I Surowce stosowane w infekcjach górnych dróg oddechowych
Surowce i substancje o działaniu przeciwkaszlowym , stosowane w celu łagodzenia suchego kaszlu , nadmiernych odruchów kaszlowych - antibechica
Surowce zawierające węglowodany
Althaeae fol./rad.
polisacharydy : śluz ; flawonoidy
osłaniająco na błony śluzowe jamy ustnej i gardła z towarzyszącym suchym , męczącym kaszlem
Farfarae fol.
Polisacharydy : śluz , inulina ; flawonoidy ; garbniki; alkaloidy : tussilagina , izotussilagina
Wyciągi działają osłaniająco i powlekająco (śluz) oraz ściągająco (garbniki ) na błony śluzowe jamy ustnej i gardła , zmniejszają napięcie mięśni gładkich (flawonoidy , skł olejku eterycznego) , przeciwbakteryjnie i ułatwiają odksztuszanie
Przeciwwskazania : okres ciąży i karmienia
Lichen islandicus
Polisacharydy : lichenina , izolichenina , polimery glukozy ; kwasy porostowe o char depsydonów : cetnarowy i furanoprotocetrarowy
Śluz - osłaniająco na błony śluzowe górnych dróg oddechowych
Malvae arboreae fl.
Polisacharydy : śluz i pektyny ; antocyjany ; flawonoidy , garbniki ; kwasy fenolowe
Wodny wyciąg (śluz) osłaniająco w obrębie górnych dróg oddechowych , zmniejsza ich podrażnienie i stan zapalny , łagodzi kaszel oraz ułatwia odksztuszanie
Malvae fol./fl.
Polisacharydy : śluz (miesz galaktouronoramnanów , arabinogalaktanów) ; flawonoidy ; antocyjany ; garbniki
Śluz - osłaniająco na błony śluzowe jamy ustnej , gardła i krtani , zmniejsza ich podrażnienie , łagodzi związany z nim suchy kaszel odruchowy i ułatwia odksztuszanie ; napary - wewnętrznie w kaszlu ; do płukań - zewnętrznie w nieżytach jamy ustnej i krtani
Substancja
Codeini phosphas
Alkaloid izochinolinowy , wyst. w Opium
Silne ośrodkowe działanie przeciwkaszlowe
Surowce o działaniu wykrztuśnym stosowane doustnie działające bezpośrednio - surowce olejkowe , olejki eteryczne
Surowce olejkowe :
Anisi fruct.
Olejek eteryczny : poch fenylopropanu - trans-anetol , metylochawikol ; furanokumaryny ; olej tłusty
Działania uboczne : olejek anyżowy podawany doustnie w dużych dawkach drażni błonę śluzową przewodu pokarmowego , rozszerza naczynia włosowate , wywołuje odurzenie , nawet drgawki . Sporadycznie występuje odczyn alergiczny skóry i dróg oddechowych .
Przeciwwskazania : nadwrażliwość na składniki olejku (anetol). Nie stosować surowca w ostrych stanach zapalnych żołądka i jelit , w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy oraz w krwawieniach wewnętrznych .
Eucalypti fol.
Olejek eteryczny: 1,8cyneol (eukaliptol) , p-cymen, α-pinen , kamfen , felandren, limonen, cytroneral ; garbniki ; triterpeny
Działania uboczne : olejek indukuje mikrosomalne enzymy wątrobowe , stąd może osłabić działanie innych, podawanych równolegle leków. Przetwory z eukaliptusa mogą wywoływać mdłości , wymioty , biegunkę
Przeciwwskazania : u niemowląt i małych dzieci nie należy stosować przetworów z liści eukaliptusa w obrębie twarzy , a zwłaszcza nosa . Olejku eukaliptusowego nie podawać do wewnątrz przy istniejących stanach zapalnych przewodu pokarmowego , w tym dróg żółciowych i w schorzeniach wątroby
Foeniculi fruct.
Olejek eteryczny: poch fenylopropanu - trans-anetol ,fenchon, metylochawikol , fenikulina monoterpeny - α i β pinen , limonen ; flawonoidy
Działania uboczne : olejek w dużych dawkach powoduje odurzenie , drgawki , podrażnienie błon śluzowych żołądka , jelit oraz niekiedy reakcje uczuleniowe skóry i dróg oddechowych
Przeciwwskazania : pierwsze miesiące ciąży
Pimpellae rad.
Olejek eteryczny : trinorsekwiterpeny - geijeren , pregeijeren ,seskwiterpeny - β-bisabolen , 1,4dimetyloazulen ; hydroksykumaryny ; kwasy fenolowe
Pini gemmae
Olejek eteryczny : monoterpeny α i β pinen , Karen , kamfen , limonen ;garbniki ; witamina C
Działania uboczne i przeciwwskazania : Olejek może spowodować podrażnienia skóry i błon śluzowych oraz nasilać skurcze oskrzeli , dlatego nie należy go stosować w dychawicy oskrzelowej i kokluszu , a także w okresie ciąży
Thymi herb.
Olejek eteryczny : monoterpeny o charakterze fenoli - tymol , karakol , linalol , p-cymen , limonen ; kwasy fenolowe ; flawonoidy ; tri terpeny
Przeciwwskazania : dzieci do 2 r.ż. , szczególnie w okolicy nosa
Olejki
Anisi
Foeniculi
Eucalypti
Pini
Mechanizm :
Po podaniu doustnym , składniki olejków wydalają się w płucach i drażnią błonę śluzową oskrzeli od strony ich światła , wzmagają czynność wydzielniczą , upłynniają zalegającą wydzielinę i ułatwiają odkrztuszanie , a także działają spazmolitycznie oraz antyseptycznie . Olejki eteryczne drażnią też błonę śluzową żołądka i na drodze odruchowej powodują efekt sekretolityczny w oskrzelach .
Surowce o działaniu wykrztuśnym działające odruchowo : saponozydy , alkaloidy
Surowce zawierające saponozydy
Glycyrrhizae rad.
Saponozydy tri terpenowe typu oleananu - sole kwasu glicyryzynowego (glicyryzyna) ; flawonoidy ; kumaryny ; węglowodany
Działanie sekreto lityczne , wykrztuśne i przeciwdrobnoustrojowe dzięki obecności glicyryzyny
Działania niepożądane i przeciwwskazania : większe dawki i długi czas przyjmowanie może wywoływać pseudoaldosteronizm na skutek wzrostu wydzielania mineralokortykosteroidów , co może doprowadzić do zatrzymania w organizmie Na i H2O , utraty K , w związku z tym wystąpienia obrzeków , hipokaliemii , hipernatremii , zawrotów głowy . Nie należy stosować surowca w przypadku chorób wątroby połączonych z zastojem żółci , marskości wątroby , a także w nadciśnieniu , hipokaliemii , ciężkiej niewydolności nerek , ciąży.
Interakcje : równoczesne stosowanie leków z grupy tiazydów zwiększa utratę potasu . Utrata potasu powoduje zwiększoną wrażliwość na glikozydy nasercowe naparstnicy
Hederae helicis fol.
Saponiny tri terpenowe typu oleananu - poch hederageniny i kwasu oleanolowego, monodesmozydy - α-hederyna i β-hederyna , bidesmozydy - hederakozyd C i B; flawonoidy - rutyna ; poliacetyleny ; kumaryny ; fenolokwasy
Saponiny triterpenowe warunkują działanie wykrztuśne
Primulae rad.
Saponozydy tri terpenowe typu oleananu - prymula saponina , prymakrosaponina ; glikozydy fenolowe - prymulawerozyd i prymwerozyd ; węglowodany ; olejek eteryczny
Saponariae rad.
Saponozydy tri terpenowe typu oleananu - mieszanina pochodnych kwasu kwilajowego ; oligosacharydy hydrolizujące
Mechanizm :
Nie jest do końca poznany , może być związany z drażnieniem zakończeń nerwowych błony śluzowej żołądka i zwiększaniem , na drodze odruchu , wydzielania wodnistego śluzu w oskrzelach , również przez bezpośrednie drażnienie błon śluzowych . Upłynnienie zalegającej wydzieliny powoduje , że może być ona łatwiej odksztuszona .
Surowce zawierające alkaloidy
Ipecacuanhae rad.
Alkaloidy izochinolinowe typu emetyny , głównie emetyna i cefelina ; glikozydy sekirydoidowy ; skrobia ; zw. Mineralne
Alkaloidy (emetyna i cefelina) drażnią błonę śluzową żołądka i na drodze odruchowej zwiększają ilość wydzielanego śluzu w oskrzelach i zmniejszają jego lepkość .
Działania uboczne : korzeń wymiotnicy , szczególnie sproszkowany , na skutek obecności glikoproteiny drażni błony śluzowe , powodując alergie , niekiedy z objawami astmy . Wysokie dawki mogą powodować wymioty , skurcze jelit , biegunki , często krwawe a nawet śpiączkę .
Surowce działające antyseptycznie w drogach oddechowych , stosowane miejscowo (np. do nacierań , inhalacji itp.)
Surowce zawierające olejki eteryczne
Eucalypti fol
Działania uboczne : olejek indukuje mikrosomalne enzymy wątrobowe , stąd może osłabić działanie innych, podawanych równolegle leków. Przetwory z eukaliptusa mogą wywoływać mdłości , wymioty , biegunkę
Przeciwwskazania : u niemowląt i małych dzieci nie należy stosować przetworów z liści eukaliptusa w obrębie twarzy , a zwłaszcza nosa . Olejku eukaliptusowego nie podawać do wewnątrz przy istniejących stanach zapalnych przewodu pokarmowego , w tym dróg żółciowych i w schorzeniach wątroby
Majoranae herb.
Działania uboczne : surowiec nie może być stosowany długotrwale , ze względu za zawartość arbutyny i hydrochinonu . Hydrochinon w badaniach na zwierzętach jest kancerogenny , a stosowany miejscowo powoduje depigmentację skóry . Brak danych na temat działań ubocznych maści . Nie zaleca się stosowania szczególnie u niemowląt i małych dzieci
Menthae pip.fol.
Przeciwwskazania : Niemowlętom i dzieciom poniżej 2 r.ż. nie zaleca się stosowania olejku miętowego na skórę zwłaszcza w okolicy ust i nosa , gdyż mentol może spowodować bezdech z równoczesnym zamknięciem głośni . W kamicy żółciowej stosować wyłącznie w porozumieniu z lekarzem .
Salviae fol.
Przeciwwskazania : Olejku eterycznego oraz wyciągu z liści nie należy stosować w ciąży
Thymi herb
Przeciwwskazania : Nie stosować u dzieci do 2 r.ż. , szczególnie w okolicy nosa
Olejki eteryczne
Kajeputowy
Cynamonowy
Eukaliptusowy
Lawendowy
Miętowy
Z drzewa herbacianego
Tymiankowy
Przeciwdrobnoustrojowo przeciwko bakteriom patogennym , także szczepom antybiotykoopornym , grzybom i wiruson , działają olejki w których dominują związki fenolowe .
Składnikami najsilniej działającymi są tymol ( 25 razy silniej od fenolu) , eugenol , mentol , cytral , geraniol
Surowce działające przeciwzapalnie/antyseptycznie na błony śluzowe jamy ustnej , gardła (np. do płukania , aerozole)
Surowce zawierające garbniki
Bistortae rhiz.
Garbniki - galotanoidy , garbniki katechinowe ; kwasy fenolowe ; skrobia
Hamamelidis fol./cort.
Garbniki - mieszanina galo tanin i garbników katechinowych ; pro antocyjanidyny ; glukozydy flawonolowe ; kwasy fenolowe
Quercus Cort.
Garbniki katechinowe - wolna katechina i elagotanoidy ; kwasy fenolowe ; tri terpeny ; węglowodany
Tormentillae rhiz.
Garbniki katecinowe ; pro antocyjanidyny ; elagotanoidy ; kwasy organiczne
Mechanizm
Garbniki niezależnie od drogi podania działają bezpośrednio na drobnoustroje , denaturując ich białka . Stosowane zewnętrznie dzięki właściwością ściągającym kurczą powierzchniowe naczynia , a przez hamowanie aktywności hialuronidazy przyczyniają się do uszczelnienia włośniczek , działając przeciwwysiękowo i przeciwobrzękowo . Znajduje to zastosowanie w stanach zapalnych skóry i błon śluzowych . Równocześnie działając słabo znieczulająco , znosząc objawy pieczenia , swędzenia towarzyszące stanom zapalnym. Zabezpieczają skórę oraz błony śluzowe przed utrata wody i chronią warstwy leżące poniżej przed działaniem niekorzystnych czynników , ułatwiając regenerację uszkodzonych tkanek.
Surowce zawierające węglowodany
Althaeae fol./rad.
polisacharydy ; śluz ; flawonoidy
Malvae fl.
Polisacharydy : śluz i pektyny ; antocyjany ; flawonoidy ; garbniki ; kwasy fenolowe
Plantaginis lanceolatae fol.
Polisacharydy - .sluz ; glikozydy irydoidowe ; flawonoidy ; garbniki
Mechanizm
Śluzy działają osłaniająco na błony śluzowe jamy ustnej i gardła , zmniejszając ich podrażnienie .
Przeciwwskazania : Śluzy mogą opóźniać/zmniejszać resorpcję równolegle przyjmowanych leków.
Surowce zawierające flawonoidy
Arnicae anth.
Flawonoidy - flawonole ; olejek eteryczny ; laktony seskwiterpenowe - helenalina , arniko idy ; tri terpeny ; kwasy fenolowe
Przeciwwskazania : U czulenie na rośliny z rodziny Asteraceae
Działania uboczne : Dłuższe stosowanie preparatów z arniki na uszkodzoną skórę może wywołać stany zapalne z obrzękiem i pęcherzami , a nawet stany martwicze . Po podaniu doustnym mogą wystąpić objawy uboczne , takie jak : ból głowy , podrażnienie żołądka , a także możliwość zatrzymania akcji serca i zaburzenia czynności oddechowych, działanie poronne
Lamii albi fl.
Flawonoidy - glikozydy kwercetyny i kemferolu ; pochodne fenylopropanu ; kwasy fenolowe ; irydoidy
Mechanizm
Flawonoidy hamują kaskadę przemian kwasu arachidonowego , wskutek blokowania : LOX , COX , a także fosfolipazy A2 ; w rezultacie następuje zmniejszenie syntezy leukotrienów i innych czynników prozapalnych i pro agregacyjnych , co wywołuje efekt przeciwzapalny , przyczynia się do zniesienia miejscowego bólu i hamowania agregacji płytek krwi
Surowce zawierające saponozydy
Calendulae anth.
Saponozydy tri terpenowe typu aleananu - kalendulozydy A-F ; tri terpeny ; flawonoidy ; olejek eteryczny ; poliacetyleny
Zespół związków czynnych surowca zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń włosowatych , łagodzi stany zapalne , przyspiesza proces ziarninowania i tworznia naskórka oraz działa bakteriobójczo i przeciwrzęsistkowo
Surowce zawierające olejki eteryczne
Chamomillae anth
Przeciwwskazania : uczulenie na surowce z rodziny Asteraceae
Salviae fol. (pkt 5)
Thymi herb (pkt 5)
Olejki eteryczne
Rumiankowy
Tymiankowy
Surowce działające antyseptycznie w drogach oddechowych stosowane wewnętrznie
Surowce zawierające związki siarki
Allii cepae bulb.
Związki siarki : sulfotlenek cysteiny i inne pochodne cysteiny ; flawonoidy ; saponozydy ; polisacharydy
Świeża cebula i wyciągi działają przeciwbakteryjnie
Allii sativi bulb.
Związki siarki - slliina , metyloalliina ; aminokwasy ; witaminy ; związki mineralne - Se ; polisacharydy
W świeżych , nieuszkodzonych cebulach czosnku znajduje się alliina , która jest bezwonna , rozpuszczalna w wodzie i nie posiada właściwości antybiotycznych . Podczas rozdrabniania surowca , proszkowania i innych procesów technologicznych , alliina pod wpływem enzymu allinazy ulega przekształceniu do nietrwałej allicyny . Allicyna jest prekursorem różnych produktów transformacji , jak ajoeny , oligo- i polisiarczki , a także winylosiarczki , odpowiedzialne za nieprzyjemny zapach .
Ekstrakty czosnkowe w zależności od ich przygotowania różnią się składem : etanol w 0C obecna jest allona ; w 25C allicyna ; w maceracie olejowym znajdują się m.in. ajoeny , natomiast destylacja z parą wodną prowadzi do powstania siarczków di allilowych
Czosnek działa bakteriobójczo na bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne , przeciwgrzybiczno . przeciwrobaczo, przeciwdziała agregacji płytek krwi , zmniejsza poziom cholesterolu i triglicerydów , obniża ciśnienie krwi , hamuje LOX ( ajoen)
Surowce zawierające olejki eteryczne ( pkt 5)
Eucalypti fol.
Majoranae herb.
Menthae pip.fol.
Salviae fol.
Thymi herb.
Olejki eteryczne :
Kajeputowy
Goździkowy
Eukaliptusowy
Miętowy
Tymiankowy
Surowce działające przeciwgorączkowo
Surowce zawierające związki fenolowe
Salicis Cort.
Glukozydy fenolowe - salicyna i jej pochodne frangilina i populina , salikortyna ; flawonoidy ; kwasy fenolowe - salicylowy ,p-OH-benzoesowy , kawowy ; garbniki
Salicyna -> Alkohol salicylowy -> Kwas salicylowy ( zachodzi hydroliza i utlenienie)
Salicyna i jej pochodne są hydrolizowane przez florę jelitową do alkoholu salicylowego , który utlenia się do kwasu salicylowego o działaniu przeciwgorączkowym , przeciwzapalnym , przeciwbólowym .
Przeciwwskazania : Uczulenie na salicylany
Populi fol.
Glukozydy fenolowe - salicyna i sali kortyna , populina , frangilina ; flawonoidy ; kwasy fenolowe ; Ol. eteryczny ; garbniki
Mechanizm jak Salicis Cort.
Ulmariae fl.
Pochodne kwasu salicylowego - spireina , monotropitozyd ,izosalicyna ; olejek eteryczny ; flawonoidy ; garbniki
Przecizapalne i przeciwgorączkowe działanie pochodnych kwasu salicylowego
Surowce zawierające kwasy organiczne , witaminy , związki mineralne
Rubi idaei fruct.
Kwasy organiczne - cytrynowy , jabłkowy ; witaminy C ,E, B1, B2, B6 ; związki mineralne , flawonoidy - rutozyd , antocyjany
Napar lub sok z owoców pobudza czynność gruczołów potowych ; zwiększone wydzielanie potu prowadzi do obniżenia podwyższonej temperatury ciała
Surowce zawierające antocyjany
Sambuci fruct.
Antocyjany - sambucyjanina , ambucyna ; flawonoidy ; Ol.eteryczny ; węglowodany - pektyny ; witaminy C , B2 , kwas foliowy
Surowiec oraz otrzymany z niego sok działają napotnie
Surowce zawierające flawonoidy
Tiliae infl.
Flawonoidy - hioerozyd , rytozyd , kwarcytryna ; polisacharydy ; Ol. eteryczny ; garbniki
Surowiec zwiększa wydzialanie potu , co przyczynia się do obniżenia temperatury ciała
Surowce wpływające na układ odpornościowy ( podnoszące obniżoną odporność , witaminowe)
Immunostymulujące
Aloe gel
Polisacharydy - śluz ; glikoproteiny - aloktyna A i B ; fitosterole ; pochodne α-pironu - aloeina ; tri terpeny typu lupanu - lupeol ; kwasy fenolowe
Usprawnia funkcję układu immunologicznego , działa przeciwzapalnie - właściwości biostymulujące frakcji polisacharydów i glikoprotein
Echinaceae angustifoliae rad./herb. ; Echinaceae pallidae herb. ; Echinaceae purpureae rad./herb
Alkamidy ; olejek eteryczny ; flawonoidy ; kwasy fenolowe - ECHINAKOZYD (oprócz E.angustifoliae)lub CYNARYNA (E.angustifoliae) ; poliacetleny
Związki czynne stymulują aktywność kory nadnerczy oraz tworzenie interferonu i properdyny ( proteina osocza neutralizująca bakterie , wirusy) ; zwiększają liczbę i ruchliwość białych krwinek , pobudzają i stymulują fagocytozę fibroblastów oraz hamują aktywność hialuronidazy bakteryjnej i tkankowej , przez co zwiększają odporność organizmu na infekcje bakteryjne i wirusowe , poprawiają wydolność oddechową
Obecne w alkoholowych wyciągach lipofilne amidy , alkamidy i pochodne kwasu kawowego stymulują aktywność immunologiczną. Polisacharydy o dużej masie molekularnej w tym hetero ksylan , który aktywuje fagocytozę oraz arabinogalaktan ułatwiający uwalnianie TNF i tworzenie interleukiny-1 i interferonu-β, warunkują aktywność wodnych ekstraktów i sproszkowanego surowca . Wykazano również działanie przeciwzapalne wyciągów z jeżówek , zarówno w stosowaniu wewnętrznym i zewnętrznym.
Przeciwwskazania i działania uboczne : Nie stosować do wewnątrz w chorobach układowych ( gruźlica , leukomy , kolagenozy , SM) , przy skłonnościach do alergii na rośliny z rodziny Compositae . Przy stosowaniu doustnym jak i miejscowym wyciągów z jeżówek , działań ubocznych nie stwierdzono . Działanie uboczne obserwowano wyłącznie w podaniu pozajelitowym
Witaminowe
Hibisci fl.
Antocyjany - delfini dyna , hibiscyna ; flawonoidy ; kwasy organiczne ; polisacharydy ; fitosterole
Rosae fruct.
Witaminy - C ,A,E,K,B1, B2 ; flawonoidy ; karotenoidy ; kwasy organiczne ; galaktolipid
Wartośc lecznicza surowca uwarunkowana jest obecnością przede wszystkim witaminy C , która uszczelnia ściany naczyń włosowatych i wzmaga odporność organizmu . Galaktolipid wykazuje działanie przeciwzapalne
Urticae fol./herb.
Kwasy organiczne w tym kwasy fenolowe ; flawonoidy ; witaminy - K1,B,C,E, kwas foliowy ; związki mineralne -Mg , sole Si ; aminy biogenne
Stosowany w celu uzupełnienia mikroelementów i witamin
Głównie jako diureticum
Surowce stosowane w leczeniu chorób płuc
Surowce zawierające węglowodany
Lichen islandicus
Polisacharydy - lichenina , izolichenina , polimery glukozy ,kwasu glukuronowego i galaktomannany ; kwasy porostowe o char depsydonów (gorzki smak) - cetrarowy , fumaroprotocetrarowy , protolichesterynowy
Śluz - osłaniająco na błony śluzowe górnych dróg oddechowych ; kwasy porostowe hamują rozwój drobnoustrojów m.in. Mycobacterium tuberculosis
Surowce zawierające flawonoidy
Equiseti herb.
Flawonoidy - flawonole -glikozydy kwercetyny , izokwercytryna flawony - genkwanina ; związki mineralne (Si , K ,Al , Mg) ; kwasy org ; kwasy fenolowe
Stos w gruźlicy
Polygoni avicularis herb.
Flawonoidy - typ flawonu - O-glikozydy kwercetyny ( awikularyna, hiperozyd) , kemferolu ( astragalina) ; śluzy hydrolizujące ; zw mineralne (sole Si) ; kwasy fenolowe ; hydroksykumaryny ; garbniki
Ziele rdestu pobudza wydzielanie śluzu w oskrzelach . Flawonoidy , garbniki i krzemionka działają przeciwzapalnie , przeciwbakteryjnie i przeciwkrwotocznie . Flawonoidy hamują agregację trombocytów
Stosowany w leczeniu gruźlicy