Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania złożonych zmian w osobowości uczniów. Forma oznacz zewnętrzną organizacyjną stronę procesu kształcenia. Istotną formą kształcenia stanowi lekcja, w toku, której nauczyciel i uczniowie stosują różne metody nauczania. Inną formą może byś wycieczka lub różne odmiany praktyk uczniowskich. Za swoistą formę kształcenia, powiązaną z lekcjami, uważa się również pracę domową uczniów. Formy - zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne. (str.270)
Wyodrębniamy 4 grupy metod kształcenia:
I.Asymilacji wiedzy zwane też podającymi; oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym. Cała sztuka sprowadza się do doboru treści oraz sposobu jej przekazywania.
Zaliczamy tu: pogadankę, dyskusję, wykład, pracę z książka oraz programowe uczenie się jego wersji liniowej, rozgałęzionej i mieszanej.
1.Pogadanka polega na rozmowie ucznia z nauczycielem, przy czym nie jest to zwykła rozmowa, ponieważ gdy w zwykłej rozmowie zadamy komuś pytanie to nie znamy na nie odpowiedzi, natomiast w pogadance, gdy nauczyciel zada dziecku pytanie to zna na nie odpowiedź.
Ze względu na dydaktyczną role, jaką może spełniać ta metoda, możemy wyróżnić trojakie zastosowanie pogadanki:
a)wstępnej; ma przygotować uczniów do pracy, chodzi tu o wytworzenie w uczniach gotowości do poznania czegoś nowego, aktualizuje niedoświadczenia uczniów związane z tematem nowej lekcji, przypomina wiadomości niezbędne do zrozumienia nowego materiału, celem pogadanki jest zorganizowanie klasy do nowej pracy, a więc ustalenie tematu i celu lekcji, przedstawienie zadania całej klasie.
b)przedstawiającej nowe wiadomości, w taki sposób by były dla uczniów zrozumiałe i powiązane z własnym doświadczeniem i zapamiętane.
c)utrwalającej: polega na operowaniu materiałem przyswojonym uprzednio.(280-281)
2.Dyskusja: polega na wymianie zdań między nauczycielem
i uczniami lub tylko między uczniami:
Wyróżniamy dyskusję rozwijającą się w toku wspólnego rozwiązywania problemu przez całą klasę czy też grupę uczniów. Inną odmianą jest dyskusja ukierunkowana na kształtowanie przekonań młodzieży. Dotyczy ona spraw osobistych, stosunku do dobra czy zła, sprawiedliwości i niesprawiedliwości itp. Trzecia odmianę stanowi dyskusja, której celem uzupełnienie własnej wiedzy przez uczniów.(281-282)
Dyskusja jaj celem jest rozszerzenie i pogłębianie wiadomości na jakiś temat. Dyskusja może dotyczyć definiowania ogólnych pojęć np.: koleżeństwo, pomoc, miłość. Ogólne sformułowania staramy się wyjaśniać za pomocą przykładów z życia, odnosząc je do konkretnych sytuacji. Dyskusja pozwala na szukanie argumentów dla uzasadnienia własnych wypowiedzi, przekonań, wykorzystywania swojej wiedzy i doświadczeń. Dyskusja ćwiczy poprawne myślenie i umiejętność ścisłego formułowania własnych wypowiedzi, uczy prawidłowego odnoszenia się do osób zajmujących odmienne stanowisko, kształtuje umiejętność oceny i analizy podanych argumentów.
Służy również kształtowaniu postaw moralnych. Rodzaje: prosta-omawiamy jeden problem. Złożona składająca się z trzech faz:1.wysunięcie podstawowych problemów, które mają być rozwiązane 2.podział na małe grupy i dyskusja nad poszczególnymi zagadnieniami,3.przedstawienie poszczególnych rozwiązań zadania przez poszczególne grupy i podsumowanie całości.
3.Wykład: Polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiadomości jakiemuś audytorium. Metoda ta stosowana jest głownie w liceach, na studiach itp. Od wykładowców wymaga się, aby wiązali treści wykładu z życiem, dobierali trafne i interesujące przykłady. Typy wykładów:
a)Konwencjonalny; w którym treści są bezpośrednio przekazywane przez nauczyciela w gotowej do zapamiętania postaci.
b)Problemowy: to ilustracja jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego oraz konsekwencji wynikających z tego rozwiązania.
c)Konwersatoryjny: polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy.(282-283)
4.Praca z książką: Źródłem wiedzy uczniów może być nie tylko obserwacja i żywe sowo nauczyciela, lecz także słowo drukowane.
a)Uczenie się z podręcznika, notatek celu zdobycia lub utrwalenia pewnych wiadomości.
b)Sporządzanie notatek
c)Posługiwanie się lekturą uzupełniającą.(285)
II.Samodzielnego dochodzenia do wiedzy; zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegające na rozwiązywaniu problemów.
Umożliwiają one funkcjonowanie wiedzy biernej przekształcając ją w wiedzę czynną, sprzyjają wykonywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce. Wyróżniamy: klasyczna metoda problemowa, przypadków, sytuacyjna, burza mózgów, mikronauczanie, gry dydaktyczne.(286)
1.Klasyczna metoda problemowa: obejmuje ona cztery istotne momenty:
a)wytworzenie sytuacji problemowej,
b)formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania,
c)weryfikację problemów rozwiązania, d)porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym bądź teoretycznym.(287)
2.Metoda przypadków: polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku np.:na temat stosunków między ludźmi.(288)
3.Metoda sytuacyjna: polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś „za” i „przeciw”. Zadaniem uczniów jest zrozumieć tę sytuację oraz podjąć decyzję w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewidzieć skutki tej decyzji oraz innych ewentualnych decyzji.(289)
4.Giełda pomysłów lub burza mózgów: polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów jakiegoś zadania, przy czym chodzi w niej o to, aby zespół rozwiązujący to zadanie wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych, niekiedy najbardziej zaskakujących, co stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa. Dopiero po zebraniu wszystkich pomysłów poddaje się je ocenie zespołu.(289)
5.Mikronaucznie: to metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych. Stosuje się ją w małych grupach (szczególnie w kształceniu nauczycieli), którzy najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej, trwający 5-20 minut, a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu, aby przeprowadzić go z nowymi grupami uczniów w nowej ulepszonej wersji.(2*90)
6.Gry dydaktyczne: metoda ta ma wiele odmian, ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy w każdej z nich. Gra jest odmianą zabawy, która polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł. Spełnia funkcje kształcąco - wychowujące i służy procesowi poznania, uczy poszanowania przyjętych norm, umożliwia współdziałanie, sprzyja uspołecznieniu, przyzwyczaja zarówno do wygrywania jak i
przegrywania.
Zabawy inscenizacyjne: polegająca graniu roli w sytuacji fikcyjnej. Istotnym czynnikiem jest, więc odtwarzanie przez ucznia zachowań jakiejś postaci, wcielenie się w nią i przyjęcie na siebie jej roli. Inscenizacje fikcyjną stosuje się do odtwarzania bajek, legend itp. Inscenizacja o charakterze realnym naadają się do odtwarzania wydarzeń historycznych, bibliografii sławnych ludzi.
Istota działania terapeutycznego: polega na tym, aby jakiś stan zachowań (uczuć, postaw), który jest w uczuciach, doprowadzić poprzez podmiotowe ich działanie do stanu, który ma być, a więc który jest pożądany.
ZABAWA: Istnieje wiele różnych teorii zabawy. Pierwszą nich stworzył Friderich W.A. Froebel, traktując zabawę jako przejaw potrzeby samowyrażania się dziecka. Według współczesnych poglądów zabawa pełni wiele funkcji. Umożliwia zaspokojenie indywidualnych potrzeb i zainteresowań dziecka, jednocześnie ułatwia mu wchodzenie w życie społeczne, poznaje rzeczywistość i przystosowywuje ją do własnych potrzeb. Klasyfikacja: funkcjonalne, tematyczne, konstrukcyjne, gry dydaktyczne, sportowe, wojenne. (290-291)
7.Gry stymulujące: polegające na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania.(291)
III.Waloryzacyjne, zwane też eksponującymi; o dominacji aktywności emocjonalno - artystycznej.
Dzielimy je na impresyjne i ekspresyjne. W zależności od rodzaju wartości zmienia się sposób ich eksponowania i wpływania na takie składniki jak uczucia: przekonania światopoglądowe, postawy, systemy wartości i charakter.
1.Metody impresyjne sprowadzają się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych. Metoda ta polega na wywołaniu takich czynności uczniów jak:
*zdobywanie informacji o dziele eksponowanym i jego twórcy,
*pełne skupienia uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła,
*stosowana forma aktywności własnej uczestników, wyrażająca główną ideę dzieła,
*konfrontacja tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualne wyprowadzenie wniosków praktycznych co do ich własnych postaw i własnego postępowania.
2.Metoda ekspresyjna, polega ona na stwarzaniu sytuacji, w której uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je przeżywają.(293-296)
IV.Praktyczne cechujące się przewagą aktywności praktyczno- technicznej, zmieniającej otoczenie lub stwarzającej nowe formy pracy.(279)
Metody praktyczne zmieniają rzeczywistość w sposób rozumny, a więc wykorzystując posiadaną wiedzę. Zaliczmy tu metody: ćwiczebne i realizacji zadań wytwórczych.
1.Ćwiczebne: mają na celu wprowadzenie uczniów do udziału w realnych zadaniach wytwórczych. Ich postawę stanowi ćwiczenie (wielokrotne wykonywanie jakiś czynności dla nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniu umysłowym i praktycznym). Sprowadzają się do kształtowania umiejętności i nawyków, niezbędnych przy wykonywaniu różnych zadań. Wiele okazji do tego typu ćwiczeń stwarzają lekcje zajęć technicznych, laboratoryjnych, praca w ogrodzie szkolnym czy domowym, prace społecznie użyteczne, itp. 296-)
2.Metody realizacji zadań wytwórczych polegające na bezpośredniej realizacji zadań wytwórczych. Mogą one polegać na kierowaniu zajęciami, w czasie których uczniowie wykonują różne prace użytkowe z drewna, szkła, metalu czy mas plastycznych, sporządzają tkaniny, oprawiają książki, uprawiają rośliny, hodują zwierzęta, naprawiają różne obiekty itp. Wymienione i wszelkie inne prace przebiegają według pewnego toku:
*uświadomienie sobie przez uczniów (często przy pomocy nauczyciela) celu, warunków i środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania
*opracowanie modeli (rysunków) prac, które mają być wykonane, oraz harmonogram czynności
*przygotowanie materiałów i narzędzi; na podstawie odpowiednich informacji o nich
*wykonywanie prac
*samokontrola i kontrola wykonywanych prac, ich indywidualna lub zbiorowa ocena.(298-299)
Źródło: Wincenty Okoń: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa 1987r.
1