PROGRAM OREGOSKI
FUNKCJE POZNAWCZE 1
Wiek 0-1
DZIECKO OYWIA SI NA SKUTEK DOTYKOWEGO POBUDZANIA CIAA (NP. MASAU OLIWK)
1. Pogaszcz grzbiet doni dziecka w czasie karmienia. W ten sposób rka dziecka bdzie si rozluniaa, otwieraa do i przygotowywaa do póniejszego trzymania butelki z pokarmem.
2. Kpic dziecko namydlaj je agodnymi i nie przerywanymi ruchami. Uywajc myjki, dotykaj ni wszystkich czci ciaa.
3. Po kpieli wycieraj ciao dziecka rcznikiem frotte. Po wysuszeniu nadal masuj, klep delikatnie uywajc oliwki lub balsamu. W trakcie wykonywania tych czynnoci rozmawiaj z dzieckiem.
4. Wybierz kilka rónych tkanin (pótno zgrzebne, jedwab, welwet, sztruks), których moesz uywa do masau caej powierzchni ciaa.
5. Zacieaj óeczko dziecka przecieradami, wykonanymi z rónych materiaów, których powierzchnia dostarcza przyjemnych i ciekawych wrae dotykowych.
6. Masuj delikatnie twarz dziecka ruchami kolistymi; w ten sposób wyrabia si i wzmacnia czujno na bodce dotykowe.
FUNKCJE POZNAWCZE 2
Wiek 0-1
RODZICE LUB OPIEKUNOWIE BIOR DZIECKO NA RCE, HUTAJ, PIESZCZ I MÓWI DO NIEGO (CO NAJMNIEJ 3 RAZY DZIENNIE)
1. Trzymaj dziecko tak, by gówk dotykao twojego ramienia i szyi - tak mu bdzie wygodnie. Przytul policzek do gówki dziecka.
2. Uywaj noside na szelkach, zawieszonych z przodu do noszenia dziecka w czasie jego czuwania. W ten sposób dziecko dowiadczy ruchu przy równoczesnym poczuciu bezpieczestwa.
3. Daj dziecku odpocz w pozycji lecej na brzuchu, na klatce piersiowej dorosego, który ley na plecach.
4. Trzymaj dziecko na kolanach w pozycji odchylonej o 450. Umiechaj si i przemawiaj do dziecka.
5. Trzymajc dziecko w objciach, posad je na kolanach twarz do siebie. Pobujaj dziecko w fotelu na biegunach. Posad dziecko równie tyem do siebie na kolanach i pobujaj je.
6. Stojc, trzymaj dziecko blisko siebie i hutaj na boki i z góry na dó.
7. piewaj lub nu co tulc do siebie koczyny i gow skulonego dziecka.
FUNKCJE POZNAWCZE 3
Wiek 0-1
DOROSY UMOLIWIA DZIECKU POZNANIE PROSTYCH PRZEDMIOTóW I SYTUACJI (WRAENIA WZROKOWE, SUCHOWE, DOTYKOWE I WCHOWE) W OBRBIE DOMU
1. Przygotuj kpiel dziecka trzymajc je na rce lub w pobliu siebie. Objaniaj, e teraz woda si leje, teraz nalewa si do wanienki, nazwij odgos chlapania i kapania. Poka mydo, dajc powcha je i dotkn, przypadkiem dziecko moe si dowiedzie, jak smakuje. Najpierw dostarcz dziecku wrae zwizanych z drobnymi czciami jego ciaa (palce rk i nóg) zanim przystpisz do mydlenia caego ciaa. W ten sposób wraenia doznawane podczas kpieli, bez wzgldu na to, czy pocztkowo byy przyjemne czy przykre, rozwijaj u dziecka zdolno wiadomego odbioru wrae.
2. Przygotuj posiek w obecnoci dziecka (dziecko siedzi w nosidle zawieszonym z przodu lub w krzeseku), opisujc sownie to wszystko co wydaje dwiki i zapachy; werbalizuj te wraenia dotykowe i - na koniec - smakowe.
3. Jak najwczeniej wyrabiaj skojarzenia midzy dwikami, zapachami i dotykiem a rónymi czynnociami, wcznie z czynnociami fizjologicznymi.
4. Uywaj zawsze tych samych sów na wyraenie kadej czynnoci, jak na przykad "kpiel", "smaenie soniny".
5. Stopniowo zwikszaj ilo zespoów dowiadcze. Wybierz sporód nich te, które bd si czsto powtarza. Dziecko ma wówczas szans przyswoi sobie pojcia, które pomog w rozwoju mowy biernej zwizanej z kadym z tych zespoów dowiadcze.
FUNKCJE POZNAWCZE 4+
Wiek 0-1
DZIECKO ODSANIA TWARZ
1. Zaczynajc zabaw w a-ku-ku zaso twarz dziecka wasn doni. Trzymajc dziecko przy piersi zapytaj "Gdzie jest mój dzidziu?" Potem odsu je od piersi i zbliajc twarz do twarzy dziecka zawoaj: "Tu jest!"
2. Rozpocznij zabaw w a-ku-ku. Zaso twarz dziecka kawakiem tkaniny i powiedz "Gdzie jest... (imi)?" Usu materia, mówic: "O! Tu jest!" Czule przytul dziecko, uciskaj, poaskocz.
3. Jeszcze raz zrób to samo, ale razem z dzieckiem. We rczk dziecka, przysu j do materiau i pomó mu usun go z twarzy.
4. Zmieniaj rodzaj i grubo tkaniny. Uywaj na pocztku nieduych (15 na 15 cm). nieczepliwych tkanin, aby dziecko mogo je zsuwa najlejszym ruchem rki.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome
FUNKCJE POZNAWCZE 5
Wiek 0-1
NA "CHYBI TRAFI" DOTYKA NOWYCH PRZEDMIOTÓW (NP. PUSZYSTEGO KOCA)
1. Poó dziecko na plecach, tak aby obie rczki byy wolne i dziecko mogo bada otoczenie dotykiem. Umie na piersiach dziecka przedmioty o rónorodnej fakturze i wadze. Poprowad do nich rk dziecka.
2. Posad dziecko w pozycji podpartej z rkami nieskrpowanymi, a przedmioty umie w zasigu jego chwytu.
3. Trzymaj dziecko blisko siebie i pocieraj jego rce o materiay ubraniowe o rónej fakturze (paszcz skórzany, futro, kamizelka welwetowa lub jedwabna).
4. Uyj te przedmiotów szorstkich w dotyku; to zwiksza zainteresowanie dziecka.
5. Jeeli dziecko nie eksploruje spontanicznie, prowad rk dziecka ku przedmiotom. Potrzsaj, obracaj i bujaj przedmiot albo dotykaj nim innych czci ciaa dziecka. Gdy dziecko dotyka nowych przedmiotów, nagradzaj je pieszczotami.
6. Zachcaj dziecko do poznawania przedmiotów przez branie ich do ust; jest to jeden z rodzajów poznania. W krótkim czasie dziecko zacznie rozrónia rzeczy jadalne od niejadalnych.
7. Uyj pudeka kartonowego, z którego zabawki bd si zwiesza nad dzieckiem. Pomó dziecku dotyka ich nogami i rkami.
FUNKCJE POZNAWCZE 6+
Wiek 0-1
SZUKA WZROKIEM LUB DOTYKIEM PRZEDMIOTU, KTÓRY USUNITO Z POLA WIDZENIA LUB POZA KONTAKT DOTYKOWY
1. Wybierz przedmiot znany i lubiany przez dziecko, np. ulubiony gryzaczek, smoczek czy nawet butelk.
2. Wraz z dzieckiem wykonuj ruchy przeszukiwania aby odnale przedmiot. Przy pierwszych próbach pomó dziecku znale go w cigu kilku sekund.
3. Przykryj przedmiot, którym dziecko niedowidzce czsto si bawi. Zapytaj: "Gdzie on /ona/ono/ jest?" Pomó dziecku szuka tego przedmiotu. Odso go i ponownie zaso. (Dobrze si do tego nadaje zabawka z przyssawk, umieszczona na tacce).
4. Stosuj róne sposoby uatwiajce odnalezienie przedmiotu (przykryty przedmiot jest czciowo widoczny lub wydaje dwiki - na przykad piszczca zabawka).
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 7+
Wiek 0-1
SIGA PO JASKRAWO POMALOWAN LUB WYDAJC DWIKI ZABAWK, KTÓR UPUCIO I KTÓRA LEY W ZASIGU CHWYTU
1. Uyj przedmiotu lub zabawki, któr dziecko zna. Staraj si wybra t, któr lubi, aby chciao j odzyska po opuszczeniu.
2. Do wicze wybieraj raczej powierzchni tward nie za dywan, aby dziecko syszao odgos padajcej zabawki. Pocztkowo upuszczaj przedmiot z wysokoci zaledwie kilkunastu centymetrów.
3. Wrcz dziecku zabawk i pomó mu j upuci. Powiedz: "Buch! Szukamy jej". Pomó dziecku znale zabawk. Szukanie rozpocznij w pobliu dziecka, po czym prowad rk dziecka coraz dalej od niej. Trzymaj swoj do na rku dziecka podczas wspólnych poszukiwa.
4. W miar czynionych przez dziecko postpów stopniowo zmniejszaj zakres swej pomocy, upuszczajc przedmiot coraz dalej od dziecka i dochodzc do dugoci jego wycignitej rki. Pochwal dziecko za znalezienie przedmiotu. Powiedz: "Dobrze! Znalelimy go!".
5. Kiedy dziecko potrafi ju podnosi przedmiot upuszczony w zasigu chwytu na podoe twarde, zacznij wiczy z dzieckiem upuszczanie i odnajdywanie przedmiotu na dywanie.
6. Kiedy dziecko jest w wannie, zachcaj je do rzucania zabawki (najlepiej takiej. która bdzie pywa) i odnajdywania jej.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 8+
Wiek 0-1
ZNAJDUJE PRZEDMIOT SCHOWANY POD POJEMNIKIEM UMIESZCZONYM W ZASIGU CHWYTU (NP. POZYTYWKA POD PUDEKIEM)
1. Postaraj si przycign uwag dziecka i zach, aby popatrzyo i posuchao. Umie jaki smakoyk pod maym kawakiem tkaniny lub papieru albo pod przezroczyst szklank, któr mona z atwoci unie. Popro dziecko, aby znalazo smakoyk. Najpierw tylko czciowo ukryj smakoyk pod pojemnikiem lub tkanin, aby dziecko orientowao si, e nie znikn. Poszukiwanym przedmiotem, stanowicym nagrod moe by nadmuchany balon ukryty pod kocem.
2. Umie cukierek lub ciasteczko pod pojemnikiem, tak, aby dziecko widziao, co robisz, a nastpnie pomó mu je wydosta unoszc wraz z nim pojemnik.
3. Spytaj: "Gdzie on/ono/ si podzia/o/?", "Gdzie on/ono/ jest?". Nakryj drobne klocki kubkiem odwróconym do góry dnem. Gdy dziecko uniesie kubek, aby wyj klocki nagrod je umiechem, uciskiem i wypowiedzeniem pochway "wietnie!".
4. Wykorzystaj ulubione zabawki dziecka, aby tym chtniej ich szukao. Nakryj jedn z nich pojemnikiem, nastpnie unie go, aby pokaza dziecku, gdzie jest zabawka. Postaw pojemnik z powrotem i zach dziecko, aby go unioso i wzio zabawk.
5. Wykorzystuj mae, znane dziecku pozytywki przeznaczone dla niewidomych dzieci. Przykryj pozytywk plastykow miseczk, któr mona atwo podnie. Powiedz dziecku, co robisz. Kilkakrotnie "poszukajcie" razem pozytywki. Ilekro uniesiecie plastykow miseczk, wyraaj mie zaskoczenie i zadowolenie. Zmniejszaj zakres okazywanej pomocy w miar jak dziecko coraz bardziej samodzielnie podnosi plastykow miseczk.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 9+
Wiek 0-1
CELOWO ODKADAJ JEDEN PRZEDMIOT, ABY SIGN PO INNY
1. Daj dziecku po jednym klocku do kadej rki. Nastpnie podaj mu cukierek lub inny smakoyk. Aby przyj poczstunek dziecko bdzie musiao odoy który z klocków.
2. Na tacce poó jaki suchy produkt jadalny (np. patki kukurydziane, chrupki lub herbatniki) a obok umie klocki. Daj dziecku spróbowa troch lecego na tacce produktu. Potem poó rczki dziecka na klockach. Jeli dziecko odepchnie klocki, powiedz: "Aha, chcesz patki (chrupki, herbatniki), a klocków nie chcesz! Dobrze".
3. Gdy dziecko przestaje zajmowa si jakim przedmiotem i chce sign po inny, przewicz wraz z nim odkadanie na stó lub na tack poprzednio uywanego przedmiotu.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 10
Wiek 0-1
DOROSY UMOLIWIA DZIECKU POZNANIE BARDZIEJ ZOONYCH PRZEDMIOTÓW LUB SYTUACJI POPRZEZ WRAENIA WZROKOWE, SUCHOWE, DOTYKOWE (NP. WYPRAWA DO SKLEPU LUB PIKNIK)
1. Przed udaniem si do sklepu opowiedz dziecku o robieniu zakupów. W czasie jazdy lub spaceru do sklepu ponownie wspomnij o zakupach. W sklepie powiedz: "Kupimy jaja i chleb". W prostych sowach wyjanij, co robicie w sklepie. Po wyjciu ze sklepu powiedz: "Zrobilimy zakupy, teraz zawieziemy (zaniesiemy) jaja i chleb do domu". Powtarzajc czsto t czynno, uywaj tych samych wyrazów do wyjanienia czynnoci "robienia zakupów".
2. Mów dziecku, co bdzie na majówce gdy j planujesz. Wyjanij odgosy i zapachy zwizane z przygotowywaniem pikniku. W trakcie podróy przypomnij: "Jedziemy na majówk". W czasie majówki wyjaniaj dwiki, zapachy, smaki i wraenia dotykowe zwizane z urzdzaniem posiku piknikowego.
3. Wybierz inne sytuacje cechujce si zespoowym charakterem i du rónorodnoci wrae sensorycznych oraz regularnoci wystpowania. Uywaj kilku zawsze tych samych podstawowych sów do opisu powtarzajcych si wrae.
4. Nie naley oczekiwa natychmiastowej reakcji (np. reakcji gosowej) wiadczcej o doznanych przez dziecko wraeniach. Na to trzeba troch poczeka. Mimo to, wyej opisane postpowanie naley rozpocz przed ukoczeniem przez dziecko pierwszego roku ycia i kontynuowa je a do czasu rozpoczcia nauki w szkole, czy te do momentu, w którym zachowanie dziecka bdzie wiadczy o rozumieniu przez nich zdarze i sytuacji zoonych.
FUNKCJE POZNAWCZE 11
Wiek 1-2
BADA RKOMA RÓNORODNE SUBSTANCJE PYNNE I PÓPYNNE (NP. POKARMY)
1. Zaznajom dziecko z letni wod i innymi ciekymi substancjami. Wó dziecku plastykowy fartuszek i posad je obok miski z wod. Codziennie dodawaj do wody inn substancj (mydo, piasek, fasol, groch, szklane kulki do gier). Stopniowo zmniejszaj ilo wody. Jeeli ta zabawa od pocztku sprawia dziecku przyjemno, tym atwiej zaakceptuje ono nowe wraenia dotykowe.
2. Urzd wiczenie w malowaniu palcami z uyciem budyniu lub galaretki zrobionej z czystej nie aromatyzowanej elatyny.
3. Pomó dziecku ugniata obu rkami ciasto na chleb lub na sodki wypiek. Oka dziecku, e i tobie zagniatanie ciasta sprawia przyjemno.
4. Poka dziecku, jak si buduje zamki z piasku. Zademonstruj, e lepiej jest wykonywa t czynno oburcz, o czym przekonasz dziecko prowadzc jego rce.
5. Pomó dziecku pozna substancje znajdujce si poza domem (boto, kwiaty, smoa).
6. Dziecko niewidome moe wykonywa te czynnoci bardziej niechtnie ni inne dzieci. Nadal wspódziaaj z dzieckiem w poznawaniu rónych substancji, kiedy tylko dziecko zechce, za pomoc dotyku dowiedzie si, z czym ma do czynienia.
FUNKCJE POZNAWCZE 12
Wiek 1-2
BAWI SI PROSTYMI ZABAWKAMI ZGODNIE Z ICH PRZEZNACZENIEM (SAMOCHODZIK, PIKA)
1. Zapoznaj dziecko z niewielk zabawk na kókach. Poka dziaanie zabawki, prowadzc rk dziecka przy jej popychaniu. Podczas zabawy wypowiadaj waciwe, zasadnicze sowa, jak na przykad "popchnij", "jed", "zatrzymaj si".
2. Wybierz zabawki, przy których funkcjonowaniu wystpuje zwizek przyczynowo-skutkowy. Dziecko musi wykona okrelon czynno, aby uzyska rezultat (pudeko z wyskakujc figurk na sprynce, mówica lalka, pozytywka).
3. Wyra zadowolenie, kiedy dziecko we waciwy sposób bawi si zabawk.
4. Dziecko niewidome moe zabawk bra do ust lub wywija ni przed oczami. Jeeli zabawka jest nowa, pomoe to dziecku lepiej j pozna. Jednake nie naley pozwoli na dusze wykonywanie nieadekwatnych czynnoci. Przejd do innej zabawy.
FUNKCJE POZNAWCZE 13+
Wiek 1-2
OTWIERA POJEMNIK, BY ZNALE UKRYTY W NIM PRZEDMIOT WYDAJCY DWIKI (NP. TYKAJCY ZEGAR W PUDEKU)
1. poka dziecku przedmiot wydajcy dwik cigy zanim polecisz mu zajrze do pudeka, aby go poszukao. Sprawd, czy niewidome dziecko radzi sobie z przedmiotem wytwarzajcym dwiki i czy go przypuszczalnie lubi. Dziecko zapewne nie bdzie szuka przedmiotu, którego si boi lub którego nie lubi.
2. Uyj pudeka ze zwyk pokryw na zawiasach i z uchwytem; moe to by niadaniówka lub pudeko na przybory do szycia. Przewicz wraz z dzieckiem otwieranie pudeka, zanim umiecisz w nim przedmiot, o którym mowa.
3. Wspólnie z dzieckiem otwórz pudeko i wyjmij ze kuchenny regulator czasowy, budzik itp. Pochwal dziecko za to, e otworzyo pudeko i nagród je. Zmniejszaj zakres okazywanej dziecku pomocy.
4. Poszerz zakres zabawy o inne zamykajce si pojemniki (torba papierowa, woreczek zaciskany sznurkiem).
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 14+
Wiek 1-2
ODNAJDUJE PRZEDMIOTY SCHOWANE WE WACIWYCH DLA NICH MIEJSCACH (RONDLE W SZAFCE, CIASTO W POJEMNIKU itp.)
1. wiczenie to mona wprowadzi zanim dziecko nauczy si raczkowa lub chodzi. Zanie dziecko lub posad tam, gdzie znajduj si przedmioty, których ma "szuka".
2. Wyjanij dziecku i poka, e wikszo rzeczy mona znale w przeznaczonym dla nich miejscu, tam gdzie si je przechowuje. Wymyl zabaw w znajdowanie rzeczy w ich waciwym miejscu, a wic produktów ywnociowych w lodówce lub kredensie, ubranek w szufladach oraz innych przedmiotów o okrelonym miejscu przechowywania. Pomagaj dziecku w ich znajdywaniu.
3. Gdy dziecko zna ju miejsce przechowywania kilku rzeczy codziennego uytku (garnki w szafie czy miota w schowku), pomó mu nauczy si lokalizowa nowe przedmioty, jak na przykad ciasto w foremce do ciasta.
4. Otworzywszy samemu pudeko wyra zadowolenie i zdziwienie. Powiedz: "Zobacz, co znalazam w pudeku!".
5. Wybierz si z dzieckiem na "poszukiwania" w caym domu lub po terenie koo domu. Znajd par nieznanych dziecku przedmiotów (moliwe, e znajdziesz co nowego równie dla siebie). Znalazszy co, zawsze wyraaj swe zadowolenie.
6. Czsto wyraaj zaciekawienie. Powiedz: "Jestem ciekaw/a/, co te moe by za naszym potem".
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 15+
Wiek 1-2
USTAWIA TRZY KLOCKI JEDEN NA DRUGIM
1. Przed ustawianiem piramidy z klocków powicz wspólnie z dzieckiem budow piramidy z poduszek albo z wikszych klocków (5 na 10 cm). Mów dziecku, co robicie razem ukadajc poduszki lub wiksze klocki.
2. Odpowiednie s klocki o nie gadkiej powierzchni, zblione rozmiarami do wielkoci pistki dziecka. Upewnij si, czy klocki dobrze si na siebie trzymaj i nie zelizguj zbyt atwo.
3. Usid za plecami dziecka na paskim podou. Daj wskazówki sowne i pomó dziecku prowadzc jego rce podczas budowania piramidy z klocków. Posuguj si wyrazami: "poó (postaw, ustaw)", "na", "wierzch".
4. Zachcaj dziecko, aby posugiwao si obu rkami. Jedn rk moe ono asekurowa piramid, drug za siga po nastpne klocki i ustawia na jej szczycie.
5. Wytumacz, dlaczego klocki przewracaj si, jeeli nie zostan równo uoone jeden na drugim. Pomó dziecku z lekka dotkn boków piramidy dla sprawdzenia czy zostay równo uoone.
6. Pomó dziecku rozrzuci piramid z klocków po wykonaniu zadania. Popro je, by zbudowao drug. Pomó, jeeli zajdzie potrzeba.
7. Jest to bardzo trudne zadanie dla dziecka niewidomego. Odó je na póniej, jeeli dziecko wykazuje niewielkie postpy. Nie jest to zabawa równie atrakcyjna dla niewidomego dziecka co dla widzcego, jako, e efekt piramidy z klocków jest wizualny, a nie dotykowy.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 16
Wiek 1-2
SPORÓD TRZECH PRZEDMIOTÓW WYBIERA TAKI SAM, JAK OTRZYMANY PRZEDTEM (DOBóR WEDUG PODOBIESTWA)
1. Uyj 3 par przedmiotów znanych dziecku uwaajc, aby przedmioty w parach byy pod kadym wzgldem jednakowe (co do barwy, rodzaju powierzchni, ciaru, wymiarów).
2. Daj dziecku 4 przedmioty i pomó mu zestawi z nich 2 pary, przy czym kada para winna skada si z jednakowych przedmiotów. Zastp jedn par inn, pomieszaj uywane przedmioty i ponownie dobierajcie je parami.
3. Podaj dziecku przedmiot. Poó przed nim na pododze dwa przedmioty - jeden taki sam jak przed chwil wrczony, drugi za inny.
4. Powiedz: "Poszukaj takiego samego przedmiotu" dotykajc przy tym trzymanej przez dziecko rzeczy. Pomó mu odoy j na bok a nastpnie signij wraz z dzieckiem po lece przed nim obydwa przedmioty i pomó mu zbada je. Wybierz taki sam przedmiot jak ten, który dziecko trzymao ju w rku i powiedz: "Mam!" "Spójrz s jednakowe!". Pomó dziecku zbada obydwa jednakowe przedmioty.
5. Uywaj konsekwentnych okrele - zwrotu "taki sam" albo "jednakowy", nie za obu na raz.
6. Pozwól dziecku wybra przysmak. Daj mu zje go wtedy, gdy wybierze ten sam rodzaj sodyczy sporód trzech pokazanych mu rodzajów.
FUNKCJE POZNAWCZE 17
Wiek 1-2
WYMIENIA NAZWY 4-ch PRZEDMIOTÓW CODZIENNEGO UYTKU, GDY JE POKAEMY
1. Poka dziecku jaki przedmiot codziennego uytku (np. yk czy but i zapytaj: "Co to jest?". Zach dziecko do potrzymania tej rzeczy i zbadania. Podaj odpowied i popro, by dziecko powtórzyo.)
2. Wybierz 4 rónice si w dotyku rzeczy i nazwij je, podczas gdy dziecko je poznaje dotykiem. Umie rzeczy na tacce. Pole dziecku, by wybrao jedn z nich. Zapytaj: "Co wybrae/wybraa/?". Podaj odpowied.
3. Okrel meble znajdujce si na drodze, któr dziecko czsto przemierza. Kilkakrotnie podaj ich nazwy; zachowaj t kolejno, w jakiej wystpuj na drodze poruszania si dziecka. Powtórz t sam czynno, ale tym razem pytaj: "Co to jest?".
4. Podajc dziecku 4 róne rodzaje jedzenia, okrel je i wska na charakterystyczne towarzyszce im zapachy, smaki, wraenia dotykowe. Nastpnie podaj dziecku co do jedzenia, zwró uwag na jego cechy i zapytaj: "Co to?".
FUNKCJE POZNAWCZE 18x
Wiek 1-2
WSKAZUJE NA CO NA JEDNYM Z PICIU DUYCH, WYRANYCH OBRAZKÓW W KSICE W ODPOWIEDZI NA POLECENIE: "DOTKNIJ..."
1. Zacznij od ilustracji znanych dziecku przedmiotów. Posuguj si ksikami, w których jest po jednym obrazku na stronie. Potem posu si stronicami o dwu obrazkach i popro dziecko, by dotkno obrazek przedstawiajcy przedmiot, który wymienie. Pochwal trafn odpowied.
2. Posu si katalogiem zabawek lub starym pismem ilustrowanym i wykonaj zeszyt z ilustracjami przedmiotów znanych dziecku.
3. Przeczytaj wierszyki dla dzieci, w których wystpuj znane dziecku postacie. Powiedz mu, eby dotkniciem wskazao wyobraenie postaci, o której czytasz. Powiedz: "Dotknij misia". Jeeli reakcja jest prawidowa, pochwal dziecko. Jeeli nie, powiedz: "Nie, mi jest tutaj" i umie palec dziecka na waciwej ilustracji.
4. Zrób kilka zdj przedmiotów z otoczenia dziecka. Popro je: "Dotknij naszego fortepianu na zdjciu".
5. Posuguj si ksikami plastycznymi, zawierajcymi próbki tkanin, guziki, zatrzaski i inne przedmioty wypuke.
6. W czasie spaceru wspólnie z dzieckiem znajdcie 5 przedmiotów: kamyk, patyk, li, kwiat, kapsel butelki. Wykonaj dla dziecka zeszyt, w którym umocujesz te rzeczy. Popro dziecko, by dotkno kadej, któr wymienisz.
x Moe nie nadawa si dla dziecka cakowicie niewidomego.
FUNKCJE POZNAWCZE 19
Wiek 1-2
NA PROB WYKONUJE RUCHY W GÓR ALBO NA DÓ, PRZENOSZC CZCI SWEGO CIAA LUB TRZYMANE PRZEDMIOTY ("OPU RK", "PODNIE YK")
1. Zademonstruj ruch "w gór" i "na dó" wstajc i siadajc z dzieckiem na rkach. Posuguj si wyraeniami "w górze" i "na dole". Wówczas, gdy dziecko jest wanie w jednej z tych pozycji. Na przykad: "Eryk jest w górze", "A teraz - na dole".
2. Podczas piewania piosenek i przy zabawach wymagajcych poruszania si lub poruszania koczynami w gór i na dó wymawiaj okrelenia wskazujce na kierunek ruchu.
3. Wspólnie z dzieckiem wykonaj czynno unoszenia rk ("w gór") i opuszczania ich (na dó").
4. Zach dziecko, aby umiecio przedmiot na stole lub póeczce unoszc go ("w gór") a nastpnie zdjo kadc na dole.
FUNKCJE POZNAWCZE 20
Wiek 1-2
OKRELA PRZEDMIOTY JAKO GORCE ALBO ZIMNE (NP. DOTYKA KOSTK LODU I MÓWI: "ZIMNE")
1. Robic grzanki powiedz do dziecka: "Opiekacz jest gorcy". Dotknij i wykrzyknij, e jest gorcy. We rk dziecka i razem na moment przyblicie palce do opiekacza. Powiedz przy tym: "Opiekacz jest go...". Zach dziecko, by dokoczyo wyraz.
2. Powtórz powysze, zamiast opiekacza wprowadzajc kostk lodu. Powiedz: "Kostka lodu jest zimna". Kiedy wspólnie z dzieckiem dotykasz kostki lodu, powiedz: "Zim...".
3. Uó kontrast midzy gorcem a zimnem na przykadzie wody (zmywanie naczy, picie), potraw (potrawy z piekarnika, lody) i pogody. Zachcaj, aby dziecko powtarzao waciwe okrelenia rónych przedmiotów lub zjawisk charakteryzujcych si nisk albo wysok temperatur. Pochwal spontaniczne wypowiadanie przez dziecko takich okrele.
FUNKCJE POZNAWCZE 21x
Wiek 1-2
DOBIERA 5 PRZEDMIOTÓW DO 5-ciu DUYCH, WYRANYCH OBRAZKÓW PRZEDSTAWIAJCYCH TAKIE SAME PRZEDMIOTY
1. Uyj materialnych, znanych dziecku przedmiotów, jak na przykad yka, banan, but. Uyj te duych, wyranych ilustracji, w których na dalszym planie nie ma niczego, co mogoby rozproszy uwag dziecka. Powiedz dziecku, by pooyo prawdziw yk na ilustracji yki. Wprowadzaj po jednym nowym przedmiocie, o ile dziecko poprawnie dobiera poprzednio wprowadzone przedmioty, do ich ilustracji.
2. Wytnij i naklej na arkusz ilustracje zabawek z katalogu - wybierz zabawki przypominajce zabawki dziecka. Daj mu lalk, proszc, by odszukao obrazek lalki. Powtórz to samo z innymi znanymi dziecku przedmiotami.
3. We do rki ilustracj jakiego przedmiotu i powiedz: "Na tym obrazku jest...; znajd prawdziwego (prawdziw) .....".
4. Wytnij z pism zdjcia potraw, puszek i pudeek z produktami spoywczymi. Niech dziecko spróbuje porówna je z prawdziwymi produktami, znajdujcymi si w lodówce czy na pókach szafki.
x Moe nie nadawa si dla dziecka cakowicie niewidomego.
FUNKCJE POZNAWCZE 22+
Wiek 1-2
WYKAZUJE PREFERENCJE W WYBORZE PRZEDMIOTÓW ZABAWY
1. Daj dziecku rozmaite rzeczy do zabawy, ale raczej unikaj zabawek pochodzcych ze sklepu. Daj mu np. rondle i naczynia, drewniane yki, pudeka rónej wielkoci, pust szpulk po niciach itp. Zadbaj, aby przedmioty byy urozmaicone pod wzgldem koloru, wielkoci, faktury, wytwarzanych dwików i wydzielanych zapachów.
2. Obserwuj reakcje dziecka na poszczególne przedmioty, zauwa, na których dziecko najduej skupia uwag. Obserwuj take zmiany w jego wyrazie twarzy. Skoro zauwaysz, e dziecko przejawia jakie szczególne upodobanie, staraj si znale mu inne, podobne przedmioty.
3. Zachcaj dziecko do wybrania sobie tego, co mu si podoba. Zacznij od pokazania mu dwóch rzeczy, z których jedn oceniasz jako atrakcyjn dla dziecka. Stopniowo zwikszaj liczb rzeczy, z których dziecko ma dokona wyboru.
4. Trzymaj zabawki w specjalnie do tego celu przeznaczonym miejscu, atwo dostpnym dla dziecka, jak np. pudo czy skrzynia lub niskie póki.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 23x
Wiek 1-2
NAZYWA PRZEDMIOTY PRZEDSTAWIONE NA 4-ch DUYCH, WYRANYCH OBRAZKACH
1. Wykorzystaj due barwne ilustracje przedstawiajce znane dziecku przedmioty. Unikaj obrazków, których to moe rozprasza uwag dziecka.
2. Zacznij od jednego obrazka i nie wprowadzaj nowych, zanim dziecko nie powie poprawnie, co przedstawia pierwszy obrazek. Jeeli dziecko tego nie potrafi zrobi, powiedz mu, co przedstawia obrazek.
3. Zapytaj: "Co to jest?". Jeeli nie usyszysz odpowiedzi, podaj pocztkow zgosk. Na przykad skazujc na pik, powiedz: "To jest pi...". Jeeli dziecko nie koczy wyrazu powiedz: "To jest pika". "Powtórz: pika".
4. Ilekro dziecko poprawnie nazwie przedmiot na obrazku, pochwal je serdecznie, wracaj do tego samego obrazka zanim wprowadzisz nastpne.
x Moe nie nadawa si dla dziecka cakowicie niewidomego.
FUNKCJE POZNAWCZE 24+
Wiek 2-3
RACZKUJE LUB IDZIE, BY ZNALE ZNANY SOBIE PRZEDMIOT (np. ZABAWK, KTÓR JU SI BAWIO)
1. Sid w maym rozkroku na przeciwko dziecka, przy czym twoje stopy i stopy dziecka powinny si styka. Poturlaj w kierunku dziecka dzwonic pik i popro, aby ci j odesao. Kiedy pika wróci, powiedz: "Mam j". Nastpnie poturlaj pik z mniejsz si, tak, aby nie dotara do dziecka i powiedz: "We j". Pika powinna zatrzyma si do blisko dziecka, by mogo ono jej dosign.
2. Usid przy dziecku i poturlaj pik od siebie. Powiedz: "Gdzie jest pika? Poszukajmy jej". Zacznijcie poszukiwania, za kadym razem odrzucaj pik dalej. Jeeli dziecko ma trudnoci w odszukaniu piki, posu si tak, która stale dwiczy. Jeeli dziecko nie okazuje chci szukania, powiedz: "Bd szuka piki", zacznij szuka czynic z tego zabaw.
3. Umie jaki przedmiot, np. zabawk, w znanym dziecku miejscu i popro o jej odszukanie. ("Twój mi jest na fotelu na biegunach. Prosz ci, podaj mi go").
4. Zabawki naley przechowywa w staym miejscu, aby dziecko mogo na nie samodzielnie trafia. Objanij, gdzie ich szuka. ("Twoje klocki s w pudeku na zabawki obok óeczka").
5. Jeeli dziecko nie moe trafi na znan sobie zabawk, pomó mu w systematycznych poszukiwaniach. Na przykad, chodcie razem w poprzek pokoju, tam i z powrotem, stopniowo przesuwajc si ku przeciwlegej cianie.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 25+
Wiek 2-3
RÓNYMI SPOSOBAMI ZMNIEJSZA ODLEGO MIDZY SOB A UPATRZONYM PRZEDMIOTEM, PO TO, ABY DO DOSIGN (np. POCIGA KONIEC FOLII KU SOBIE, ABY CIASTKO ZNALAZO SI W ZASIGU CHWYTU)
1. Poó przedmiot na kocu poza zasigiem rk dziecka. Poka, w jaki sposób zdoby ten przedmiot dziki pocigniciu za koc. Popro, aby dziecko równie spróbowao.
2. Poka dziecku jego ulubiony przysmak na talerzu. Nastpnie odsu talerz tak, aby tylko jego przysunicie umoliwio wzicie przysmaku. Zach dziecko, aby go sobie wzio.
3. Jaki przedmiot, który wleczony po pododze bdzie haasowa, zaczep na kocu sznurka. Pocigaj trzymany koniec sznurka, aby wywoa haas. Nastpnie poka dziecku, e haasujcy przedmiot mona przycign do siebie wybierajc sznurek. Zacznij od krótkiego sznurka (d. ok. 30 cm), a nastpnie bierz coraz dusze (do 1 m). Daj wyraz swojej radoci, kiedy zabawka dotrze do rk dziecka.
4. Poka dziecku, jak mona zdoby przedmiot lecy wysoko, poza zasigiem rki, z pomoc przystawionego krzesa lub stoeczka (np. aby wzi ciastko ze stou).
5. Stwórz sytuacj wymagajc od dziecka zastanowienia si, jak zdoby przedmiot. Zaproponuj dwa moliwe rozwizania: jedno niedorzeczne, a drugie logiczne. Na przykad, dziecko chce zdoby ciastko lece na odlegym ode skraju folii umieszczonej na szafce. Zapytaj wic: "Czy zawoamy, aby ciastko do nas przyszo, czy te pocigniemy za foli, eby ciastko byo bliej?".
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 26
Wiek 2-3
LICZY DO DZIESICIU (Z PAMICI)
1. Policz to, co jest dziecku znane, np. palce u rk i u nóg, osoby, yki, widelce itd. Liczenie przedmiotów uzupenij pewn manipulacj, powtarzajc si przy kadej sztuce. Na przykad, liczone zabawki odkadaj po jednej do pudeka. Umyte i wytarte szklanki odstawiaj na pók kolejno je liczc.
2. Niech dziecko powtarza po tobie kad liczb.
3. piewaj dziecku piosenki i recytuj wierszyki, w których wystpuj liczby od 1 do 10, takie jak: "Trzy kaczuszki sobie szy" lub "Jedna wrona bez ogona".
4. Zorganizuj zabaw obejmujc liczenie do 10 podczas jazdy samochodem, kpieli dziecka lub gdy tylko czas pozwoli. Najpierw licz sam/sama/, nastpnie popro dziecko, aby liczyo wraz z tob. Podawaj pierwsz gosk wymienianej kolejno liczby i sprawdzaj, czy dziecko potrafi wymówi samodzielnie cay wyraz. Na koniec niech dziecko liczy bez pomocy.
FUNKCJE POZNAWCZE 27
Wiek 2-3
DOBIERA W RAMACH DWÓCH PAR PRZEDMIOTY TEJ SAMEJ WIELKOCI
1. Uyj bardzo podobnych przedmiotów rónicych si tylko wielkoci. Mona wykorzysta pomoce w postaci figur geometrycznych: kó, kwadratów, trójktów. Za kadym razem posuguj si tylko jednym rodzajem figur. Daj dziecku tack o wysokich krawdziach, aby stworzy ograniczon przestrze do wykonywania wicze.
2. Z lewej strony dziecka poó due koo, z prawej za dwa oa, jedno due a drugie mae. Poó rk przy osobno lecym, duym kole i powiedz: "Poszukaj takiego samego koa". Pomó dziecku zaznajomi si z osobno lecym, duym koem.
3. Pomó dziecku "obejrze" due i mae koo lece po jego prawej rce. pomó mu wybra to z nich, które jest takie samo, jak koo lece po jego lewej rce.
4. Przedmiot-wzorzec uywany do porówna mona umieci w odrbnej przegródce tacki. Dopóki dziecko nie opanuje umiejtnoci dobierania przedmiotu tej samej wielkoci nie zaleca si stosowa wicej przedmiotów odmiennych ni jeden, by nie rozpraszay nadmiernie uwagi dziecka. Postaraj si o przedmioty znacznie rónice si rozmiarami unikajc przedmiotÓw zblionej wielkoci.
5. Posu si ykami i yeczkami do kawy i pomó dziecku uoy je w osobnych przegródkach. Powtarzaj dziecku, e wszystkie yeczki s jednakowej wielkoci i e wszystkie yki te s jednakowej wielkoci.
FUNKCJE POZNAWCZE 28x
Wiek 2-3
DOBIERA DO SIEBIE PRZEDMIOTY TEGO SAMEGO KOLORU SPORÓD PRZEDMIOTÓW W TRZECH KOLORACH
1. Zacznij od dwóch kolorów (ótego i czerwonego). Wytnij po sze kó czerwonych i sze ótych. Bierz po jednym ótym kole i kad kolejno jedno na drugim. Zrób to samo z koami czerwonymi. Daj dziecku po jednym pozostaym kole czerwonym i ótym. Jeli bdzie trzeba, poprowad rk dziecka, aby umiecio je na waciwych stosach.
2. We kolorowe miseczki i pole dziecku wkada do nich przedmioty tych samych co miseczki kolorów.
3. Uyj tabliczki z otworami i kolorowych koków. We jeden koek i popro dziecko, aby w stosie koków znalazo taki sam koek. Powiedz dziecku, aby w jednym rzdzie umieszczao koki tego samego koloru. Uyj w tym wiczeniu kilku kolorów.
4. Uó na pododze kilka duych, kolorowych kó. Daj dziecku jedno koo tego rodzaju i powiedz, aby stano na takim samym kole.
5. Uó przed dzieckiem 3 odmiennie pomalowane kartki papieru. Wyjmuj z torby po jednym przedmiocie w tych samych kolorach i pro dziecko, aby stawiao je na waciwych kartkach.
6. Wytnij trzy koa w rónych kolorach. Do kadego z kó trzeba dobra odpowiadajce mu barw przedmioty. Poszukujc ich, niech dziecko nosi koo ze sob. Zach dziecko do nakadania kolorowych kó na przedmioty w tych samych kolorach. Pochwal dobrze wykonane wiczenie.
x Moe nie nadawa si dla dziecka cakowicie niewidomego.
FUNKCJE POZNAWCZE 29
Wiek 2-3
ZAPYTANE PODAJE SWOJ PE
1. Zwracaj si czsto do dziecka zaznaczajc, e jest ono chopcem albo dziewczynk. Powiedz: "Jeste duym chopcem" albo: "Jeste du dziewczynk".
2. Gdy twoje dziecko znajdzie si w grupie innych dzieci, popro, aby kade powiedziao, czy jest chopcem, czy dziewczynk. Zorganizuj zabaw, która wymaga, aby kade dziecko wiedziao, kto jest chopcem, a kto dziewczynk.
3. Zapytaj dziecko, czy jest chopcem czy dziewczynk. Popraw je, jeli dao bdn odpowied, a oka zadowolenie, jeli odpowiedziao poprawnie. Gdy trzeba pomóc, powiedz: "Jeste dzie..." albo: "Jeste cho...". Usyszenie pocztkowej goski stanowi dla dziecka wskazówk.
4. Uczenie nazw czci ciaa powinno dotyczy równie czci rodnych. Pomó nauczy si na równi z nazwami innych czci ciaa, odpowiednio wybranych okrele czci rodnych.
5. Jak nadarzy si okazja, zapraszaj do swego domu rodziców z niemowlciem innej pci ni twoje dziecko. Niech twoje dziecko pomaga przy kpieli niemowlaka i nauczy si nazw tych czci ciaa, które s odmienne. W póniejszym czasie uywaj w tym celu dokadnie pod wzgldem anatomicznym wykonanych lalek.
FUNKCJE POZNAWCZE 30
Wiek 2-3
NA PROB DOTYKA MAYCH I DUYCH PRZEDMIOTÓW
1. Przygotuj zbiory przedmiotów tego samego rodzaju, lecz rónej wielkoci (oówków, kopert, kamyków, butów, naczy stoowych). Popro dziecko, aby podao ci duy (du, due)... Jeeli zajdzie potrzeba, pomó dziecku.
2. Poó przed dzieckiem duy i may oówek. Popro je, aby albo duym albo maym oówkiem narysowao co na papierze. Pochwal, jeli zrobi to dobrze. Powtarzaj podobne czynnoci z innymi przedmiotami.
3. Popro dziecko, aby poszukao w pokoju albo duych, albo maych przedmiotów.
4. Urzd zabaw ruchow wymagajc robienia duych kroków, maych skoków, siadania na duych i maych krzesach oraz innych czynnoci zwizanych z uyciem relacji due-mae.
5. Poka znaczenie duego i maego rozmiaru porównujc wielko czci ciaa osoby dorosej i ciaa dziecka. Wska na rónice wysokoci, wagi, wielkoci rk i nóg.
FUNKCJE POZNAWCZE 31+
Wiek 2-3
BUDUJE WIE Z 5-6 KLOCKÓW
1. Powró do wiczenia FUNKCJE POZNAWCZE 15+. Dodaj jeden klocek, aby moga powsta wiea z 4 klocków. Zacznij od klocków, które dobrze si na sobie trzymaj (o niezbyt gadkich powierzchniach).
2. Poka dziecku, jak ma budowa wie. Objanij, co to znaczy sta prosto ustawiajc dziecko przy cianie, tyem do niej, z plecami wyprostowanymi. W podobny sposób objanij, co to znaczy by wzrostu (wysokoci).
3. Ka dziecku uoy klocki jeden na drugim, aby powstaa wiea, której pion wyrównasz linijk.
4. Umie na cianie nalepk lub inny wyczuwalny znak na wysokoci ok. 15 cm od podogi. Popro dziecko, aby zbudowao wie z klocków sigajc do tego punktu.
5. W nagrod pozwól dziecku zburzy wie.
6. Zachcaj dziecko do budowania wie z innych przedmiotów (gbek, ksiek, pojemników plastykowych, puszek).
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 32
Wiek 2-3
OKRELA PRZEDMIOTY JAKO DUE LUB MAE
1. Wró do wiczenia FUNKCJE POZNAWCZE 30. Poka dziecku przedmioty due i mae. Dla zwikszenia kontrastu dobierz przedmioty bardzo due i bardzo mae. Popro dziecko, aby powtarzao za tob, e przedmiot jest duy albo e jest may.
2. Urzd zabaw polegajc na tym, aby dziecko okrelio, co w pokoju jest due, a co mae. Zapytaj: "Jaki/jaka/jakie jest (s)......?" Jeeli dziecko nie potrafi odpowiedzie, zapytaj: "... due czy mae?" Jeeli dziecko wymaga dalszej podpowiedzi, podaj mu pocztkow zgosk wyrazu: "Jest (s) du ...".
3. Wyjanij dziecku, co to znaczy pasowa wielkoci. "Poniewa jestem duy (dua) i mieszcz si na tym krzele znaczy, e ono równie jest due". "Spróbuj usi na tym foteliku. Popatrz, nie mieszcz si. Widocznie jest dla mnie za mae".
4. Okrelenia wielkoci powinny by adekwatne do wieku dziecka: "za duy, za may". Pocztkowo unikaj okrelenia "redniej wielkoci".
5. Popro, aby dziecko posegregowao rzeczy na due i mae, ustawiajc z nich piramidki lub grupujc.
FUNKCJE POZNAWCZE 33
Wiek 2-3
KARTKUJE KSIK LUB ALBUM Z PRZYLEPIONYMI DROBNYMI PRZEDMIOTAMI, BY ZNALE WYMIENIONY OBRAZEK LUB PRZEDMIOT
1. Wybierz znan dziecku ksik, zawierajc ilustracje przedmiotów, z którymi dziecko jest obeznane. Moe to by te album przedmiotów.
2. Jeeli dziecko ma jaki ulubiony obrazek lub przedmiot, popro je, aby go pokazao. Pomó dziecku w przewracaniu kartek.
3. Przygotuj wiczenie w taki sposób, aby ksika lub album by otwarty na stronie poprzedzajcej ulubiony obrazek lub przedmiot. Powiedz: "Poszukaj strony z futerkiem" albo "Poszukaj królika". Pomó dziecku troch w przewracaniu kartek.
4. Oka rado, kiedy dziecko znajdzie okrelony przedmiot lub obrazek. "Mamy stron z futerkiem! Poszukajmy jej znowu."
5. Pomó dziecku nauczy si wskazywa okrelony przedmiot lub obrazek. Dzieci niewidome mog dotyka wymienianych przedmiotów palcem wskazujcym.
FUNKCJE POZNAWCZE 34
Wiek 2-3
POÓWKI PRZECITEGO PRZEDMIOTU SKADA TAK, BY UTWORZYY CAO (np. poówki jabka)
1. Przepoów jabko. Popro dziecko, aby zoyo poówki. Poka mu, w jaki sposób wyczu dotykiem wgbienia, gdzie bya szypuka i okwiat. Poka, e poówki jabka nie pasuj do siebie, jeli si je przyoy odwrotnie.
2. Posu si modelem geometrycznym wykonanym z drewna i przepoowionym. Zachcaj dziecko, aby dopasowao poówki do siebie tak, by tworzyy ca figur. Zacznij od koa, z którym zadanie jest najprostsze.
3. Przepoów wybrane produkty ywnociowe (ciastko, pomaracz, gruszk). Zach dziecko do zoenia pasujcych do siebie poówek, by utworzyy cao.
4. Mog si przyda tablice z wgbieniami rónych ksztatów poniewa uwiadomi dziecku, jaki ksztat pasuje do danego wgbienia.
5. Poówk figury przyszyj lub przyklej do planszy nieruchomo. Druga poówka musi by ruchoma, aby dziecko mogo ni manipulowa dla zoenia figury w cao.
FUNKCJE POZNAWCZE 35
Wiek 2-3
SPORÓD 6-8 RÓNYCH PRZEDMIOTÓW WYBIERA NA POLECENIE JEDEN WYMIENIONY I ZNANY MU PRZEDMIOT
1. Daj dziecku 2-3 dobrze mu znane przedmioty (np. motek, yk, szczoteczk do zbów, oówek). Wrczajc dziecku kady z nich wymieniaj jego nazw i pro, aby dziecko j powtórzyo a nastpnie odoyo przedmiot na stó.
2. Popro dziecko, aby wzio do rki przedmiot, który wymieniasz. W razie potrzeby udziel mu pomocy.
3. W miar postpów dziecka wprowadzaj nowe przedmioty, niepodobne do poprzednich.
4. Wymie zabawk, któr dziecko ma wyj z puda z zabawkami.
5. Poó na óku róne czci ubrania dziecka. Wymieniaj kolejno te, które dziecko powinno bra, aby na siebie woyo.
FUNKCJE POZNAWCZE 36
Wiek 2-3
4 PODOBNE KSZTATEM, MIESZCZCE SI JEDEN W DRUGIM ELEMENTY ZABAWKI SKADA W CAO (np. plastykowe foremki)
1. Wybierz zabawki zoone z podobnych ksztatem elementów, mieszczcych si jeden w drugim, jak na przykad beczuki, pudeka, jajka.
2. Uyj najpierw tylko dwóch elementów zabawki i dodawaj kolejne w miar, jak dziecko radzi sobie coraz lepiej ze skadaniem zabawki.
3. Przygotuj dwie identyczne zabawki tego rodzaju. Na przykadzie jednej z nich poka dziecku, jak elementy zabawki skada si w cao. Powiedz, aby dziecko naladowao ci skadajc drugi zestaw. Pomógszy dziecku zaznajomi si z poszczególnymi elementami zabawki, zó je w cao wspólnie z dzieckiem. Pomagaj coraz mniej, w miar tego, jak dziecko nabiera wprawy.
4. Objanij, jak skada zabawk, mówic np. "We ma (mae)... i wó do duej (duego)".
5. Jeeli posugujesz si zabawk skadajc si z 5 elementów, sam/a/ zó dwa najwiksze i pole dziecku dobra kolejno trzeci, czwarty i pity element, tak aby wszystkie pasoway do siebie.
6. Zabawki tego rodzaju bardziej podobaj si dzieciom niewidomym, gdy wkadaniu jednego elementu w drugi towarzyszy jaki odgos.
FUNKCJE POZNAWCZE 37
Wiek 2-3
PROSZONE, UMIESZCZA PRZEDMIOTY "W CZYM", "NA CZYM" LUB "POD CZYM"
1. Naucz dziecko jednej z trzech czynnoci: umieszczania przedmiotu "w czym", "na czym" lub "pod czym". Kolejn czynno wprowadzaj dopiero, gdy dziecko opanuje poprzedni.
2. Majc due, kartonowe pudo kieruj czynnociami dziecka tak, aby mu powiedzie, e znalazo si w pudle, na nim lub pod nim.
3. Pomagajc dziecku zajmowa róne pozycje wzgldem przedmiotów, takich jak óko, stó, krzeso, szafa, pudo, mów mu, gdzie si wanie znalazo: "w ...", "na ...", "pod ...".
4. We may klocek i pust szklank. Poka dziecku, jak wkadasz klocek do szklanki, kadziesz go na szklance lub pod szklank. Popro, aby dziecko wykonao tak sam czynno.
5. Wspólnie przewiczcie wkadanie czego do wewntrz, kadzenie na czym i pod czym. Pomó dziecku woy jedn rzecz do wewntrz innej, a nastpnie popro je, aby zrobio to samodzielnie.
6. Namów dziecko do "chowania" i "znajdywania" ulubionych zabawek. Poka, jak si to robi i pochwal je za starania.
FUNKCJE POZNAWCZE 38
Wiek 2-3
MÓWI, CO JEST MOKRE, A CO JEST SUCHE
1. Zanim dziecko zacznie my twarz, wytumacz, e such myjk nie mona si umy. Zwil myjk i umyj twarz dziecka, zaznaczajc, e myjka jest "mokra" od wody.
2. Poka dziecku mokre naczynia, ubranie, obuwie, strój kpielowy.
3. Powiedz, co naley zrobi, aby mokre rzeczy wysuszy (powiesi na socu, wytrze suchym rcznikiem, woy do suszarki).
4. Wrcz dziecku mokr ciereczk. Zapytaj: "Czy ciereczka jest sucha czy mokra?". Jeeli dziecko nie odpowiada, powiedz: "Jest m...". Powtórz wiczenie z such ciereczk.
5. Namydliwszy wosy dziecka szamponem zapytaj: "Czy masz suche wosy?" Jeeli dziecko odpowie "Nie, mokre", pochwal je.
FUNKCJE POZNAWCZE 39
Wiek 2-3
POPROSZONE, WYBIERA
1. Daj dziecku wybra jeden z dwóch napojów, rodzajów jedzenia lub jedn z dwu zabawek. Niech minie troch czasu. Jeeli dziecko nie robi wyboru, odó wiczenie na potem.
2. Rzeczy, sporód których dziecko ma wybiera, musz mu by dobrze znane. Jeeli do ich grupy wczasz jaki nowy przedmiot, wymie jego nazw. Podkrel, e dziecko moe wybra tylko jedn rzecz.
3. Popro, aby dziecko wybrao jak cz swej odziey, ksik, któr masz mu przeczyta, albo zabawki którymi si bdzie bawio.
4. Gdy dziecko co wybierze, pochwal je, e potrafio to zrobi. "Jeli potrafisz wybra, jeste ju duym chopcem (du dziewczynk)".
FUNKCJE POZNAWCZE 40
Wiek 2-3
POTRAFI ROZPOZNA I NAZWA TRZY WYRANE ZAPACHY DOMOWE (np. smaonego boczku, kremu do rk)
1. Sporód zapachów domowych, z którymi bdziesz zaznajamia dziecko, wybierz trzy, czsto pojawiajce si i wyrane zapachy. Np. zwró uwag na zapach kremu do rk i powiedz dziecku, co tak pachnie. Powtarzaj a dotd, gdy dziecko, poczuwszy znajomy zapach powie, e to pachnie krem. Nie mów dziecku o innych zapachach, dopóki dziecko nie zacznie z atwoci rozpoznawa i okrela pierwszy z poznanych zapachów.
2. Posmaruj kremem wasne rce i rce dziecka. Powiedz: "To krem tak adnie pachnie". Powtarzaj ten zabieg po umyciu rk, kilka razy na dzie. Staraj si, aby dziecko t czynno lubio. Podobnie postpuj z mydami pachncymi.
3. Posmarowawszy sobie rce kremem zwlekaj czasem chwil z posmarowaniem rk dziecka, aby si przekona, czy czujc zapach kremu samo zacznie domaga si posmarowania. Spytaj: "Co chcesz?" Jeli dziecko bdzie próbowao wypowiedzie sowo "krem", pochwal je i posmaruj mu rczki.
4. Wybierz jaki produkt ywnociowy o wyranym zapachu, czsto przygotowywany w waszym domu. (Wybierz produkt o nazwie atwej do wymówienia - nie zaczynaj np. od kalafiora). Przyrzdzajc produkt za kadym razem powtarzaj jego nazw. Po jakim czasie zapytaj dziecko: "Co ja takiego przyrzdzam?"
5. Gdy dziecko nauczy si rozrónia i okrela trzy wyrane zapachy wystpujce w gospodarstwie domowym, skieruj jego uwag na inne zapachy w otoczeniu, np. zapach grzanki w opiekaczu, gotujcego si kurczaka, farby, benzyny, spalonego drewna, pasty do obuwia, do podóg, ekskrementów zwierzt domowych i odpadków.
FUNKCJE POZNAWCZE 41
Wiek 2-3
NA POLECENIE PORUSZA RÓNYMI CZCIAMI CIAA ("POTRZNIJ GOW", "PODNIE RCE")
1. Nawi do wicze nr 26, 30, 40, 57 z rozdziau "JZYK". Posuguj si nazwami tych czci ciaa, które s dziecku znane.
2. Urzdzaj zabawy ruchowe wymagajce okrelonej gestykulacji (np. jak w piosence: "Wszyscy klaszcz w donie, klaszcz w donie, klaszcz w donie, wszyscy klaszcz w donie, tak jak ja"). Nastpnie wprowadzaj okrelenia innych ruchów rki: tarcia, machania, klepania, wskazywania czego, sigania po co.
3. Trzymajc dziecko za rk, drug pocignij je lekko za ucho lub poklep po brzuszku. Równoczenie mów, co robisz. Powiedz dziecku, aby zrobio to samo tobie.
4. piewaj piosenki, mów wierszyki, które wskazuj na nazwy czci ciaa i wymagaj powtarzania w lad za tob wykonywanych czynnoci. W razie potrzeby, kieruj dotykiem dziecka.
FUNKCJE POZNAWCZE 42
Wiek 2-3
DOBIERA DO SIEBIE DWIE JEDNAKOWE FIGURY GEOMETRYCZNE: KOA, KWADRATY, TRÓJKTY
1. Daj dziecku rozmaite modele (due, mae, drewniane, plastykowe) pary figur geometrycznych i podaj dziecku ich nazwy. Poka, jak poznawa krawdzie dotykiem. Wspólnie dotykajc krawdzi przedstawianych modeli, wyjanij, e dany ksztat jest okrgy albo kanciasty i majcy boki. Postp tak wielokrotnie z kad z trzech figur: koem, kwadratem i trójktem. Zacznij od modeli identycznych pod wzgldem koloru, wymiarów i rodzajów tworzywa.
2. Na stole lub tacy, przy której siedzi dziecko poó pocztkowo tylko dwie figury geometryczne. Pomó niewidomemu dziecku zbada dotykiem obie figury. Wrczajc jeszcze jeden model, popro, aby sporód lecych figur dziecko wybrao tak sam, jak ta, któr mu wanie wrczye/wrczya/. Jeli bdzie trzeba, pomó dziecku. Liczb wykorzystywanych figur zwiksz do trzech.
3. Powiedz dziecku, aby posegregowao koa i kwadraty, umieszczajc je w osobnych pojemnikach lub przegródkach tacy. Najpierw poka, jak to si robi. Potem posegregujcie tylko koa i trójkty, potem tylko trójkty i kwadraty. Potem wszystkie trzy rodzaje figur.
4. Zwikszaj liczb figur do posegregowania, w miar jak dziecko opanowuje t czynno.
5. Wówczas, gdy dziecko nabierze wprawy w porównywaniu przedmiotów w ksztacie figur geometrycznych, zastp je ich obrazem drukowanym lub rysunkiem wypukym.
FUNKCJE POZNAWCZE 43
Wiek 2-3
DOBIERA DO SIEBIE PRZEDMIOTY WYKONANE Z TEGO SAMEGO TWORZYWA (DREWNA, METALU, PLASTYKU)
1. Przygotuj pary drewnianych, metalowych i plastykowych kwadratów. Kwadraty, które maj by do siebie dobierane musz by identycznego formatu.
2. Powiedz dziecku, jakie s w dotyku materiay, z których wykonano modele (szorstkie, gadkie, metaliczne). Pomó mu postuka w kady z tych kwadratów, aby usysze dwiki, jakie wydaj te 3 materiay.
3. We dwa identyczne kwadraty i kady z nich umie w innym woreczku. Do jednego z nich doó kwadrat wykonany z innego tworzywa. Popro dziecko, aby do kwadratu pojedynczo zapakowanego do woreczka wybrao taki sam, sigajc do woreczka zawierajcego dwa kwadraty.
4. Zacznij od dwóch rodzajów tworzyw, a trzeci dodaj wówczas, gdy dziecko (nieco) opanuje umiejtno dobierania jednakowych tworzyw.
5. Przymocuj do tablicy kawaki rónych tworzyw. Wrcz dziecku próbki tych samych tworzyw i popro je, aby kolejno dobierao do siebie identyczne tworzywa.
FUNKCJE POZNAWCZE 44
Wiek 2-3
UKADA ZABAWKI I INNE PRZEDMIOTY TAM, GDZIE MOE JE PONOWNIE ODNALE
1. Wspólnie z dzieckiem odkadaj co wieczór jego ulubion zabawk. Nazajutrz rano popro dziecko, aby wzio t zabawk. Jeeli dziecko napotyka trudnoci wicz to w cigu dnia, skracajc czas midzy odkadaniem zabawki a jej znajdywaniem do paru minut. Chwal dziecko za to, e co wieczór odkada zabawk. Stopniowo rozszerzaj wiczenie na inne rzeczy, jak na przykad piama czy grzebie.
2. Dopomó dziecku w ustawianiu naczy stoowych, garnków i innych przedmiotów we waciwym miejscu. Pro dziecko, aby podawao ci te utensylia, kiedy ich potrzebujesz.
3. Daj dziecku mono zanoszenia przedmiotów tam, gdzie jest ich waciwe miejsce: brudnej bielizny do kosza na bielizn, butów do szafki na buty, zabawek do puda z zabawkami. Pro dziecko o odnoszenie i przynoszenie rozmaitych rzeczy do miejsc i z miejsc, w których s przechowywane.
4. Urzd zabaw w "Poszukiwania". Stosuj róne oznaczenia czy sygnay prowadzce dziecko w kierunku poszukiwanej rzeczy. Jeli trzeba, pomagaj wskazówkami. Nagradzaj za udane poszukiwanie.
5. Dotykowe wskaniki uatwiaj niewidomemu dziecku, orientacj, gdzie która rzecz si znajduje. Np. puszysta nalepka umieszczona nad haczykiem, na którym wiesza si piam albo oznaczenie miejsca, gdzie ley ulubiona zabawka, na póce z lewej strony, nalepk z papier ciernego, przytwierdzon do póki, poniej zabawki.
6. Szczególnie dzieci niewidome powinny opanowa t umiejtno w odniesieniu do wszelkich przedmiotów, którymi si posuguj.
FUNKCJE POZNAWCZE 45
Wiek 2-3
5 KRKÓW NAKADA NA TRZPIE WEDUG ICH WIELKOCI
1. Wykorzystaj do tego drewnian zabawk skadajc si z trzpienia i nakadanych na krków. Dobierz zabawk o podstawie stabilnej, nie chwiejcej si. Lepszy jest prosty koek z drewna ni modelowany schodkowo trzpie plastykowy. Pomó dziecku zaznajomi si z zabawk.
2. Poó lew do dziecka na wierzchoku koka, a praw na koku, otwór w którym dziecko znajduje palcem wskazujcym. Nasad kóko na koek, aby zelizgno si po nim.
3. Kiedy dziecko nauczy si ju wybiera kóka wedug wielkoci, popro je, aby umieszczao je na koku w kolejnoci od najwikszego do najmniejszego.
4. Jeeli dziecko napotyka trudnoci, uyj najpierw dwóch kóek: najwikszego i najmniejszego, potem dodaj kóko redniej wielkoci. Dodaj drugie i czwarte co do wielkoci kóko dopiero wówczas, gdy dziecko potrafi nasadzi na koek pierwsze, trzecie i pite kóko, kolejno wedug wielkoci.
FUNKCJE POZNAWCZE 46
Wiek 3-4
PORÓWNUJE ZE SOB RÓNE DWIKI (np. GRZECHOT ZIARENEK FASOLI, RYU LUB PIASKU W POJEMNIKACH)
1. Rozpocznij od dwików, które znacznie si róni (szklane kulki w blaszanej puszce oraz ry w pudeku). Wprowadzaj nowe dwiki, gdy dziecko rozpoznaje ju wczeniej prezentowane. Gdy dziecko opanuje dwiki bardzo si rónice, przejd do dwików, które s podobne.
2. Do dwóch takich samych pojemników wó identyczn zawarto. Do trzeciego, podobnego pojemnika wó co innego. Ustaw te trzy pojemniki przed dzieckiem. Powiedz: "Posuchaj", po czym potrznij kadym z trzech pojemników. Powiedz: "Podaj mi dwa, które haasuj tak samo". Przydatne do tych wicze mog by buteleczki po lekarstwach w tabletkach oraz pudeka po filmach fotograficznych.
3. Nagraj na tam magnetofonow dwiki wystpujce w otoczeniu. Odtwórz je i popro dziecko, aby naladowao ten dwik gosem albo spowodowao, e rozlegnie si dwik podobny do dwiku z tamy magnetofonowej (trzanicie drzwiami, dzwonek). Powiedz przy tym: "Posuchaj" i pomó dziecku zatrzasn drzwi lub nacisn dzwonek. "O! To samo, co sycha na tamie!" Pochwal samodzielne próby dziecka starajcego si wydoby dwiki podobne do tych, które usyszao.
4. Wykorzystaj majce zastosowanie wskazówki z wicze FUNKCJE POZNAWCZE 16 i 42.
FUNKCJE POZNAWCZE 47
Wiek 3-4
NAZYWA WIERZCH, SPÓD, CZ PRZEDNI,TYLN ORAZ BOKI PRZEDMIOTU
1. Zacznij od przedmiotów, w których atwo mona odróni wierzch od spodu i cz przedni od tylnej (buty, samochodziki). Trzymajc sw do na rczce dziecka, dotykaj i nazywaj kad paszczyzn przedmiotu.
2. Posugujc si tym samym przedmiotem, popro dziecko, aby dotykao tych paszczyzn, których nazwy wymieniasz.
3. Kadc rce dziecka na poszczególnych paszczyznach lub wskazujc na nie, popro dziecko, aby podawao ich nazwy.
4. Powtórz t czynno z rónorodnymi przedmiotami z otoczenia (meble, zabawki, samochód, piekarnik, lodówka).
FUNKCJE POZNAWCZE 48+
Wiek 3-4
WSKAZUJE NA OBRAZKU JEDEN DANY PRZEDMIOT ZNAJDUJCY SI W GRUPIE INNYCH
1. Dobierz zdjcie, przedstawiajce takie przedmioty, które dziecko potrafi nazywa, jak na przykad ywno, zabawki, artykuy odzieowe. Unikaj zdj zbyt szczegóowych.
2. Poka dziecku due zdjcie przedstawiajce kilka przedmiotów. Nazywaj przedmioty i dotykaj ich na zdjciu. Popro dziecko, aby pokazywao lub dotykao poszczególnych przedmiotów. Powiedz: "Dotknij jabka".
3. Nazwij przedmiot i zorientuj si, czy dziecko potrafi bez twojej pomocy wskaza na. Pochwal dziecko za dobr odpowied; jeli trzeba, pomagaj dziecku, wskazujc przedmiot palcem i ponownie wymieniajc jego nazw, a do czasu, gdy bez adnej pomocy potrafi wskazywa przedmioty, które wymieniasz.
4. Im mniejsz zdolno widzenia ma dziecko, tym bardziej konieczne jest korzystanie z duych, bardzo wyranych i nieskomplikowanych zdj, przedstawiajcych zaledwie kilka przedmiotów, które maj by pokazane lub nazwane.
+ Moe nie nadawa si dla dziecka cakowicie niewidomego.
FUNKCJE POZNAWCZE 49
Wiek 3-4
DOBIERA DO SIEBIE PRZEDMIOTY DUGIE I KRÓTKIE
1. Umie na stole przed dzieckiem przedmiot dugi i krótki. Daj mu albo dugi, albo krótki przedmiot, aby go dobrao dugoci do jednego z dwóch lecych na stole. Na pocztku zachowaj identyczno kolorów i innych cech. Jedyn rónic powinien stanowi wymiar dugoci. Najlepiej nadaj si do tego celu kredki dugie i krótkie. W tym wiczeniu okrelaj przedmioty jako dugie i krótkie.
2. Zacznij od przedmiotów bardzo dugich i bardzo krótkich i stopniowo zwikszaj stopie trudnoci zadania, doprowadzajc do sytuacji, gdy przedmioty bd si bardzo nieznacznie róniy pod wzgldem dugoci.
3. Powiedz dziecku, aby posegregowao szereg przedmiotów na dugie i krótkie. Daj dziecku dugie i krótkie pudeko do wkadania rónych przedmiotów. Nawi do czynnoci z wicze nr 16, 27 i 28 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE.
FUNKCJE POZNAWCZE 50
Wiek 3-4
DOBIERA MODELE PASKICH FIGUR GEOMETRYCZNYCH DO OBRAZKÓW (ZWYKYCH LUB WYPUKYCH) PRZEDSTAWIAJCYCH TE FIGURY
1. Wykorzystaj koa, kwadraty i trójkty wykonane w twardym tworzywie. American Printing House for the Blind posiada kilka zestawów takich modeli. Zastosuj ilustracje tych figur lub ich odwzorowania na papierze brajlowskim, tej samej wielkoci. Uyj ilustracji czarnych lub szarych, aby dziecko nie dopasowywao figur, kierujc si ich kolorem.
2. Popro dziecko, aby dopasowao figury do ich ilustracji lub do figur wykonanych rysikiem na papierze brajlowskim. W razie potrzeby, wykonaj t czynno wspólnie z dzieckiem.
3. Nazwij figury, które dae/a/ dziecku do zabawy, przygotowujc je do samodzielnego podawania ich nazw.
4. Wprowad zrónicowanie figur pod wzgldem rozmiarów, lecz uywaj stale tego samego ksztatu, zachowujc geometryczne podobiestwo figur, np. trójktów.
5. Powtórz czynnoci z wiczenia nr 42 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE.
FUNKCJE POZNAWCZE 51
Wiek 3-4
NAZYWA WASNE WYTWORY (RYSUNKI LUB KONSTRUKCJE)
1. Popro dziecko, by obserwowao, jak lepisz jaki przedmiot z gliny lub plasteliny. Powiedz, co ulepie/a/ lub co by to mogo by.
2. Popro dziecko, aby ulepio co z plasteliny lub gliny i nazwao swój wytwór.
3. Jeeli dziecko nie moe wymyle nazwy, zaproponuj: "Moe niech to bdzie doniczka? Jak mylisz?".
4. Oka wielkie zadowolenie, jeli dziecko samo nazwie swój wytwór. "To wietny pomys! Pokaemy doniczk ... (komu)".
5. Narysuj co i powiedz, co to takiego. Narysowaem/-am/ psa. Nazywa si Ralf. Popro, by dziecko zrobio to samo.
FUNKCJE POZNAWCZE 52
Wiek 3-4
SYSTEMATYCZNIE BADA NOWE ZABAWKI I INNE PRZEDMIOTY OBURCZ
1. Wybieraj takie przedmioty, które dziecko moe dokadnie zbada, na przykad now rolin doniczkow. Pocztkowo unikaj przedmiotów, które mog by dla dziecka przykre (np. kaktus) lub zbyt wielkie (np. przyczepa campingowa).
2. Wespó z dzieckiem dokonaj ogldzin wybranego przedmiotu przesuwajc rkami wzdu krawdzi, z góry na dó i z lewa na prawo. Ogldziny przeprowadzajcie jak najdokadniej.
3. Pilnuj, aby dziecko posugiwao si obiema rkami przy badaniu przedmiotów; w ten sposób zyskuje ono lepsze wyobraenie przedmiotu. Opisuj to, co dziecko oglda. "Kot ma dwoje uszu i dwoje oczu. Samochodzik ma pod spodem kóka."
FUNKCJE POZNAWCZE 53x
Wiek 3-4
PROSZONE, WSKAZUJE TRZY KOLORY
1. Nawi do wiczenia nr 28 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Znajd kilka przedmiotów bardzo zblionych kolorem. Opisz kady z nich, mówic, jakiego jest koloru, "To jest czerwone jabko, czerwona wstka, czerwona wieca, czerwona kartka".
3. Popro dziecko, aby dotkno czego czerwonego. Pomó dziecku znale taki przedmiot.
4. Znajd dookoa wicej czerwonych przedmiotów. Popro, aby dziecko dotkno czego czerwonego.
5. Zrób to samo z dwoma innymi kolorami. Jeeli dziecko bezbdnie wskazuje jeden kolor, wprowad drugi, a potem trzeci.
6. Poó przed dzieckiem dwie kartki, kad innego koloru, sporód tych, które suyy ju do wicze. Powiedz: "Dotknij koloru czerwonego". Zrób tak samo z drugim kolorem. Gdy dziecko bdzie bezbdnie wskazywa dwa pierwsze kolory, wcz do wiczenia trzeci barwn kartk.
7. Okrelaj codziennie ubiory ubra, które dziecko nosi. Mów: "Masz dzi na sobie co niebieskiego. Poka mi, gdzie?".
x Moe nie nadawa si dla dziecka cakowicie niewidomego.
FUNKCJE POZNAWCZE 54
Wiek 3-4
MÓWI, CZY PRZEDMIOT JEST CIKI, CZY LEKKI (np. DUY KAMIE, MISECZKA ZE STYROPIANU, PTASIE PIÓRO)
1. Przewicz wspólnie z dzieckiem trzymanie w rku czego cikiego (np. duego sownika); powiedz do dziecka: "Cikie". Potem wrcz mu czasopismo i powiedz: "A to jest lekkie".
2. Dobierz dwa przedmioty o takich samych wymiarach z których jeden jest ciki, drugi za lekki. Wó je do woreczków. Poó oba woreczki na stole i powiedz dziecku, aby unioso kady z nich. Zapytaj: "Który jest ciki?" i "Który jest lekki?". Stopniowo zmniejszaj rónic w ciarze przedmiotów. Nie skp pochwa, jeeli dziecko potrafi powiedzie, który woreczek jest ciki, a który lekki.
3. Wybierz przedmioty cikie i lekkie i okrel kady, mówic dziecku, czy jest ciki, czy lekki. "elazko jest cikie, kubek z plastyku jest lekki".
4. Napenij nad wann jedn miseczk niewielk iloci wody, drug za - po brzegi. Popro dziecko, aby wybrao t miseczk, która jest cika. Nastpnie pole mu, aby samo nalao do miseczki tyle wody, aby bya cika, potem za tyle, aby bya lekka.
FUNKCJE POZNAWCZE 55
Wiek 3-4
NA PROB, DZIECKO DOTYKA WYMIENIONYCH FIGUR GEOMETRYCZNYCH: KOA, KWADRATU I TRÓJKTA
1. Nawi do wicze nr 42 i 50 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Poó przed dzieckiem wzorce trzech figur geometrycznych. Niewidomemu dziecku pomó w ich badaniu. Powiedz: "Dotknij koa" lub: "Podaj mi koo". Jeli trzeba, sam/-a/ podaj odpowiedni wzorzec.
3. Kiedy dziecko stale trafnie rozpoznaje jedn z figur, przewicz wskazywanie nastpnej. Powiedz: "Dotknij kwadratu". Jeli dziecko napotka trudnoci, wycofaj trójkt.
4. Kiedy dziecko opanuje ju podstawow umiejtno, zacznij stosowa modele rónych kolorów i wielkoci w odniesieniu do kadej z trzech figur.
5. Wska na te trzy ksztaty wystpujce w domu (talerze, szyby okienne). Popro dziecko, aby dotkno kwadratowych pytek glazury lub kóek na tapecie.
6. Upiecz ciasteczka z foremek wszystkich trzech ksztatów. Powiedz dziecku, aby poukadao ciasteczka okrge na talerzu, kwadratowe woyo do puszki, a ciasteczka w ksztacie trójkta moe zje.
FUNKCJE POZNAWCZE 56
Wiek 3-4
PRZYPORZDKOWUJE JEDN JEDNOSTK DRUGIEJ (KADZIE PO JEDNEJ SERWETCE PRZY KADYM TALERZU, DAJE KADEMU Z DZIECI PO JEDNYM CUKIERKU)
1. Rozstaw talerze na stole; po jednym dla kadego z domowników. Powiedz: "Jeden dla mamusi, jeden dla tatusia, jeden dla siostry i jeden dla ciebie".
2. Podaj dziecku waciw liczb yek. Wspólnie z dzieckiem rozó je, umieszczajc po jednej z prawej strony kadego talerza. Powtórz: "Jedna dla ...".
3. Rozstaw i rozó wraz z dzieckiem wszelkie inne przedmioty tworzce nakrycie, jak na przykad serwetki czy plastykowe szklanki. wiczcie to codziennie.
4. Dla wygody niewidomego dziecka przechowuj te rzeczy stale w tym samym miejscu.
5. Poka dziecku, w jaki sposób rozda kolegom cukierki w papierkach - po jednym dla kadego.
6. Upiecz ciasteczka z foremek i poka dziecku, jak na kadym z nich umieci wieczk.
7. Zanim poprosisz niewidome dziecko, aby rozoyo nakrycia dla kadego czonka rodziny, poka mu, jakie jest rozstawienie krzese przy stole jadalnym. Uatwi to dziecku ukadanie nakry - na wprost kadego krzesa.
FUNKCJE POZNAWCZE 57
Wiek 3-4
NA PROB, DZIECKO DOTYKA DUGICH ALBO KRÓTKICH PRZEDMIOTÓW "POKA DUGI KIJEK ALBO POKA KRÓTKI KIJEK"
1. Przygotuj zestawy przedmiotów krótkich i dugich (somek, oówków, linijek). Zwró uwag na to, aby rónice dugoci midzy przedmiotami dugimi i krótkimi byy znaczne, po to, aby dziecku byo atwo je dostrzec.
2. Pomó dziecku zbada kady zestaw przedmiotów. Objanij, który z nich skada si z przedmiotów dugich, a który z krótkich.
3. Poó przed dzieckiem dugi i krótki oówek. Popro, aby podao ci dugi. Pochwal dziecko, jeeli wybrao waciwie. Zrób to samo w odniesieniu do oówka krótkiego.
4. Narysuj na tablicy lub na papierze jedn lini dug i jedn krótk. Popro dziecko, aby najpierw pokazao lini dug a potem krótk. Dziecku cakowicie niewidomemu daj do rozpoznania dugoci linii wypukych albo wyobionych na piasku lub w mce kukurydzianej rozsypanej na tacy.
5. Uywajc dugiego i krótkiego oówka urzd zgadywank. Obydwa oówki we w donie i schowaj za siebie. Popro dziecko, aby zgadywao, w której rce trzymasz krótki oówek. Jeeli dziecko zgadnie, poka mu oówek trzymany we wskazanej rce. Powiedz: "Zgade/-a/! W tej rce mam krótki oówek!" albo: "Popatrz, nie zgade. To jest dugi oówek. Spróbujmy jeszcze raz."
6. We dwie sztuki czego do jedzenia, co przypomina ksztatem laseczki, które powinny by jednakowej dugoci, na przykad dugie i cienkie marchewki, kruche paluszki itp. Daj dziecku odgry kawaek jednej laseczki i niech ci powie, który kawaek jest teraz duszy, a który krótszy.
FUNKCJE POZNAWCZE 58
Wiek 3-4
KLASZCZE LUB WYSTUKUJE RYTM PRZY POMOCY PAECZEK
1. Wybierz piosenk, któr dziecko potrafi zapiewa i rytmicznie przy tym klaska. W jej takt wspólnie z dzieckiem uderzaj o siebie dwiema ykami. Zanu t sam piosenk i klaszcz w donie - pocztkowo wraz z dzieckiem, potem niech dziecko robi to samodzielnie.
2. Wcz muzyk marszow i w jej takt maszerujcie wokó stou, rytmicznie klaszczc w donie. Nastpnie popro dziecko, aby robio to samodzielnie.
3. Poó donie na rkach dziecka trzymajcego werble. Wybijaj wraz z dzieckiem rytm prostej melodycznie piosenki.
FUNKCJE POZNAWCZE 59
Wiek 3-4
WRÓD CZWÓRKI DZIECI ROZRÓNIA, KTO JEST CHOPCEM, A KTO DZIEWCZYNK
1. Dobierz czworo dzieci, z którymi twoje dziecko czsto si widuje. O poszczególnych dzieciach mów jako o "chopczyku z ssiedztwa" lub o "twojej koleance Zuzi".
2. Popro dziecko, aby syszc imiona czworga dzieci, które bdziesz powoli wypowiada, mówio "chopiec" albo "dziewczynka".
3. Opowiedz dziecku jak znan mu historyjk, w której wystpuje chopiec i dziewczynka. W opowiadaniu uywaj imion ich obojga, a take rzeczowników "chopczyk" i "dziewczynka". Kiedy dziecko bdzie ju dobrze pamita tre powtarzanej wielokrotnie historyjki, zacznij opuszcza sowa "chopiec" i "dziewczynka" i popro dziecko, aby samo wstawiao waciwy wyraz.
4. Przeczytaj dziecku jakie opowiadanie. O wystpujcych w nim dzieciach mów jako o chopcu i dziewczynce. Nastpnie wska posta dziecka na jednej z ilustracji w tej ksice i zapytaj, czy jest to dziewczynka czy chopiec.
5. Naucz dziecko, kto z rodziny jest chopcem, a kto dziewczynk.
FUNKCJE POZNAWCZE 60
Wiek 3-4
MÓWI, KTÓRYCH PRZEDMIOTÓW CZSTO UYWA SI RAZEM PONIEWA ICH ROLE SI DOPENIAJ (np. BUTY I SKARPETKI, ZUPA I PIECZYWO, SZCZOTKA I GRZEBIE, KLUCZ I ZAMEK DO DRZWI itd.)
1. Dobierz pary znanych dziecku przedmiotów (np. grzebie i szczotk, skarpetk i but, oówek i papier).
2. Popro dziecko, aby obejrzao grzebie i szczotk. Wytumacz, dlaczego tworz par. Powtórz to samo w odniesieniu do innych par przedmiotów.
3. Wymie jaki przedmiot i popro dziecko, aby pomylao o innym, który mógby wraz z tamtym tworzy par (klucz i zamek do drzwi, zupa i pieczywo).
4. Wskazuj inne przedmioty tworzce pary wród tych, które dziecko spotyka podczas codziennych zaj i zabaw.
FUNKCJE POZNAWCZE 61
Wiek 3-4
PORACHOWAWSZY JEDNOSTKI TWORZCE DANY ZBIÓR (OD JEDNEJ DO TRZECH JEDNOSTEK) MÓWI, Z ILU JEDNOSTEK SI SKADA
1. Umie przed dzieckiem zbiór skadajcy si z przedmiotów w liczbie od jednego do trzech. Pomó dziecku dotkn kadego przedmiotu podczas wspólnego ich rachowania. Daj dziecku inny zbiór przedmiotów, równie w liczbie od jednego do trzech. Wspólnie rachujcie przedmioty dotykajce kadego z nich. Ogranicz zakres pomocy. Pochwal za udane wykonane wiczenie.
2. Wielokrotnie w cigu dnia rachuj gono rzeczy i wykonywane czynnoci. Liczcie nakrycia przygotowane do posiku, skadane rczniki, otrzymane listy. Liczc, dotykaj wraz z dzieckiem kadego rachowanego przedmiotu.
3. Kiedy dziecko liczy ju przedmioty z atwoci, zadaj mu pytanie: "Ile tu jest rzeczy?" Na koniec zach dziecko do podania ogólnej liczby przedmiotów, bez rachowania kadego oddzielnie. (Por. wiczenie nr 119 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE).
FUNKCJE POZNAWCZE 62
Wiek 3-4
UKADA PRZEDMIOTY, DZIELC JE NA TRZY KATEGORIE (ODZIE, ZABAWKI, NARZDZIA)
1. Wybierz przedmioty z kuchni i z sypialni i wó je do pudeka (z sypialni: poduszeczka, budzik, piama; z kuchni: widelec, serwetka, garnuszek).
2. Posu si duymi, wyranymi obrazkami przedstawiajcymi zwierzta, meble i ubrania lub figurkami zwierzt i modelami mebli oraz ubrankami i popro dziecko, aby uporzdkowao je wedug odpowiednich kategorii.
3. W przypadku dziecka niewidomego staraj si uywa przedmiotów prawdziwych, a nie ich zabawkowych modeli. Na przykad: z narzdzi wybierz motek, klucz do nakrtek, rubokrt.
4. Poka dziecku, jak zazwyczaj pogrupowane s towary w sklepach spoywczych i domach handlowych. Popro dziecko, aby przechodzc wzdu regaów w sklepie samoobsugowym, wymieniao kilka rónych grup towarów.
5. Wó do duego tekturowego puda po trzy rzeczy nalece do trzech rónych grup przedmiotów. (Razem dziewi sztuk). Popro dziecko, aby podzielio je na grupy: w jednej niech bdzie odzie, w drugiej zabawki, w trzeciej narzdzia.
FUNKCJE POZNAWCZE 63
Wiek 3-4
MANIPULUJE PRZEDMIOTEM, ABY SI DOWIEDZIE, JAK ON DZIAA (np. NOWA GRAJCA ZABAWKA)
1. Postaw przed dzieckiem nakrcan zabawk i popro je, by powiedziao, jak ona dziaa. Powiedz dziecku, by bacznie si przygldao, jak manipulujesz zabawk. Popro dziecko, eby samo j uruchomio. Jeeli bdzie trzeba, ponownie poka mu, jak to zrobi.
2. Poka dziecku zabawk, któr si uruchamia pocierajc o powierzchni lub cignc za sznurek i popro je, aby wprawio j w dziaanie. Jeli dziecku nie udaje si uruchomi zabawki, we j i sam/-a/ poruszaj i obejrzyj uwanie. Wykonaj podobne czynnoci wraz z niewidomym dzieckiem. Powiedz: "To si robi tak..." i zademonstruj dziaanie.
3. Poka now nakrcan zabawk i zach dziecko do zbadania jej i zorientowania si, w jaki sposób j uruchomi. Jeeli trzeba, poka dziaanie zabawki. Pochwal dziecko, jeli udao mu si j uruchomi.
FUNKCJE POZNAWCZE 64+
Wiek 3-4
BUDUJE WEDUG MODELU MOST Z TRZECH KLOCKÓW
1. Zaprowad dziecko na mostek nad strumykiem lub rowem. Pomó mu pozna most. Przejdcie pod mostem, po nim i obejdcie go wokó. Wyjanij, e most czy dwa brzegi strumyka i pozwala nam przej przeze such nog.
2. W piaskownicy zbudujcie mostek z desek i pucie po nim samochodziki.
3. Poka, jak zbudowa most z trzech klocków. Powiedz: "Budujemy most na niby".
4. Zbudujcie razem drugi mostek z trzech klocków. Dwa klocki ustaw w niewielkiej odlegoci od siebie, trzeci za poó na wierzchu, tak aby stanowi poczenie. Zostaw ten "mostek" jako wzór dla dziecka.
5. Wrczaj dziecku po jednym klocku, pokazujc, jeli trzeba, gdzie go umieci. Jeeli dziecko radzi sobie samo, nie pomagaj. Pochwal za udane wykonanie wiczenia.
6. Zrób z dzieckiem wycieczki na par prawdziwych mostów. Zwró uwag na dudnienie rozlegajce si przy wjedzie samochodu na most.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 65
Wiek 3-4
ODWZOROWUJE SZEREG LUB INNY PROSTY UKAD PICIU KLOCKÓW, PACIORKÓW LUB KOKÓW
1. Majc pi klocków, z których cz jest w jednym kolorze, a pozostaa w innym, albo pi klocków, z których cz ma jeden ksztat, a pozostaa inny, uó jaki wzór.
2. Popro dziecko, aby uoyo taki sam wzór; w miar potrzeby udzielaj pomocy i prostych wskazówek. Stopniowo eliminuj pomoc, w miar jak dziecko przyswaja sobie t umiejtno. Pochwal dziecko za czynione starania.
3. Wzory paskie s najatwiejsze do opanowania. Dla uatwienia dziecku zadania moesz mu poleci uoy klocki wprost na tych, które tworz wzór, zanim zacznie go kopiowa samodzielnie.
4. Komponuj wzory, w których dwa elementy, np. kwadrat i koo, wystpuj na przemian. Wykonaj to wiczenie wspólnie z dzieckiem. Oka rado z samodzielnie przeze wykonanej kopii twojego wzoru.
FUNKCJE POZNAWCZE 66
Wiek 3-4
ROZRÓNIA RÓDA ZAPACHÓW POZA DOMEM (PIEKARNIA, SKLEP RYBNY)
1. Wybierz dwa charakterystyczne zapachy poza domem, z którymi dziecko bdzie si od czasu do czasu styka.
2. Opisz miejsca i wymie zapachy waciwe kademu stoisku (dziaowi) w sklepie spoywczym (miso, pody rolne) i w domu towarowym (kosmetyki, wiece).
3. Popro dziecko, aby powtarzao za tob nazwy artykuów, których zapach wanie do was dociera: misa, jabek, perfumów, wiec.
4. Gdy dziecko zetknie si ju kilkakrotnie z jakim zapachem, powtarzajc nazw tego, co pachnie, zapytaj je: "Czy poznajesz, co tak pachnie?", "Co ma taki zapach?"
5. Wybierz kilka wyspecjalizowanych sklepów, w których dziecko jeszcze nie byo (np. piekarnia, sklep rybny). Jeeli na pytanie "Co to pachnie?" dziecko odpowie: "Ryby", powiedz: "Tak, to jest zapach ryb w sklepie rybnym".
6. Wymie, co robi si w garau i jakie przedmioty si tam przechowuje (benzyn, farb, opony, drewno) wówczas, gdy poczujesz zapach charakterystyczny dla jakiej substancji, zwizany z czynnoci wykonywan w garau.
FUNKCJE POZNAWCZE 67
Wiek 3-4
MÓWI, ILE PRZEDMIOTÓW ZAWIERA PORACHOWANY PRZEZE ZBIÓR (W LICZBIE OD JEDNEGO DO PICIU)
1. Umie przed dzieckiem od jednego do piciu przedmiotów i porachuj je, dotykajc kadego. Powiedz dziecku, aby dotkno równie i porachowao kady przedmiot. Kiedy przy kolejnym liczeniu dziecko nie bdzie si myli, zadaj mu pytanie: "Ile jest razem przedmiotów?".
2. Wrcz dziecku pudeko kredek, koków lub paciorków. Popro, aby dao ci jedn (jeden). Potem popro o dwie (dwa). I tak a do piciu. Powiedz, aby dziecko rachowao na gos wrczane ci przedmioty.
3. Popro dziecko, aby pomogo ci, podajc dwie yki, trzy cukierki, cztery widelce. Przypomnij mu o koniecznoci gonego liczenia podawanych przedmiotów.
4. Szukaj okazji do liczenia dla wprawy podczas codziennych zaj (nakrywania do stou, przygotowywania ziemniaków na obiad, przegldanie nadesanych listów, wydzielanie ciastek czy marchewek na przeksk).
5. Popro dziecko, aby posuchao twojego powolnego klaskania w donie, od jednego do piciu razy. Zapytaj je, ile razy klasne/klasna/. Popro, aby samo klaskao, rachuj klanicia.
FUNKCJE POZNAWCZE 68
Wiek 3-4
OKRELA, CZY PRZEDMIOTY S TAKIE SAME, CZY RÓNI SI OD SIEBIE
1. Ustawicznie okrelaj przedmioty jako "takie same" albo jako "róne od siebie", a do czasu gdy dziecko przyswoi sobie te pojcia. Unikaj okrele: "podobny", "niepodobny", "nie taki sam".
2. Umie w pudeku trzy pary przedmiotów, takich samych w kadej parze (oówków, skarpet, grzebieni). Popro dziecko, aby wyjo z pudeka dwie rzeczy, które s takie same. Powiedz: "Dobrze! S takie same" albo "Nie, one si od siebie róni", "Nie, one s róne".
3. Na pocztek pomó dziecku wymawiajc gosk pocztkujc wyraz. Powiedz na przykad: "To s takie sss...". Niech dziecko dokoczy wyraz.
4. Zacznij od pytania: "Czy te rzeczy s takie same, czy róne?". Potem powiedz: "Jakie s te dwie rzeczy?". Pochwal za poprawne odpowiedzi, z uyciem sów "takie same" lub "róne".
FUNKCJE POZNAWCZE 69
Wiek 3-4
ROZRÓNIA I OKRELA DZIAANIA NA PODSTAWIE ICH ODGOSÓW (np. ZAMIATANIE PODOGI, ZAMYKANIE DRZWI, SMAROWANIE GRZANKI MASEM)
1. Wska odgosy znanych dziecku czynnoci. Zacznij od dwóch, najwyej trzech dwików. Na przykad: otwierania i zamykania drzwi, Zamiatanie podogi, smarowania grzanki masem.
2. Popro dziecko, aby okrelio czynnoci, których odgosy syszy, wówczas gdy ju przedtem syszao je parokrotnie. Pochwal za poprawnie zidentyfikowane dwiki.
3. Wprowad odgosy bardziej zoonych czynnoci: tatu przygotowuje obiad, Zuzia temperuje oówek, Dawid jedzi na rolko-desce.
4. Urzd zabaw polegajc na tym, aby zidentyfikowa odgosy najczciej wystpujce w okrelonej porze dnia.
5. Popro dziecko, aby wykonao czynno, której odgos usyszao i poprawnie powizao z jak czynnoci. Przykady "otwórz drzwi", "zagraj na pianinie", "zabrzcz kluczami".
FUNKCJE POZNAWCZE 70x
Wiek 3-4
POPROSZONE, IDENTYFIKUJE TRZY BARWY
1. Nawi do wicze nr 28 i 53 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Wybrane barwy powinny by wyrane, aby dziecko mogo je bez zbytniego trudu zidentyfikowa.
2. Zacznij wiczenie od jednego koloru. Zapytaj: "Jaki to kolor?" Jeeli dziecko nie potrafi odpowiedzie, odpowiedz sam/sama/. "Czerwony". Zapytaj ponownie: "Jakiego to jest koloru?". Aby pomóc, podaj pocztek brzmienia wyrazu: "Cz...".
3. Posu si innymi przedmiotami tych samych koloru (przedmiotami gospodarstwa domowego, odzie, zabawkami). Kiedy dziecko potrafi ju bezbdnie rozpoznawa jeden kolor, wprowad nastpne, postpujc zgodnie z podanymi wskazówkami.
4. Poka dziecku trzy kolory i popro o ich nazwanie. Powiedz, aby dziecko wskazao inne przedmioty i zabawki, których kolor jest mu znany. Pochwal za poprawne odpowiedzi.
5. Zorganizuj gr towarzysk typu "Chiczyka", w której, przed wprowadzeniem pionków na plansz, trzeba okreli wybrany kolor.
6. Zorganizujcie gr polegajc na "owieniu ryb". Potrzebne s do tego "ryby" w trzech kolorach i "wdka". Zowion ryb mona zatrzyma tylko pod warunkiem, e poda si jej kolor. W przeciwnym razie ryba wraca z powrotem do "wody".
7. W rozmowie z niewidomym dzieckiem uywaj zwrotów "zielona trawa", "bkitne niebo".
x Moe nie nadawa si dla dziecka cakowicie niewidomego.
FUNKCJE POZNAWCZE 71
Wiek 3-4
PROSZONE O ZEROW LICZB PRZEDMIOTÓW, NIE PODAJE ADNEGO (POÓ PRZED DZIECKIEM OD JEDNEGO DO PICIU KLOCKÓW I POWIEDZ: "DAJ MI ZERO KLOCKÓW")
1. Wytumacz dziecku, e kiedy co rachujemy, odkadajc po jednym na bok, a w kocu nic nam nie zostaje, to wanie mamy zero.
2. Daj dziecku pi klocków. Powiedz: "Mamy tu pi klocków". Zabierz jeden klocek i powiedz: "Teraz mamy cztery klocki". Postpuj tak a do ostatniego klocka. Powiedz: "Teraz mamy zero klocków, to znaczy, e nie mamy ich wcale".
3. Daj dziecku dwa klocki. Popro, aby dao ci jeden. Pochwal za prawidowe wykonanie polecenia. Powtórz to wiczenie kilkakrotnie biorc po kilka klocków. Nastpnie powiedz: "Daj mi zero klocków". Jeli dziecko chwyci klocek, powiedz: "Nie, powiedziaem/-am/ zero klocków, to znaczy, e masz mi nie dawa adnego klocka". Jeeli za dziecko nie da ci adnego klocka, pochwal je. "Dobrze! Zero klocków, to znaczy adnych!"
4. Urzd zabaw w klaskanie lub podskoki tyle razy, ile wymienisz. Kiedy powiesz: "Zaklaszcz (podskocz) zero razy", dziecko ma w ogóle nie klaska (nie skaka). Pochwal za zrozumienie sowa "zero".
5. Niech dziecko zagra rol nauczyciela i prosi ciebie o podawanie rónej liczby przedmiotów, z zerem wcznie. Popro je, aby za kadym razem orzekao, czy poprawnie spenie/-a/ polecenie.
FUNKCJE POZNAWCZE 72
Wiek 3-4
NAZYWA FIGURY GEOMETRYCZNE (KOO, KWADRAT, TRÓJKT)
1. Nawi do wicze nr 42 i 55 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Zacznij od dwu figur: koa i kwadratu. Umie je na stole przed dzieckiem i wielokrotnie zmieniaj pooenie figur, za kadym razem wymieniajc ich nazwy. Zatrzymaj si duej nad kad figur i jej nazw. Potem popro dziecko, aby wymieniao nazwy pokazywanych mu figur.
3. Kiedy dziecko bdzie okrela bezbdnie koo i kwadrat, wprowad jeszcze trójkt.
4. Jeeli dziecko ma trudnoci z nazywaniem figur, podawaj, jak brzmi pocztek kadej nazwy, aby dziecko mogo j sobie przypomnie (ko..., tr..., kwa...).
5. Urzd zabaw w "owienie ryb". Wytnij figury z papieru i jako wdki uyj kijka ze sznurkiem i spinaczem do papieru na kocu. Dziecko owi "figury". Jeeli dziecko poprawnie nazwie figur, któr "zowi", moe j sobie zatrzyma. W przeciwnym razie "figura" trafia z powrotem do zbiornika i dziecko musi jeszcze raz spróbowa j zowi.
6. Urzd zabaw w gotowanie zupy z figur. Daj je dziecku wraz z misk i yk. Dziecko powinno nazwa kad figur przed wrzuceniem jej do zupy. Moe miesza yk figury dodawane do miski.
7. W przypadku dziecka niewidomego posu si przy zabawie z uyciem figur specjaln tac lub pudekiem z przegródkami.
FUNKCJE POZNAWCZE 73
Wiek 3-4
NALADUJE JAKO BRZMIENIOW POSZCZEGÓLNYCH DWIKÓW (DWIK GONY-CICHY, WYSOKI-NISKI, DUGI-KRÓTKI)
1. Wybierz jedn cech akustyczn do opanowania przez dziecko na jednym zajciu: si dwiku (gony-cichy), wysoko (wysoki-niski) lub dugo (krótki-dugi).
2. W trakcie opowiadania historyjki pt. "Trzy niedwiedzie" X/ moduluj gos. Jako tata-niedwied mów gono, a jako "zotowose dziewcztko" - cicho. Po kilkakrotnym opowiedzeniu tej bani, przypomnij, jakim gosem mówi tata-niedwied i zapytaj: "Co powiedzia tata-niedwied?". Postp podobnie, aby utrwali gos "zotowosego dziewcztka" w pamici suchajcego bajki dziecka.
3. Mów cicho (szeptem), gdy kto pi. Popro dziecko, aby mówio równie cicho. Gdy trzeba kogo obudzi, mów gono. Powiedz, aby dziecko ci naladowao.
4. Naladuj cienkie gosy wiergoczcych ptaków. Nastpnie naladuj niskim gosem szczekanie duego psa (Hau-hau). Zach dziecko do naladowania zwierzcych gosów.
5. Przywouj zwierzta domowe dugo, przecigle ("Reksiooo...!"). Mówic stacatto naladuj werble. Zachcaj dziecko do naladowania tego odgosu wraz z tob.
6. Niektóre niewidome dzieci (dotyczy to równie dorosych) mówi dononym gosem sprawozdawców radiowych; powinny zatem wiczy mówienie cichsze, mniej dobitne.
X/ Przyp. tum. - Odpowiednikiem bani "Trzy niedwiedzie" w jzyku polskim jest "Bajka o niedwiedziach, niedwiedzitku i maym zotowosym dziewcztku" Franciszki Arnsztajnowej, napisana na motywach bajki ludowej. Ostatnio ukazao si X wydanie tej ksieczki. (Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1979).
FUNKCJE POZNAWCZE 74
Wiek 3-4
POPRAWNIE WYBIERA ZE ZBIORU RÓNYCH MONET DWUZOTÓWK, DZIESICIOZOTÓWK I DWUDZIESTOZOTÓWK
1. Daj dziecku dwuzotówk. Nazwij j. Zwró jego uwag na may rozmiar monety i ewentualnie na jej zoty kolor. Nastpnie daj dziecku dziesiciozotówk i wska na wikszy rozmiar i ciar (i ewentualnie srebrny kolor). Popro dziecko, aby z dwóch monet, które dostao, podao ci dwuzotówk i pochwal, jeli da ci waciw. Pomó dziecku, jeli za pierwszym razem bdzie miao trudnoci.
2. Postp tak samo z dziesiciozotówk i dwudziestozotówk. Wska dziecku na jeszcze wiksz rónic rozmiaru i ciaru midzy nimi.
3. Daj dziecku wszystkie trzy monety i popro, eby ci oddao dziesiciozotówk.
4. Kontynuuj to wiczenie dajc dziecku wiksz liczb monet kadego z poznanych z trzech typów. Popro, eby posortowao je, ukadajc stosik dwuzotówek, dziesiciozotówek i dwudziestozotówek.
5. Daj dziecku skarbonk. Kad monet, któr uda mu si wyowi sporód innych, zgodnie z twoim poleceniem i bezbdnie okreli, niech wrzuci do otrzymanej skarbonki.
6. Kiedy pójdziesz z dzieckiem na zakupy, pro je, eby wybierao z twojej portmonetki poznane typy monet i podawao kasjerce.
FUNKCJE POZNAWCZE 75
Wiek 3-4
ODDZIELA OD SIEBIE DWA RODZAJE RÓNYCH W DOTYKU PRZEDMIOTÓW (RUBKI ODDZIELA OD NAKRTEK, SUSZONY GROCH OD SUSZONEJ KUKURYDZY)
1. Daj dziecku zbada jedn nakrtk, potem jedn rub. Zach je, aby zrobio to dokadnie i poznao rónice midzy tymi przedmiotami. Pomó dziecku nauczy si ich nazw.
2. Do maego pudeka wó pi nakrtek i pi rubek. Wyjmuj je pojedynczo; do jednej rki dziecka wkadaj nakrtki, do drugiej za - rubki. "Wszystkie nakrtki s tutaj, a wszystkie rubki - tutaj. Oddzieliem/-am/ nakrtki od rubek".
3. Popro dziecko, aby oddzielajc te przedmioty od siebie wrczao je tobie, tak jak ty jemu. Jeeli zajdzie potrzeba pomó dziecku w wykonywaniu wiczenia.
4. Uyj dwóch pudeek lub tacek do segregowania przedmiotów. Powiedz, aby dziecko dao te oddzielone od siebie przedmioty dwóm osobom.
5. Zastosuj inne zestawy przedmiotów rónych w dotyku i popro dziecko o ich posegregowanie: widelce i yki, filianki i kieliszki, plastykowe talerze i plastykowe spodki.
6. Rónice midzy faktur segregowanych przedmiotów zmniejszaj, a do bardzo nieznacznych, jak na przykad midzy suszon kukurydz a suszonym grochem. Jeeli niewidome dziecko wyczuwa rónice midzy tymi wanie przedmiotami, to znaczy, e umiejtno rozróniania z pomoc dotyku przyswoio sobie w takim stopniu, e bdzie mogo rozpocz nauk czytania pisma brajlowskiego.
FUNKCJE POZNAWCZE 76x
Wiek 3-4
NAZYWA I OPISUJE PROSTE CZYNNOCI, WYRANIE PRZEDSTAWIONE NA OBRAZKACH
1. Dobieraj ilustracje duego formatu, wyranie przedstawiajce jak czynno, poniewa tylko takie s odpowiednie. Unikaj obrazków, gdzie pewne elementy ta mogyby odwraca uwag dziecka od gównego tematu obrazka.
2. Czytajc dziecku historyjk pokazuj obrazki i mów, co przedstawiaj.
3. Mów, jakie czynnoci wykonuj wanie poszczególni czonkowie rodziny dziecka: "Mama myje samochód. Zuzia jedzi na rowerze".
4. Poka dziecku obrazki przedstawiajce jakie dziecko jadce na rowerze i kobiet myjc samochód. Popro dziecko, eby powiedziao, co si dzieje na obrazku. Powiedz na przykad, e "Dziecko na obrazku robi to samo, co robia dzi Zuzia".
5. Popro dziecko, eby ci powiedziao, co dzieje si na obrazku z danym zwierzciem czy osob. W razie potrzeby pomó w tym dziecku.
6. Urzd zabaw, w której na przemian ty i dziecko bdziecie okrela, co kto robi na obrazkach. Zach dziecko, aby wskazywao lub nawet dotykao palcem obrazka opisujc, co si na nim dzieje.
x Moe nie nadawa si dla dziecka cakowicie niewidomego.
FUNKCJE POZNAWCZE 77b
Wiek 4-5
DOBIERA DO SIEBIE TAKIE SAME RODZAJE PAPIERU CIERNEGO ORAZ ROZRÓNIA PAPIER DROBNOZIARNISTY OD GRUBOZIARNISTEGO
1. Uyj czterech arkusików papieru ciernego: dwa drobnoziarnistego i dwa gruboziarnistego.
2. Poó na stole po jednym arkusiku papieru drobnoziarnistego i gruboziarnistego. Dwa pozostae zatrzymaj. Pomó dziecku zbada obydwa lece przed nim arkusiki.
3. We jeden z zachowanych przez ciebie arkusików, wszystko jedno który, drobno- czy gruboziarnisty i popro dziecko, aby dobrao do tego arkusika taki sam, sporód tych, które ma przed sob. Zbadaj je wraz z dzieckiem.
4. Powtórz czynno z drugim swoim arkusikiem.
5. Jeeli dziecko napotyka trudnoci, zdobd jeszcze bardziej gruboziarnisty papier cierny, aby w ten sposób zwikszy rónice midzy rodzajami papieru grubo- i drobnoziarnistego.
6. Zachcaj dziecko, by badajc papier cierny posugiwao si kilkoma palcami, a nie tylko palcem wskazujcym.
7. American Printing House for the Blind posiada zestaw pomocy do nabywania przez dziecko umiejtnoci rozróniania odmian papieru ciernego. Umiejtno ta moe si przyda w nauce brajla.
b Moe by przydatne gównie dla dziecka, które w przyszoci bdzie czytao brajlem.
FUNKCJE POZNAWCZE 78
Wiek 4-5
PORZDKUJE WEDUG WIELKOCI PI PRZEDMIOTÓW (PIERCIENI LUB KÓ)
1. Nawi do wiczenia nr 45 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Najpierw posu si paskimi (wycitymi na przykad z papieru) przedmiotami w celu uzmysowienia dziecku rónic wielkoci. Najpierw uyj tylko dwu przedmiotów, nastpnie, gdy dziecko wykazuje postpy, zwikszaj ich liczb. Wane jest, aby pocztkowo rónica midzy wielkoci przedmiotów bya znaczna. Kiedy ju dziecko nauczy si biegle rozpoznawa rónice wielkoci midzy przedmiotami paskimi, mona wprowadzi do wicze przedmioty trójwymiarowe.
3. Dobrym materiaem do wicze s zabawki skadajce si z piercieni czy koeczków rónej wielkoci, pojemniki wkadane jeden w drugi, kubeczki o rónej pojemnoci.
4. Zrób dziecku specjalne miejsce do wicze; moe to by mata lub dywanik, taca lub blat biurka. Pomó dziecku umieci najwiksze przedmioty z lewej a najmniejsze z prawej jego strony.
FUNKCJE POZNAWCZE 79
Wiek 4-5
ZNAJDUJE WASNE IMI WRÓD INNYCH IMION NAPISANYCH LITERAMI DRUKOWANYMI LUB BRAJLEM
1. Pamitaj o tym, eby imi dziecka figurowao w wielu miejscach (na rcznikach, na drzwiach do jego pokoju sypialnego, na dywaniku do zabawy, na kubeczku, z którego pije, pod jego fotografi). Imi dziecka powinno by wypisywane du czcionk brajlowsk albo wyranymi, czarnymi literami drukowanymi.
2. Daj dziecku dwie kartki. Na jednej niech bdzie imi dziecka, a na drugiej, inne imi, rónice si liczb liter i ich wygldem. Popro dziecko, aby wskazao swoje imi, dotykajc waciwej kartki i jednoczenie je wymawiajc.
3. Jeli dziecko ma z tym trudnoci, pomó mu dotkn kartki z jego imieniem. Pochwal dziecko, ilekro wybierze waciw kartk.
4. W dalszym cigu wicz t umiejtno dajc dziecku coraz wicej kart do wyboru: trzy, cztery i wreszcie pi z wypisanymi na nich rónymi imionami. Pocztkowo niech inne imiona róni si znacznie od imienia dziecka iloci i doborem liter. Stopniowo wprowadzaj imiona bardziej podobne do imienia dziecka.
5. Przygotuj do wicze osiem do dziesiciu kartek z rónymi imionami. Imi dziecka niech bdzie na kilku z nich. Popro, aby dziecko wyszukao te wszystkie kartki, na których jest jego imi i aby uoyo je w stosik.
FUNKCJE POZNAWCZE 80
Wiek 4-5
OKRELA, ILE PRZEDMIOTÓW ZAWIERA ZBIÓR SKADAJCY SI Z JEDNOSTEK W LICZBIE OD JEDNEJ DO DZIESICIU
1. Nawi do wicze nr 61 i 67 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Przy kadej sposobnoci wiczcie liczenie do dziesiciu: awek w parku, puszek z jarzynami i przetworami owocowymi w sklepie spoywczym, sztuców i naczy uywanych przy obiedzie, rczników w azience.
3. Jeeli dziecko potrafi liczy do dziesiciu, umie przed nim zestaw zoony z szeciu-dziesiciu przedmiotów i zapytaj, ile ich jest. Przypomnij dziecku, e ma kolejno rachowa. Kiedy wymówi ostatni liczb, powiedz: "Tak, jest ich siedem (czy te sze, osiem, dziewi, dziesi)".
4. Umie od szeciu do dziesiciu przedmiotów na stole i powiedz, by dziecko policzyo je. Ostatni liczb wypowiedz gono wraz z dzieckiem. Potem powiedz: "Mamy ... przedmiotów. Ile ich razem mamy?" Podawszy wzór, popro dziecko, by go naladowao, liczc na gos i podajc ogóln ilo przedmiotów.
5. Wykorzystuj wierszyki i piosenki operujce liczbami, jak na przykad: "Raz-dwa-trzy, Baba Jaga patrzy", "Jedna wrona bez ogona...".
FUNKCJE POZNAWCZE 81
Wiek 4-5
OKRELA PRZEDMIOTY JAKO TWARDE I MIKKIE, SZORSTKIE I GADKIE
1. Naucz dziecko rozróniania najpierw tylko jednej pary cech: "twardy-mikki" albo "szorstki-gadki". Nie wprowadzaj nowego zestawu poj, zanim dziecko nie opanuje rozróniania cech, z którymi zaczo si ju zaznajamia.
2. Wybierz trzy mikkie przedmioty, jak na przykad poduszk, kawaek tkaniny bawenianej i gbk do kpieli i poó je z lewej strony dziecka. Wybierz trzy twarde przedmioty, jak na przykad kamie, klocek drewniany i doniczk. Umie te rzeczy z prawej strony dziecka.
3. Opowiedz o mikkich przedmiotach; poka dziecku, e uginaj si, gdy si na nie naciska. Opowiedz o twardych przedmiotach. Ujmij rk dziecka w swoje donie i poka, e twarde przedmioty nie poddaj si naciskowi. Uderzaj w twarde przedmioty i porównuj odgosy tych uderze z odgosami uderze w przedmioty mikkie.
4.Popro dziecko, by podao ci co twardego, a nastpnie co mikkiego. Wraz z dzieckiem przewicz siganie po waciw rzecz. Zmie pooenie przedmiotów i umie rk dziecka na zestawie przedmiotów mikkich. "Te wszystkie przedmioty s m..." (jakie?)". Powtórz to samo z przedmiotami twardymi.
5. Wska w otoczeniu dziecka przedmioty twarde i mikkie i zbadaj je razem z nim. Chwal dziecko za kadym razem, gdy poprawnie okreli co jako twarde lub mikkie.
6. Podobn metod ucz dziecko rozrónia przedmioty szorstkie od przedmiotów gadkich. Wytypuj przedmioty szczególnie szorstkie (np. gruboziarnisty papier cierny) oraz wyjtkowo gadkie (np. kafelek w azience). Dobieraj przedmioty szorstkie i gadkie w ten sposób, aby rónice midzy tymi dwiema cechami staway si coraz mniej wyrane (np. gadki, wygolony podbródek i szorstki, nie ogolony podbródek).
FUNKCJE POZNAWCZE 82
Wiek 4-5
DO JEDNEJ Z TRZECH PRÓBEK TKANIN (JEDWABIU, SZTRUKSU I JUTY) DOBIERA ANALOGICZN PRÓBK NALEC DO TAKIEGO SAMEGO ZESTAWU
1. Nawi do czynnoci zwizanych z dopasowywaniem rzeczy do siebie nawzajem, omówionych w wiczeniach nr 16, 27 i 28 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Zastosuj trzy pary próbek rónych materiaów. Kada para próbek powinna pochodzi z tego samego kawaka tkaniny. Próbki tkanin wchodzce w skad kadego zestawu powinny si zdecydowanie midzy sob róni: np. jedwab, sztruks i juta.
3. Wspólnie z dzieckiem zbadaj próbki tych trzech rodzajów tkanin. Omów, jak one wygldaj i jakie s w dotyku. Przecignij paznokciem dziecka po tkaninach, aby usyszao trzy róne odgosy tej czynnoci. Powchaj jut i daj j do powchania dziecku.
4. Majc trzy rodzaje próbek, po dwie kadego rodzaju, z kadej pary daj dziecku po jednej sztuce. Z pozostaych trzech sztuk próbek we któr i daj dziecku do zbadania. Zach je do dokadnego "obejrzenia" próbki. Popro je: "Daj mi tak sam jak ta". Pomó dziecku, jeli trzeba. Pochwal jego starania.
5. Kiedy dziecko opanuje ju umiejtno rozpoznawania znacznych rónic w fakturze tkanin zacznij uywa tkanin o bardziej podobnej fakturze, posugujc si, jak dotd, trzema parami próbek.
FUNKCJE POZNAWCZE 83
Wiek 4-5
SYSZC RÓNE DWIKI, OKRELA, CZY DANY PRZEDMIOT LUB OSOBA JEST BLISKO, CZY DALEKO ("POSZUKAJ KOGO, KTO JEST TU PRZY TOBIE")
1. Sta w odlegoci od 60 cm do 1 m od dziecka i uderzaj w stó. Powiedz: "Palce mam blisko ciebie. Dotknij ich."
2. Inna osoba uderza palcem w stó w odlegoci 3 do 4 m od dziecka i mówi: "Moje palce s daleko od ciebie; czy potrafisz je odnale?".
3. Kiedy dziecko potrafi ju lokalizowa obydwa róda dwików i kiedy ju wielokrotnie syszao wyrazy "blisko" i "daleko", zacznij podawa mu sygnay z dwu miejsc równoczenie. Powiedz: "jedne palce uderzaj blisko ciebie, a inne daleko. Znajd te, które s blisko." Potem popro, aby dziecko znalazo palce stukajce daleko.
4. Uywaj sów "blisko" i "daleko" wówczas, gdy dziecko potrafi zlokalizowa ródo dwików. Pomó mu, jeli bdzie trzeba.
5. W wiczeniach na lokalizacj bliskich i dalekich dwików posuguj si przedmiotami, w tym zabawkami, wydajcymi dwiki, takimi jak: dzwonica pika czy pozytywka. Uywaj równie radia.
FUNKCJE POZNAWCZE 84
Wiek 4-5
ODTWARZA Z PAMICI NAZWY CZTERECH PRZEDMIOTÓW WIDZIANYCH LUB DOTKNITYCH NA OBRAZKU, W KSICE LUB W PUDEKU
1. Obejrzyj wraz z dzieckiem znany mu obrazek w ksice lub powiedz dziecku, by dotykiem zbadao obrazek wypuky. Zaso obrazek i popro dziecko o podanie, co przedstawia.
2. Jeeli dziecko nie udziela odpowiedzi, daj mu pewne wskazówki ("To byo co puszystego").
3. Daj dziecku popatrze lub dotkn obrazka przez przecig 30 sekund. Nastpnie zaso obrazek i zapytaj, czy to by/bya/ ...? (Zasugeruj niewaciwy przedmiot). Potem zapytaj: "Cot to byo?".
4. Powtórz to wiczenie wykorzystujc bardziej skomplikowany obrazek i dajc dziecku wicej czasu na zaznajomienie si z nim. Daj dziecku par minut na obejrzenie kilku obrazków. Odczekaj 10 minut, po czym zapytaj dziecko, co widziao.
5. Wó znany dziecku przedmiot do zamykanego pudeka. Niech go obejrzy i zbada dotykiem. Nastpnie zamknij pudeko i popro dziecko, aby powiedziao, co w nim jest. Zwikszaj liczb przedmiotów w pudeku. Daj dziecku ponownie obejrze przedmioty, aby mogo sprawdzi, czy odpowiedziao poprawnie.
FUNKCJE POZNAWCZE 85
Wiek 4-5
OKRELA SZE TYPÓW TWORZYW I WYROBÓW (DREWNO, METAL, WELWET, JEDWAB)
1. Dobierz sze typów tworzyw i wyrobów wystpujcych na co dzie w otoczeniu dziecka. Nazwij je i pomó dziecku je pozna. Wska wystpujce midzy nimi rónice. Powiedz: "Obicie tapczanu jest pluszowe". Popro dziecko, aby wymienio nazw tkaniny, z której wykonano obicie tapczanu.
2. Poszukaj kilku wyrobów skórzanych i poó je obok siebie. Opisz, jaka jest skóra w dotyku i zapachu. Powiedz: "Te rzeczy s ze skóry". Wrcz dziecku skórzany pasek i zapytaj: "Z czego zrobiony jest ten pasek?"
3. Poó na stole zestaw szeciu wybranych przedmiotów, wykonanych z rónych materiaów i pomó dziecku pozna je dotykiem i okreli, z czego s zrobione.
4. Zaprowad dziecko do kilku rónych sklepów i pobliskich zakadów produkcyjnych: do sklepu z galanteri skórzan, do tartaku, do sklepu z artykuami gumowymi, z tekstyliami. Wszdzie zwracaj szczególn uwag na wraenia dotykowe i zapachy. Po powrocie do domu poszukajcie przedmiotów wykonanych z takich samych tworzyw.
FUNKCJE POZNAWCZE 86
Wiek 4-5
WYBIERA ODPOWIEDNIE DO SYTUACJI ZABAWKI (np. LATAWIEC DO ZABAWY NA WOLNYM POWIETRZU)
1. Zgromad zabawki dziecka: ukadank, rowerek na trzech kókach, miseczk do robienia baniek mydlanych, skakank, wrotki i latawiec. Omów cechy sprawiajce, e jedne z tych rzeczy nadaj si do zabawy w mieszkaniu, a inne na dworze. Zapytaj dziecko, które z wymienionych zabawek najbardziej si nadaj do zabawy na dworze.
2. Zapytaj dziecko, co dzieje si w mieszkaniu, gdy si zacznie po nim jedzi na rowerze, i co si stanie z latawcem, gdy zacznie si go puszcza w mieszkaniu. Wytumacz.
3. Zapytaj dziecka, które zabawki najbardziej nadaj si do zaj w domu, a które na dworze.
4. Dostosuj pytania do pory roku, wyposaenia i warunków domu dziecka i terenu wokó niego. "Gdzie uywa si sanek (zabawek wodnych, Maego namiotu, zabawkowej kosiarki trawy)?".
FUNKCJE POZNAWCZE 87
Wiek 4-5
OKRELA, KTÓRY Z DWU PRZEDMIOTÓW JEST CISZY, A KTÓRY LEJSZY (PRZY RÓNICY MNIEJSZEJ NI 1 FUNT, CZYLI 450 GRAMÓW)
1. Nawi do wiczenia nr 54 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Napenij dwa pojemniki: jeden fasol, drugi maymi kawakami styropianu. Popro dziecko, by podao ci ciszy pojemnik; potem - lejszy.
3. Wrcz dziecku dwa przedmioty o identycznych wymiarach, lecz rónym ciarze (kamie i korek, arówk i ziemniak). Popro dziecko, aby wskazao, które przedmioty s lejsze, a które cisze.
4. Poka dziecku, jak posugiwa si prost wag szalkow, by ustali, który przedmiot jest lejszy, a który ciszy.
FUNKCJE POZNAWCZE 88
Wiek 4-5
NA TABLICY Z OTWORAMI UMIESZCZA OD JEDNEGO DO SZECIU KOECZKÓW, WEDUG PODANEGO WZORU
1. Nawi do wiczenia nr 65 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE i do wiczenia 61 z rozdziau MAA MOTORYKA.
2. Do wiczenia bdziemy uywa dwóch tabliczek z szecioma otworami w ksztacie podanym na rysunku.
O O
O O
O O
Wane jest, by koeczki pasoway do otworów i eby nie wchodziy zbyt ciasno. Tabliczk naley ukada przed dzieckiem w sposób podany na rysunku.
UWAGA: Chocia ksztat tabliczki jest taki sam jak ksztat kratki brajlowskiej, to jednak nie naley zwraca uwagi dziecka na to podobiestwo. Celem naszego wiczenia jest naladowanie niektórych sporód moliwych kombinacji wystpujcych w pimie brajla, lecz traktowanie ksztatu tabliczki jako kratki brajlowskiej moe spowodowa, e dziecko bdzie skupia wiksz uwag na poszczególnych punktach wewntrz kratki ni na kratce jako caoci.
3. wiczenie zaczynamy od ukadania prostych linii pionowych i poziomych, a nastpnie litery "L" w rónych pozycjach. Gdy dziecko opanuje proste ukady koeczków, przechodzimy do ksztatów trudniejszych.
4. Nauczyciel ukada wzór z koeczków na swojej tabliczce, a nastpnie prosi dziecko o odtworzenie go na wasnej. Naley pomóc dziecku sprawdzi dotykiem uoenie koeczków na tabliczce nauczyciela. Pamitajmy o stosowaniu ustnych wskazówek i o pochwaach. Fizycznie pomagamy dziecku tylko, jeeli jest to konieczne.
5. W przypadku, gdy zadanie jest dla dziecka zbyt trudne, mona mu pomóc przez woenie kilku koeczków. Niech dziecko woy samo najpierw ostatni koek, potem dwa ostatnie, potem trzy ostatnie.
FUNKCJE POZNAWCZE 89
Wiek 4-5
OKRELA, KTÓRY PRZEDMIOT LUB OBRAZEK NIE NALEY DO DANEJ KLASY RZECZY
1. Posu si zestawem czterech ilustracji lub rzeczywistych przedmiotów. Niech trzy sporód nich nale do tego samego zbioru, natomiast jeden przedmiot niech do zbioru nie naley (np. trzy przybory kuchenne i pika; obrazki trzech zwierzt i kuchenki).
2.Popro dziecko, aby dotkno przedmiotu (ilustracji), który nie pasuje do zbioru. Wykonaj to wiczenie wspólnie z dzieckiem, jeli jest to konieczne. Pochwal za waciw odpowied.
3. Wyjanij, dlaczego dany przedmiot nie pasuje do reszty. "To s rzeczy, za pomoc których jemy, a ten suy do zabawy".
4. Popro dziecko, aby dotkno wszystkich przedmiotów, z pomoc których piszemy albo którymi jemy. Nastpnie popro, aby powiedziao, który przedmiot nie pasuje do pozostaych. Zmieniajc form polecenia coraz czciej pro dziecko, aby dotkno przedmiotu, który nie naley do tej samej grupy, co pozostae.
5. Jeeli dziecko ma trudnoci z przyswojeniem sobie pojcia przynalenoci do zbioru, poka mu pewn ilo przedmiotów lub obrazków tego samego rodzaju i zadawaj odpowiednie pytania, aby dziecko w odpowiedzi stwierdzio, co te rzeczy maj ze sob wspólnego. Wówczas takim zbiorom nadaj nazwy ogólne: na przykad zwierzta, rzeczy jadalne itp.
FUNKCJE POZNAWCZE 90
Wiek 4-5
DOTYKA KOLEJNO PIONKÓW NA SZACHOWNICY, UMIESZCZONYCH W RZDZIE POZIOMYM, WODZC RK OD LEWEJ STRONY DO PRAWEJ ORAZ W RZDZIE PIONOWYM, WODZC RK Z GÓRY NA DÓ
1. Posu si kokami i tablic z wgbieniami na koki bd pionkami i szachownic. Umieszczaj koki albo pionki w jednym rzdzie, postpujc od górnego lewego rogu do górnego prawego. Ustawiaj drugi rzd postpujc od lewego górnego rogu do lewego dolnego.
2. Popro dziecko, aby dotykao umieszczonych na tablicy koków albo ustawionych na szachownicy pionków, wodzc rk od lewej strony do prawej. Wraz z dzieckiem dotykaj kolejnych koków (pionków), w kierunku od lewej strony do prawej. Powtórz wiczenie przy pionowym ustawieniu koków (pionków). Nastpnie pole dziecku: "Teraz dotknij wszystkich po kolei koków od lewej strony do prawej". "Teraz dotknij wszystkich koków z góry na dó". Pomó dziecku, jeeli trzeba. Pochwal wysiki.
3. Posu si arkuszem kratkowanego papieru, podzielonym na due kwadraty i popro dziecko, aby nakleio w kadym kwadracie jaki element (np. samoprzylepn gwiazdk), poczynajc od lewej strony do prawej oraz z góry na dó. Kwadraty mog równie zawiera róne wzory do pomalowania.
FUNKCJE POZNAWCZE 91
Wiek 4-5
MÓWI, CO UBYO, GDY Z GRUPY PICIU PRZEDMIOTÓW ZABIERZEMY JEDEN
1. Umie przed dzieckiem trzy przedmioty i popro, by podao nazw kadego z nich. Nastpnie popro, by dziecko odwrócio si, a ty schowasz w tym czasie który przedmiot. Popro, by dziecko powiedziao, co ubyo. W miar przyswajania sobie przez dziecko tej umiejtnoci, pocztkow liczb przedmiotów zwiksz do czterech, a potem do piciu.
2. Co dzie uywaj innego zestawu przedmiotów. Zacznij wiczenie od trzech przedmiotów bardzo rónicych si midzy sob. Stopniowo zwikszaj stopie trudnoci zadania wprowadzajc przedmioty o podobnych barwach, zblionych wymiarach lub takim samym przeznaczeniu.
3. Niech dziecko wymieni nazwy wszystkich przedmiotów i dotknie kadego z nich, zanim jeden z przedmiotów zostanie zabrany.
FUNKCJE POZNAWCZE 92+
Wiek 4-5
SORTUJE KARTECZKI Z SYMBOLAMI (LITERY I CYFRY CZARNODRUKOWE LUB BRAJLOWSKIE)
1. Powtórz czynnoci z innych wicze polegajce na dopasowywaniu - oznaczonych numerami 16, 27 i 28 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Przygotuj/kup dwa komplety wyranie wydrukowanych liter i cyfr. Dla dziecka niewidomego przygotuj litery napisane na papierze brajlowskim.
3. Do wiczenia bd nam potrzebne do gbokie plastykowe pudeeczka z przykrywkami. W kadym wieczku pudeka wykonaj poduny otwór, a na wieczku umie (w brajlu lub czarnym drukiem) jaki symbol. Z kolei naley sporzdzi kilka karteczek z tymi samymi symbolami. Zadaniem dziecka bdzie posortowanie karteczek i woenie ich do odpowiednich pudeek.
4. W miar jak dziecko opanowuje wiczenie, zwikszamy stopniowo ilo symboli do sortowania. wiczenie zaczynamy od zestawu liter bardzo do siebie niepodobnych jak "M", "O" i "T". Zwikszaj stopie trudnoci wiczenia wybierajc litery podobne do siebie, takie jak "M", "W", "N" lub "B", "D", "P", "Q".
5. Dzieci niewidome zaczynaj od liter "g" i "l",poniewa w brajlu s one bardzo róne od siebie. Na dole kadej brajlowskiej karteczki wytnij zbek, aby dziecko bez trudu ukadao karteczk w odpowiedniej pozycji.
6. Dla niewidomego dziecka liczby bd znacznie trudniejsze ni litery, gdy dziecko bdzie musiao na kadej karteczce rozpoznawa dwa znaki. Na kadej karteczce z brajlowsk liczb koniecznie musi wystpowa znak liczbowy poprzedzajcy cyfr:
O
O
O O
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 93
Wiek 4-5
NALADUJE AKCENTY DYNAMICZNE TWORZCE TAKT (DWIK KRÓTKI - KRÓTKI - DUGI)
1. Uyj instrumentów, z których mona wydoby przetrzymane dwiki, na przykad dzwonków, tamburynu, fortepianu (pianina). Na wybranym instrumencie wykonuj krótkie, ostre, przerywane dwiki (stacato), a nastpnie wywoaj dwik przetrzymany. W miar monoci wykonuj to wraz z dzieckiem na dwóch instrumentach, na jednym ty, na drugim dziecko.
2. Zacznij od taktu prostego, zoonego z kombinacji dwóch akcentów rytmicznych. (Moliwe kombinacje dwików: krótki-krótki; Krótki-dugi; dugi-krótki; dugi-dugi). Popro dziecko, aby naladowao podawane takty. Wykonuj wiczenie wraz z dzieckiem. Pochwal je za czynione starania.
3. Wprowad trzy pozostae kombinacje akcentów rytmicznych, zoone z dwiku dugiego i krótkiego wówczas, gdy dziecko poprawnie odtwarza za kadym razem pierwsz kombinacj.
4. Nastpnie do odtwarzanych przez dziecko taktów dodaj trzeci akcent rytmiczny. Przykady: dwik krótki-krótki-dugi, lub krótki-dugi-dugi.
5. Urzd zabaw z dzwoneczkami: wzór taktu: akcent krótki-krótki-dugi; krótki-krótki-dugi, itd.
FUNKCJE POZNAWCZE 94
Wiek 4-5
POPROSZONE, UMIESZCZA PRZEDMIOT W RÓNYCH POZYCJACH W STOSUNKU DO INNYCH PRZEDMIOTÓW (NAD, PONAD, POWYEJ, POD, PONIEJ, NA, W, WEWNTRZ, W POPRZEK, Z DALA OD, BLISKO, W POBLIU, KOO, OBOK, PRZY)
1. Powtórz czynnoci opisane w wiczeniu nr 37 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE. Wybierz jedno z wyej wymienionych okrele stosunków przestrzennych. Nastpne wprowadzaj pojedynczo, gdy tylko dziecko przyswoi sobie poprzednie.
2. Wrcz dziecku jaki niewielki przedmiot. Popro, aby unioso go nad gow, trzymao nad stoem i nad psem. Poka, jak wykonuje si t czynno poprawnie. Jeeli bdzie trzeba, wykonaj wiczenie wraz z dzieckiem.
3. W podobny sposób wprowadzaj pozostae pojcia usytuowania rónych przedmiotów wzgldem siebie. Kade pojcie dotyczce umiejscowienia czego wprowadzaj traktujc dziecko jako punkt odniesienia. Mów: nad tob, poniej twoich kolan, pod twoj stop. Nastpnie pro dziecko o umieszczanie przedmiotów tam, gdzie si wskae, w jakiej relacji do innych rzeczy.
4. Podczas codziennych czynnoci kieruj uwag dziecka na relacje przestrzenne. "Chod i usid koo mnie na kanapie", "Trzymaj zabawki w pudeku", "Rozómy obrus na stole i postawmy na nim talerze. Obok nich rozómy sztuce."
FUNKCJE POZNAWCZE 95+
Wiek 4-5
WZNOSI WG. WZORU PROSTE BUDOWLE Z KLOCKÓW KONSTRUKCYJNYCH (np. Z KLOCKÓW SCZEPIANYCH TYPU "LEGO")
1. Nawi do czynnoci opisanych w wiczeniach nr 31+ i 64+ w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Popro dziecko, aby ledzio, take z pomoc dotyku, twoje kolejne czynnoci, wykonywane przy wznoszeniu budowli z klocków. Zacznij od prostej konstrukcji. Wykonaj wszystkie czynnoci wraz z dzieckiem. Nastpnie, niech dziecko, naladujc ci, odtwarza kolejne etapy budowy. Pochwal udan prób.
3. Buduj z klocków, a dziecko niech obserwuje. Omawiaj kad sw czynno. Gdy skoczysz budowanie, popro dziecko, aby wzorujc si na twojej budowli, wznioso tak sam. Twój model wci powinien by pod rk, aby dziecko mogo sobie przypomina, jak zosta zrobiony.
4. Zastosuj sczepiane materiay konstrukcyjne, aby niewidome dziecko mogo bada budowl bez obawy zburzenia jej.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 96o
Wiek 4-5
NA PODSTAWIE ODGOSU UPADKU JAKIEGO PRZEDMIOTU LOKALIZUJE JEGO MIEJSCE, W ODLEGOCI DO DWÓCH I PÓ METRA
1. Przedmiot wytwarzajcy dwiki (np. radio lub tykajcy budzik) umie w odlegoci metra do dwóch od dziecka. Objanij dziecku, jak ma szuka przedmiotu. Niech wykonuje rkami ruchy zagarniajce, najpierw tu koo siebie, nastpnie, prostujc rami, coraz dalej. Niech si z kolei tam przesunie i szuka tak, jak poprzednio. Wykonuj te czynnoci wraz z dzieckiem.
2. Kiedy dziecko potrafi ju szuka i odnale przedmiot wytwarzajcy dwiki w odlegoci od jednego do pótora metra, stopniowo zwikszaj odlego. Zastosuj równie przedmiot o mniejszej sile dwiku, aby dziecko baczniej nasuchiwao.
3. Posad dziecko na pododze i usid w niewielkiej odlegoci od niego. Nu co lub gwid. Za kadym razem gdy zmieniasz pozycj niech dziecko wskae, gdzie jeste. Powtórz te czynnoci, proszc, aby dziecko podchodzio lub przysuwao si do ciebie. Zwikszaj odlego, która was dzieli, do okoo 2,5 metra.
4. Kiedy dziecko potrafi ju zlokalizowa stae ródo dwików w odlegoci ok. 2,5 metra, zastosuj upuszczanie dzwoneczków lub tamburyna; w ten sposób dziecko bdzie musiao zapamita, skd dochodzi dwik oraz odlego do róda dwiku. Zacznij od upuszczania takich przedmiotów w odlegoci 0,5 metra i zwikszaj j do 2,5 metra.
o Moe by przydatne gównie dla dziecka, które ze wzgldu na brak wzroku bdzie wymagao treningu w zakresie samodzielnego poruszania si i orientacji przestrzennej.
FUNKCJE POZNAWCZE 97
Wiek 4-5
OKRELA PRZEDMIOTY JAKO DUGIE ALBO KRÓTKIE
1. Nawi do czynnoci opisanych w wiczeniu nr 57 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Uyj par dugich i krótkich oówków lub pasków papieru. Na pocztku uywaj bardzo dugich i bardzo krótkich przedmiotów. Zapytaj dziecko: "Czy ten oówek jest dugi czy krótki?". Pochwal poprawn odpowied.
3. Pomó dziecku zbada dwa oówki: dugi i krótki. Powiedz mu, który z nich jest dugi, a który krótki. Dotknij krótkiego oówka i zapytaj: "Czy ten oówek jest dugi, czy krótki?". Podpowiedz: "Jest kr...". Powtórz to samo w odniesieniu do innych przedmiotów, z których jeden jest dugi, a drugi krótki.
4. Urzd zabaw z uyciem marchwi. Powiedz: "Ta marchewka jest duga. Moe odgryziesz kawaek, bdzie wtedy krótka."
5. Wska inne dugie i krótkie przedmioty. "Noga tatusia jest duga, a nóka siostrzyczki jest krótka." Zapytaj dziecko: "Czy nóka dziecka jest duga czy krótka?" Pochwal za waciwe uycie sów "krótki" i "dugi".
FUNKCJE POZNAWCZE 98
Wiek 4-5
TWORZY TAKI SAM ZESTAW, JAK ZESTAW WZORCOWY, ZOONY Z PRZEDMIOTÓW W LICZBIE OD JEDNEGO DO DZIESICIU
1. Uyj przedmiotów majcych te same cechy (ksztat, barw). Wówczas uwaga dziecka skupi si na liczbie dobieranych przedmiotów, a nie na dopasowywaniu ich do siebie pod wzgldem koloru czy ksztatu.
2. Na swojej tacce umie dwa przedmioty. Daj dziecku je pozna, take dotykiem. Popro dziecko: "Umie na swojej tacce tyle samo przedmiotów". Jeeli dziecko ma z tym trudnoci, pomó mu, mówic co ma robi, albo prowadzc jego rk ku dwóm danym przedmiotem.
3. Jeeli dziecko dobrao odpowiednie dwa przedmioty i umiecio je na swej tacce, zawoaj "S dwa/dwie/. Bardzo dobrze!".
4. Kiedy dziecko potrafi ju zestawi dwa przedmioty, wzorujc si na takim samym zbiorze, stopniowo zwikszaj liczb elementów zbioru do dziesiciu.
5. Ilo przedmiotów dopasowanych do wzorca podawaj dziecku w innej kolejnoci ni zwyka kolejno liczb.
6. Dziecko nie musi podawa liczby przedmiotów w zbiorze, po prostu mechanicznie dopasowuje ich ilo do iloci przedmiotów w zestawie wzorcowym. Ty jednak powiniene/-na/ za kadym razem poda dziecku liczb przedmiotów, gdy dobierze ich ilo odpowiadajc iloci w zestawie wzorcowym.
FUNKCJE POZNAWCZE 99
Wiek 4-5
UKADA PRZEDMIOTY WEDUG OPANOWANEGO WCZENIEJ PAMICIOWO PROSTEGO WZORU, Z KOKÓW LUB KLOCKÓW
1. Nawi do czynnoci opisanych w wiczeniach nr 65 i 88 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE. Zacznij wprowadzajc tylko dwa kolory lub ksztaty oraz od trzech do piciu przedmiotów.
2. Stwórz prosty wzór z koków na tablicy z otworami lub z pionków na szachownicy. Opisz go i poka dziecku. Popro, aby go zbadao. Nastpnie zaso wzór i pole dziecku, aby wykonao taki sam. Daj dziecku koki (pionki) identyczne z twoimi.
3. Jeli dziecko ma trudnoci, udzielaj wskazówek i pomagaj fizycznie, dopóki dziecko wykona zadanie. Odso swój wzór i zawoaj: "wietnie! S takie same!".
4. Jeeli zadanie jest zbyt trudne, posu si wzorem prostszym lub zaznacz kontur wzoru na tablicy tam samoprzylepn.
5. Postpuj podobnie przy ukadaniu nieskomplikowanego wzoru z klocków. Daj dziecku takie same klocki jak twoje. Udzielaj wskazówek. Pochwal za udane wiczenie.
6. Kiedy dziecko nabierze ju wprawy, ukadajcie na przemian wzory do skopiowania. Wprowadzaj wzory coraz bardziej zawie. Ukadajc wzór z koków lub klocków opisuj swoj kompozycj.
FUNKCJE POZNAWCZE 100
Wiek 4-5
WYMIENIA, KTÓREJ CZCI OBRAZKA LUB PRZEDMIOTU BRAKUJE
1. Wybierz ilustracje lub inne odwzorowania przedmiotów, zwierzt lub postaci ludzkich znanych dziecku, na przykad skadanego pieska.
2. Obejrzyj wraz z dzieckiem wybrany obrazek lub przedmiot. Wymie i omów jego czci. Posuguj si caociowymi przedstawieniami rónych obiektów, rezygnujc z takich, które ukazuj je w sposób niekompletny.
3. Wyjanij, e zamierzasz usun jedn cz, a dziecko ma zgadn, czego brakuje.
4. Zwrócony/-na/ tyem do dziecka, usu tak cz, której brak dziecko potrafi od razu zauway. Nastpnie poka dziecku dany przedmiot lub obrazek i zapytaj: "Czego brakuje?". Podaj wskazówki pomocnicze, gdy dziecko ich potrzebuje.
5. Pochwal dziecko za poprawn odpowied i ponownie przeprowad wiczenie, usuwajc inn cz obrazka lub przedmiotu.
6. Uyj dwu identycznych obrazków lub przedmiotów. Sko dziecko do obejrzenia obrazka lub przedmiotu, w którym niczego nie brak, a potem do poszukania czci potrzebnej, aby uzupeni drugi obrazek lub przedmiot.
FUNKCJE POZNAWCZE 101
Wiek 4-5
NA PROB, PRZYLEGA RÓNYMI PASZCZYZNAMI CIAA DO WSKAZANEJ POWIERZCHNI (PRZYLGNIJ BOKIEM DO DRZWI)
1. Powtórz wiczenie nr 86+ z rozdziau JZYK. (Dotyka i wymienia nazwy paszczyzn swego ciaa: czubek gowy, podeszwy stóp, boki, przednia i tylna cz ciaa).
2. Popro, aby dziecko przylgno wskazan czci ciaa do jakiej powierzchni. Na przykad: "Poó si na plecach na pododze". "Sta oparty/-ta/ o cian". "Oprzyj si plecami o drzwiczki lodówki".
3. W razie potrzeby udzielaj dziecku wskazówek, a nawet pomagaj. Poka mu waciwe pozycje.
4. Powtórz to wiczenie wskazujc inne paszczyzny ciaa dziecka.
5. Kiedy ju dziecko rozrónia lew i praw stron swego ciaa (wiczenie nr 113 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE), popro je, aby ustawio si najpierw lewym, a potem prawym bokiem do wskazanych paszczyzn.
FUNKCJE POZNAWCZE 102
Wiek 4-5
OKRELA, KTÓRY Z RZDU PRZEDMIOT LUB SOWO JEST PIERWSZE, RODKOWE I OSTATNIE
1. Okrel przedmiot lub wyraz jako pierwszy, rodkowy albo ostatni w kolejnoci od lewej strony do prawej, od przodu do tyu, z góry na dó (nie dawaj zbyt trudnego przykadu jakim jest dom wielopitrowy).
2. Usid obok dziecka i umie przed nim trzy róne przedmioty. Popro dziecko, by kolejno dotykao pierwszego, rodkowego i ostatniego przedmiotu. W razie potrzeby porad i nawet pomó dziecku. Pochwal udane wykonanie wiczenia.
3. Kiedy ju dziecko potrafi wskaza dotykiem pierwszy, rodkowy (drugi) i trzeci przedmiot, zapytaj je: "Na którym miejscu znajduje si filianka?". Powtórz wiczenie zmieniwszy wzajemny ukad przedmiotów.
4. Zapytaj dziecko, jak ma na pierwsze i na drugie imi. Popro je, by zapytao innych czonków rodziny o ich imiona: pierwsze i drugie.
5. Obejdcie wspólnie z dzieckiem boisko do baseballu (rodzaj gry w palanta). Wymie wszystkie bazy i wska miejsce, z którego zawodnik wprowadza pik do gry. Popro dziecko, by wskazao i powiedziao, gdzie s bazy. **.
6. Ustaw gsiego troje dzieci zwróconych twarz np. do drzwi. Powiedz, które dziecko stoi w rzdzie pierwszym, które jest drugie, a które trzecie. Popro swoje dziecko, aby okrelio pozycje poszczególnych dzieci ustawionych gsiego (np. pierwsza stoi ...). Nastpnie wymieniaj kolejno imiona dzieci stojcych w rzdzie i popro swoje, aby okrelio pozycj kadego z nich.
** Uwaga tum. - Ten przykad jest oczywicie nieodpowiedni do naszych warunków, gdzie mona pokaza boisko do piki nonej, a na nim pole karne, bramkowe itp.
FUNKCJE POZNAWCZE 103
Wiek 4-5
OKRELA, KTÓRY ZESTAW PRZEDMIOTÓW ZAWIERA ICH WICEJ, A KTÓRY MNIEJ
1. Do jednego pudeka nasyp sporo praonej kukurydzy; postaw je z lewej strony dziecka. Do drugiego nasyp niewielk ilo praonej kukurydzy i postaw je z prawej strony. Popro dziecko, aby unioso najpierw pudeko z wiksz iloci kukurydzy, potem - z mniejsz. W razie potrzeby rad, a nawet pomagaj dziecku.
2. Przewicz to samo z innymi materiaami, jak na przykad z guzikami, somkami, winogronami.
3. Pomyl, jakie sytuacje domowe nadawayby si do tych wicze. Zapytaj: "W którym pokoju jest wicej rolin: u Janka czy u Dawida?".
4. Obserwuj spontaniczne uywanie przez dziecko wyrazów "wicej" i "mniej", i chwal je za umiejtne ich uycie. Przykad: dziecko mówi: "U nas jest wicej chwastów ni u ssiadów." "Dobrze, e to zauwaye/-a/", mówi na to które z rodziców.
FUNKCJE POZNAWCZE 104
Wiek 4-5
WSPOMINA PRZEDMIOTY, OSOBY I ZDARZENIA SPOZA NAJBLISZEGO OTOCZENIA (DZIECKO MÓWI, CO ZAPAMITAO)
1. Opisz dwie znane dziecku osoby i popro, by zgado, o kogo chodzi.
2. Popro, aby dziecko opisao osob, której w danej chwili nie ma w pokoju. Podpowiadaj zadajc pytania: "Czy jest wysoki czy niski?", "Jak brzmi jego gos?".
3. Opisz przedmiot, z którym dziecko zetkno si ju tego samego dnia i popro, by odgado, o jaki przedmiot chodzi.
4. Opisz, jedno z ostatnich wydarze rodzinnych, w których dziecko uczestniczyo, i popro, by odgado, które wydarzenie rodzinne masz na myli.
5. Zwró uwag, kiedy dziecko spontanicznie opowiada o tym, co zapamitao, oka zainteresowanie tym, co mówi.
FUNKCJE POZNAWCZE 105
Wiek 4-5
MÓWI, CZY DANY DWIK JEST GONY CZY CICHY, WYSOKI CZY NISKI, DUGI CZY KRÓTKI
1. Powtórz czynnoci z wiczenia nr 73 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Na pocztek wybierz tylko jedn cech dwiku: si, wysoko albo czas trwania. Kiedy dziecko opanuje wybran cech, wprowad kolejn.
3. Uyj przedmiotów wytwarzajcych dwiki, instrumentów muzycznych albo tylko wasnego gosu. Niech rozlegn si albo bardzo gone dwiki, albo bardzo ciche. Popro, aby dziecko okrelio, czy dany dwik jest gony, czy cichy.
4. Suchajc gestykuluj: na przykad zaso uszy, jeeli dwik jest gony albo przyó palec do ust, jeeli cichy. Aby pomóc dziecku okreli si dwiku, podaj pierwsz gosk odpowiedniego wyrazu. Na przykad, zaso uszy rkami i powiedz: "Jaka ta muzyka jest g...".
FUNKCJE POZNAWCZE 106
Wiek 5-6
ROZRÓNIA TRZY RODZAJE MONET: DWUZOTOW, DZIESICIOZOTOW I DWUDZIESTOZOTOW
1. Powtórz czynnoci z wiczenia nr 74 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Wó wszystkie trzy monety do paskiego naczynia. Popro, aby dziecko dotkno i nazwao dwuzotówk. Nastpnie popro o dotknicie i nazwanie dziesiciozotówki i dwudziestozotówki.
3. W razie potrzeby rad, a nawet pomagaj dziecku. Pochwal je, jeli dobrze wykona wiczenie.
4. Przypomnij dziecku, e moneta dwuzotowa jest maa i zocista. Moneta dziesiciozotowa jest duo wiksza, cisza i jest srebrzysta. Dwudziestozotówka jest jeszcze wiksza, take srebrzysta i najcisza ze wszystkich trzech monet.
5. Wó trzy monety do maej portmonetki. Popro dziecko, aby wyjo jedn. Jeeli dziecko nazwie poprawnie wyjt monet, bdzie mogo j sobie zatrzyma.
FUNKCJE POZNAWCZE 107
Wiek 5-6
ROBIC MAY ZAKUP, NABYWA UMIEJTNO POSUGIWANIA SI PIENIDZMI
1. Popro dziecko, aby obserwowao i suchao uwanie, jak robisz sprawunki.
2. Przewicz w formie zabawy w domu robienie zakupów. Uywaj tylko trzech wybranych rodzajów monet.
3. Zaprowad dziecko do sklepu i popro je o dokonanie zakupu wytypowanego wczeniej artykuu w cenie równej wartoci jednej z wybranych trzech monet. Pomó dziecku wybra towar. Wspólnie podajcie do sprzedawcy (kasjerce). Zaczekaj, a dziecko wycignie monety z kieszeni lub portmonetki.
4. Jeeli dziecko wrcza sprzedawcy (kasjerce) niewaciw monet, pozwól mu spróbowa jeszcze raz, dajc wskazówk.
5. Popro sprzedawczyni o osobne zapakowanie artykuu, aby dziecko mogo go wasnorcznie zabra ze sklepu.
6. Innym czonkom rodziny opowiedz: "Liza sama dzi kupia .....".
FUNKCJE POZNAWCZE 108
Wiek 5-6
WRÓD CZARNODRUKOWYCH LUB BRAJLOWSKICH SYMBOLI POTRAFI WSKAZA SYMBOL RÓNICY SI OD POZOSTAYCH
1. Powtórz wiczenie nr 68 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Sprawdzaj kad linijk symboli od lewej strony do prawej.
2. Wypisz lub wyklej linijk prostych ksztatów, z których trzy s takie same, a jeden zupenie inny. Dla dziecka niewidomego stosuj ksztaty wypuke lub wycinanki z grubego materiau.
3. Poka dziecku, które ksztaty s identyczne, a który ksztat jest inny. Wspólnie z dzieckiem ogldaj kady ksztat.
4. Powiedz dziecku: "Dotknij ksztat rónicy si od innych". W razie potrzeby udzielaj dziecku wskazówek lub nawet pomagaj. Np.: "Te ksztaty s okrge, a ten wysoki i chudy".
5. Powysze czynnoci powtarzaj przy uyciu liter czarnodrukowych lub brajlowskich. Zwró uwag na to, aby na pocztku litery, które dziecko ma rozrónia byy do siebie niepodobne; w miar jak dziecko opanowuje wiczenia, stosuj litery bardziej podobne.
6. Aby podkreli zrónicowanie symboli brajlowskich, zestawiaj niewidomemu dziecku litery "l" i "g". Polecamy seri "APH Touch and Tell".
7. Niech dziecko w róny sposób okrela rónice midzy symbolami. Polecamy dziecku, aby rónicy si znak dotykao, kolorowao, obrysowywao kókiem lub zaznaczao go naklejk.
FUNKCJE POZNAWCZE 109x
Wiek 5-6
OKRELA DZIESI KOLORÓW
1. Nawi do czynnoci z wiczenia nr 70 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Zacznij od znanych ju kolorów, po czym stopniowo wprowadzaj nowe.
2. Nazywaj kolory spotykane w domu - ywnoci, odziey, zabawek. Powiedz dziecku, aby powtarzao po tobie i dotykao wymienianych przedmiotów. Zapytaj nastpnie: "Jakiego to jest koloru?".
3. Pochowaj w mieszkaniu róne przedmioty. Pole dziecku, by je odszukao i okrelio ich kolory.
4. Mów, jakiego koloru s rzeczy, o których rozmawiasz z dzieckiem. Przykad: "We róow szklaneczk". Ubieranie si i spoywanie posików daj wiele okazji do nauki kolorów.
5. Zrób dziecku plansz do naklejania kolorowych nalepek po poprawnym okreleniu koloru kadej z nich.
6. Niechaj dziecko wybiera kolory. "Któr koszulk chcesz woy: niebiesk czy ót?".
x Moe nie nadawa si dla dziecka cakowicie niewidomego.
FUNKCJE POZNAWCZE 110
Wiek 5-6
NA PROB, UMIESZCZA PRZEDMIOT NAPRZECIW LUB OBOK SIEBIE, NA WPROST LUB OBOK INNEGO PRZEDMIOTU
1. Powtórz wiczenie nr 94 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Kadorazowo ucz tylko jednego pojcia.
2. W zwykej rozmowie z dzieckiem uywaj czsto tych terminów. Przykad: "Usid naprzeciw ciebie".
3. Daj dziecku niewielk zabawk. Popro, aby umiecio j na wprost siebie, tu przy sobie lub obok siebie. W razie potrzeby przeó zabawk, pokazujc, gdzie naleao j umieci. Pochwal dziecko za udane wykonanie wiczenia.
4. Kiedy dziecko potrafi ju umieszcza przedmioty w miejscach okrelonych wzgldem niego samego, popro je, aby umiecio przedmiot na wprost krzesa, tu przy nim albo gdzie obok niego.
5. Do wicze wykorzystuj lalki lub kukieki i wymylaj sytuacje pozwalajce okreli ich wzajemne pooenie oraz wzgldem innych przedmiotów.
FUNKCJE POZNAWCZE 111+
Wiek 5-6
DOPASOWUJE LICZBY CZARNODRUKOWE LUB BRAJLOWSKIE DO ILOCI PRZEDMIOTÓW, W LICZBIE OD JEDNEGO DO DZIESICIU
1. Do wiczenia potrzebne s due, wyranie napisane liczby. Dla dzieci niewidomych przygotuj karteczki z liczbami brajlowskimi, naley przy tym pamita o stosowaniu znaku liczbowego. Ponadto przygotuj dostateczn ilo drobnych przedmiotów (pionki lub klocki). Przedmioty te ukadaj w pudekach lub na tackach, aby si nie rozsypyway.
2. wiczenie zacznij od liczb najmniejszych. Przed dzieckiem poó karteczk z wypisan liczb, a dziecko ma za zadanie odczyta j. Nastpnie pole dziecku, aby uoyo obok karteczki odpowiedni liczb przedmiotów. W razie potrzeby pomagaj dziecku.
3. Z kolei daj dziecku od jednego do dziesiciu przedmiotów. Teraz dziecko powinno wybra odpowiedni sporód dziesiciu karteczek z liczbami.
4. Wrcz dziecku pewn liczb przedmiotów i popro by je policzyo, a nastpnie dobrao waciw liczb na kartce.
5. Przygotuj pudeka z przegródkami, z których kada bdzie oznaczona liczb. Niech dziecko woy do kadej przegródki odpowiedni liczb przedmiotów.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 112
Wiek 5-6
OKRELA KSZTATY: OWAL, PROSTOKT, ROMB
1. Ponownie przejrzyj wicz. nr 55 i 72 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Zastosuj modele drewniane, które dziecko moe zbada za pomoc dotyku. Kadorazowo wprowadzaj tylko jedn now figur.
2. Poka dziecku model owalu i pomó go zbada. Podaj nazw tej figury i popro, aby dziecko j powtórzyo.
3. Daj dziecku owal oraz jedn ze znanych mu figur (koo, kwadrat, trójkt). Popro je, aby dotkno obu figur i kad z nich nazwao. W razie potrzeby daj wskazówk lub nawet pomó. Pochwal za dobrze wykonane wiczenie.
4. Gdy dziecko nauczy si ju okrela figur owaln, w podobny sposób wprowad prostokt i romb.
5. Opisz przedmioty znajdujce si w domu uywajc nowo poznanych przez dziecko sów okrelajcych ksztaty (foremka do wykrawania ciasteczka w ksztacie rombu, prostoktne drzwi i prostoktne pudeko, owalne lustro).
6. Posu si foremkami do ciastek w ksztacie owalu, rombu i prostokta. Wykrawaj nimi ciasteczka, chleb, ser i wdliny na kanapki. Powiedz dziecku, e jeeli trafnie okreli ksztat, w nagrod dostanie ciasteczko lub kanapk.
FUNKCJE POZNAWCZE 113
Wiek 5-6
POKAZUJE I NAZYWA LEW I PRAW STRON SWEGO CIAA
1. Zacznij od pojcia "prawej strony". Daj dziecku piercionek lub ptelk z przdzy do noszenia na palcu lub przegubie prawej rki. Od czasu do czasu wspominaj o prawej stronie ciaa. Mów na przykad: "Podaj mi praw rk". Jeeli dziecko ma trudnoci, dodaj: "Rk z piercionkiem (z Ptelk)".
2. Jeeli dziecko jest praworczne, popro, aby pokazao ci praw rk albo "rk, któr pisze".
3. Poka dziecku, jak si wymienia ucisk doni, mówic przy tym "Dzie dobry".
4. Kiedy dziecko bdzie ju dokadnie wiedziao, która strona jest prawa, przejd do wpajania mu pojcia lewej czci ciaa.
5. Niektóre gry i zabawy mog uatwi opanowanie poj lewej i prawej strony ciaa. Np. "Zgaduj-zgadula, w której rce zota kula?"
6. Kiedy dziecko potrafi ju dotkn i nazwa lew i praw stron wasnego ciaa, popro je, by dotkno prawej stopy, lewego ucha, prawego okcia, prawego policzka itd.
FUNKCJE POZNAWCZE 114
Wiek 5-6
ROZRÓNIA DUGIE I KRÓTKIE LINIE WYKONANE TECHNIK CZARNODRUKOW LUB BRAJLOWSK
1. Powtórz czynnoci zawarte w wiczeniach nr 49 i 97 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Zacznij od dwóch linii narysowanych technik czarnodrukow lub brajlowsk dajc je dziecku do porównania. Zwiksz ilo linii; dziecko ma teraz za zadanie wskaza wszystkie kreski dugie i wszystkie krótkie. Na pocztku wiczenia odpowiednie linie powinny by bardzo dugie i bardzo krótkie; póniej rónice midzy nimi mog by mniejsze.
3. Do wykonania linii wypukej posu si maszyn brajlowsk, uywajc mylnika (punkty 3 i 6). Jako pomoce mog suy ksiki z serii "Touch and Tell" wydawane przez American Printing House for the Blind. Popro, aby dziecko dokadnie przyjrzao si obu liniom i aby dotkno dugiej.
5. Wspólnie z dzieckiem zbadajcie linie wypuke. Zwracaj uwag, aby posugiwao si przy tym kilkoma palcami. Daj dziecku polecenie: "Dotknij dugiej linii". W razie potrzeby udziel rady, a nawet pomó. Pochwal dobre wykonanie wiczenia.
FUNKCJE POZNAWCZE 115+
Wiek 5-6
WSKAZUJE I NAZYWA LICZBY NAPISANE CZARNYM DRUKIEM LUB BRAJLEM (WYBIERZ JEDN SPORÓD CZTERECH LICZB)
1. Powtórz wiczenia nr 92 i 111 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Przygotuj karteczki z duymi, wyranie napisanymi liczbami, a dla dzieci niewidomych - z liczbami brajlowskimi.
2. wiczenie rozpocznij od liczb uoonych po kolei. Kiedy dziecko nabierze wprawy we wskazywaniu i nazywaniu liczb po kolei, uó liczby w dowolnej kolejnoci. Zanim poprosisz dziecko o wskazanie danej liczby, powinno ono obejrze lub wskaza wszystkie liczby znajdujce si przed nim.
3. Poó przed dzieckiem cztery karteczki z liczbami. Wydaj polecenie: "Wska liczb 5". W razie potrzeby pomagaj dziecku.
4. Przez cay czas trwania wiczenia na stole powinien si znajdowa wzorcowy zestaw liczb 1-10, z którego dziecko moe korzysta w razie trudnoci.
5. Kiedy dziecko potrafi ju wskaza nazywane liczby, zaproponujmy, by wykrcao numery telefoniczne pod nasze dyktando.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 116
Wiek 5-6
UMIESZCZA PRZEDMIOT PRZED SOB ALBO ZA SOB, PRZED CZYM ALBO ZA CZYM, PO SWEJ LEWEJ ALBO PRAWEJ STRONIE, NA LEWO ALBO NA PRAWO OD CZEGO
1. Powtórz czynnoci zawarte w wiczeniach 94, 101 i 110 w rozdziale FUNKCJE POZNAWCZE. Kadorazowo dodawaj tylko jedno nowe pojcie.
2. Poó (postaw) na stole ma zabawk. Popro dziecko, aby pooyo (postawio) j za sob. W razie potrzeby daj wskazówk albo nawet pomó dziecku.
3. Kiedy dziecko ju potrafi umieci przedmiot za sob, popro je, by umiecio go teraz za krzesem, na którym siedzi.
4. Kolejne pojcia wprowadzaj osobno. Kiedy dziecko nauczy si ju umieszcza przedmiot majc za punkt odniesienia albo sw wasn osob, albo jaki przedmiot, zacznij wydawa nieco bardziej rozwinite polecenia, zawierajce obydwa rodzaje odniesie przestrzennych, na przykad: "Poó (postaw) zabawk pod krzesem. A teraz poó (postaw) j za sob."
FUNKCJE POZNAWCZE 117+
Wiek 5-6
WSKAZUJE I NAZYWA LITERY NAPISANE CZARNYM DRUKIEM LUB BRAJLEM (WYBIERZ JEDN SPORÓD CZTERECH LITER)
1. Powtórz wiczenia nr 88, 92, 108 i 115 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Przygotuj karteczki z duymi, wyranie napisanymi literami, dla dzieci niewidomych z literami brajlowskimi.
2. Poka dziecku trzy litery. Nazywaj kad z nich, a nastpnie wspólnie z dzieckiem analizuj wygld poszczególnych liter. Popro dziecko o podanie karteczki z liter "A" w razie potrzeby pomagaj dziecku. Litery przedstawiamy w kolejnoci alfabetycznej (A, B, C...); moemy równie zacz od liter wystpujcych w penym imieniu dziecka (jeli w imieniu dziecka napisanym brajlem wystpuj skróty, dziecko powinno je równie pozna).
3. Wprowadzaj po jednej nowej literze na raz. Z uwagi na to, e wiczenie to ma szeroki zakres, jego realizacj rozkadamy na duszy okres czasu.
4. Dzieci sabowidzce uczymy zarówno duych jak i maych liter, a dzieci niewidome tylko maych liter (bez znaku duej litery).
5. W celu wyjanienia niewidomemu dziecku ksztatu brajlowskiej kratki uywaj tabliczki z szecioma otworami lub innego modelu. Poza tym ucz dziecko numeracji poszczególnych punktów wedug wzoru:
1 o o 4
2 o o 5
3 o o 6
6. Po zapoznaniu dziecka niewidomego z pierwsz dziesitk liter alfabetu, wprowadzaj drug dziesitk, wyjaniajc, e s to takie same znaki z dodaniem punktu 3.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 118
Wiek 5-6
NAZYWA SMAKI: GORZKI, SONY, SODKI I KWANY
1.Kadorazowo wicz opanowanie umiejtnoci rozróniania jednego smaku. Ucz rozpoznawania smaku soli na przykadzie kilku sonych produktów dajc je dziecku do spróbowania w cigu dwóch lub trzech dni. Uyj sypkiej soli, sonych paluszków, krakersów i frytek.
2. Nazywaj wyrane smaki podczas spoywania posików. "Te krakersy s sone. Czy twoje te s sone?". Daj dziecku spróbowa takich krakersów, jak sam/-ma/ jesz, po to, aby mogo porówna smaki i stwierdzi, czy to s takie same krakersy. Dla kontrastu przygotuj równie krakersy niesone.
3. Popro, aby dziecko poszukao czego sonego i to zjado. W razie potrzeby pomó dziecku wybra odpowiedni produkt. Zapytaj "Jaki to miao smak?". Pochwal za poprawn odpowied.
4. Powtórz t sam czynno ze smakiem gorzkim, sodkim i kwanym. Systematycznie wprowadzaj nastpne, powicajc kilka dni lub tygodni na zaznajomienie dziecka z kadym nowym smakiem.
5. Podczas jedzenia wypowiadaj si na temat smaku spoywanych potraw.
FUNKCJE POZNAWCZE 119
Wiek 5-6
NIE LICZC KOLEJNO PRZEDMIOTÓW, LECZ OCENIAJC ICH ILO WZROKIEM LUB DOTYKIEM, DZIECKO OKRELA, ILE PRZEDMIOTÓW JEST W ZBIORZE, KTÓRY MOE LICZY OD JEDNEGO DO TRZECH PRZEDMIOTÓW
1. Powtórz czynnoci opisane w wiczeniu nr 61 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Podaj dziecku trzy koraliki nanizane na sznurek. Policz je, jeden po drugim. Popro dziecko, by przyjrzao si temu, co robisz. Nastpnie chwy dwa koraliki naraz i powiedz: "Tu s dwa". Potem chwy trzy i powiedz: "Tu s trzy".
3. Zaproponuj dziecku, by spróbowao zrobi to samo bez twojej pomocy. Powiedz: "We dwa" i zobacz, czy dziecko potrafi zrobi to bez liczenia. Nastpnie zapytaj: "Ile koralików chwycie/-a/ w rk?".
4. Popro dziecko, aby obejrzao i zbadao za pomoc dotyku zbiór od jednego do trzech koralików i potem przykryo je doni. Zapytaj: "Ile jest koralików?".
5. Poó na stole klocki, zbiór liczcy od jednego do trzech. Zapytaj dziecko, ile ich jest; zaznacz przy tym, by nie liczyo na gos.
6. Dziecko niewidome bdzie musiao najpierw dotkn kadego zbioru przedmiotów. Popro je, aby policzyo te przedmioty bez wypowiadania liczb. Potem zapytaj: "Ile ich jest?"
FUNKCJE POZNAWCZE 120
Wiek 5-6
OKRELA KOLEJNE POZYCJE PRZEDMIOTÓW: PIERWSZY, DRUGI, TRZECI
1. Umie trzy cukierki (rónych rodzajów lub inaczej opakowanych) w jednym szeregu ; moesz do tego uy toczonej w kartonie przegródki do jaj. Popro dziecko, aby z twoj pomoc okrelio, który cukierek jest pierwszy, który drugi, a który trzeci. Nastpnie zaproponuj, aby nazwao pozycj dowolnie wybranego cukierka. Zapytaj na przykad: "Na którym miejscu jest ten okrgy cukierek?". Jeeli dziecko odpowie poprawnie, niech zatrzyma sobie ten cukierek.
2. Przewicz to samo korzystajc z obrazków, z których kady przedstawia tylko jeden obiekt. Popro dziecko o ich opis z podaniem kolejnoci, w jakiej uoone s obrazki. "Krowa jest pierwsza, pies jest drugi, a kot trzeci".
3. Stojc w sklepie czy w banku w kolejce lub czekajc w rzdzie samochodów na zielone wiato, powiedz do dziecka: "Jestemy pierwsi (drudzy, trzeci)". Po kilkakrotnym okreleniu pozycji zapytaj: "Który samochód jest drugi?" albo "Którzy jestemy w ogonku?".
4. W czasie spaceru wspólnie okrelajcie pozycje skrzynek pocztowych czy budynków. Powiedz na przykad: "Ten dom jest pierwszy, ten - drugi, a nastpny bdzie który?".
FUNKCJE POZNAWCZE 121
Wiek 5-6
WYMIENIA KOLORY ZNANYCH SOBIE PRZEDMIOTÓW, RÓWNOCZENIE ICH NIE WIDZC (np. "TRAWA JEST ZIELONA")
1. Przypomnij dziecku, e trawa jest zielona, pomaracza - pomaraczowa, niebo - bkitne. Nastpnie zapytaj: "Co to jest: co, co jest pomaraczowe, jadalne i robi si z tego sok?" albo: "Co jest zielone i ronie z ziemi wokó domu?".
2. Sko dziecko do nauczenia si kolorów znanych mu rzeczy. "Jakiego koloru jest nasz samochód?", "Jakiego koloru jest nasz dom?". Zadawaj pytania wówczas, gdy dziecko nie patrzy na te przedmioty.
3. Zabaw si z dzieckiem w zgadywank. Powiedz: "Myl o czym, co jest zielone". Dziecko powinno wymienia przedmioty zielonego koloru, a zgadnie. Popro, eby z kolei dziecko pomylao o jakim przedmiocie, który ty bdziesz odgadywa, wiedzc jakiego jest koloru.
4. W zasobie sów dzieci niewidomych powinny równie znajdowa si wyrazy okrelajce kolory, lecz naley je podawa wraz z dodatkowymi okreleniami, jak na przykad: "Sodko pachnca zielona trawa, puszyste óte kacztko, bkitne dalekie niebo".
FUNKCJE POZNAWCZE 122
Wiek 5-6
PORZDKUJE PRZEDMIOTY WEDUG SZEROKOCI LUB DUGOCI
1. Naucz dziecko poj szerokoci i dugoci, kadego oddzielnie. Przy uczeniu szerokoci posuguj si przedmiotami, których dugo jest jednakowa, a przy uczeniu dugoci, przedmiotami, których szeroko jest taka sama.
2. Wytnij z kartonu paski rónej dugoci i szerokoci. Zacznij od pasków o wyranie zrónicowanych wymiarach dugoci (przynajmniej o 5 cm) i szerokoci. Zacznij od trzech pasków, stopniowo zwikszajc ich liczb.
3. Kartonowe paski uó wedug rosncej szerokoci, od lewej strony do prawej. Pomó dziecku je zbada. Popro, aby teraz ono uoyo paski z kartonu w takiej samej kolejnoci, jak ty. W razie potrzeby dorad, a nawet pomó dziecku.
4. Stopniowo zmniejszaj rónice wymiarów i zwikszaj liczb pasków.
5. Wska na rónice w dugoci i szerokoci przedmiotów znajdujcych si w otoczeniu dziecka. "Opony samochodowe s szersze od opon rowerowych". Pomó dziecku zaznajomi si (równie z pomoc dotyku) z przedmiotami wykorzystywanymi do tego wiczenia.
FUNKCJE POZNAWCZE 123+
Wiek 5-6
NAZYWA LICZBY, OD JEDNEGO DO DZIESICIU, PISANE CZARNYM DRUKIEM LUB BRAJLEM
1. Powtórz wstpne czynnoci z wiczenia nr 115 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Przygotuj karteczki z duymi, wyranie napisanymi liczbami, a dla dzieci niewidomych z liczbami brajlowskimi, poprzedzonymi znakiem liczbowym.
2. Poó przed dzieckiem trzy karteczki. Nazwij te liczby i popro dziecko o powtórzenie. Niech teraz dziecko wskazuje i nazywa kad liczb.
3. Stopniowo dodawaj nowe karteczki, a do dziesiciu. Pomieszaj wszystkie karteczki i uó w rzdku w dowolnej kolejnoci. Popro dziecko o nazywanie liczb po kolei, od lewej strony do prawej, pomagajc w razie potrzeby.
4. Urozmaicaj wiczenie zabaw w owienie liczb za pomoc zaimprowizowanej wdki (kijek, sznurek i haczyk). Dziecko powinno nazywa kad zowion liczb.
5. Sporzd du kostk do gry i na poszczególnych ciankach umie sze liczb. Dzieci po kolei rzucaj kostk i nazywaj liczby.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 124+
Wiek 5-6
NAZYWA MAE LITERY ALFABETU W CZARNYM DRUKU LUB BRAJLU
1. Powtórz wiczenia nr 92 i 117 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Przygotuj karteczki z wyranie napisanymi literami lub karteczki z literami brajlowskimi dla dzieci niewidomych.
2. Ucz liter w porzdku alfabetycznym lub rozpoczynaj od liter prostych, lecz wyranie si od siebie rónicych. Jeeli dziecko chodzi do szkoy, naley stosowa t sam metod, co w szkole.
3. Przed dzieckiem umie karteczk z liter i nazwij j. Popro dziecko o wskazanie i nazwanie litery. Niech dziecko spojrzy na liter jeszcze raz i jeszcze raz j nazwie. Pamitaj o chwaleniu dziecka za dobre odpowiedzi.
4. Kiedy dziecko nauczy si nazywa poszczególne litery, wprowadzaj sukcesywnie nowe. Czsto naley powtarza litery ju poznane.
5. Sporód par liter o ksztacie odwrotnym w stosunku do siebie (w czarnym druku: w-m, p-q, b-d; w brajlu: e-i, r-w, d-f, h-j) najpierw ucz dziecko jednej litery. Drug wprowadzamy po solidnym utrwaleniu pierwszej.
6. Dla urozmaicenia wprowadzaj zabaw w zajmowanie krzese przy muzyce. Na kadym krzele umie jak liter. Jeli dziecko nie potrafi nazwa litery, traci prawo do miejsca.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 125
Wiek 5-6
MÓWI, CZY DANE DWA SOWA ZACZYNAJ SI OD TEJ SAMEJ SPÓGOSKI
1. Nie jest konieczne, aby dziecko wymieniao nazw spógoski rozpoczynajcej wyraz; wystarczy, jeli powie, e w dwu podanych wyrazach jest ona taka sama, albo róna.
2. Powiedz dwa wyrazy zaczynajce si od tej samej spógoski, na przykad "baka" i "but". "B" wymów z przesadn dokadnoci. Nastpnie powiedz: "Sowa baka i but zaczynaj si tym samym dwikiem. Jeszcze posuchaj: bok, bben. Czy te sowa maj na pocztku ten sam dwik?".
3. Niech dziecko wiczy rozpoznanie pocztkowych dwików wyrazów na przykadach rónych spógosek, a do przyswojenia sobie tej umiejtnoci.
4. Z kolei wymów dwa wyrazy zaczynajce si na róne spógoski, na przykad "balon" i "kot". Zapytaj dziecka, czy te wyrazy maj ten sam pocztkowy dwik. Pochwal za poprawn odpowied.
5. Po przewiczeniu dwuwyrazowych przykadów obejmujcych wszystkie spógoski, dorzu trzeci wyraz: niech dwa sporód nich zaczynaj si tym samym dwikiem, natomiast trzeci innym ni obydwa poprzednie. Na przykad: "balon, bben i kot". Zadaj dziecku pytanie, czy pocztek którego wyrazu brzmi inaczej ni dwu pozostaych.
FUNKCJE POZNAWCZE 126
Wiek 5-6
ROZRÓNIA WIERZCH I SPÓD, GÓR I DÓ, STRON LEW I PRAW ORAZ POSZCZEGÓLNE ROGI KARTKI LUB KSIKI
1. Powtórz wiczenia nr 47, 94, 101 i 116 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Wyjanij dziecku, jak moe si zorientowa, czy ksika ley przed nim we waciwej pozycji: grzbiet ksiki ma znajdowa si z lewej strony, obrazki nie mog by odwrócone "do góry nogami", numeracja stron w ksikach brajlowskich ma by z prawej strony, w górnym lub dolnym rogu, krawdzie kart zamknitej ksiki powinny znale si u góry, na dole i z prawej strony.
3. Nazwij i dotknij wszystkich paszczyzn prawidowo uoonej ksiki. Popro dziecko, by dotkno kadej z paszczyzn ksiki. Przykad: "Dotknij górnej krawdzi ksiki". W razie potrzeby pomó dziecku. Pole mu nastpnie, aby dotkno wszystkich rogów ksiki. Chwal dziecko za kad poprawn odpowied.
4. Wrcz dziecku ksik. Popro je, aby pooyo j przed sob we waciwej pozycji. Daj wskazówki, a nawet pomó. Powtórzcie wiczenie zmieniajc parokrotnie pozycj ksiki, a przekonasz si, e dziecko umie j, jak trzeba, uoy.
5. Jeeli dziecko napotyka trudnoci, umie na przedniej okadce ksiki, w jej dolnej czci, nalepk z puszystego materiau, co bdzie suyo dziecku jako dodatkowa wskazówka.
FUNKCJE POZNAWCZE 127
Wiek 5-6
WYLICZA PRZEDMIOTY W PORZDKU OD LEWEJ DO PRAWEJ ORAZ Z GÓRY NA DÓ
1. Powtórz wiczenie nr 90 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Uó rzdki z kolorowych koków, rónych trzymajcych si podoa naklejek lub ksztatek.
2. Podaj wzór wyliczania przedmiotów od lewej strony do prawej. Dotykaj kolejno wyliczanych przedmiotów podajc przy tym ich kolor: czerwony, óty, zielony, niebieski. Popro dziecko, aby dotykao i nazywao przedmioty w kolejnoci od lewej strony do prawej. W razie potrzeby udzielaj wskazówek albo nawet pomó.
3. Kartk papieru umieszczon na przedmiotach, które dziecko ma wylicza przesuwaj z lewej strony w praw, w miar wyliczania. Jeeli dziecko potrafi nazwa przedmioty w tej kolejnoci bez twojej pomocy, zrezygnuj ze stosowania papieru.
4. Dziecku znajcemu kolejno liter w alfabecie mona poleci, aby je napisao. Jeeli zacznie gdzie indziej ni od lewego brzegu kartki powiedz: "Uwaga! Zaczynamy od lewego brzegu" i niech dziecko zacznie wiczenie na nowo.
5. Powtórz te czynnoci w odniesieniu do przedmiotów uporzdkowanych pionowo, zachowujc kolejno z góry na dó.
FUNKCJE POZNAWCZE 128
Wiek 5-6
STAWIA ZNACZKI NA ARKUSZU PAPIERU POSUWAJC SI OD LEWEJ STRONY DO PRAWEJ ORAZ Z GÓRY NA DÓ
1. Uyj papieru kratkowanego, na którym strzaki wskazuj kierunek stawiania znaczków. Poka dziecku, jak ma to robi. Nastpnie popro, aby w kolejnych kratkach samodzielnie stawiao oówkiem kropki, posuwajc si z lewej strony do prawej. W razie potrzeby udzielaj wskazówek, a nawet pomocy. Pochwal dziecko, jeeli stawia kropki regularnie i posuwa si w prawidowym kierunku. Powtórz to wiczenie ze zmian polegajc na tym, e kropki stawia si w pionie i przesuwa z góry na dó.
2. Uyj tablicy obcignitej filcem i samoprzylepnych kóek filcowych. Ponalepiaj swoje, przesuwajc si z lewej strony do prawej i z góry na dó. Pole dziecku, aby swoje kóka przyczepiao pod twoimi (w linii poziomej) albo obok twoich (w linii pionowej) i aby zachowao odpowiedni kierunek: od lewej strony do prawej albo z góry na dó.
3. Sporzd plansz, na której za pomoc naklejek dziecko moe codziennie zaznacza wykonanie rónych czynnoci domowych. Poka mu, e naklejki przytwierdza si kolejno od lewej strony do prawej.
4. Majc do czynienia z dzieckiem niewidomym powtórz wiczenie nr 78o z rozdziau MAA MOTORYKA (zakada papier do maszyny brajlowskiej) oraz wiczenie nr 81 z rozdziau MAA MOTORYKA (pisze drukowanymi literami lub na maszynie brajlowskiej wasne imi). Po zaoeniu papieru, pole dziecku, aby napisao linijk liter "g", posuwajc si z lewej strony do prawej. Dziecko niewidome powinno wykonywa inne, dodatkowe wiczenia w posuwaniu si od lewej strony do prawej przy wykonywaniu rónych czynnoci, jest to bowiem kierunek ruchu maszyny brajlowskiej, jak i zwykej maszyny do pisania.
5. Uyj brajlowskiej szachownicy i pole dziecku ustawia pionki rzdami, od lewej strony do prawej i z góry na dó.
FUNKCJE POZNAWCZE 129
Wiek 5-6
POLICZYWSZY PRZEDMIOTY, MÓWI ILE (OD JEDNEGO DO DWUDZIESTU) JEST ICH W DANYM ZBIORZE (np. KLOCKÓW, ZAKRTEK itp.)
1. Powtórz czynnoci omówione w wiczeniu nr 80 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Do liczenia uyj dwudziestu pionków, klocków, pokrywek itp. Potrzebna jest równie tacka lub pudeko do ich odkadania. Policz przedmioty na gos. Podkrel liczb dwadziecia, mówic: "Mamy dwadziecia cztery .....". Popro dziecko, aby policzyo wraz z tob.
3. Umie przed dzieckiem zestaw przedmiotów liczcy od jedenastu do dwudziestu sztuk. Zapytaj je, ile przedmiotów jest w tym zestawie. Jeeli dziecko nie wie, przelicz wraz z nim. Powiedz, by dotkno kadej rzeczy. Ostatni liczb wypowiedz goniej. Ponownie zapytaj o liczb przedmiotów.
4. Kiedy dziecko ju potrafi powiedzie, ile rzeczy jest w danym zbiorze, umie przed nim dwie tacki lub dwa pudeka zawierajce przedmioty do liczenia. Zapytaj: "Ile ..... jest w tym pudeku, a ile w tamtym?".
5. Popro dziecko o policzenie i podanie ci okrelonej iloci znajdujcych si w domu przedmiotów.
FUNKCJE POZNAWCZE 130
Wiek 5-6
ZNAJDUJE POCZTEK, RODEK I KONIEC WIERSZA PISMA CZARNODRUKOWEGO LUB BRAJLOWSKIEGO (OD LEWEJ DO PRAWEJ)
1. Do wiczenia uywaj szerokich arkuszy papieru w linie, przy czym linie powinny by grube lub wypuke.
2. Dzieciom, które potrafi ju rozrónia kolory, zaznacz pocztek wiersza czerwonym paskiem, rodek zielonym, a koniec niebieskim. Pole dziecku, by wskazywao pocztek wiersza oznaczony kolorem czerwonym. Nastpnie analogicznie popro o wskazanie rodka i koca wiersza.
3.Wzdu linii naklejamy trzy obrazki. Pierwszy obrazek, przyklejony na pocztku wiersza, przedstawia buzi dziecka, a w pewnej odlegoci cukierek; drugi, w rodku wiersza, cukierek dotykajcy ust dziecka; a trzeci, na kocu wiersza, dziecko z cukierkiem w ustach. Uó historyjk o dziecku, które najpierw nie miao cukierka, póniej go dostao, a na kocu zjado. Niech dziecko podczas opowiadania wskazuje odpowiednie obrazki.
4. Dla dzieci niewidomych na pocztku, w rodku i na kocu linii umie szeciopunkt brajlowski. Niech dziecko znajdzie znaki na pocztku, w rodku i na kocu wiersza.
5. Polecamy stosowanie tomu III serii "Touch and Tell" (APH).
FUNKCJE POZNAWCZE 131
Wiek 5-6
ZNAJDUJE POCZTEK DRUGIEGO WIERSZA PISMA CZARNODRUKOWEGO LUB BRAJLOWSKIEGO
1. Powtórz wiczenie nr 126 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE, stosujc je do marginesów: górnego i dolnego oraz lewego i prawego na stronie.
2. Dla dzieci sabowidzcych wzdu kartki naklej kolorowe paski papieru o szerokoci okoo 1 cm i dugoci okoo 15 cm. Niech dziecko wodzi palcem po górnym pasku od lewej do prawej. Na kocu paska zatrzymaj palec dziecka i szybko wró do pocztku drugiego kolorowego paska po lewej stronie. Naley zwróci uwag, by dziecko wracajc do pocztku wiersza nie przesuwao palca po pasku, lecz szybko przenioso palec na lew stron. wiczenie powtórz kilkakrotnie razem z dzieckiem, a póniej pole, by samo przesuwao rk wzdu kolejnych linijek.
3. To samo wiczenie wykonaj teraz na papierze zadrukowanym (w trakcie wiczenia nie zatrzymujemy si w celu rozpoznawania liter).
4. Z dziemi niewidomymi wiczymy przechodzenie do nastpnego wiersza obiema rkami. Pomagaj dziecku przesuwa palcami obu rk wzdu pierwszego wiersza druku brajlowskiego. Prawa rka przesuwa si a do prawego marginesu, a lewa za ni. Nastpnie dziecko obnia lew rk do kolejnego wiersza i przesuwa j po literach z powrotem do lewego marginesu. Praw rk dziecko przenosi szybko do lewego marginesu kolejnego wiersza obok lewej rki (nie dotykajc druku). wiczenie powtórz wielokrotnie.
5. W wiczeniu wykorzystuj teraz teksty podyktowane nam przez dziecko.
6. Pole stosowanie tomu III serii "Touch and Tell" (APH).
FUNKCJE POZNAWCZE 132+
Wiek 5-6
ODCZYTUJE CZTERY ATWE WYRAZY LUB SKRÓTY ZASTPUJCE CAE WYRAZY
1. Wyrazy potrzebne do wiczenia napisz wyranie na oddzielnych kartkach.
2. Wybierz cztery proste wyrazy oznaczajce czynno X/. Bawimy si w ten sposób, e dziecko pokazuje karteczk, a nauczyciel wykonuje dan czynno; nastpnie odwró role. Pamitaj o pochwaach w trakcie wiczenia.
3. Nastpnie wprowadzaj wyrazy, które mona zilustrowa, takie jak pika, lalka, kotek. Podpisuj obrazki odpowiednimi wyrazami. Zapytaj dziecko, co oznaczaj kolejne wyrazy; potem zakrywaj obrazki, a dziecko niech odczyta same napisy.
4. Pocztkowo wyrazy brajlowskie powinny by proste i pisane integraem. Pierwsze skróty wprowadzane w brajlu powinny zastpowa cae wyrazy.
5. Ukadaj karteczki z wyrazami wzdu brzegu stou. Dzieci przy muzyce chodz dookoa stou. Gdy muzyka umilknie, dziecko powinno odczyta karteczk lec najbliej niego.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
X/ Oryginalnie podano przykady wyrazów angielskich: run - biegnij, jump - skacz, stop - stój, go - id.
FUNKCJE POZNAWCZE 133+
Wiek 5-6
NAZYWA DUE LITERY CZARNODRUKOWE ORAZ BRAJLOWSKIE, POPRZEDZONE ZNAKIEM DUEJ LITERY
1. Powtórz wiczenia nr 117+ i 124+ z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Na karteczkach przygotuj wyranie napisane due litery, a dla dzieci niewidomych litery brajlowskie poprzedzone znakiem duej litery.
2. wiczenie rozpocznij od inicjaów dziecka lub innej prostej litery w zestawieniu z inn, niepodobn do niej liter. Nazwij litery na karteczkach i popro dziecko o powtarzanie. Nastpnie dziecko odpowiada na nasze pytanie, jaka to litera. Pamitaj o pochwaach.
3. Kiedy dziecko potrafi ju nazwa kilka duych liter, przedstaw pozostae w porzdku alfabetycznym. Naley czsto powraca do poznanych ju liter.
4. Niech dziecko nazywa litery na wyrywki (nie w porzdku alfabetycznym). wicz rozpoznawanie liter na rónych napisach (nagówkach gazet i czasopism) oraz na literach plastykowych czy magnetycznych.
5. Pracujc z niewidomym dzieckiem powtórz najpierw poznany wczeniej brajlowski alfabet poprzedzajc kad liter znakiem duej litery.
6. Wprowad zabaw polegajc na chowaniu liter; po znalezieniu litery dziecko musi j nazwa.
7. Zwracaj uwag na konieczno stosowania duych liter na pocztku imion, nazwisk, nazw geograficznych itp.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 134
Wiek 5-6
ZESTAWIA PARAMI DUE I MAE LITERY CZARNODRUKOWE I BRAJLOWSKIE
1. Powtórzmy znajomo liter na wiczeniach 117+, 124+ i 133+ z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE oraz umiejtno dopasowywania na wiczeniach nr 16, 27 i 28 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Wó do pudeka kilka karteczek z duymi literami. Niech dziecko wyjmuje po jednej karteczce i szuka do niej pary wród karteczek z maymi literami, rozrzuconych na stole.
3. wiczenie rozpoczynaj od kilku liter. Kiedy dziecko potrafi ju dopasowa kilka liter, dodaj nastpne a do uoenia w pary caego alfabetu.
4. Dziecku niewidomemu przypomnij, e liter du w brajlu otrzymujemy po postawieniu przed liter ma znaku duej litery (punkty 4, 6). Niech niewidome dziecko dopasowuje due i mae litery parami. W razie potrzeby pomagaj dziecku za pomoc wskazówek lub czynnie. Bardzo wan spraw jest chwalenie dziecka za sukcesy.
FUNKCJE POZNAWCZE 135
Wiek 5-6
WYMIENIA NAZWY PRZEDMIOTÓW ZACZYNAJCE SI NA DAN SPÓGOSK
1. Powtarzamy wiczenie nr 125 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Uywamy duych i wyranych ilustracji lub prawdziwych przedmiotów. Naley zacz od jednej goski, a nastpne wprowadza dopiero wówczas, gdy dziecko potrafi ju wymienia przedmioty zaczynajce si na goski ju przerobione.
2. Powiedz "be" na oznaczenie spógoski "b" na pocztku wyrazu. Powiedz: "Be, brat, bucik". (Wymawiaj "be" przesadnie). Wyjanij, e pocztkowym dwikiem tych wyrazów jest "b". Co jeszcze zaczyna si na "b"? Jako wskazówk poka dziecku balonik. Pochwal wysiki dziecka.
3. Wybierz ulubion przez dziecko zabawk, potraw, osob i nazwij j, podkrelajc spógosk nagosow. Popro, aby dziecko wymienio kilka przedmiotów zaczynajcych si na t sam spógosk. Pomó dziecku dobra waciwe wyrazy i wymawiajc je podkrelaj pocztkow spógosk.
4. Powiedz: "To, co trzymam zaczyna si na "be". Zgadnij co to takiego." Jeeli dziecko nie umie odgadn, zach je, by si przekonao, co trzymasz w rku.
FUNKCJE POZNAWCZE 136+
Wiek 5-6
NAZYWA CZARNODRUKOWE I BRAJLOWSKIE LICZBY OD JEDENASTU DO DWUDZIESTU
1. Powtórz wiczenia nr 123+ i 129 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Bdziemy potrzebowa karteczek z wyranie napisanymi liczbami, a dla dzieci niewidomych - brajlowskimi, poprzedzonymi znakiem liczbowym.
2. Na pocztku wprowad tylko kilka karteczek, a dopiero gdy dziecko bdzie biegle nazywao poszczególne liczby, dodaj kolejne karteczki. Pocztkowo liczby przedstawiaj po kolei, a nastpnie w dowolnej kolejnoci.
3. Liczby wprowadzaj w sposób nastpujcy: przed dzieckiem kadziemy karteczk z napisan liczb, od jedenastu do dwudziestu. Nazywaj liczb i ogldaj wraz z dzieckiem. Zapytaj: "Jaka to liczba?" i ka j powtórzy.
4. Zwró uwag dziecka na liczby, które spotyka czsto w swoim otoczeniu, w sklepach czy w telewizji. W czasie spaceru po osiedlu odczytuj z dzieckiem numery mijanych domów.
5. Oznacz pudeeczka liczbami od jednego do dwudziestu i napenij je odpowiedni liczb przedmiotów. Niech dziecko policzy te przedmioty, by sprawdzi, czy liczba przedmiotów w pudeku zgadza si z napisan na pudeku.
+ Dzieci cakowicie niewidome umiejtno t mog opanowa w póniejszym wieku.
FUNKCJE POZNAWCZE 137
Wiek 5-6
PRZEWIDUJE, CO DALEJ NASTPI ("KIEDY SI JU UBIOR, PÓJD NA SPACER")
1. W trakcie codziennych czynnoci zapytaj dziecko, czy wie, co nastpi po jakiej okrelonej czynnoci. "Wycignij zatyczk w wannie; co si teraz stanie?". Zaakceptuj kilka moliwych odpowiedzi.
2. Posu si przykadami z codziennego ycia. "Kiedy przygotuj niadanie, bdziemy ....". "Kiedy usyszymy nadjedajcego listonosza, bdziemy .....".
3. Podczas czytania dziecku opowiadania, które zna, zapytaj, co si bdzie dalej dziao.
4. Wykorzystaj historyjki obrazkowe skadajce si z ilustracji uoonych w odpowiedniej kolejnoci, przedstawiajcych codzienne zajcia domowe. Poka dziecku kilka pierwszych obrazków i zorientuj si, czy potrafi okreli, co bdzie przedstawiaa kolejna ilustracja. Jeeli dziecko nie potrafi wymieni jej treci, poka mu obrazek, i niech powtórzy cao zadania.
FUNKCJE POZNAWCZE 138+
Wiek 5-6
ODCZYTUJE CZAS W GODZINACH NA ZEGARZE ZWYKYM LUB BRAJLOWSKIM
1. Powtórz wiczenia nr 123+ i 136+. Do wiczenia potrzebna bdzie dua tarcza zegarowa z dajcymi si nastawia wskazówkami.
2. Ustaw zegar w odpowiednim pooeniu i naucz dziecko rozpoznawania góry, dou oraz boków tarczy.
3. Poka dziecku cyfry na tarczy zegarowej. Niech je wskazuje i nazywa. W trakcie nazywania kolejnych cyfr pomó dziecku przysuwa odpowiednio wskazówk w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Uywaj okrelenia "zgodny z ruchem wskazówek zegara", które bdzie przydatne w póniejszych wiczeniach orientacji przestrzennej.
4. Nauk rozpoczynaj od wskazówki maej zwracajc uwag dziecka na to, jak wskazuje ona godziny. Pomó dziecku przesuwa ma wskazówk do kolejnych cyfr. Pytaj dziecko za kadym razem: "Jak liczb wskazuje krótka wskazówka?". Stosuj równie terminy: "Wskazówka godzinowa" i "wskazówka minutowa".
5. Ustaw du wskazówk w pooeniu wprost na jak liczb i wyjanij dziecku, e zegar wskazuje pen godzin, gdy dua wskazówka znajdzie si w takiej pozycji. Powtarzaj wiczenie przesuwania maej wskazówki, mówic za kadym razem: "pierwsza godzina, druga godzina itd.".
6. Rozmawiaj z dzieckiem i okrelaj czas. Mów np.: "niadanie jest o godzinie siódmej". "Kolacja jest o szóstej". "Idziesz spa o ósmej, a wstajesz o szóstej". Pokazuj przy okazji odpowiedni godzin na zegarze.
7. O dwunastej w poudnie w soneczny dzie zabierz dziecko na spacer i wyjanij, e w poudnie o godzinie dwunastej soce jest wysoko nad gow. Przy innych okazjach zademonstruj w ten sam sposób wschód i zachód soca (zob. wiczenie nr 157 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE).
+ Dzieci cakowicie niewidome umiejtno t opanowuj w póniejszym wieku.
FUNKCJE POZNAWCZE 139
Wiek 5-6
NA PROB, POKAZUJE LUB DOTYKA POOWY PRZEDMIOTU I CAY PRZEDMIOT (np. POÓWKI JABKA I CAEGO JABKA)
1. W wiczeniu posuguj si poówk jabka i caym jabkiem. Poka je dziecku, dotknij i opisz "To jest poówka jabka. To jest cae jabko".
Popro dziecko, by go dotkno. Powtórz t czynno z innymi przedmiotami, na przykad ze liwk, z gruszk.
2. Posuguj si równie obrazkami przedstawiajcymi cae przedmioty i ich poówki. Poka dziecku oba obrazki i popro, by dotkno tego który przedstawia poówk, a potem tego, który przedstawia cay przedmiot.
3. W rozmowach z dzieckiem uywaj poj cao i poowa. "Oto pó kanapki".
4. Niech dziecko rozwie zadanie polegajce na dopasowaniu do siebie poówek ukadanki, tak aby stworzyy cao. Popro dziecko, aby dotkno poówki.
5. W czasie wykonywania codziennych czynnoci uywaj poj poowa i cao. "Upior poow bielizny".
FUNKCJE POZNAWCZE 140
Wiek 5-6
OMAWIA CZYNNOCI I ZJAWISKA CHARAKTERYSTYCZNE DLA POSZCZEGÓLNYCH PÓR ROKU
1. Opisz czynnoci zwizane z obecn por roku. Na wiosn w ogrodach sadzi si rolinki; rosn tulipany i inne kwiaty. Wspólnie zbadajcie roliny koo domu, jak wyrastaj z ziemi.
2. Wska na to, jak odzie nosi si w kadej porze roku i jaka jest wtedy pogoda. Rozmawiaj te z dzieckiem o tym, jaka jest pogoda danego dnia.
3. Poka obrazki ilustrujce pory roku i zwizane z nimi czynnoci; popro dziecko, by nazwao te pory roku.
4. Wyjmij z szafy nieodpowiednie dla danej pory roku ubranie (zim kostium kpielowy, latem buty zimowe). Omów z dzieckiem, jaka odzie jest odpowiednia.
5. Zapytaj dziecka, co zwykle si dzieje w cigu innych ni obecna pór roku. "Co robilimy zeszej zimy?" Troch podpowiadaj na przykad tak: "Pamitasz, ulepilimy ze niegu ....".
FUNKCJE POZNAWCZE 141+
Wiek 5-6
UKADA CZARNODRUKOWE LUB BRAJLOWSKIE LICZBY, OD JEDNEGO DO DWUDZIESTU, W ODPOWIEDNIEJ KOLEJNOCI
1. Powtórzmy wiczenia nr 123+, 129 i 136+. Przygotujmy karteczki z wyranie napisanymi liczbami, dla dzieci niewidomych z liczbami brajlowskimi, poprzedzonymi znakiem liczbowym.
2. Pocztkowo wiczymy porzdkowanie tylko kilku liczb. Niech dziecko najpierw obserwuje, jak ukadamy liczby, w odpowiedniej kolejnoci, a nastpnie ukada je samo. W miar potrzeby pomagaj dziecku sownie i czynnie.
3. W miar nabierania przez dziecko wprawy zwikszamy ilo ukadanych karteczek do dwudziestu.
4. Teraz bd potrzebne dwa komplety karteczek z liczbami od jednego do dwudziestu. Uó swój komplet w odpowiedniej kolejnoci od lewej do prawej i popro dziecko, aby uoyo swoje karteczki odpowiednio pod spodem.
5. W nastpnym etapie wiczenia uó karteczki z liczbami po kolei na stole, zostawiajc jedno puste miejsce. Niech dziecko znajdzie brakujc karteczk i woy j na waciwe miejsce. Zwikszaj stopniowo liczb pustych miejsc, a dziecko potrafi uoy wszystkie liczby po kolei.
6. Wykonaj z kolei wiczenie z kalendarzem, przymocowujc do poszczególnych dat karteczki z odpowiednimi liczbami.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 142+
Wiek 5-6
DOPASOWUJE LICZBY CZARNODRUKOWE LUB BRAJLOWSKIE DO ODPOWIEDNIEJ LICZBY PRZEDMIOTÓW, OD JEDNEGO DO DWUDZIESTU
1. Powtórz wiczenia nr 111+, 123+, 129, 136+ i 141+ z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE. Bdziemy potrzebowa karteczek z wyranie napisanymi liczbami, dla dzieci niewidomych - liczbami brajlowskimi.
2. Przygotuj pudeko guzików bd innych maych przedmiotów. Niech dziecko odlicza odpowiednie iloci przedmiotów i kadzie je na waciwych karteczkach z liczbami.
3. Poó na stole kupki maych przedmiotów i popro dziecko, aby dopasowao do nich odpowiednie karteczki.
4. Oznacz pudeeczka liczbami od jednego do dwudziestu i wó do kadego odpowiedni ilo przedmiotów. Niech dziecko liczy je sprawdzajc, czy ilo w pudeku zgadza si z liczb na pudeku.
5. Wysyp przedmioty ze wszystkich pudeek i popro, aby dziecko ponownie je napenio.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 143+
Wiek 5-6
MÓWI, KTÓRA LICZBA NASTPUJE PRZED, LUB PO KTÓREJ, W GRANICACH OD JEDNEGO DO DWUDZIESTU
1. Przejrzyj wiczenia nr 111+, 123+, 129, 136+, 141+ i 142+ z rozdziau FUNKCjE POZNAWCZE. Dziecku niewidomemu dajemy karty z wyranym drukiem brajlowskim.
2. Uywaj dwu zestawów kart ponumerowanych. Jeden zestaw naley uoy wedug rosncej kolejnoci liczb, by suy dziecku jako wzór. Popro dziecko, aby wymienio kolejne liczby dotykajc przy tym odpowiednich kart z numerami.
3. Wybierz jedn kart z drugiego zestawu i popro dziecko, aby wzorujc si na pierwszym zestawie dobrao kart z numerem o jeden mniejszym i kart z numerem o jeden wikszym od wpisanego na podanej mu karcie i aby je odpowiednio wzgldem siebie umiecio. Pomagaj sownie i czynnie. Chwal kad udan prób.
4. Daj dziecku jedn kart z numerem i pole mu, aby sporód nie uoonych, tworzcych zestaw kart, wybrao dwie: jedn z numerem poprzedzajcym i jedn z numerem nastpujcym o numerze umieszczonej na danej mu karcie, ale bez patrzenia na zestaw wzorcowy.
5. Kiedy dziecko ju osignie wpraw w wyszukiwaniu numerów poprzedzajcych i nastpujcych po danym numerze, wycofaj zestaw wzorcowy. W dalszym cigu wicz wybieranie kart z numerami poprzedzajcymi i nastpujcymi po karcie, któr dae dziecku.
6. Wycofaj z uycia wszystkie karty. Pytaj dziecko, jaka liczba poprzedza t, któr wymieniasz, w granicach od jednego do dwudziestu, z kolei zadawaj pytania dotyczce liczby nastpujcej po danej liczbie. Wreszcie, kiedy dziecko poprawnie odpowiada, zadawaj pytania zoone: "Jaka liczba poprzedza czternastk, a jaka po niej nastpuje?".
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 144+
Wiek 5-6
WYPOWIADA ODPOWIEDNIE GOSKI W ZESTAWIENIU Z ODPOWIEDNIMI LITERAMI CZARNODRUKOWYMI LUB BRAJLOWSKIMI
1. Powtórz wiczenia nr 124+, 133+ i 135. Przygotujmy karteczki, z wyranie napisanymi literami, dla dzieci niewidomych - z literami brajlowskimi.
2. Na pocztek wybierz trzy karteczki z pocztkowymi literami kilku prostych wyrazów (mama, tata, imi dziecka). Nazwij liter, a nastpnie wymówmy gosk, jak ta litera przedstawia. Niech dziecko obejrzy karteczk i powtórzy nazw litery oraz gosk.
3. Powtarzaj wiczenie z tymi trzema karteczkami, a dziecko nauczy si kojarzy odpowiedni dwik z liter. Stopniowo wprowadzaj nowe litery.
4. Przygotuj obrazki ilustrujce sowa zaczynajce si od wybranych liter.
5. Poó na stole karteczk z dan liter. Niech dziecko znajdzie pasujcy do niej obrazek. W razie potrzeby pomagaj dziecku.
6. Wyszukaj rymowanki lub gry sów, zawierajce du ilo wiczonych gosek, takie jak: "Król Karol kupi królowej Karolinie korale koloru koralowego." Spytaj
dziecko: "Na jak liter zaczynaj si wszystkie wyrazy?".
7. Przygotuj pudeka podpisane poszczególnymi literami. Niech dziecko znajdzie w domu przedmioty, które moe woy do pudeek, np. do pudeka "S" pasowa bd skarpetki, skakanka, solniczka.
+ Moe by osignite w póniejszym wieku przez dziecko cakowicie niewidome.
FUNKCJE POZNAWCZE 145
Wiek 5-6
MÓWI, KTÓRE PRZEDMIOTY, SPORÓD NIE POSTRZEGANYCH PRZEZ NIE W DANYM MOMENCIE, S WIKSZE, A KTÓRE MNIEJSZE
1. Powtarzamy wiczenie nr 30 z rozdziau FUNKCJE POZNAWCZE.
2. Wska due i mae przedmioty w otoczeniu dziecka. Niewidomemu dziecku pomó je zbada. W rozmowie z dzieckiem opisuj due i mae przedmioty. Uywaj terminów: "wikszy" i "mniejszy".
3. Popro dziecko, aby pomylao o czym duym. Daj przykad. Powtórz to samo z przedmiotami maymi. Potem powiedz: "... jest wikszy/-sza/-sze/ ni ... . Co jest wiksze?".
4. Zorganizuj zabaw: "Pika jest wiksza ni ...", "yka jest mniejsza ni ...".
FUNKCJE POZNAWCZE 146
Wiek 5-6
WYMIENIA CHARAKTERYSTYCZN CECH PRZEDMIOTU: TUKCY SI - NIETUKCY SI, YWY - MARTWY, RUCHOMY - NIERUCHOMY ITD.
1. Wymie przedmioty znajdujce si w domu, które atwo mona rozbi. Powiedz:"One si tuk." Opisz równie przedmioty, których nie mona rozbi. Powiedz: "One si nie tuk."
2. Posu si pojemnikiem plastykowym i szklank. Upu szklank, by dziecko zobaczyo, e si stucze. (Potem uwaaj na odamki szka!) Upu pojemnik plastykowy. Opisz te przedmioty jako tukce si i nietukce. Podaj dziecku kubek plastykowy i popro, aby go opisao. Powtórz to samo ze szklank.
3. Przy nauczaniu poj ywy-nieywy, ruchomy-nieruchomy odwoaj si do zasobu dowiadcze dziecka.
4. Zorganizuj zabaw: "Jeeli upuszcz poduszk, to czy si rozbije?". "Jeeli upuszcz szklany talerz, to czy si rozbije?". "Czy kot to ywe stworzenie?" "Czy krzeso to co ywego?" "Czy mona przesun yk?" "Czy mona przesun gór?".
FUNKCJE POZNAWCZE 147
Wiek 5-6
PROWADZI OÓWEK LUB PALEC WZDU ZYGZAKOWATEJ LINII CZARNODRUKOWEJ LUB BRAJLOWSKIEJ
1. Czarn, podwójn lini lub lini brajlowsk narysuj proste ksztaty, oddalone od siebie o okoo 1,25 cm, jak na rysunku:
Popro dziecko, by przesuno palcem i/albo poprowadzio lini midzy nimi. Jeeli dziecko dobrze sobie z tym radzi, zwiksz stopie trudnoci zadania, rysujc labirynt, który bdzie mia wiksz ilo zakrtów i zaama i którego szeroko bdzie mniejsza ni przewit midzy narysowanymi wyej liniami.
2. Narysuj na pocztku labiryntu samochód lub psa oraz gara lub ko u jego wylotu. Aby pomów niewidomemu dziecku znale wejcie do labiryntu, moesz umieci na jego pocztku i kocu jaki przedmiot np. przylepi kawaek wochatego materiau. Popro dziecko, aby doprowadzio samochód do garau lub aby pomogo psu odnale ko (drugi kawaek wochatego materiau).
3. Jeeli dziecko ma trudnoci, pomó mu poprowadzi "drog" samochodzik lub poprowad wzdu niej palec dziecka.
4. We deseczk z wbitymi w ni gwodzikami i gumow tasiemk lub sznurek. Gwodziki powinny by wbite tak, by po przecigniciu wzdu dwu równolegych ich szeregów gumki lub sznurka powsta amany "szlak drogowy". Umie jedn rk dziecka na gumce (sznurku) dla orientacji, a drug na "szlaku" biegncym midzy gumkami (sznurkami).
FUNKCJE POZNAWCZE 148
Wiek 5-6
WYKONUJE DZIAANIE ODEJMOWANIA I DODAWANIA W ZAKRESIE TRZECH NA KONKRETNYCH PRZEDMIOTACH
1. Poó przed dzieckiem trzy przedmioty (klocki, yki itp.) i popro, by je policzyo. We jeden lub dwa przedmioty i powiedz: "Zabraem jeden (lub dwa). Ile pozostao?". Powiedz dziecku, by znów policzyo przedmioty i podao odpowied.
2. Zastosuj t sam czynno z niewielkimi porcjami jedzenia, które mona bra rkami. Uó jedn, dwie lub trzy takie porcje. Powiedz dziecku, by zjado jedn lub dwie porcje i ponownie policzyo, ile zostao.
3. Wrcz dziecku jeden lub dwa przedmioty do policzenia. Nastpnie daj mu jeszcze jeden lub jeszcze dwa przedmioty i popro, by ponownie je policzyo i powiedziao, ile jest ich teraz.
4. Posugujc si przedmiotami uczymy dziecko odejmowania jednego lub dwóch oraz dodawania jednego lub dwóch. Popro dziecko, by powiedziao bez liczenia, ile jest teraz przedmiotów. Niewidome dziecko niech je przy tym dotyka. Pole dziecku, aby dla sprawdzenia przeliczyo teraz przedmioty.
FUNKCJE POZNAWCZE 149
Wiek 5-6
MIERZY PRZY UYCIU PROSTYCH MIAREK (LINIJKI, KUBKA, YECZKI)
1. Du podziak, wykonan lini czarn lub brajlowsk przytwierd pionowo do ciany i popro, aby dziecko przy niej stano, aby si zmierzy. Zaznaczywszy wzrost dziecka na podziace popro je, aby odczytao wraz z tob wynik mierzenia. Nastpnie zmierzcie w podobny sposób wzrost lalki lub wysoko innej zabawki.
2. Wspólnie z dzieckiem wykonajcie nastpujce czynnoci: przyócie linijk do skraju arkusza papieru, zmierzcie ni odlego w centymetrach midzy tym, a przeciwlegym skrajem arkusza, odnajdcie waciw liczb na podziace i odczytajcie j.
3. Mk kukurydzian, fasol lub ry odmierzajcie kubkiem. Wytumacz dziecku, e miark jest kubek wypeniony po brzegi.
4. Urzd zabaw w odmierzanie mki kukurydzianej ykami. Wspólnie z dzieckiem zgarnijcie noem "czubek", aby yka nie bya "kopiata", lecz "paska" i stanowia prawidow miark.
5. Zach dziecko do wspólnego mierzenia rónych rzeczy linijk, do odmierzania substancji kubkiem lub yk.
FUNKCJE POZNAWCZE 150
Wiek 5-6
PODAJE DWA WYJCIA Z TRUDNEJ SYTUACJI
1. Powiedz, o co chodzi i zaproponuj dwie moliwoci wyjcia z sytuacji. "Piesek piszczy. Mamy go nakarmi, czy nie?" Niech dziecko zdecyduje.
2. Stwarzaj sytuacje, w których dziecko ma mono wyboru jednego z dwóch rozwiza. Zapytaj: "Co kupiby siostrze na urodziny? Wymyl jakie dwie rzeczy i sam wybierz." Postp zgodnie z wyborem dziecka.
3. Popro, aby dziecko powiedziao ci, nad czym si biedzi i podao par moliwych rozstrzygni. Powiedz: "Chyba masz jaki kopot". Powiedz, o co chodzi. Poczekaj na odpowied. "Co robisz? Co jeszcze mógby na to poradzi?".
FUNKCJE POZNAWCZE 151
Wiek 5-6
LICZY DO STU (PAMI MECHANICZNA)
1. Przypomnij dziecku liczenie do dwudziestu.
2. wicz liczenie przedmiotów znajdujcych si w domu, np. stronic w ksice, jabek w koszyku, kafelków wzdu ciany.
3. W czasie spaceru liczcie budynki lub samochody, obok których przechodzicie.
4. Licz przedmioty wrzucane do pojemnika. Wrzucaj je tak, by byo sycha, jak spadaj.
5. Napenij dziesi naczy cukierkami, po dziesi w kadym i policz dziesitkami do stu.
6. Spacerujc lub jadc niech dziecko wiczy pami mechaniczn poprzez liczenie bez udziau przedmiotów.
FUNKCJE POZNAWCZE 152 X/
Wiek 5-6
ODCZYTUJE DZIESI NAPISÓW WYKONANYCH DUYMI LITERAMI, WANYCH ZE WZGLDÓW PRAKTYCZNYCH POZA DOMEM: (np. "WYJCIE", "DLA DZIEWCZT", "DLA CHOPCÓW")
1. Najlepiej zacz nauk od napisów: "Dla chopców", "Dla dziewczt", "Dla mczyzn", "Dla kobiet", "Nie dotyka", "Prosz wej", "Trucizna", "Prywatne", "Stój", "Id", "Czekaj", "Wejcie", "Wyjcie". Nauk zaczynaj od nie wicej ni dwóch wyrazów.
2. Uyj dwóch zestawów kart z napisami w jaskrawych barwach. Niech dziecko dobierze ze swego zestawu tak sam kart, jak mu pokazujesz i niech powtórzy odczytany przez ciebie napis.
3. Rozó wszystkie karty przed dzieckiem i pole mu, aby podnioso t, na której wypisano wypowiedziane przez ciebie sowo.
4. Wypisz na karcie jeden wyraz i pole dziecku, aby go odczytao. Jeeli ma z tym trudnoci, powtórz czynnoci omówione w punkcie 2 i 3.
5. Wskazuj dziecku napisy umieszczone w rónych miejscach publicznych i polecaj dziecku ich odczytywanie ("Dla chopców", "Dla dziewczt", "Wyjcie", "Stop").
x/ Moe nie nadawa si dla dziecka cakowicie niewidomego.
FUNKCJE POZNAWCZE 153
Wiek 5-6
PROJEKTUJE BUDOWL I WZNOSI J Z POMOC PROSTYCH URZDZE (PODNONIKÓW, BLOKÓW)
1. Bawic si w budowie chatki zaadujcie okrglak, z którego ma powsta, na ciarówk z pomoc maego bloku linowego. Ciarówk z przyczep poczcie hakami. Rozadujcie ciarówk z pomoc podnonika.
2. Wspólnie z dzieckiem zbudujcie pochylni, na któr bd wjeday malutkie ciarówki. Na szczycie pochylni zainstalujcie prosty blok linowy do podnoszenia cikich adunków.
3. Zadbaj o waciwy dobór zabawek: elementów budowlanych i narzdzi, na przykad: klocki "Lego", klocki zwyke, haki, "okrglaki", walce, bloki linowe, róne narzdzia robocze, motek i gwodzie. Polecamy równie zestaw "May konstruktor" (APH).
4. Odwiedcie prawdziwy plac budowy i zaobserwujcie, jak pracuj bloki, urawie i podnoniki. Niewidomemu dziecku pomó zaznajomi si z tymi urzdzeniami gdy s wyczone.
FUNKCJE POZNAWCZE 154
Wiek 5-6
ZADAJE PYTANIA ZDRADZAJCE CIEKAWO WOBEC RODOWISKA NATURALNEGO
1. Zapoznawaj dziecko z takimi przedmiotami, jak magnes, szko powikszajce, pywajcy model odzi. Obserwuj bacznie zabaw dziecka i odpowiadaj na zadane ci pytania chtnie i z radoci.
2. Wyjaniaj dziecku róne zjawiska przyrodnicze, jak i dlaczego zachodz.
3. Zachcaj dziecko do zadawania pyta "dlaczego?". Zauwa, e jest pochmurno, wieje wiatr i czuje si w powietrzu wilgo. Powiedz: "Ciekaw jestem, czy bdzie padao". Niech ci dziadek wytumaczy, dlaczego pada deszcz. Zapytaj o to równie swego nauczyciela."
4. Pochwal dziecko za to, e zadaje pytania lub w inny sposób okazuje ciekawo.
FUNKCJE POZNAWCZE 155
Wiek 5-6
OPISUJE POCHODZENIE RZECZY I EWENTUALNIE PROCES ICH POWSTAWANIA (MLEKO, WENA, JAJA)
1. Odwied wraz z dzieckiem gospodarstwo wiejskie. Poó rce dziecka na wymionach krowy i udójcie do kubka troch mleka. Spróbujcie, jak smakuje. Zapytaj dziecka, skd si bierze mleko.
2. Pomó dziecku obejrze strzyon owc. Zaznajom dziecko z grplowaniem, przdzeniem i tkaniem weny. Zbadajcie razem tkanin wenian. Wyjanij dziecku kolejne etapy jej powstawania. Popro dziecko, aby powiedziao to komu z domowników. Pochwal dziecko za próby wyjanienia.
3. Zbierz jaja zoone w kurniku. (moesz tak pokierowa rkami dziecka, by dotkny kury!). Zaniecie jaja do kuchni, rozbij je i zrób jajecznic. Daj dziecku jak najwicej okazji wspóuczestniczenia we wszystkim, co si dzieje. Zapytaj: "Skd si wzia jajecznica?". Pomagaj mu troch w wypowiedzi. Pochwal dziecko za prób opisu, jak powstaa jajecznica.
4. Rozszerzaj zakres dowiadcze dziecka, zabierajc je ze sob jak najczciej tam, gdzie moe pozna now sytuacj. Na przykad zabierz dziecko na stacj benzynow, do sklepu obuwniczego, do zakadu kosmetycznego. Dawaj niewidomemu dziecku okazje do nowych, bezporednich kontaktów, do osobistego dowiadczania sytuacji i zjawisk.
FUNKCJE POZNAWCZE 156
Wiek 5-6
POKAZUJE I NAZYWA LEW I PRAW STRON CIAA INNYCH OSÓB
1. Powiedz, by dziecko stano za kim dorosym. Popro, by pooyo praw rk na prawym boku osoby dorosej, a lew - na lewym. Na polecenie: "Podnie praw rk" niech dorosy te zareaguje podniesieniem swej prawej rki. Nastpnie przeprowad podobne wiczenie dotyczce innych czci ciaa.
2. Po wykonaniu czynnoci opisanych w punkcie pierwszym, powiedz dziecku, by dotkno i nazwao t cz ciaa osoby dorosej, której ty sam dotkniesz (np. jej lewego boku). W razie potrzeby pomagaj dziecku sownie i czynnie. Chwal za wysiki.
3. Przewicz t sam czynno, kiedy dziecko i osoba dorosa bd zwrócone twarzami do siebie. Wyjanij, dlaczego przy takim wzajemnym ustawieniu lewa i prawa strony ciaa drugiej osoby wypada w odwrotnym miejscu w stosunku do poprzedniej sytuacji.
4. Popro dwoje dzieci o wyrównanych umiejtnociach, aby zwróciy si ku sobie twarzami. Niech jedno dziecko powie: "Dotknij mojego lewego boku" albo "Dotknij mojego prawego boku". Drugie dziecko powinno dotkn wymienionej czci ciaa. Jeeli wykona to wiczenie poprawnie, samo bdzie mogo powiedzie, którego z jego boków ma dotkn partner. Jeeli natomiast pomyli si, "zainkasuje jeden punkt karny", za pierwsze z tych dwojga dzieci bdzie mogo prosi o dotknicie jakiej innej czci swego ciaa przez partnera. Trzy bdy - to trzy punkty karne i przegrana eliminujca jedno z dzieci z gry.
5. Uywaj do wicze z praw i lew stron ciaa lalek i pluszowych zwierzt.
6. W czasie zabaw, gier ruchowych, piosenek i kroków tanecznych obmylaj takie figury, które wymagaj, aby jedno z dzieci chwytao lub wskazywao w praw lub lew stron ciaa drugiego dziecka.
FUNKCJE POZNAWCZE 157
Wiek 5-6
OKRELA, NA KTÓR STRON WIATA WYCHODZI OKNO ZNANEGO MU POKOJU
1. W jednym z pokoi wybierz stay punkt, w stosunku do którego zawsze bdziesz okrela strony wiata. Umie na jednej ze cian nalepk z wypisan waciw stron wiata i czsto uywaj zwizanych z ni zwrotów. "Drzwi wejciowe wychodz na pónoc .... Wyjdziemy na stron pónocn."
2. Pozaznaczaj ciany pokoju dziecinnego nalepkami (uywaj liter czarnodrukowych albo znaków brajlowskich). Nastpnie poka dziecku nalepki na cianach i pomó ich dotkn. Niech dziecko zapamita, e na przykad okno tego pokoju wychodzi na wschód, a ciana z tym oknem wysunita jest ku wschodowi. Zapytaj dziecka: "W jakim kierunku jestemy zwróceni twarz, kiedy patrzymy na okno?" (Zwrócie si obydwoje w tym samym kierunku). Podpowiedz dziecku: "Jestemy zwróceni na ws...". Powtórzcie te same czynnoci w odniesieniu do pozostaych trzech kierunków, przy czym, za kadym razem niech bdzie mowa tylko o jednym. Czsto powtarzajcie wiczenia.
3. W pogodny, soneczny dzie wyprowad dziecko z domu wczeniej i poka mu wschód soca. Wyjanij, e rano, gdy soce wieci nam na twarz, jestemy zwróceni ni w kierunku wshodnim. Wieczorem, dla okrelenia kierunku zachodniego, zwrócie si twarzami ku zachodzcemu socu.
4. Ustaw dziecko w taki sposób, by twarz skierowa je na pónoc. Powiedz, by zwrócio si twarz ku wschodowi, potem ku poudniowi, wreszcie ku zachodowi. Udziel dziecku wielu pochwa, jeeli potrafi wykona to wiczenie.