PEDAGOGIKA SPECJALNA
Pedagogika specjalna jest tą gałęzią pedagogiki ogólnej, której zakres zwęża się do problematyki opieki wychowawczo - leczniczej nad jednostkami odchylonymi od normy w sposób taki I w takim stopniu, który utrudnia im wyraźnie prawidłowy rozwój I normalne funkcjonowanie w środowisku fizycznym I społecznym, co wymaga stosowania specjalnych metod, urządzeń, itp. Przywracających te jednostki do normy.
Stąd zadaniem pedagogiki specjalnej jest przywracanie powierzonym swej opiece jednostkom w taki czy inny sposób uszkodzonym lub niedostosowanym społecznie, normy możliwej do osiągnięcia przez wielokierunkowe oddziaływanie na ich zaburzone warunki bio - psycho - społeczne dla umożliwienia im znalezienia należnego im miejsca w społeczeństwiei w życiu osobistym. Zadanie to obejmujemy terminami: rewalidacja, resocjalizacja, rehabilitacja, readaptacja, a również niekiedy ortopedagogika.
Jako dyscyplina naukowa zalicza się zasadniczo do nauk praktycznych, jako gałąź wiedzy której zadaniem jest zmienienie zastanej rzeczywistości, a nie jej obiektywne stwierdzenie, co jest celem nauk teoretycznych. Trzeba jednak stwierdzić, że ta gałąź pedagogiki ogólnej bardziej niż jakakolwiek inna jest jednocześnie naukową dyscypliną teoretyczmą, ponieważ jej zadanie naprawienia uszkodzonego stanu rzeczy wymaga, podobnie jak w medycynie, dobrej orientacji w tym stanie rzeczy i w przyczynach które go zaburzyły, a również w prawach rządzących procesami naprawy.
Pedagogika specjalna musi sięgać przede wszystkim do praw ustalonych przez nauki przyrodnicze i humanistyczne, zwłaszcza fizjologię, neurologię, psychologię, psychopatologię, patosocjologię, medycynę i inne na podstawie właściwych metod, ale korzystanie z tych metod musi mieć charakter twórczy. Pedagogika specjalna będąca dyscypliną naukowąjest jednocześnie rodzajem teorii działalności praktycznej, do której potrzebna jest nie tylko znajomość warsztatu zawodowego, opartego na prawch ustalonych przez tę gałąź teoretyczną, ale i znajomości walorów osobowości pedagoga specjalnego, którego jednym z narzędzi oddziaływania są jego własne wartości moralne i społeczne oraz tzw. talent pedagogiczny.
Odchylenia od normy jednostek, którymi zajmuje się pedagog specjalny, mają różnorodną etiologię. Najbardziej znane klasyfikacje tych czynników są następujące:
Klasyfikacja według okresu - czynniki dziedziczone i wrodzone oraz czynniki nabyte w ciągu życia.
Klasyfikacja według charakteru czynników uszkadzających: wewnątrzpoochodne i zewnątrzpochodne.
Klasyfikacja według charakteru i przypuszczalnego czasu trwania uszkodzenia (zaburzenia).
Klasyfikacja według podziału na czynniki uszkadzające, podstawowe w danym wypadku i wtórne.
Trudność tworzenia praw ogólnych w obrębie pedagohiki specjalnej polega na tym, że w wyborze właściwych dróg oddziaływanianaprawiającego uszkodzenie, musi zachodzić maksymalne indywidualizowanie wypadków, a jednocześnie trzeba liczyć na niewiadomą, nieobliczalną i samoczynną działalność kompensacyjno - obronną psychofizycznego organizmu.
Istnieją różnorodne klasyfikacje jednostek odchylonych od normy:
upośledzeni fizycznie, w tym sensorycznie, psychoruchowo, chorzy somatycznie,
upośledzeni psychicznie,
jednostki z zaburzeniami o charakterze społecznym,
upośledzeni niewychowalni i niewyuczalni (idiotyzm),
wychowalni, ale niewyuczalni w sensie nauki szkolnej (imbecylizm),
wychowalni i wyuczalni, upośledzeni umysłowo w stopniu najlżejszym.
Klasyfikacja uwzględnia stopień samowystarczalności życiowej:
ci którzy mogą zarobić na swoje życie, aczkolwiek zupełnie samodzielna praca jest dla nich niedostępna,
ci których praca musi być stale nadzorowana,
ci którzy muszą być otoczeni stałąopieką we wszystkich chwilach życia.
Podstawą wszelkiej akcji przywracania do normy jest diagnozowanie przypadku, który będzie wymagał naprawy, diagnozowanie które musi przybrać formy dokładnego poznania danej jednostki i jej uszkodzenia. Jednostka musi być poznana nie tylko od strony jej właściwości somatycznych, nerwowych, charakterologicznych, ale również i od strony poprzedniego i obecnego wpływu otoczenia. Pedagog specjalny musi nadto zdawać sobie sprawę w każdym indywidualnym wypadku z rodzaju kalectwa, z jego rozległości, z postaci danego zaburzenia, musi wiedzieć, kiedy występuje kalectwo, orientować się w zaleceniach lekarskich, w rokowaniu na przyszłość, w stosunku otoczenia do danej jednostki odchylonej od normy oraz jej samej do swej “inności”.
Drugą czynnością wstępną, wprowadzającą w akcję rewalidacyjną jest stworzenie korzystnych warunków dla tej akcji:
wewnętrznych (chodzi tu o przygotowanie gruntu neuro - psycho - somatycznego danego osobnika do zadziałań rewalidacyjnych, tak aby był on maksymalnie na nie podatny, odchamowanie zachamowań, zwalnianie napięć, likwidowanie zaburzeń emocjonalnych itp.)
zewnętrznych (nawiązanie bliskiego kontaktu rewalidatora z wychowankiem, stworzenie właściwej atmosfery, dobranie metody wychowawczej i dydaktycznej itp.)
Na tym podwójnym podłożu: głębokiego poznania jednostki odchylonej od normy i jej upośledzenia oraz stworzenia jej włąściwych (wewnętrznych i zewnętrznych) warunków dla rewalidacji rozwija się włąścia akcja rewalidacyjna następującymi drogami:
Kompensacja braków lub zaburzeń albo konsekwencji tych zaburzeń, mająca za zadanie przywracanie równowagi adaptacyjnej, zakłóconej przez dane odchylenie od normy.
Korektura zniekształceń czy zaburzeń psychofizycznych stanowiących istotę danego odchylenia od normylub jego konsekwencji wewnętrznych (np. Korektura nieadekwatnych wyobrażeń zastępczych u niewidomych i głuchych)w zakresie środowiska zewnętrznego, dostosowanie zwykłego lokalu do potrzeb uczniów niewidomych lub niedosłyszących.
Usprawnienie tych funkcji zaburzonych, które wymagają ćwiczenia.
Dynamizowanie jednostki odchylonej od normy w kierunku wysiłku wydobycia się z sytuacji niepełnowartościowości: chodzi o kształcenie właściwych motywacji w postawie danego osobnika w styosunku do swego kalectwa.
Na tym podłożu zadziałań rewalidocyjnych i z ich pomocą, realizujemy ogólnowychowawcze zadania pedagogiki ogólnej w zakresie wychowania ogólnego, zadania polegające na kształceniu osobowości wychowanka umożliwiającej mu użyteczne włączenie się w społeczeństwo, a od strony nauczania wyposażenie go w taką wiedzę i umiejętności, jakie mu są dostępne. Pedagogika specjalna osiąga to przez położenie wielkiego nacisku na racjonalnie rozbudowane szkoły specjalne dla upośledzonych wszelkiego typu, chorych i niedostosowanych dzieci i młodzieży oraz zapewnienie im przygotowania zawodowego i - jeśli trzeba - warunków chronionej pracy.
Racjonalna opieka nad upośledzonymi zaczęła się dopiero w wieku XVIII. Uprzednio były to albo akty niszczenia tych jednostek (np. słynna szkoła tarpejska) lub - co najwyżej - opeka charakteru przytułkowego (średniowiecze). Wyraźne początki pedagogiki specjalnej łączą się z tworzeniem instytucji wychowującej dzieci głuche (XVIII w.), niewidome (XVIII w.), upośledzone umysłowo (pierwsza połowa XIX w.).