29.02.2008r.
Układ nerwowy
Układ nerwowy dzieli się na 2 główne części: ośrodkowy układ nerwowy (OUN) i obwodowy układ nerwowy, który składa się z: somatycznego układu nerwowego i autonomicznego (wegetatywnego) układu nerwowego.
Układ nerwowy somatyczny jest zależny od woli, kontroluje motoryczne funkcje ciała (ruch, oddychanie, postawa). Unerwia on mięśnie szkieletowe. Rolę neuroprzekaźnika pełni acetylocholina.
Układ autonomiczny unerwia serce, naczynia krwionośne, narządy wewnętrzne, gruczoły, mięśnie gładkie. Układ ten jest niezależny od naszej woli. Kontroluje on funkcje narządów wewnętrznych, decyduje o tempie przemian metabolicznych komórek, o magazynowaniu i wydatkowaniu energii.
Układ autonomiczny składa się z 2 części: współczulnej (sympatycznej, adrenergicznej) i przywspółczulnej (parasympatycznej, cholinenergicznej). Podstawą tego podziału nie jest anatomia a rodzaj neuroprzekaźnika: w części współczulnej jest to noradrenalina, a w części przywspółczulnej acetylocholina /dotyczy to włókien pozazwojowych/.
Działanie układów współczulnego i przywspółczulnego jest przeciwstawne.
Układ współczulny podlega aktywacji w stanach wysiłku, emocji; zaś układ przywspółczulny dominuje w spoczynku, odnowie, umożliwiając regenerację i gromadzenie energii
Podstawowe objawy pobudzenia układów współczulnego i przywspółczulnego
Narząd |
Układ przywspółczulny |
Układ współczulny |
Serce: rytm siła skurczu |
Zwolnienie osłabienie |
Przyśpieszenie Nasilenie |
Naczynia: wieńcowe skórne płucne m. szkieletowych |
Rozkurcz Rozkurcz Rozkurcz --------- |
Skurcz Skurcz Skurcz rozkurcz |
Oskrzela |
Skurcz |
Rozkurcz |
Przewód pokarmowy: perystaltyka zwieracze |
Przyśpieszenie Rozkurcz |
Zwolnienie Skurcz |
Układ moczowy: pęcherz zwieracz moczowody |
Skurcz Rozkurcz Skurcz |
Rozkurcz Skurcz Rozkurcz |
Oko: zwieracz źrenicy rozszerzacz źrenicy |
Skurcz ------- |
------- Skurcz |
Gruczoły: łzowe ślinowe potowe |
Wydzielanie Wydzielanie, rozwadnianie Wydzielanie, rozwadnianie |
------- wydzielanie, zagęszczenie wydzielanie, zagęszczenie |
Efekty pobudzenia cholinenergicznego:
-Serce: zwolnienie rytmu, zmniejszenie siły skurczu, hamowanie przewodnictwa przedsionkowo- komorowego.
-układ krążenia: rozszerzenie naczyń krwionośnych, spadek RR
-układ oddechowy: skurcz oskrzeli, wzrost wydzielania gruczołów ślinowych
-układ pokarmowy: wzrost wydzielania soków trawiennych, wzrost perystaltyki
-układ moczowy: skurcz mięśni ściany pęcherza moczowego, zwiotczenie zwieracza pęcherza
-oko: zwężenie źrenicy, spadek ciśnienia śródgałkowego
-skóra: wzrost wydzielania rzadkiego potu.
Leki pobudzające czynności układu przywspółczulnego (leki cholinomimetyczne).
Są 2 rodzaje receptorów cholinergicznych: nikotynowe (N) i muskarynowe (M).
->2 grupy leków cholinomimetycznych:
-bezpośrednio pobudzające: pilokarpina, karbachol
-pośrednio pobudzające: fizostygmina, neostygmina, związki fosforoorganiczne- pestycydy, insektycydy, gazy bojowe.
Zastosowanie leków cholinomimetycznych: nużliwość mięśni, atonia pooperacyjna przewodu pokarmowego, jaskra, zatruciu lekami cholinolitycznymi
->Leki chamujące czynnność układu przywspółczulnego, czyli tzw cholinolityki, czyli parasympatykolityki:
-cholinolityki naturalne: atropina, skopolamina (hioscyna)
-cholinolityki syntetyczne
ATROPINA:
Występuje w wilczej jagodzie.
Zatrucie: u dzieci 10mg- dawka śmiertelna; u dorosłych to 100mg. W zatruciu atropiną występują objawy zahamowania układu przywspółczulnego: Dziecko jest: „rozpalone jak piec, ślepe jak nietoperz, suche jak pieprz, czerwone jak burak, niespokojne jak tygrys w klatce”.
Leczenie: fizostygmina, neostygmina. Pobudzenie OUN leczy się barbituranami.
Atropina:
->wskazania:
-asystolia: 3mg iv jednorazowo
-PEA o częstości zespołów QRS<60min
-bradykardia: 0,5mg (500μg) powtarzane co 3min do dawki 3mg
->działanie:
-antagonizuje działanie acetylocholiny na receptory muskarynowe i przez to:
-blokuje nerw błędny, zwiększa automatyzm serca, ułatwia przewodzenie w węźle AV.
->objawy uboczne: pogorszenie widzenia, suchość w jamie ustnej, stany splątania (głównie u starszych osób)
Układ współczulny
->główne objawy pobudzenia układu współczulnego:
-pobudzenie ośrodkowe
-bladość, ochłodzenie i wzrost potliwości skóry
-rozszerzenie oskrzeli
-wzrost rytmu serca, kołatanie, pobudzenie komorowe i nadkomorowe
-wzrost RR
-zaparcia, kolkowe bóle przewodu pokarmowego, trudności w oddawaniu moczu.
->w układzie współczulnym neuroprzekaźnikiem jest noradrenalina oraz adrenalina i dopamina.
Wyróżnia się α1 i α2 -adrenergiczne receptory oraz β1, β2 i β3 -adrenergiczne receptory
->Efekty pobudzenia receptorów α-adrenergicznych
Receptory |
Narządy |
Efekt pobudzenia |
α1 |
Naczynia krwionośne |
Skurcz |
|
Oskrzela |
Skurcz, hamowanie wydzielania |
|
serce |
Wzrost pobudliwości |
|
jelita |
Skurcz zwieraczy |
|
macica |
Nasilenie skurczów macicy ciężarnej |
|
oko |
Rozszerzenie źrenic |
|
OUN |
Wzrost aktywacji |
α2 |
Naczynia krwionośne |
Rozkurcz |
|
OUN |
Efekt sedatywny Efekt hipotensyjny |
|
Płytki krwi |
Nasilenie agregacji |
->Efekt pobudzenia receptorów β-adrenergicznych
Receptory |
Narządy |
Efekt pobudzenia |
β1 |
serce |
Wzrost kurczliwości, przewodnictwa |
|
Naczynia krwionośne |
rozkurcz |
|
jelita |
rozkurcz |
|
nerka |
Wzrost wydzielania reniny |
|
serce |
Wzrost kurczliwości |
β2 |
Naczynia krwionośne |
rozkurcz |
|
Mięśnie gładkie |
Rozkurcz (oskrzela, macica) |
|
Mięśnie szkieletowe |
Wzrost kurczliwości |
|
insulina |
Wzrost wydzielania |
Leki pobudzające układ adrenergiczny czyli sympatykomimetyki
->sympatykomimetyki działające bezpośrednio:
-aminy katecholowe: noradrenalina, adrenalina, dopamina, izoprenalina
-leki α-adrenomimetyczne: fenylotryna
-leki β-adrenomimetyki: izoprenalina, orcyprenalina
->sympatykomimetyki pośrednio pobudzające receptory adrenergiczne:
-efedryna
NORADRENALINA:
Wskazania:
1) głęboka hipotensja
z niskim oporem obwodowym (wstrząs septyczny) bez hipowolemii
2) Alternatywa adrenaliny w leczeniu wstrząsu kardiogennego
Dawka : 0,05-1μd/kg/min
Działa głównie na receptory α ale również na β
-silnie obkurcza łożysko naczyniowe
-niewielki wpływ inotropowo dodatni
-zwiększa zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen ale też zwiększa perfuzję wieńcową i zwiększa dostawę tlenu do serca
-bardzo użyteczna w leczeniu wstrząsu septycznego
-noradrenaliny nie wolno podawać do żył obwodowych. Przypadkowe wynaczynienie prowadzi do martwicy.
ADRENALINA:
Wskazanie Dawki
1.lek drugiego rzutu we wstrząsię kardiogennym 0,05-1μg/kg/min
2.jako alternatywa dla zewnętrznej elektrostymulacji
w przypadku bradykardii 2-10μg/min
3.anafilaksja
Zastosowanie:
-w okresie poresuscytacyjnym gdy dobutamina działa zbyt słabo
-w ciężkiej bradykardii gdy zewnętrzna stymulacja jest nieosiągalna lub nieskuteczna
Działanie:
-agonistyczne na α i β
-wzrost kurczliwości serca, obkurczenie naczyń
-wzrost RR i rzutu serca
-niekorzystny wzrost obciążenia następczego
-może nasilić niedokrwienie serca i jelit
DOPAMINA:
->naturalna katecholamina działająca bezpośrednio na receptory α,β1-adrenergiczne dopaminergiczne oraz pośrednio uwalniając noradrenalinę z miejsc magazynowania
->dawki: 1-3μg/kg/min ->podnosi przepływ nerkowy, krezkowy, wieńcowy, pobudzając receptory dopaminergiczne
-> 2-10μg/kg/min ->stymulują receptory β1-adrenergiczne w sercu, wzrost kurczliwości m. sercowego, wzrost objętości wyrzutowej i rzutu serca
-> więcej niż 10μgg/kg/min ->stymulują receptory α-adrenergiczne powodując wzrost obwodowego opory naczyniowego, zmniejszenie przepływu nerkowego i wzrost ryzyka zaburzeń rytmu serca
->inaktywowana w roztworach zasadowych (wodorowęglan sodu, furosemid)
->wynaczynienie powoduje martwicę: miejsce to należy ostrzyknąć fentolaminą 5-10mg w 10ml NaCl 0,9%
->może z powodu siarczków powodować uczulenia
->działania uboczne: zaburzenia rytmu, bóle wieńcowe, blok przedsionkowo- komorowy, obkurczenie naczyń, duszności, ból głowy, pobudzenie, nudności, „gęsia skórka”, zgorzel kończyn po przedłużonej podaży
DOBUTAMINA:
->lek inotropowy i farmakologiczny test stresowy w chorobie wieńcowej serca
->agonista β1: zwiększa częstość i siły skurczu serca; agonista α1 i β1 : zmniejsza płucny i obwodowy opór naczyniowy; działanie arytmogenne mniej wyrażne niż po dopaminie czy izoprenoline
->przy migotaniu przedsionków z szybką czynnością komór przed włączeniem dobuyaminy należy zastosować glikozydy naparstnicy
->działanie uboczne: hipotensja, tachykardia, zaburzenia rytmu, bóle wieńcowe, bóle głowy, duszności, zapalenie żył
EFEDRYNA:
->uwalnia noradrenaliny w organizmie i bezpośrednio też α i β receptory
->zastosowanie: leczenie stanu astmatycznego, hipotensja
->dawkowanie: 2,5-5mg iv do dawki 25-30mg
IZOPRENALINA:
->syntetyczna amina katecholowa, która pobudza receptory α-adrenergiczne i β-adrenergiczne
->powoduje 3-krotny wzrost tętna; spadek RR; 3-krotnie zmniejsza opór naczyń obwodowych
amp 0,2mg/1ml
->wykorzystywana w ciężkich bradykardiach, stany spastyczne oskrzeli
LEKI α-ADRENERGICZNE:
->zmniejsza opór obwodowych
->wykorzystywane w leczeniu guza nadnerczy, nadciśnienia, migren, schorzeniach naczyń krwionośnych
->Fentolamina, prazosyna, ebrantil (urapidil)
PALENIE TYTONIU:
->zależność ma charakter psychiczny
->uzależnia nikotyna
->po odstawieniu papierosów można zauważyć spadek częstości tętna, spadek RR
->nikotyna wzrost stężenia glc we krwi
->nikotyna usposabia do schorzeń nn. Wieńcowych, obwodowych i żołądka
->substancjie smołowe mają działanie rakotwórcze
-> CO powoduje złe samopoczucie, pogorszenie sprawności psychicznej
LECZENIE ZALEŻNOŚCI:
->terapia odwykowa, stopniowe zlikwidowanie zależności w miarę możliwości bez objawów abstynencji
->leczony musi być zdecydowany na leczenie zależności