaskinia Ludożerców - Chorwacja - połupane i nadpalone szczątki ok. 13-14 neandertalczyków, in. kości brak

- może skalpowanie ofiar (np. Czułatowa na ukr.)

- oddzielanie głowy od tułowia - szacunek - może jak u dzisiejszych łowców głów - siedziba rodowej mocy przodków

- czaszki na gałęziach wkopanych w ziemię - Ngandong (Jawa)

---