PEDAGOGIKA SPECJALNA
Niepełnosprawność umysłowa lekka - charakterystyka:
Niedorozwój umysłowy: wyobraźnia, pamięć, uwaga, myślenie.
Takie osoby spostrzegają wolniej, mniej dokładnie, nie rozumieją wielu słów, szczególnie symboli. Mają znaczne problemy w wyrażaniu swoich myśli. W wychwytywaniu różnic i podobieństw. Problemy w wydawaniu sądów, wyciąganiu wniosków. Osoby te nie podejmują działań z własnej inicjatywy.
Mechanizm naśladownictwa - kopiowanie zachowań innych ludzi.
Osoby niepełnosprawne nie wykorzystują własnego doświadczenia, postępują metodą prób i błędów. W ich życiu brak planowania, inwencji, samodzielności, działania podejmują pod wpływem bodźców.
Emocje prowadzą do nieprzewidywania skutków działań, stąd tzw. labilność emocjonalna - niestałość, łatwość przechodzenia do skrajnych emocji.
Upośledzone jest myślenie abstrakcyjne lub występuje jego brak. Niemalże nie zachodzą procesy analizy, syntezy. Myślenie ma charakter sensoryczno-motoryczny.
Często towarzyszy niedorozwój mowy, zaburzenia motoryki.
Pojawia się schematyzm działania, bezwład myślenia, mały krytycyzm.
Zaburzeniu ulegają elementy w budowie ciała, dysproporcje, zaburzenia wzroku, słuchu itp. Zaburzenia uczuć wyższych.
Niepełnosprawność umysłowa umiarkowana:
Głębszy niedorozwój spostrzegania, pamięci uwagi, myślenia.
Czynności orientacyjno poznawcze maja charakter powolny i niedokładny.
Uwaga mimowolna, słaba i wąska koncentracja. Pamięć nietrwała oparta na spostrzeżeniach. Brak myślenia przyczynowo-skutkowego. Ubogie słownictwo.
Uczucia moralne pojawiają się na poziomie intuicyjnym (brak wyobrażenia o moralności, ale intuicja podpowiada).
Rozwój społeczny - występują konkretne potrzeby kontaktu społecznego, potrzeba bycia docenionym, zauważonym.
Osoba może sama się ubrać, umyć, zjeść posiłek. Wykonuje proste prace domowe i zarobkowe (zakłady pracy chronionej).
Rozumie proste sytuacje społeczne, potrafi komunikować swoje potrzeby oraz współczuć drugiej osobie.
2 typy niepełnosprawności:
Typ apatyczny (flegmatyczny, apatyczny, systematyczny)
Typ pobudliwy (niespokojny, przeszkadzający, skłonny do niszczenia i agresji, ma problem w utrzymaniu uwagi. Mogą uczestniczyć w szkolnictwie społecznym).
Znaczne upośledzenia umysłowe:
Niski poziom rozwoju intelektualnego. Osoba potrafi wykonać proste czynności życia codziennego.
Spostrzeganie wolne i niedokładne, uwaga skupiona na samych bodźcach. Mowa bazuje na prostych zdaniach, częste wady mowy.
Inteligencja sensoryczno motoryczna.
Potrzeby psychiczne: uczucia moralne na poziomie przedintuicyjnym. Mocna potrzeba przywiązania do drugiej osoby, rzeczy, miejsca.
Rozwój społeczny: osoba często samodzielna jest w zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych, rozumie proste sytuacje społeczne, wykonuje proste prace domowe.
Głębokie upośledzenie umysłowe:
Osoba jest w stanie opanować pojedyncze czynności w wyniku indywidualnych działań rewalidacyjnych.
Duże zróżnicowanie- od braku percepcji, pamięci, uwagi do cząstkowych zdolności(?).
Mowa nieartykułowana, nie rozumieją mowy - czasem proste słowa, podstawowe polecenia.
Procesy emocjonalne: proste emocje - niezadowolenie lub satysfakcja. Emocje wyrażane są gestami i mimiką.
Częste wahania nastroju - labilność emocjonalna. Brak czynności regulacyjnych - żyją bieżącą chwilą.
Przywiązanie do konkretnych osób.
Osoby te nie potrafią dbać o swoje bezpieczeństwo. Nauczyć się mogą prostych nawyków. Muszą podlegać stałej opiece.
To osoby pozbawione myślenia abstrakcyjnego i zmysłowo-ruchowego.
Stadium operacji inteligencji intuicyjnej.
Etiologia niepełnosprawności umysłowej:
W 1959 r. odkryto i opisano pierwszą wadę genetyczną. Genetyka pozwala zbadać etiologię zaistniałej niepełnosprawności. Zajmuje się zjawiskiem dziedziczenia.
XIX w. czeski mnich Mendel - twórca genetyki - 1865 r. robi badania nad mieszańcami roślin. Wyprowadził 2 prawa:
Prawo czystości gamet.
Dziedziczenie dwóch lub więcej cech.
W 1900 r. Carrens, Tschermak, de Vries - niezlenienie od siebie odkryli prawa Mendala.
Aberracje chromosomalne.
Chromosom - najważniejszy składnik jądra komórki, który jest siedliskiem genów. Zbudowany jest z chromatyny z DNA i RNA oraz białka. Liczba, wielkość i kształt chromosomów gatunku jest stała i charakterystyczna dla każdego.
U człowieka mamy 23 pary, czyli 46 chromosomów. 22 - autosomalnych, 1 - płciowy.
Gen - podstawowa jednostka dziedziczenia, odcinek kwasu łańcuch DNA.
Manipulacja genetyczna - w pedagogice specjalistycznej przybiera działanie paradoksalne - z rodziców karłów może urodzić się zdrowe dziecko. Manipulacja wyklucza gen wzrostu.
Geny dominujące - ta sama wada w następnym pokoleniu.
Geny recesywne.
Geny kulminacyjne - sumują działania genów.
Geny dopełniające.
Geny subletalne - żywotność osobnika.
Geny letalne - prowadzą do śmierci.
Geny strukturalne - dotyczą informację syntezy białka.
Geny regulatorowe - tzw. regulatory, regulują działanie genów strukturalnych.
Genom - ludzie, osobniki diploidalne, zawierają dwa genomy. (Genom - materiał genetyczny zawarty w podstawowym (monoploidalnym) zespole chromosomów. Termin mylony jest z genotypem, czyli całością informacji genetycznej zawartej w chromosomach organizmu).
Genotyp = zespół wszystkich genów, które warunkują właściwości dziedziczenia danego osobnika. (Genotyp (gr. γηνοσ - ród, pochodzenie + τυποσ - odbicie) - zespół genów danego osobnika warunkujących jego właściwości dziedziczne. Jest to sparowany układ alleli (często myli się go z genomem, czyli składem genetycznym podstawowego (monoploidalnego) zestawu chromosomów)
Każdy żywy osobnik ma swój indywidualny zestaw genów.
Identyczne genotypy mogą mieć bliźniacy.
Dziedziczenie - zdolność przekazywania cech potomstwu.
Stwardnienie guzowate:
Spowodowane jest nieprawidłowym genem strukturalnym. To tzw. choroba Burnewilla.
Pojawiają się guzki na ciele człowieka, w sposób nasilony na twarzy formułując kształt motyla. Towarzyszy tej chorobie padaczka.
Skutkiem jest upośledzenie umysłowe, niedorozwój umysłowych oraz tendencja do chorób nowotworowych. Zdarza się 1:20000 urodzeń.
(rzadka, wielonarządowa choroba uwarunkowana genetycznie, należąca do grupy fakomatoz, powodująca zmiany w nerkach, sercu, gałkach ocznych, mózgu, płucach i skórze, często związana z niepełnosprawnością intelektualną i padaczką. Stwardnienie guzowate zostało opisane jako nowa jednostka chorobowa w 1880 roku przez Désiré'a-Magloirea Bourneville'a. Przez ostatnie dwa dziesięciolecia dokonał się znaczny postęp w wiedzy o tej chorobie, związany z odkryciem jej genetycznego podłoża - mutacji w genach TSC1 i TSC2. Stwarza on nowe możliwości skutecznej terapii stwardnienia guzowatego)
Zespół Aperta:
Zaburzenia kośćca, m.in. czaszki i kończyn. Konsekwencja jest upośledzenie umysłowe. Występuje 1:150000 urodzeń. Chorobę powoduje „mutacja” genów strukturalnych.
(Na obraz choroby składają się deformacje czaszki związane z przedwczesnym zarośnięciem szwów czaszkowych (craniosynostosis). Towarzyszą im zrośnięcie palców 2-5 (syndaktylia) rąk i stóp. Zmiany w obrębie twarzoczaszki prowadzą do pseudoprognatyzmu wskutek względnej hipoplazji szczęki i innych struktur kostnych środkowej części twarzy. Wstępuje hiperteloryzm oczny. Rozszczep podniebienia spotykany jest u około 25% chorych. U około 38% pacjentów występuje niedorozwój umysłowy (31% w stopniu lekkim, 7% w stopniu głębokim)
Małogłowie prawdziwe:
Zmniejszona objętość czaszki i mózgu, pozostałe proporcje ciała są zachowane, towarzyszy temu upośledzenie umysłowe. Przyczyną choroby jest często zrodzenie z rodziców zdrowych, ale spokrewnionych ze sobą.
Fenyloketonuria:
Choroba wywołana przez defekt enzymu fenyloalaniny, występuje 1:7000. Powoduje głębokie upośledzenie umysłowe. Dzieci dotknięte tą chorobą nie mogą prawidłowo przyswajać kwasu fenyloalaniny (składnik białka-mleka; zaburzenie przemiany białkowej). Szkodliwie wpływa na rozwój ośrodkowego układu nerwowego.
Zespół chorobowy: głównie upośledzenie umysłowe, nadczynność ruchowa dziecka, napady padaczkowe, włosy mają odcień jasny blond - szare, występuje tendencja do wyprysków na skórze, pot dziecka oraz mocz ma mysi zapach.
Chorobę można rozpoznać w pierwszym dniu. Wprowadza się dietę, nie daje się mleka do 5 r.ż., potem może jeść wszystko.
Odmiana fenyloketonuria matczyna - krew kobiety ma wysoki poziom fenyloalaniny, wówczas może urodzić dziecko z uszkodzonym mózgiem, ponieważ fenyloalanina odkłada się wówczas w tkankach dziecka. Ratunkiem jest dieta matki.
Choroba Taya-sachsa: (tłuszcz)
Ciężkie cierpienie ośrodkowego układu nerwowego. Występuje w 1 roku życia, prowadzi do zgonu ok. 4 r.ż. Zaburzeniu ulega rozwój fizyczny. Głównie ma miejsce upośledzenie umysłowe, porażenie ciała, ślepota, padaczka. Powód- gromadzi się w centralnym układzie nerwowym tłuszcz (galdiozyny). Jest możliwość rozpoznania choroby u płodu. Przyczyna choroby jest nieznana.
(genetycznie uwarunkowana choroba z grupy chorób spichrzeniowych, polegająca na gromadzeniu się substancji tłuszczowej - gangliozydu GM2 w komórkach nerwowych. Dzieci dotknięte chorobą początkowo rozwijają się normalnie, później postępuje upośledzenie wzroku, słuchu i motoryki. Dochodzi również do pogłębiającego się niedorozwoju umysłowego. Do zgonu dochodzi zwykle w 3 lub 4 roku życia).
Galaktozemia: (węglowodany)
Choroba wywołana jest przez defekt enzymu galaktozy - skalnik cukru, m.in. mlecznego, galaktoza. Dzieci rodzą się normalne, ale dochodzi do zaburzenia odżywiania, wzrostu, ślepota, powiększenie wątroby, śledziony - jeśli dziecko przeżyje głównie jest upośledzone. Wczesna diagnoza ratuje dziecko przez dietę.
Zaburzenia wieloczynnikowe - wzrost lub niedobór niektórych białek w płynie owodniowym - powoduje niedorozwój układu nerwowego.
Trysomia chromosomu 21: (zespół Downa)
Powód - nadliczbowy chromosom. Związany jest z wiekiem matki. Kobiety w wieku 20-25 lat mają możliwość 1:2000 urodzenia chorego dziecka. Z wiekiem, powyżej 40 lat szansa na urodzenie chorego dziecka wynosi 1:45.
Spłaszczona twarz, niski wzrost, krótka szyja, tzw. „krótkogłowe”, język zbrużdżony, specyficzne linie papilarne na dłoniach, nieprawidłowa budowa kończyn - zachwiana proporcja ciała, upośledzenie umysłowe - od lekkiego do głębokiego, wady narządów wewnętrznych.
(Trisomia chromosomu 21. jest przyczyną wystąpienia tzw. zespołu Downa, dawniej zwanego pospolicie mongolizmem. Osoby z tą wadą mają mongoidalne rysy twarzy, niski wzrost, szczególny układ bruzd na dłoniach, niezborność ruchów i niedorozwój umysłowy, a przy tym pogodne usposobienie. Zespół Downa wykrywa się metodami diagnostyki prenatalnej. Zaobserwowano, że starsze kobiety w większym stopniu są narażone na ryzyko urodzenia dziecka z tą wadą niż kobiety młodsze. U matek, które nie przekroczyły 28. roku życia, z zespołem Downa rodzi się jedno dziecko na tysiąc, u matek czterdziestoletnich częstotliwość ta wynosi jeden do stu, a u starszych nawet jeden do pięćdziesięciu).
Zespół Patua - trisomia chromosomu 13:
Totalny niedorozwój fizyczny, zaburzenia fizyczne, upośledzenie umysłowe głębokie. Występuje 1:7000. Choroba z czasem się pogłębia doprowadzając do śmierci w 3 miesiącu.
(Trisomia 13. pary chromosomów. Przykładowe skutki: niedorozwój umysłowy, niezrośnięty otwór międzyprzedsionkowy w sercu, wnętrostwo, szczelina w tęczówce, rozszczep wargi (tzw. zajęcze usta). Ok. 0,02% dzieci rodzi się z tą chorobą. Takie dzieci najczęściej umierają w pierwszym roku życia, jedynie kilka procent dożywa 3 lat - spowodowane jest to wewnętrznymi wadami wrodzonymi).
Zespół Edwardsa - trisomia chromosomu 18:
Powoduje głównie upośledzenie umysłowe, to dodatkowy chromosom. Występuje 1:7000.
(Trisomia 18. pary chromosomów. Powoduje niedorozwój umysłowy. Prowadzi do śmierci we wczesnym dzieciństwie z powodu poważnych nieprawidłowości w budowie wewnętrznej (m.in. niezrośnięty otwór międzyprzedsionkowy).)
Zespół Miaulzenia - ubytek ramienia chromosomu 5:
Małogłowie, szerokie rozstawienie oczu, zaburzenia w rozwoju krtani, powoduje charakterystyczny płacz dziecka.
(Zespół kociego krzyku [franc. cri du chat] - wywołany delecją krótkiego ramienia chromosomu 5. Objawy: niepełnosprawność intelektualna (od lekkiej do głębokiej), jasna karnacja, płaczliwość, po porodzie specyficzny płacz dziecka przypominający miauczenie kota).
Ubytek chromosomu 18:
Powoduje nietypową budowę ust - karpi pyszczek.
Zespół Turnera:
W chromosomach płciowych występuje tylko 1 chromosom x, brak chromosomu z - fenotyp kobiecy, ale jest niedorozwój gruczołów mlecznych, niski wzrost, upośledzenie umysłowe.
(Jedną z przyczyn chorób genetycznych jest monosomia, aberracja chromosomowa polegająca na występowaniu jednego chromosomu X, zw. zespołem Turnera. U człowieka występuje 5% zygot, ale tylko jedna na 40 rozwija się dalej. Zespół Turnera dotyka 1 na 3000 kobiet - występuje częściej, gdy matka jest w młodszym wieku. Osoby z tą chorobą posiadają na ciele liczne znamiona barwnikowe. Charakteryzują się również niższym wzrostem, szerokim karkiem i niedorozwojem drugorzędowych cech płciowych (niewykształcone piersi, brak owłosienia łonowego); są bezpłodne.)
Zespół Klinefeltera:
U mężczyzn występuje nadliczbowy chromosom x, powoduje zmiany w cechach budowy ciała, zanik drugorzędnych cech płciowych, upośledzenie umysłowe o stanie lekkim.
(Inną aberracją chromosomową jest występowanie u mężczyzn dodatkowego chromosomu X (XXY); nie leczona powoduje występowanie tzw. zespołu Klinefeltera, który charakteryzuje nienormalne wydłużenie członów, brak lub ograniczony rozwój drugorzędowych cech płciowych oraz niepłodność spowodowana brakiem spermatogenezy. Występuje on w przybliżeniu u jednego mężczyzny na 1000.)
Czynniki działające w okresie rozwoju płodowego:
Zarazki, pasożyty, choroby wirusowe matki-różyczka, toksoplazmoza-od zwierzęcia. Niezgodność immunologiczna - choroba hemolityczna płodu niszczenie dodatnich krwinek płodu. Powoduje anemie płodu- krew dziecka Rh+, krew matki Rh- (gdy się krew połączy, wytwarza się pamięć immunologiczna. W przypadku pierwszego dziecka nie powoduje skrajnego zespołu chorobowego, w przypadku drugiego dziecka niszczy Rh+, czerwone krwinki i prowadzi do stanu chorobowego. Dzieci rodzą się z konfliktem serologicznym - co powoduje upośledzenie umysłowe, ruchy dziecka maja charakter mimowolny, głuchota.
Ratunkiem jest poród miedzy 37 a 38 tygodniem życia, wówczas unikamy przecieku krwi matki, a jeżeli ma on miejsce konieczna jest transfuzja. Są leki które chronią w 95%, zapobiegając wytwarzaniu przeciwciał przez matkę.
CZAS PORODU:
Zamartwica płodu:
Przyczyną jest mechaniczne uszkodzenie mózgu dziecka w akcie porodu (jedna z teorii), nie wiemy co jest przyczyną (ponieważ ma miejsce także w czasie porodu), może być skutkiem wcześniejszego uszkodzenia płodu. Choroba może być związana z wadami chromosalnymi.
Może wynikać z niedotlenienia płodu co powoduje mózgowe porażenie, jak również przeniesienie ciąży.
OKRES PO URODZENIU:
Upośledzenie mogą powodować choroby zakaźne. Zapalenie opon mózgowych. Zapalenie mózgu, odra, urazy mechaniczne czaszki, czynniki chemiczne-metale ciężkie.
Lekkie upośledzenie umysłowe może wywołać działanie wieloczynnikowe:
Czynniki genetyczne - rodzinne.
Czynniki środowiskowe (zaniedbanie wychowawcze rodziców).
Profilaktyka:
poradnictwo genetyczne
diagnostyka planetarna
wczesne postępowanie lecznicze (szczepionki)
odp. Środowiska kulturalnego i pedagogicznego
rewalidacja (naprawcze działanie po diagnozie zmierzające do usprawnienia człowieka)
TYFLOPEDAGOGIKA:
Tyflo - ślepy, niewidomy.
Zajmuje się osobami niewidomymi lub niedowidzącymi w wyniku:
uszkodzenia czynności motorycznych gałek ocznych
uszkodzenia czynności optycznych - kierują promienie światła na plamkę żółtą
uszkodzenia czynności wzrokowych - reagowanie i wysyłanie bodźców do potylicy. Składa się z:
Widzenie centralne - widzimy duże i małe różnice, litery. To widzenie plamką żółtą. Sprawność określamy poprzez ostrość wzroku. Jeżeli dwa punkty maksymalnie zbliżamy a widzimy różnice to znaczy, że jest dobrze.
Widzenie obwodowe - widzimy przedmioty duże i bardzo duże, będące w ruchu, zjawiska. Zapewnia orientację przestrzenną.
Widzenie stereoskopowe - obuoczne - widzimy przedmioty jako bryły, trójwymiarowo.
Widzenie barw.
Widzenie nocne.
Czynności percepcyjne - interpretacja. Powstają wrażenia i spostrzeżenia zjawisk przedmiotów.
Wzrok jest konieczny do zdobywania informacji i wiedzy. Do czynności podstawowych. Orientacji przestrzennej, samodzielnego poruszania, pracy zawodowej. Do udziału w życiu społecznym, i do rekreacji, wzmaga wrażenia estetyczne.
Uszkodzenia: czynniki:
Wewnętrzne, genetyczne, wrodzone, np. konflikt serologiczny
Zewnętrzne, urazowe, mechaniczne.
Trwałe uszkodzenie wzroku nazywamy defektem wzroku.
Uszkodzenie widzenia:
Centralnego: ma miejsce gdy człowiek nie widzi przedmiotów z pełniej odległości (0,07 z odległości 5 cm trzeba dostrzec różnice; 1m z odległości 3m; 1,75mm z odległości 5cm; 29 cm z odległości 1000 cm - miary badania). Jeżeli jest problem, brak ostrości wzrok bada się wówczas tablicami Sellena. Wada wyrażana jest w ułamku dziesiętnym: stosunek odległości z jakiej się widzi do tego z jakiej się wodzi. Kategorie:
Wzrok normalny, ostrość poniżej 0,3
Słabo wzroczność, od 0,3 do 0,05
Ślepota, zniesienie widzenia od 0,02 do 0,05. Może mieć miejsce poczucie światła, ale nie pozwala to widzieć i realizować funkcji związanych ze wzrokiem.
Uszkodzenie widzenia trójwymiarowego.
Uszkodzenia widzenia nocnego.
Uszkodzenie widzenia barw.
Obwodowego: ma miejsce ograniczenie i ubytek pola widzenia. Normalnie w poziomie widzi się 150 stopni, w pionie 120 stopni, płaszczyzna - 200 stopni. Wyróżniamy uszkodzenie:
Koncentryczne - średnica 120 stopni i mniej (niewielkie)
Umiarkowane - 60 stopni i mniej
Znaczne - 20 stopni i mniej
Głębokie - 5 stopni i mniej
Widzenie lunetowe (jak przez dziurkę od klucza)
Postać tzw. mroczków.
Wszystko to ogranicza możliwość dostrzegania liter, barw, orientacji przestrzennej.
Światowa Organizacja Zdrowia uważa za
osoby niewidome całkowicie te których ostrość widzenia wynosi: 0 - 0,05, a pole widzenia wynosi poniżej 20 stopni. Niewidome - nie widzą od urodzenia.
słabo widzące - ostrość od 0,06 do 0,3.
Osoby ociemniałe - straciły wzrok po 3 roku życia.
Definicja zawodowa - osoba niewidoma, to osoba która w pracy zawodowej bazuje na pozostałych zmysłach. Sprawność wzroku jest zbyt niska do funkcji kontrolującej i kierującej przy wykonywaniu poszczególnych czynności w pracy.
Dziecko niewidzące - w nauce bazuje na piśmie Brajla.
Dziecko słabo widzące - ma ustabilizowany stan wzroku, możliwe są niektóre czynności.
Zdolność do nauki i pracy osób niewidzących:
Osoba niewidoma ma problem w trzech procesach: orientacji, podejmowania decyzji, działania.
Kompensacja zmysłów - „oczami” jest zmysł: dotyku, słuchu, węchu. Nigdy jednak nie osiągnie się pełnego zastąpienia wzroku. Takie osoby nie mogą korzystać z metod wizualnych w nauczaniu. Podstawową jest demonstracja ruchów składających się na daną czynność, operację. Musi być oparta na zastosowaniu metody werbalnej (wyjaśnienie słowne). Stosuje się metody oparte na dotyku, na zmyśle kinetycznym.
Dla niewidomych odpowiednie są zawody o charakterze umysłowym: prawnik, masażysta, pracownik kultury, pracownik administracyjny, telefonista, artysta, śpiewak, rehabilitant (dzieci z porażeniem mózgowym), dziennikarz, informatyk, tłumacz, stroiciel fortepianów.
O charakterze fizycznym: producent szczotek, na taśmie produkcyjnej, dziewiarz, tokarz.
Zdolności do nauki i pracy osób słabo widzących:
Ma miejsce proces orientacji, spostrzegania małych przedmiotów, ujmowania różnic i stosunków przestrzennych. Występują zaburzenia koordynacji. Lokomocja - styl chodzenia koguci. Sprawność motoryczna znacznie obniżona - ruchy wykonywane są wolno, co wpływa na proces działania.
Te osoby mogą w nauczaniu korzystać z metod dostępnych osobom widzącym, dzięki korekcji wzroku, np. okulary.
Osoby które ślepotę odziedziczyły na wskutek uszkodzenia kory mózgowej - odczuwają tego wpływ na rozwój umysłowy, poziom intelektualny. Rozwój psychologiczny jest specyficzny.
U osób ociemniałych ważna jest przyczyna utraty wzroku (kora mózgowa nie jest uszkodzona), ma miejsce szok psychiczny, cierpienie psychiczne, konieczne jest wytworzenie nowych struktur poznawczych, jest to wysiłek zarówno psychiczny jak i fizyczny.
Ograniczenie w ruchu i orientacji przestrzennej. Rozwój fizyczny - specyficzny, brak pobudzenia do działania przez bodźce wzrokowe - bierność fizyczna, co prowadzi do otyłości. Styl życia staje się statyczny. Taka osoba musi wykonać wiele czynności by zdobyć informacje o świecie.
Rzeczywistością niedostępną staje się świat barw, przestrzenność świata. Wyobraźnia ograniczona.
Maria Grzegorzewska:
Słowo dla osób niewidomych to przewodnik w orientacji przestrzennej, w procesie poznawczym i komunikowaniu się między ludźmi.
Słowo kompensuje nieuchwytne spostrzeżenia wzrokowe w zdobywaniu wiedzy teoretycznej.
Schefler - uważał zmysł wzroku za najważniejszy. Bez niego ograniczona są takie przestrzenie jak: estetyka, dostęp do przyjemności życiowych, ograniczone są czynności samoobsługowe i możliwość rozwijania własnej osobowości.
Dzieci niewidome mają takie same potrzeby psychiczne, a nawet więcej szczególną potrzebę nowych wrażeń.
Sytuacja emocjonalna wpływa na rozwój emocji i społeczny:
Społeczeństwo może przyjąć postawę nadmiernej troskliwości, aż do postawy niechęci, drwiny, braku akceptacji. Wówczas obraz siebie takiej osoby jest zachwiany, brak poczucia wartości swojego istnienia, stąd postawa izolacji od społeczeństwa, zniechęcenie.
Rewalidacja - podstawowe działanie polega na dostrzeżeniu potrzeb psychicznych, mobilizacja do przezwyciężenia trudności. Metody: ośrodki pracy, podejście ma być całościowe. Dla młodszych dzieci metody aktywizujące wielostronnie, ćwiczenia kompensacyjne - dotyk w formie zabawy (wykorzystanie pozostałych zmysłów). Bogacenie słownika.
Surdopedagogika
Integracja społeczna (Kasia)
Historia - eliminacja, segregacja.
Współcześnie - podkreśla się prawo do rozwoju, nauki w instytucjach, zakładach, placówkach. II WŚ - integracja.
Postawy:
pozytywne, akceptacja - życzliwość, szacunek, akceptacja, adekwatna ocena pozytywnych zachowań.
negatywne, odtrącenie, odrzucenie - obojętność, wrogość, izolacja, uczuciowa niechęć.
+ ambiwalentne
Działania integracyjne:
Osoby młodsze są łatwiej akceptowane:
15 % ma postawę negatywną, izolacyjną wobec niepełnosprawnych, upośledzonych. Uważają je za ciężar dla innych. Unikają kontaktu z niepełnosprawnymi.
25% ma postawę pozytywną, dzięki osobistemu kontaktowi z takimi osobami. Uważają że mogą one być pozytywne dla otoczenia.
60% ma postawę pośrednią, uzależnioną od stopnia i rodzaju upośledzenia oraz wieku.
Działania: programy oświatowe. Poruszanie tej problematyki w mediach - filmy dokumentalne, w sztukach teatralnych.
Integracja pedagogiczna - zaspokajanie różnych elementarnych potrzeb; korzystanie ze zdobyczy cywilizacyjnych.
Szkodzi nadopiekuńczość matek, brak akceptacji dziecka. Ważna jest rola rodzeństwa. Należy przełamywać bariery i pokazywać się z osobami niepełnosprawnymi. Uważać na kreowany obraz w mediach, bo osoba niepełnosprawna kojarzy się z działalnością charytatywną, pokazywane są jako ofiary losu, potrzebujące pomocy, w filmach i bajkach są czarnymi charakterami.
Należy tym osobom pozwolić uczestniczyć w naszym życiu. Trzeba zburzyć stereotypy w naszej mentalności.
Integracja szkolna:
Ważne jest przebywanie w gronie rodziny, osób zdrowych, w sadowisku szkolnym.
W sytuacjach wychowawczych środki specjalne stosuje się według potrzeby.
Formy kształcenia integracyjnego:
Integracja pozorna - uczęszczanie do zwykłych klas.
Integracja funkcjonalna - uczęszczanie do zwykłych klas + potrzeby.
Klasy specjalne w szkołach.
Koncepcje:
Integracja pełna - wychowanie i nauczanie ma miejsce w naturalnym środowisku, tworzymy warunki do rozwoju.
Integracja niepełna - modyfikowanie procesu rewalidacyjnego w istniejących placówkach.
Integracja - ważne jest przygotowanie osoby niepełnosprawnej, świadomość możliwości i ograniczeń, umiejętność zachowania, kontakt nauczyciela z rodzicami i placówką. Cala kadra musi współpracować. Muszą być korzystne warunki do nauki. Materiał zaś dostosowany do ucznia, jego możliwości.
Zasady integracji:
Akceptacja klasy - nie można innym dzieciom narzucać.
Uczestniczy cała szkoła.
Wszyscy się jej uczą.
Zaczyna się w sercu.
Wszyscy mają do niej dostęp - dla dzieci zdrowych to bodziec, wzrost motywacji, wiara we własne siły. Uczą się akceptacji, tolerancji, empatii, odpowiedzialności.
Ilość dzieci w klasie integracyjnej wynosi 15-20, z czego 3-5 ma niepełnosprawność.
Klasę prowadzi nauczyciel wraz z nauczycielem wspomagającym.
Mam miejsce odpowiedni dobór metod, temat ten sam, program ten sam dla wszystkich dzieci.
Kluczem do sukcesu jest integracja przedszkolna, gdy wśród dzieci nie ma uprzedzeń, wszyscy się wspólnie bawi, to tzw. 2 poziom. 1 poziom stanowi integracja w rodzinie, w środowisku życia, sąsiedzka. 3 poziom to szkoła… itd.
Należy dostrzegać potrzeby osób niepełnosprawnych. Pomóc im odnaleźć miejsce w społeczeństwie, przygotować ich do zawodu by pełnili role społeczne. Powinni odczuwać satysfakcję i efektywność. Mają prawo do aktywności w życiu społecznym.
Pedagogika terapeutyczna
Pedagogika terapeutyczna - zajmuje się osobami przewlekle chorymi oraz osobami z uszkodzonym narządem ruchu (anatomicznie- kręgosłup kończyny układ nerwowy).
Typu ruchu:
Lokomocyjny - wykonywany przy pomocy kończyn dolnych - koordynacja wzrokowo-ruchowa. Orientacja przestrzenna. Przemieszczanie się, chodzenie, bieganie, skakanie, stanie.
Manipulacyjny - wykonywany przy pomocy kończyn górnych. Prawidłowość, szybkość, dokładność, siła, płynność, koordynacja.
Te uchy to tzw. czynności motoryczne człowieka. Mogą one ulec uszkodzeniu. Najczęściej występujące uszkodzenia:
Braki w anatomicznej strukturze narządu ruchu - uszkodzenia i braki kości i mięśni kończyn, które są spowodowane uszkodzeniem mechanicznym- amputacjami, urazami. Mogą mieć różny zakres, węższy- dotyczy palca, podudzia lub szerszy- dotyczy uszkodzenia obu kończyn górnych i/lub dolnych.
Zaburzenia czynności motorycznych przy nienaruszonej anatomicznej budowie kończyn - porażenia (paraliż i bezwład) - całkowite zniesienie ruchów czynnych w mięśniach na skutek uszkodzenia układu nerwowego. Niedowład - częściowe zniesienie czynności ruchowej (osłabienie sił, spowolnienie ruchów - skutek uszkodzenia układu nerwowego).
Deformacje - wady w anatomicznej strukturze narządów (kształt, długość, ilość elementów). Dzielimy:
brak części narządu (palca, dłoni, …)
dodatkowa część narządu (dodatkowy palec…)
nieprawidłowo ukształtowany narząd (zbyt długa/krótka ręka, płaskostopie, skrzywienia kręgosłupa-skolioza, garb)
rezultaty schorzeń lub urazów (przykurcze mięśniowe, zanik mięśni, zesztywnienie stawów).
Przyczyny:
Genetyczne wrodzone.
Wpływ szkodliwych czynników w pierwszym trymestrze ciąży na płód dziecka - choroby matki (grypa, angina), związki toksyczne (metale ciężkie, zatrucia chemiczne, alkohol).
Choroby powodujące uszkodzenia ruchu - dziecięce porażenie mózgowe, choroba Haidnego -Medina (uszkodzenie stawu biodrowego), gruźlica kości, stwardnienie rozsiane, Parkinson, choroby reumatoidalne, przykurcze mięśniowe, choroby których nie można zdiagnozować.
Charakterystyka osób: takie osoby mają ograniczone czynności manipulacyjne, więc mają trudności w pracy, domu, w czasie rekreacji. To wpływa na ich życie codzienne. Poruszanie się to wielki problem wymagający wielkiego wysiłku fizycznego (przeciążenie, przemęczenie) i psychicznego (osoba niepełnosprawna musi pokonać psychiczne skutki niepełnosprawności). Ma do pomocy urządzenia, które ją usprawniają - protezy, wózki inwalidzkie, zabiegi medyczne, gorsety ortopedyczne, kule.
Jeżeli chodzi o zdolność do nauki i pracy, osoby niepełnosprawne mogą uczestniczyć w zajęciach szkolnych, trudności związane są tylko z przemieszczaniem.
Niepełnosprawność złożona (sprzężona) - 2 lub więcej typów niepełnosprawności jednocześnie.
os. głucho-niewidoma (problem genetyczny)
os. niewidoma upośledzona umysłowo (uszkodzenie kory mózgowej)
os. ociemniała z powodu cukrzycy
os. ociemniała z uszkodzonym narządem ruchu (działania wojenne)
os. głuche upośledzone umysłowo
os. głuchonieme z przewlekłymi schorzeniami układu oddechowego
os. z uszkodzonym narządem ruchu i zaburzeniami psychicznymi (wylew)
os. przewlekle chora z różnego typu schorzeniami narządów wewnętrznych (układu nerwowego, trawiennego, krążenie).
Choroba przewlekła - powoduje zmiany biologiczne i psychiczne w działalności człowieka. Obniżenie wydolności fizjologicznej człowieka. Stałe dolegliwości. Na przykład w przypadku nadczynności tarczycy nadpobudliwość ruchowa, emocjonalna i z drugiej strony niezadowolenie, uprzedzenie, wycofanie z życia codziennego. Choroba ma działanie frustrujące, potrzeby człowieka są niezaspokojone, przyjmuje postawę obronną (mechanizmy obronne).
Pedagogika terapeutyczna zajmuje się osobami wyizolowanymi ze środowiska na skutek choroby przewlekłej lub upośledzenia narządu ruchu. Odsetek chorych osób wzrasta w społeczeństwie.
Cele:
ochrona osoby chorej przed skutkami psychicznymi
współdziałanie w terapii medycznej
udzielanie pomocy przy zaakceptowaniu sytuacji
zabezpieczenie podstawowych potrzeb biologicznych i psychiczno-społecznych (komunikowania się, przebywania wśród rówieśników)
zabezpieczenie rehabilitacji i rewalidacji
udzielanie pomocy po opuszczeniu zakładu leczniczego (przy szukaniu swego miejsca w społeczeństwie, układania priorytetów życiowych, zwalczanie mechanizmów obronnych-wycofania)
Rodzaje terapii w pedagogice terapeutycznej:
odciążająca - spoczynkowa (odciążyć, aby siły gromadzone były do walki z chorobą a nie z problemami środowiskowymi)
uczynniająca - zdynamizowanie czynności psychomotorycznych
Pedagogika resocjalizacyjna
Dotyczy osób społecznie niedostosowanych, mających problemy z akceptacją norm moralnych ogólnie przyjętych przez społeczeństwo.
Choroby psychiczne: (to coś innego od upośledzenia umysłowego)
Psychopatia - zaburzenia osobowości (sfera uczuć i dążeń człowieka) - niemożność spełniania życia rodzinnego, społecznego człowieka. U podstaw zmian psychopatycznych nie stoją zaburzenia mózgu, nie ma podłoża fizjologicznego. Etiologia jest nieokreślona.
Charakteropatia - zaburzenia osobowościowe, temperamentu, charakteru - podłoże ma fizjologiczne uszkodzenie mózgu.
Nerwice, neurozy - lęki, drażliwość, trudność w skupieniu uwagi, niepanowanie nad łaknieniem i popędem seksualnym. Do tego dochodzą objawy somatyczne - bóle brzucha, Glowy, duszności, przyśpieszone bicie serca. Nerwica może być: lękowa, histeryczna, natręctw, depresji.
Psychozy - zaburzenia psychiczne w zakresie myślenia, świadomości, woli, intelektu, uczuć, działania. Objawy: zaburzenia w zakresie procesów poznawczych- halucynacje, urojenia, natręctwa, rozkojarzenie, mylenie pojęć, amnezja, konfabulacje-zmyślanie. Procesy emocjonalne są zaburzone, zaburzenie nastrojów, zobojętnienie uczuciowe, fobie-klaustrofobie, fobia szkolna. Zaburzenia aktywności- negatywizm w podejściu do życia. Depersonalizacja - odczuwanie nierealności własnych przeżyć. Autyzm. Zamoczenie, wyłączenie przytomności.
Stany chorobowe w psychozie:
początek - przebieg - zejście (przez 1.wyzdrowienie, 2.tarwały defekt)
Schizofrenia - uszkodzenie struktur osobowościowych, zaburzenie życia emocjonalnego, myślenia, otępienie uczuciowe - autyzm lub halucynacje, urojenia, rozkojarzenie.
Psychoza maniakalno-depresyjna (zaburzenia nastroju).
Paranoja - zaburzenie myślenia, błędne sądy pochodzenia chorobowego (nieadekwatne osądzanie rzeczy).
Wspólnota ARKA
Dla wspólnoty ważne są wartości: miłość nieprzyjaciół, szacunek i otwartość na „inność” drugiej osoby, przebaczenie, komunikacja międzyludzka, prawda - stanięcie w prawdzie - prawda tworzy wspólnotę.
Duchowość człowieka + bycie kompetentnym = pełnienie określonej funkcji we wspólnocie.
Misyjność wspólnoty - polega na głoszeniu Ewangelii, charakteryzuje się otwartością.
Zaangażowanie we wspólnotę prowadzi do urzeczywistnienie pewne wartości.
to pozwala czuć się wolnym. Decyduje o mojej wolności, pozwala być osobą kompetentną, komunikatywną, przebaczającą.
To wspólnota oparta na wartościach ewangelijnych (uosobienie JCh).
Z INTERNETU
Czym jest upośledzenie umysłowe
Chcąc mówić o upośledzeniu umysłowym, musimy przed wszystkim wiedzieć co oznacza pojęcie niepełnosprawność, która jest jednym z ważniejszych problemów współczesnego świata. Wynika to z powszechności i rozmiaru tego zjawiska. Ponad 650 milionów osób na świecie jest niepełnosprawnych w następstwie psychicznych, fizycznych oraz sensorycznych niesprawności. Stanowi to około 10% całej populacji. Wg narodowego spisu powszechnego przeprowadzonego w 2002 roku, liczba osób niepełnosprawnych w Polsce to 5.456,7 tys., co stanowi 14,3 procent ludności kraju. Oznacza to, że co siódmy mieszkaniec naszego kraju jest osobą niepełnosprawną lub za taką się uważa. Ludziom tym należą się równe szanse oraz takie same prawa, jakie posiadają pozostali członkowie społeczeństwa.
Z niepełnosprawnością fizyczną wiąże się ponadto zazwyczaj tzw. niepełnosprawność społeczna, czyli niemożność pełnego funkcjonowania w społeczeństwie. Rok 2003 ogłoszony był rokiem niepełnosprawnych.
Podejmując się próby zdefiniowania pojęcia niepełnosprawności, można by powiedzieć, że jest to długotrwały stan, w którym występują pewne ograniczenia w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka. Ograniczenia te spowodowane są na skutek obniżenia sprawności funkcji fizycznych lub psychicznych. Jest to także uszkodzenie, czyli utrata lub wada psychiczna, fizjologiczna, anatomiczna struktury organizmu. Utrata ta może być całkowita, częściowa, trwała lub okresowa, wrodzona lub nabyta, ustabilizowana lub progresywna. Definicja niepełnosprawności jest bardzo płynna i nie daje się jasno sprecyzować. W życiu każdego człowieka pojawiają się momenty mniejszych lub większych możliwości czy też ograniczeń fizycznych. To, co obecnie jest dla nas łatwo dostępne, za kilka lat może być barierą nie do pokonania. Pomijając dysfunkcje z powodów nieszczęśliwych wypadków, jest wiele przyczyn pogłębiania się wraz z wiekiem niepełnosprawności i dysfunkcji. Wbrew obiegowym opiniom, niepełnosprawność jest brakiem przystosowania funkcji danego organizmu do warunków, w jakich się znajduje.
Zgodnie z definicją sformułowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO): Osoba niepełnosprawna to osoba, u której istotne uszkodzenia i obniżenie sprawności funkcjonowania organizmu powodują uniemożliwienie, utrudnienie lub ograniczenie sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie, biorąc pod uwagę takie czynniki jak płeć, wiek oraz czynniki zewnętrzne. Poszukiwanie więc wspólnego mianownika i optymalne kształtowanie środowiska człowieka w zakresie dostępności jest jak najbardziej oczywistą sprawą. Jednak ze względu na naszą różnorodność kulturową i etniczną oraz postrzeganie człowieka jako jednostki niepowtarzalnej, nie ma rozwiązań idealnych. Toteż etykietę "niepełnosprawny" możemy otrzymać w każdym momencie i na każdym etapie naszego życia. Wyróżnia się trzy główne rodzaje dysfunkcji:
fizyczne,
umysłowo-psychiczne,
pozostałe i bliżej nieokreślone.
Poza wyżej wymienionymi są jeszcze sprzężone schorzenia psychofizyczne określające znaczny stopień niepełnosprawności. Inny podział charakteryzujący osoby niepełnosprawne uwzględnia rodzaj ich niepełnosprawności.
Wyróżniamy następujące rodzaje niepełnosprawności:
1. Obniżona sprawność sensoryczna (zmysłowa) - brak, uszkodzenie lub zaburzenie funkcji analizatorów zmysłowych (są to m.in. osoby niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące, z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej)
2. Obniżona sprawność intelektualna - upośledzenie umysłowe, demencja starcza
3. Obniżona sprawność funkcjonowania społecznego - zaburzenia równowagi nerwowej, emocjonalnej oraz zdrowia psychicznego
4. Obniżona sprawność komunikowania się - utrudniony kontakt słowny (zaburzenia mowy, autyzm, jąkanie się)
5. Obniżona sprawność ruchowa - osoby z dysfunkcją narządu ruchu (wrodzoną lub nabytą)
6. Mózgowe porażenie dziecięce
7. Obniżona sprawność psychofizyczna z powodu chorób somatycznych - np. nowotwory, guz mózgu, cukrzyca, rak)
Najczęstsze przyczyny niepełnosprawności to:
1. Wady wrodzone
2. Choroby przewlekłe (80%)
3. Nagłe - wypadki, urazy, zatrucia
Według ustawy o pomocy społecznej niepełnosprawność oznacza niezdolność do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych albo zaliczenie do grupy inwalidów lub legitymowanie się stopniem niepełnosprawności w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Wyróżnia się tu ponadto:
Inwalidztwo - częściowa niezdolność do wykonywania pracy zawodowej, spowodowana długotrwałym lub trwałym naruszeniem sprawności organizmu. O inwalidztwie mówi się, gdy choroba trwa powyżej sześciu miesięcy.
Kalectwo - niedorozwój, brak lub nieodwracalne uszkodzenie narządu lub części ciała (trwałe uszkodzenie organizmu). Może, ale nie musi spowodować zmniejszenia lub utraty zdolności do pracy zawodowej.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadza następujące pojęcia niepełnosprawności, uwzględniając stan zdrowia człowieka:
Niesprawność (impariment) - każda utrata sprawności lub nieprawidłowość w budowie czy funkcjonowaniu organizmu pod względem psychologicznym, psychofizycznym lub anatomicznym;
Niepełnosprawność (disability) - każde ograniczenie bądź niemożność (wynikające z niesprawności) prowadzenia aktywnego życia w sposób lub zakresie uznawanym zaypowe dla człowieka;
Ograniczenia w pełnieniu ról społecznych (handicap) - ułomność określonej osoby wynikająca z niesprawności lub niepełnosprawności, ograniczająca lub uniemożliwiająca pełną realizację roli społecznej odpowiadającej wiekowi, płci oraz zgodnej ze społecznymi i kulturowymi uwarunkowaniami.
Społeczny kontekst tematyki niepełnosprawności został omówiony w Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (International Classification of Functioning, Disability and Health - ICF), przyjętej podczas Światowego Zgromadzenia na rzecz Zdrowia (World Health Assembly) w 2001 roku. Dokument ten podkreśla, że niepełnosprawność dotyczy całej ludzkości, nie można obarczać problemami związanymi z niepełnosprawnością mniejszości społecznych - każdy człowiek może doświadczyć pogorszenia stanu zdrowia i stać się osoba niepełnosprawną.
Ogólna charakterystyka upośledzenia umysłowego
Pojęcie upośledzenia umysłowego jest bardzo szerokie zarówno ze względu na zróżnicowane stopnie upośledzenia, które obejmuje zaburzenia sprawności motorycznej, zaburzenia zachowania, zaburzenia somatyczne, motywacji, emocjonalności, uwagi, pamięci, myślenia.
Upośledzenie umysłowe odnosi się nie tylko do sfery poznawczej człowieka, ale obejmuje całą jego osobowość. Obok terminu upośledzenie umysłowe używa się również określeń : "niedorozwój umysłowy", "osłabienie sprawności psychicznej" lub "opóźnienie rozwoju umysłowego".
W literaturze specjalistycznej używany jest termin "oligofrenia", zwłaszcza w zastosowaniu do różnicowania tej formy upośledzenia umysłowego, z jaką pedagogika specjalna ma przede wszystkim do czynienia (globalny deficyt powstały we wczesnych stadiach rozwojowych) od tzw. demencji (otępienia), która jest skutkiem choroby nabytej w ciągu życia i stanowi nieodwracalne uwstecznienie rozwoju.
Kryteria upośledzenia umysłowego:
1. Kryterium kliniczno - medyczne - "oligofrenią, czyli niedorozwojem umysłowym, nazywamy wrodzone oraz istniejące od wczesnego dzieciństwa obniżenie zdolności rozwoju intelektualnego uniemożliwiające lub opóźniające naukę szkolną." (Korzeniowski 1969).
2. Kryterium praktyczne - niedorozwój umysłowy włącza do zaburzeń psychicznych, wyróżniając jego dwie kategorie :
znaczne obniżenie sprawności umysłowej
obniżenie sprawności umysłowej.
3. Kryterium psychologiczno - społeczne - niedorozwój umysłowy określa jako stan, w którym umysł nie osiągnął normalnego rozwoju biorąc pod uwagę :
a.
ocenę wyników w nauce
inteligencję
przystosowanie biologiczno - społeczne (A.F. Tredgold)
b.
niedojrzałość społeczną
niską sprawność umysłową
opóźnienie rozwojowe
zahamowanie
pochodzenie konstytucjonalne
nieodwracalność upośledzenia (E. Doll)
c.
kryterium psychologiczne - poziom uwagi i mowy
kryterium ewolucyjne - porównywanie poziomu rozwoju umysłowego dziecka niedorozwiniętego z dzieckiem normalnym
kryterium społeczne - mierzące stopień przystosowania jednostki (Mazurkiewicz 1968 )
d.
nieadekwatne społeczne przystosowanie się
zmniejszoną zdolność uczenia się
powolne tempo dojrzewania (Ch. Skiner).
Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Zdrowia uchwaliło w 1968 roku podział upośledzenia umysłowego oparty na ilorazie inteligencji i jako podstawę przyjęto 100, o odchyleniu standardowym 16 punktów, a przy jej ustaleniu przyjęto liczbę odchyleń standardowych, o którą iloraz inteligencji różni się od średniej.
Stąd przyjęto podział czterostopniowy :
upośledzenie umysłowe lekkie - I.I. 52 - 67
upośledzenie umysłowe umiarkowane - I.I. 36 - 51
upośledzenie umysłowe znaczne - I.I. 20 - 35
upośledzenie umysłowe głębokie - I.I. 0 - 19
Upośledzenie umysłowe jest stanem, a nie chorobą.
PRZYCZYNY UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO
Pojęcie upośledzenia umysłowego jest szerokie, wiele jest przyczyn, które je spowodowały. Do najbardziej oczywistych należą te, które związane są z warunkami wewnętrznymi dziecka, tj. :
· nieprawidłowe geny,
· anatomiczne wady rozwojowe,
· zaburzenia endokrynologiczne,
· choroby zakaźne i układu nerwowego,
· urazy w życiu płodowym i poza nim i inne oraz te przyczyny, które nie tyle powodują upośledzenie umysłowe w ścisłym tego słowa znaczeniu ile, wywołują objawy obniżenia sprawności intelektualnych i dają ( mylny ) obraz upośledzenia.
Wymienić tu trzeba czynniki takie jak :
a. szkodliwy wpływ środowiska społeczno - kulturowego niedowartościowanego fizycznie lub psychicznie ( np. sytuacje stresowe, zaniedbanie środowiskowe, wyizolowanie itp.),
b. obniżenie sprawności intelektualnych z powodu występujących zaburzeń w analizatorze słuchu czy wzroku oraz narządach ruchu.
Upośledzenie umysłowe spowodowane jest pewnymi organicznymi i funkcjonalnymi zmianami w mózgu, zwłaszcza w korze mózgowej :
1. Pierwotne przyczyny upośledzenia umysłowego wywołane są przez czynniki genetyczne. Rodzice przekazują nieprawidłowe lub uszkodzone geny i chromosomy, powodujące, że embrion i płód nie rozwijają się normalnie - w konsekwencji dziecko rodzi się upośledzone umysłowo. Jest to najczęstsza przyczyna upośledzenia.
a. postacie upośledzenia umysłowego, które są związane z nieprawidłościami genów to różne tzw. tryby dziedziczenia :
§ dominujący, gdy jednostka otrzymuje gen chorobowy tylko od jednego z rodziców,
§ recesywny, gdy oboje z rodziców są nosicielami chorobowego genu.
b. do grupy powodującej uszkodzenie komórek rozrodczych (plemników i komórek jajowych) należą różne rodzaje aberracji chromosomów ( nie sprzężonych z płcią, tzw. autosomalnych oraz sprzężonych z płcią chromosomów X i Y). Normalny człowiek ma 46 chromosomów autosomalnych ( 22 takie same u kobiet i mężczyzn) plus 1 parę chromosomów płciowych : kobieta XX, mężczyzna XY. Aberracje mogą polegać na zwiększonej liczbie w poszczególnych parach chromosomów, albo na nietypowym ich kształcie. Do aberracji zwiększonej liczby chromosomów należy np. : znany syndrom Downa tzw. trisomia chromosomu 21 (w którym zamiast 2 występują 3 chromosomy).
c. trzecim rodzajem przyczyn upośledzenia umysłowego są defekty metaboliczne. W anomaliach tego typu zachodzi brak takiego czy innego enzymu, który jest niezbędny do pewnego typu reakcji chemicznej. Są one najczęściej uwarunkowane genetycznie.
Wyróżniamy tu trzy anomalie :
§ w zakresie przemiany białkowej (np. fenyloketonuria),
§ tłuszczowej (np. choroba gargolizm, mikrocefalia, hydrocefalia),
§ cukru i inne wciąż jeszcze wykrywane.
Innymi czynnikami zmian w organizmie, które mogą wpływać na wytworzenie się upośledzenia umysłowego, są anatomiczne zmiany mózgu (zaniki płatowe, dziurawość mózgu, porowatość mózgu itd.) i inne zaburzenia rozwojowe (np. brak jąder komórkowych lub części mózgu).
Wady rozwojowe są wynikiem zatrzymania lub nieprawidłowego kształtowania się struktur mózgu. Jeśli wystąpią wtedy, gdy jest on już uformowany, zmiany te noszą nazwę mózgowego porażenia dziecięcego.
2. Wtórne przyczyny upośledzenia to te, które mają wpływ na korę mózgową :
a. Przed urodzeniem dziecka :
§ leki przyjmowane przez matkę w czasie ciąży (środki nasenne, podniecające, odurzające),
§ przebyte przez nią choroby wirusowe (w I kwartale ciąży - różyczka, odra, ospa wietrzna, półpasiec, świnka, a w późniejszym zaś okresie kiła wrodzona i inne),
§ warunki fizyczne matki (niedożywienie, brak witamin),
§ warunki psychoafektywne matki (przeżycia ciężarnej, niechętny stosunek do dziecka w tym okresie, cięższe konflikty małżeńskie - separacje, rozwody),
§ alkoholizm i narkomania matki,
§ konflikty serologiczne,
§ uszkodzenia chemiczne, mechaniczne i radiacyjne,
§ niedostateczne działalność biologiczna bardzo młodych matek lub wyczerpanie sił matek starszych.
b. W czasie porodu dziecka :
§ urazy związane z porodem (np. zgniecenie kleszczami czaszki noworodka),
§ niedotlenienie - przy zbyt długo trwającym porodzie,
§ zbyt szybka zmiana ciśnienia - przy zbyt szybkim porodzie.
c. Po urodzeniu dziecka :
§ do uszkodzeń infekcyjnych układu nerwowego po urodzeniu należy nagminne zapalenie opon mózgowych lub mózgu, których konsekwencją może być uszkodzenie kory mózgowej powodujące zahamowanie dalszego rozwoju umysłowego dziecka. Kora mózgowa może także ulec uszkodzeniu na wskutek urazów fizycznych.
Do przyczyn upośledzenia, występujących po urodzeniu dziecka należą także ciężkie zaburzenia metabolizmu i niekorzystne warunki psychospołecznego rozwoju dziecka.
CHARAKTERYSTYKA UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO (FUNKCJONOWANIE SPOŁECZNE, INTELEKTUALNE, PSYCHICZNE, SOMATYCZNE).
Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim ( I.I. 52 - 67 ).
Osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim charakteryzują się najłagodniejszą formą niedorozwoju umysłowego. Niedorozwojowi ulegają u nich przede wszystkim czynności poznawcze, takie jak : spostrzeganie, uwaga, wyobraźnia, pamięć, myślenie i orientacja społeczna. Osoby te spostrzegają wolniej, mniej dokładnie i w węższym zakresie. Posiadają słabszą pamięć, ich wyobrażenia są mniej dokładne. Nie rozumieją wielu słów, zwłaszcza określających przedmioty oraz bardzo złożonych i skomplikowanych zjawisk. Mają trudności w wyrażaniu swoich myśli i rozumieniu wypowiedzi innych osób. Często nie potrafią wykrywać istotnych różnic i podobieństw między przedmiotami. Powoduje to u nich trudności w wydawaniu sądów i wyciąganiu wniosków.
Według Suchariewej u osób upośledzonych w stopniu lekkim spostrzegawczość jest zasadniczo w normie. Jednostka z tego rodzaju defektem posiada wolny tok spostrzegania, spostrzeżenia są niesprecyzowane; posiada trudności z wyróżnianiem istotnych szczegółów. Zachowuje zdolność do percepcji muzyki.
Uwaga dowolna jest dobrze skoncentrowana na materiale konkretnym. Jednostka krótko i słabo koncentruje się na treściach abstrakcyjnych, trudnych do zrozumienia, ma ograniczony czas uwagi.
Posiada dobrą pamięć mechaniczną ( zdarzają się czasami przypadki wybitnej "pamięci fotograficznej"). Osoba z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim posiada natomiast słabą pamięć logiczna i dowolną. Uczy się bez zrozumienia, posiada wolne tempo uczenia się. Zapamiętuje piosenki i wiersze.
Mowa rozwija się późno, występują u jednostki częste wady wymowy. Mały zasób słownictwa przyczynia się do trudności z wypowiadaniem myśli, formułowaniem wypowiedzi. Pojedyncze wyrazy wypowiada do 3 roku życia, zdania natomiast miedzy 5 - 6 rokiem życia. Pojawiają się częste agramatyzmy.
Jednostka z tego rodzaju upośledzeniem ma małą samodzielność myślenia.
Dominuje myślenie konkretno - obrazowe nad pojęciowo - słownym. Upośledzone jest abstrahowanie, uogólnianie, porównywanie oraz rozumienie przyczynowo - skutkowe, jak również wnioskowanie i tworzenie pojęć. Dominuje słaby krytycyzm, ograniczona zdolność do samokontroli.
Maksymalny poziom jest następujący : w wieku od 15 do 21 lat osiąga wiek inteligencji równy 8 do 12 lat.
Człowiek z upośledzeniem w stopniu lekkim posiada opóźniony rozwój ruchowy (motoryka): siada pod koniec 1 roku życia, chodzi pod koniec 2 roku życia. Wykazuje brak percepcji ruchów oraz ruchy mało skoordynowane. Jest zdolny opanować w pełni czynności samoobsługowe oraz czynności zawodowe i dobrze je wykonywać.
Biorąc pod uwagę procesy emocjonalno - motywacyjne i dojrzałość społeczną, jednostka wykazuje osłabioną kontrolę emocji, popędów, dążeń. Jest zdolna do okazywania uczyć wyższych, wykazuje utrudnione przystosowanie społeczne.
Dziecko z upośledzeniem w stopniu lekkim może uczęszczać do przedszkola masowego lub przedszkola z oddziałami integracyjnymi. Natomiast najkorzystniejszą formą nauczania jest szkoła podstawowa specjalna lub szkoła podstawowa z oddziałami integracyjnymi oraz szkoła zawodowa specjalna. Dorosły może pracować w wyuczonym zawodzie w zwykłych zakładach lub zakładach pracy chronionej.
Według J. Sowy osoby upośledzone w stopniu lekkim nie rozumieją bardziej skomplikowanych zjawisk i sytuacji trudnych, których nie potrafią rozwiązać. Z reguły nie podejmują działań z własnej inicjatywy, lecz starają się naśladować innych. W rozwiązywaniu swoich problemów nie potrafią wykorzystać własnego doświadczenia, lecz stosują metodę prób i błędów. W ich działaniu brak jest planowości, inwencji i samodzielności. Często podejmują działania pod wpływem aktualnego nastroju, emocji, nie przewidując dokładnie skutków swoich decyzji, charakteryzują się niezrównoważeniem emocjonalnym.
Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym
Jednostka upośledzona w stopniu umiarkowanym wykazuje obniżoną sprawność spostrzegania, spostrzega tylko cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych. Wykazuje również trudności w skupieniu uwagi dowolnej, natomiast dobrze koncentruje uwagę przy wykonywaniu prostych czynności mechanicznych i na interesujących przedmiotach. Dominuje uwaga mimowolna. Jednostka wykazuje ograniczony zakres pamięci. Zdarzają się przypadki posiadające dobrą pamięć "fotograficzną". Zachowana jest dobra pamięć mechaniczna. Ogólnie osoba upośledzona w stopniu umiarkowanym wykazuje bardzo wolne tempo uczenia się. Potrafi zapamiętać proste piosenki i wiersze, osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie 15 - 18 sylabowe.
Znacznie opóźniony jest rozwój mowy, pojedyncze wyrazy występują około 5 roku życia, zdania około 7 roku życia. Jednostka posługuje się prostymi zdaniami i występują liczne agramatyzmy. Wymowa jest niewyraźna, wadliwa, wypowiedzi mają ograniczony zasób słownictwa, nie zawierają pojęć abstrakcyjnych.
Słabo rozwinięte jest myślenie pojęciowo - słowne, myślenie ma charakter konkretno - obrazowy. Upośledzone jest rozumowanie przyczynowo - skutkowe. Jednostka wykazuje bardzo wolne tempo i sztywność myślenia, brak samodzielności i zdolności do samokontroli. Pojęcia definiuje poprzez opis przedmiotu i materiału, z którego jest zrobiony i przez zastosowanie oraz wykorzystanie przedmiotu.
Maksymalny poziom rozwoju umysłowego : w wieku 15 lat życia osiąga wiek inteligencji 7 - 8 latka. Poważnie zaburzony i opóźniony jest rozwój ruchowy : siadanie w 2 roku życia, chodzenie w 3 roku życia. Dość dobrze jednostka radzi sobie z czynnościami samoobsługowymi. Może wyuczyć się prostych czynności zawodowych, pod kontrolą i nadzorem może obsługiwać proste urządzenia i maszyny. Wykonuje ruchy małoprecyzyjne i niezgrabne, ma wolne tempo czynności ruchowych.
Osoba z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym ujawnia wrażliwość emocjonalną oraz głębokie przywiązanie do wychowawców. Słabo kontroluje swoje emocje, popędy i dążenia. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to 10 - latek.
Jednostki upośledzone w stopniu umiarkowanym mogą opanować elementy nauki czytania, pisania i liczenia w szkołach życia oraz mogą być przyuczane do wykonywania prostych czynności zawodowych. Mogą pracować pod nadzorem w zakładach pracy chronionej.
Opisując osoby upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym J. Sowa stwierdza: "charakteryzują się one głębszym niedorozwojem umysłowym. Dotyczy to wszelkich procesów poznawczych : spostrzegania, wyobraźni, pamięci, uwagi i myślenia. To ostatnie ma charakter myślenia konkretnego opartego tylko na spostrzeżeniach. Upośledzeniu czynności poznawczych towarzyszą zwykle zaburzenia innych procesów psychicznych. Umiarkowanie upośledzone umysłowo osoby charakteryzują się niskim poziomem rozwoju motorycznego - obniżeniem sprawności manipulacyjnych manipulacyjnych lokomocyjnych. Również ich zachowanie odbiega od ogólnie przyjętych norm.
Wyróżnia się wśród nich dwa typy, a mianowicie typ apatyczny i typ pobudliwy. Ten pierwszy jest flegmatyczny, spokojny, obojętny, nieagresywny, nie sprawiający trudności, dość pracowity (w granicach swoich możliwości). Typ pobudliwy jest niespokojny, dużo mówiący i biegający, przeszkadzający, ze skłonnością do niszczenia wszystkiego co się wokół znajduje. W procesie nauki szkolnej osoby te mogą opanować program (nauka czytania i pisania) w zakresie dwóch klas szkoły specjalnej".
Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym
Osoba upośledzona w stopniu znacznym wykazuje poważnie obniżoną sprawność i szybkość spostrzegania. Spostrzeganie jest niedokładne. Ma trudności w rozpoznawaniu przedmiotów i wyodrębnianiu elementów.
Poważnie zaburzona jest koncentracja uwagi. Koncentruje się tylko na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb lub wyróżniających się np. zdecydowaną barwą. Dominuje uwaga mimowolna, brak jest uwagi dowolnej.
Bardzo znacznie utrudnione jest również zapamiętywanie. Zakres pamięci jest znikomy i mała jest trwałość pamięci. Potrafi zapamiętać tylko najprostsze układy na rytmice. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie 12 sylabowe; 4 cyfry; zapamiętać i wykonać 3 proste polecenia.
Głęboko opóźniony jest rozwój mowy : pojedyncze wyrazy pojawiają się w wieku szkolnym. Często nie buduje zdań, wypowiada się monosylabami lub jednym wyrazem. Niekiedy używa prostych zdań, nie odmienia przez przypadki, mowa jest bełkotliwa i minimalny zasób słownictwa.
Myślenie jest tylko sensoryczno - motoryczne, bardzo słabo rozwinięte w działaniu. Głęboko upośledzone jest myślenie pojęciowo - słowne. Maksymalny poziom rozwoju umysłowego : w wieku 8 - 10 lat osiąga wiek inteligencji równy 3 lat. Osoby dorosłe nie przekraczają poziomu intelektualnego dziecka w wieku 5 - 6 lat.
Głęboko opóźniony jest rozwój ruchowy : siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym. Może przyswoić sobie ruchy niezbędne do wykonywania prostych czynności związanych z samoobsługą - wymaga to jednak dłuższego ćwiczenia. Poważnie upośledzona jest motoryka rąk.
Ograniczone są procesy emocjonalne i dojrzałość społeczna. Osoby z upośledzeniem w stopniu znacznym są zdolne do okazywania uczuć, przywiązania, choć wyrażają je w sposób prymitywny. Nie kontrolują emocji i popędów, są mało samodzielne, realizują proste potrzeby oraz dbają o higienę osobistą. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to : 7 - 8 lat.
Osoby ze znacznym upośledzeniem umysłowym charakteryzują się tak niskim poziomem rozwoju umysłowego, że nauka czytania, pisania, czy liczenia jest całkowicie niemożliwa. Mogą funkcjonować w szkołach życia. Tam potrafią opanować wiele prostych czynności życia codziennego oraz proste prace wchodzące w skład nieskomplikowanych zawodów. Jednostki z takim upośledzeniem nie są zdolne do samodzielnego życia i wymagają opieki osoby drugiej.
Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim
Osoba upośledzona w stopniu głębokim ma bardzo zaburzone procesy orientacyjne. Głęboko zaburzona jest sprawność spostrzegania. W niektórych przypadkach nie udaje się wywołać koncentracji wzroku na przedmiocie. Reaguje głównie na bodźce sygnalizujące pokarm.
W niektórych przypadkach brak jest objawów koncentracji uwagi mimowolnej. Zapamiętywanie i uczenie się jest niemożliwe ( u niektórych jednostek widoczne jedynie w opanowaniu prostych reakcji ruchowych, np. odszukanie schowanego obok osoby przedmiotu ).
Mowa jest niewykształcona. Opanowuje 2 - 3 wyrazy i rozumie kilka prostych poleceń. Nie wykształcone są procesy intelektualne i myślenie. Osoba upośledzona w stopniu głębokim jest zdolna do opanowania chodzenia. Ruchy są automatyczne, stereotypowe, które nie służą wykonaniu czynności.
Biorąc pod uwagę procesy emocjonalno - motywacyjne i dojrzałość społeczną osoby upośledzone w stopniu głębokim zdolne są do wyrażania prostych emocji. Najczęściej jednak występuje brak objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności.
W wyniku długotrwałego ćwiczenia może nauczyć się sygnalizować potrzeby fizjologiczne. Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to 4 lata.
Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu głębokim zwolnione są z obowiązku szkolnego, wymagają stałej opieki i pielęgnacji.
Jak już wcześniej pisałam, jednostki te zdolne są do opanowania pojedynczych czynności w wyniku indywidualnych oddziaływań rehabilitacyjnych. Według J. Sowy wyniki indywidualnych oddziaływań rehabilitacyjnych są na ogół znikome.
Pamiętać należy, iż człowiek jest istotą bardzo złożoną i można go rozważać z różnych punktów widzenia. Ogólnie można powiedzieć, że stanowi on pewną zintegrowaną całość, w której można wyodrębnić elementy fizyczne, psychiczne i społeczne. Jest więc on istotą socjo - psycho - fizyczną.
Dlatego dodatkowymi objawami oligofrenii mogą być anomalie w budowie głowy, twarzy, dysproporcje ciała, zmiany na skórze oraz takie anomalie, jak : zaburzenia wzroku, słuchu i innych zmysłów.
Do chorób i zaburzeń powodujących wyżej wymienione anomalie zaliczyć należy między innymi :
chorobę Burneville `a ( stwardnienie guzowate ) - zaburzenie to cechuje się guzkami występującymi na twarzy, ułożonymi często w kształcie motyla, chociaż niekiedy występują na skórze innych części ciała, towarzyszy mu upośledzenie umysłowe (w około 50% przypadków ) i padaczka, a także tendencja do nowotworów w narządach wewnętrznych (nerki, serce),
chorobę Recklinghausena ( neurofibromatoza ) - powoduje upośledzenie umysłowe ( w około 10 % przypadków ), występuje tendencja do powstawania nerwiakowłókniaków i zmian barwnikowych na skórze,
chorobę Aperta ( akrocefalosyndaktylia ) -zaburzenia budowy kośćca, szczególnie kości czaszki i kończyn oraz zaburzenia rozwoju umysłowego,
małogłowie prawdziwe - zmniejszona objętość czaszki i mózgu, przy zachowanej zazwyczaj proporcji reszty ciała,
fenyloketonurię - dzieci dotknięte tą chorobą na ogół rodzą się normalne; w przypadku nierozpoznania zaburzenia i dalszego podawania mleka rozwija się w ciągu kilku miesięcy charakterystyczny zespół chorobowy : upośledzenie umysłowe znaczne lub głębokie, nadczynność ruchowa, włosy chorych są jasnoblond z odcieniem szarawym, skóra jest jasna z tendencją do wyprysku, mocz i pot miewa charakterystyczny "mysi" zapach,
chorobę Tay - Sachsa - zaburzenia rozwoju fizycznego, głębokie upośledzenie umysłowe, porażenie, ślepota, z reguły rozwija się padaczka,
mukopolisacharydozę ( choroba Hurler ) - upośledzenie umysłowe, zaburzenie rozwoju kośćca oraz zaburzenia ze strony narządów wewnętrznych,
galaktozemię - powiększenie wątroby i śledziony, ślepota ( zaćma ), głębokie upośledzenie umysłowe,
chorobę Lescha -Nyhana - chorują wyłącznie chłopcy; zaburzenia ruchowe, wysoki poziom kwasu moczowego ( powstanie kamicy nerkowej moczanowej ), tendencja do autoagresji - obgryzanie warg i policzków,
trisomię chromosomu 21 ( zespół Downa ) - niski wzrost, krótkogłowie, spłaszczenie twarzy, zmarszczka nakątna, pobrużdżenie języka, nieprawidłowa budowa kończyn i zaburzenia linii papilarnych, upośledzenie umysłowe, nierzadkie są wady narządów wewnętrznych,
"miauczenie kota" - ubytek krótkiego ramienia chromosomu 5 : małogłowie, szeroko rozstawione oczy, zaburzenia w rozwoju krtani ( charakterystyczny płacz w okresie niemowlęctwa ),
zespół ubytku długiego ramienia chromosomu 18, prowadzącego do nieprawidłowej budowy ust o kształcie "karpiego pyszczka",
choroby wirusowe przebyte przez matkę w I okresie ciąży : różyczka - uszkodzenie narządów wewnętrznych, mózgu, oczu i narządu słuchu,
cytomegalię - ciężkie uszkodzenie mózgu i oczu,
toksoplazmozę - ciężkie zmiany neurologiczne i zaburzenia narządów zmysłów.
1