Katarzyna Borowiak EPiW gr. A nr. Albumu 11612

Rola zadań tekstowych w nauczaniu matematyki.

Zadania tekstowe jest to tekst słowny zawierający wartości pewnych wielkości, związki między wielkościami i pytanie lub polecenie. Niekoniecznie jednak dane muszą stanowić konieczną i wystarczającą informację o jedynej i poprawnej odpowiedzi.

Zdaniem J. Pietera "zadanie tekstowe" jest z gramatycznego punktu widzenia zdaniem pytającym lub układem zdań zakończonych pytaniem "?".

Określenie "zadanie tekstowe" ma obecnie szerszy zakres niż dawniej. Obejmujemy nim nie tylko rozumienie ich w tradycyjnym znaczeniu, kiedy to zadanie zawierało dane, które wystarczyły do jego rozwiązania. Wszystkie należało wykorzystać, nie eliminowało się błędnych danych bo ich nie było w zadaniu. Obecnie "zadania" mogą odnosić się np. do treści ilustracji, czy też odpowiednio sformułowanego opowiadania, do wzorów, itd.

Zadania tekstowe spełniają bardzo ważną rolę w edukacji matematycznej, gdyż rozwijają myślenie i inne umiejętności intelektualne.

„Stanowią podstawę pracy na lekcjach matematyki, zarówno przy wprowadzeniu materiału, jak i przy stosowaniu nabytej wiedzy. Rozwiązując zadania tekstowe uczniowie wyrabiają sobie umiejętność spostrzegania i formułowania związków między wielkościami oraz rozwijają umiejętność logicznego rozumowania”.

Rozwiązywanie zadań tekstowych jest jednym z najskuteczniejszych elementów realizacji programu nauczania matematyki i zasadniczą formą aktywności uczniów na lekcji. Odgrywa bardzo ważna rolę w matematycznym kształceniu i to już na najniższym jego szczeblu, czyli w kl. I-III.

Zadania tekstowe można podzielić na dwie rozłączne klasy:

1. proste ( jednodziałaniowe ),

2. złożone (dwu-, trzy- i n- działaniowe).

Zadania tekstowe o strukturze arytmetycznej są zadaniami arytmetycznymi, natomiast zadania tekstowe o strukturze algebraicznej są zadaniami algebraicznymi.

Przy podziale zadań tekstowych ważnym czynnikiem jest także forma, w jakiej wyrażone są dane matematyczne. Najłatwiejsze są zadania operujące danymi jawnymi wyrażonymi wprost, a ich związki określa tylko jeden warunek. Nieco trudniejsze są zadania, w których dane wyrażone są w formie półjawnej, a ich związki określają co najmniej dwa warunki matematyczne. W związku z tym wyodrębniono dodatkowo typ zadań tzw. zadania typowe.

Według M. Cackowskiej typologię zadań tekstowych można przedstawić w następujący sposób:

Wykorzystując związki między wielkościami występującymi w zadaniu można na ogół znaleźć odpowiedź. Zauważenie i zrozumienie tych związków ma ogromne znaczenie przy rozwiązywaniu zadań przez uczniów. Istotnymi składnikami procesu rozwiązywania zadań są też: poznanie treści, analiza warunków rozwiązania, wykrycie i uzupełnienie brakującego elementu. Dokładniej mówi o tym G. Polya. Proponuje on cztery etapy pracy nad rozwiązaniem zadania:

• zrozumienie zadania (uczeń stara się uchwycić sens zadania, odszukać jego części główne: dane, niewiadome, warunek; musi sobie dobrze zdawać sprawę z tego, czego od niego żądają w danym zadaniu),

• ułożenie planu rozwiązania (powiązanie odpowiednich wielkości ze sobą i ustalenie zależności między danymi i niewiadomymi),

• wykonanie planu,

• analiza i omówienie rozwiązania (uczniowie cofają się w rozumowaniu, próbują zanalizować wynik i drogę, którą do niego doszli).

Zadania tekstowe spełniają wiele pozytywnych funkcji. Można je określić następująco: (wg. W. Hemmerlinga)

• są punktem wyjścia i środkiem wprowadzania, stosowania oraz utrwalania wiadomości i pojęć matematycznych,

• umożliwiają twórcze posługiwanie się i wykonywanie określonych operacji matematycznych,

• rozwijają logiczne myślenie oraz cechy myślenia twórczego,

• ułatwiają zmobilizowanie ogólnego zasobu informacji i środków matematycznych oraz korzystanie z nich w celu rozwiązywania różnorodnych problemów życiowych oraz problemów matematycznych,

• mają zwiększyć skuteczność myślenia uczniów i kształtować te cechy charakteru, które to myślenie umożliwiają, a więc np. koncentrację uwagi, dociekliwość, wytrwałość,

• mają dostarczać okazji do opanowywania różnorodnych sposobów działania umysłowego uczniów.

Ponadto rozwiązywanie zadań tekstowych spełnia innych wiele ważnych funkcji:

- ułatwia kształtowanie oraz wprowadzanie podstawowych pojęć matematycznych,

- pozwala na konkretyzację i pogłębienie rozumienia tych pojęć poprze odnoszenie się do różnych sytuacji problemowych zawierających aspekty matematyczne,

- wiąże matematykę z życiem i przygotowuje uczniów do rozwiązywania problemów praktycznych,

- uczy analizy i rozumienia tekstów matematycznych,

- utrwala umiejętność wykonywania ustnych i pisemnych obliczeń,

- sprzyja wielostronnej aktywizacji i rozwijaniu myślenia skłaniając uczniów do wykonywania wielu operacji myślowych oraz rozumowań logicznych.

Nie bez znaczenia są takie efekty wychowawcze osiągane w trakcie nauki rozwiązywania zadań, takie jak ;

- wzrost samodzielności uczniów i zdolności do dłuższego intensywnego wysiłku intelektualnego,

- uczenie się wytrwałości przy pokonywaniu trudności,

- wzrost wiary we własne siły i możliwości połączony z niezbędną dozą krytycyzmu w stosunku do swoich osiągnięć

Każdemu zadaniu postawionemu przed uczniem towarzyszą stany emocjonalne, wyrażające się w różny sposób: zaciekawieniem, uczuciem lęku lub też niepewności co do osiągnięcia żądanego wyniku. U jednych uczniów pojawiające się trudności prowadzą do mobilizacji sił i poszukiwania nowych sposobów rozwiązań, u innych zaś powodują reakcje odwrotne: rezygnację, frustrację, powstrzymywanie się od rozumowania. Wobec tego można sobie zadać pytania, czy da się zapobiegać tym trudnościom, czy można uczyć ich pokonywania.

Do trudności , jakie napotykają uczniowie przy rozwiązywaniu zadań tekstowych, należy zaliczyć brak koncentracji uwagi na treści oraz brak umiejętności planowania. Uczeń nie potrafi wyodrębnić głównych części zadania ani uchwycić związku między danymi i niewiadomymi. W konsekwencji nie jest w stanie uchwycić jego struktury. Uczeń wtedy albo rezygnuje z rozwiązywania twierdząc, że nie rozumie albo wykonuje jakiekolwiek działania na liczbach występujących w treści zadania.

Dodatkowe trudności stwarza tematyka zadań. Jeżeli jest czerpana z życia, to na ogół zbliża uczniów emocjonalnie do zadania, jeśli nie - oddala. Często można usłyszeć zdania:
"To zadanie jest bez sensu.", "A do czego mi się to przyda?". Uczniowie są najbardziej zainteresowani tematyką związaną z najbliższym środowiskiem i bezpośrednimi doświadczeniami w domu i szkole. Ma ona dla nich sens życiowy, dotyczy sytuacji, w których mogą się znaleźć lub które mogą sobie wyobrazić. Dlatego dzisiaj coraz częściej odchodzimy od zadań szablonowych, nieinteresujących, o sztucznej treści (dorobionej do uprzednio pomyślanych rachunków). Treść zadań jest bliższa rzeczywistości, a uczniów przygotowuje się do wykorzystania wiedzy matematycznej w sytuacjach praktycznych. Być może przyczyni się to chociaż w niewielkim stopniu do zmiany stanowiska uczniów wobec tak nie lubianych przez nich zadań tekstowych.

---