Zagadnienie nr 10; Walenrodyzm, prometeizm, profetyzm jako składniki kultury romantycznej i ich przejawy w Lit. Polskiego romantyzmu.

1). Wallenrodyzm - model postawy bohatera literackiego, mający swój początek w utworze Adama Mickiewicza pt. Konrad Wallenrod (1828). Pojęcie to odnosi się do człowieka, który, aby osiągnąć szlachetny cel (np. osiągnięcie niepodległości), posługuje się sposobami ocenianymi jako nieetyczne, moralnie naganne(np. podstęp i zdrada), niegodnymi bądź niehonorowymi, stojącymi w sprzeczności z wyznawanymi przez danego bohatera zasadami. Nieetyczne, bądź niejednoznaczne etycznie działanie staje się źródłem tragizmu i powodem upadku bohatera. Jak podaje Maria Janion wallenrodyzm przeżył romantyzm i jego echa słychać również we współczesnej sztuce:

Włączyć tu trzeba bardzo różne z życia i literatury świadomie bądź nieświadomie ponawiające rozmaite perypetie „wallenrodyczne”, jak na przykład biografie: Alojzego Twardeckiego z jego „Szkoły jaszczurów” lub Stanisława Schwallenberga (stała się ona osnową popularnej powieści Janusza Krasińskiego z roku 1980 pt. „Syn Wallenroda”), jak głęboko zakorzenionej w kulturze masowej przygody kapitana Klossa, jak działania „komornika polskiej podziemnej sprawiedliwości”, opisane w (...) „Świętym szalbierstwie” Ryszarda Wójcika. Ale również tytułowa postać powieści Leopolda Tyrmanda „Filip”.

2). Prometeizm - rometeusz - dobroczyńca ludzkości, archetyp buntownika,
wykradł z Olimpu ogień, za karę Zeus przykuł go do skał Kaukazu, sęp miał mu codziennie wyszarpywać fragment wątroby; przykład altruizmu, bezinteresownego poświęcenia się;
nawiązania i kontynuacje:

• (podobieństwo do Biblijnego archetypu - Chrystus - męczennik - poświęcenie dla ludzkości)

• prometeizm romantyczny: poświęcenie się jednostki dla dobra ogółu, np.:
  o Konrad w "Dziadach" (Adam Mickiewicz)mówi o cierpieniu za miliony, buntuje się przeciwko Bogu, chce poświęcić się dla narodu( Nazywam się Milijon- bo za miliony/ Kocham i cierpię katusze- mówi Konrad w IIIcz.)
  o "Dziady" - scena pierwsza więzienna - Tomasz Zan, przewodniczący Towarzystwa Filomatów i Filaretów poświęcił się dla dobra ugrupowania - na tym właśnie polegała cała koncepcja Filomatów i Filaretów - na PROMETEIZMIE

• "Oda do młodości" - Adam Mickiewicz

3). Profetyzm - gr. Prophetes- tłumacz czyichś słów, wieszcz,

• Zdolność przewidywania przyszłości, przypisywana jednostce natchnionej przez Boga. Pogląd głoszący istnienie proroków, wiarę w proroctwa.

• „Anheli”- Słowacki,

• „Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego- Mickiewicz,

• „Widzenie księdza Piotra" w III cz. "Dziadów"- Mickiewicz,

"Nie - myśli wielkiej trzeba z ziemi, lub z błękitu.

Spojrzałem ze skały szczytu,

Duch rycerza powstał z lodów...

Winkelried dzidy wrogów zebrał i w pierś włożył,

Ludy! Winkelried ożył!

Polska Winkelriedem narodów!

Poświęci się, choć padnie jak dawniej! jak nieraz!

Nieście mię, chmury! nieście, wiatry! nieście, ptacy!"

(J. Słowacki Kordian)

"Ale przyjdą czasy, w których on zrozumie siebie i powie o sobie: "Jestem" - a nie będzie drugiego głosu na świecie, co by mógł także odpowiedzieć: "Jestem". -
(...)
Z pokolenia, które piastuję w sile woli mojej, narodzi się plemię ostatnie, najwyższe, najdzielniejsze. - Ziemia jeszcze takich nie widziała mężów - Oni są ludźmi wolnymi, panami jej od bieguna do bieguna. - Ona cała jednym miastem kwitnącym, jednym domem szczęśliwym, jednym warsztatem bogactw i przemysłu. -"

(Z. Krasiński Nie-Boska komedia)

A. Jaworska

---