MIĘDZYMÓZGOWIE
W jego skład wchodzą m.in.: wzgórzomózgowie, podwzgórze, spoidło nadwzgórzowe, niskowzgórze, komorę trzecią.
Wzgórzomózgowie zawiera: wzgórze, nadwzgórze, zawzgórze.
Po obu bokach komory trzeciej znajdują się wzgórza, przy zakończeniu górno - tylnym komory trzeciej znajduje się nadwzgórze, z obu boków wzgórza znajduje się zawzgórze tworzone przez ciała kolankowate boczne i ciała kolankowate przyśrodkowe. Bruzda podwzgórzowa przebiega pomiędzy otworem Monro a spoidłem nadwzgórzowym = spoidłem tylnym.
Wzgórze ma kształt jajowaty, wyróżniamy w nim 4 powierzchnie: górną, przyśrodkową, boczną i dolną = podwzgórzową łączącą się w okolicach bruzdy podwzgórzowej z podwzgórzem.
Powierzchnia górna wzgórza stanowi powierzchnię dolną = podstawę dla części środkowej komory bocznej, mamy tam twory w postaci prążka krańcowego i blaszki przytwierdzonej, znajdują się tam też 2 charakterystyczne struktury: poduszka stanowiąca tylne uwypuklenie wzgórza, oraz mniejszy guzek przedni. Wzgórze to (w obrębie poduszki) stacja przekaźnikowa dla dróg czuciowych - siedziba trzecich neuronów zarówno czucia powierzchownego jak i głębokiego, w poduszce jest ośrodek integracji wzrokowej, słuchowej i ośrodka mowy.
Powierzchnia przyśrodkowa stanowi ograniczenie boczne dla komory trzeciej, światło komory trzeciej jest zaburzone przez zrost międzywzgórzowy łączący ze sobą dwie półkule, zbudowany z istoty szarej środkowej, w której znajduje się tzw. jądro łączące tworzące ten zrost. Światło komory trzeciej tworzy szeroki pierścień wokół zrostu międzywzgórzowego.
Prążek rdzenny wzgórza oddziela od siebie powierzchnię przyśrodkową wzgórza od powierzchni górnej, łączy on trójkąt węchowy znajdujący się z przodu, z leżącym z tyłu trójkątem uzdeczek.
Budowa wewnętrzna wzgórza:
Jądra wzgórza składające się z istoty szarej, w której można wyróżnić 3 grupy jąder: przednie, przyśrodkowe i boczne. Oddzielną częścią jest poduszka.
W jądrach bocznych wyróżnia się jądra brzuszne i jądra grzbietowe, w jądrach grzbietowych zaś jądra brzuszno - boczne. W rzeczywistości budowa wzgórza jest znacznie bardziej skomplikowana. W obrębie jąder bocznych znajdują się jądra: brzuszne tylno - boczne (ventral posterolateral nucleus) VPL, oraz od strony przyśrodkowej brzuszne tylno - przyśrodkowe (ventral posteromedial nucleus) VPM. Są one stacją przekaźnikową dla wszystkich dróg czuciowych rozpoczynających się poniżej wzgórza:
jądro brzuszne tylno - boczne dla dróg prowadzonych poprzez nerwy rdzeniowe,
jądro brzuszne tylno - przyśrodkowe dla dróg prowadzonych przez nerwy czaszkowe i drogi smakowej.
Od wzgórza odchodzą włókna odchodzące do poszczególnych płatów w obrębie półkuli mózgu, tworzą one promienistość wzgórza, w obrębie której możemy wyróżnić części: przednią do płata czołowego, środkową, tylną i dolną do płata skroniowego. Wszystkie włókna czuciowe podążające z obwodu w kierunku kory mózgowej muszą mieć swoją stację przekaźnikową w obrębie wzgórza, gdzie położone są 3. komórki nerwowe tych dróg i ich wypustki podążają w kierunku kory mózgowej w kierunku zakrętu zaśrodkowego. Drogi zstępujące rozpoczynające się w korze mózgowej omijają wzgórze.
Zawzgórze
W ciele kolankowatym bocznym (lateral geniculate body) znajduje się zakończenie pasma wzrokowego, tj. 3 neurony drogi wzrokowej. Ma on połączenie z śródmózgowiem, tj. wzgórkiem górnym pokrywy śródmózgowia, więc śródmózgowie ma połączenie z drogą wzrokową,
W ciele kolankowatym przyśrodkowym (medial geniculate body) jest siedziba 3. neuronu drogi słuchowej - ma połączenie z drogą słuchową. Ma połączenie z ramieniem wzgórka dolnego śródmózgowia - wzgórek dolny ma połączenie z drogą słuchową.
W nadwzgórzu możemy wyróżnić: cześć środkową - nieparzystą i część boczną - parzystą.
Twory nieparzyste: szyszynka, spoidło uzdeczek i poniżej uwypuklenie - spoidło nadwzgórzowe = spoidło tylne.
Części parzyste: trójkąty uzdeczek, uzdeczki, bruzda uzdeczek.
Rola szyszynki: regulacja rytmu sezonowego i dobowego na podstawie informacji o ilości odbieranego przez organizm światła. Szyszynka jeżeli ulegnie uszkodzeniu u młodego organizmu może wystąpić przedwczesna dojrzałość płciowa lub jeśli uszkodzenie nastąpi po ukończonym dojrzewaniu hypergenitalizm - przerost narządów płciowych zewnętrznych. "Są specjalne programy, w których panowie się chwalą wielkością swoich narządów, a jest to niekoniecznie objawem zdrowia, wręcz objawem chorobowym i świadczy to o niedobrej czynności szyszynki."
W szyszynce może gromadzić się piasek.
Podwzgórze stanowi dno komory trzeciej, składa się z: pola przedwzrokowego, skrzyżowania wzrokowego, guza szarego = guza popielatego wraz z szypułą kończącą się przysadką, oraz ciał suteczkowatych.
Przysadka: płat przedni - przysadka gruczołowa, płat tylny - przysadka nerwowa.
W obrębie płata przedniego wyróżnia się część lejkową, pośrednią, obwodową, oraz światło szczątkowe w obrębie części pośredniej.
Rola przysadki: część gruczołowa wydziela hormony tropowe, w obrębie podwzgórza wydzielane są hormony uwalniające mające wpływ na czynność części gruczołowej przysadki mózgowej.
W płacie przednim wytwarzane są hormony: somatotropowy - wzrostu STH, prolaktyna PRL or LTH - ma związek z produkcją mleka, od jej poziomu jest zależne jajeczkowanie u kobiety (może występować w zaburzeniach jej wydzielania bezpłodność), FSH - folikulotropowy, LH - lutropowy mające związek z dojrzewaniem komórki jajowej kobiety, tyreotropowy - TSH wpływający na czynność tarczycy, kortykotropowy - ACTH wpływający na czynność nadnerczy, melanotropowy MSH
Jeżeli chodzi o podwzgórze możemy wyróżnić w nim wiele jąder dzieląc je na 3 grupy: jądra przednie, środkowe i tylne.
Do jąder przednich zaliczamy: jądra przedwzrokowe, jądro nadwzrokowe, jądro przykomorowe, jądro podwzgórzowe przednie, obecne też są tam jądra guza szarego, jądro przednie.
Jądro tylne i jądro ciał suteczkowatych zaliczamy do grupy tylnej jąder podwzgórza.
Funkcja jąder podwzgórza: nadwzrokowe nad skrzyżowaniem wzrokowym i przykomorowe w bocznej ścianie, produkują wazopresynę powodującą skurcz mięśniówki gładkiej naczyń - podwyższanie ciśnienia krwi oraz działającą jako hormon antydiuretyczny powodując wzmożone zagęszczanie mocz pierwotnego w obrębie kanalików nerkowych, w wyniku zaburzenia ich czynności rozwija się moczówka prosta polegająca na oddawaniu kilka do kilkunastu litrów moczu na dobę, oraz oksytocynę odgrywająca rolę u kobiet - może kurczyć mięsień macicy aby macica zmniejszała się po porodzie oraz podczas karmienia gdy mleko jest zbierane w zatokach mlecznych, w czasie karmienia następuje skurcz mięśni gładkich, mleko jest wydzielane i dziecko może je pić.
Jądro nadwzrokowe i przykomorowe należą do grupy przyśrodkowej, położone są przy samej komorze trzeciej. Jądra w grupie przyśrodkowej to jeszcze grzbietowo - przyśrodkowe (dorsomedial) i brzuszno - przyśrodkowe (ventromedial).
Czynność pozostałych jąder przednich podwzgórza poza nadwzrokowym i przykomorowym.
W jądrze przednim jest ośrodek utrzymujący stałą temperaturę ciała, ośrodek temperatury, jeżeli jądro ulegnie uszkodzeniu, następuje hipotermia - ośrodkowa hipotermia (oziębienie organizmu).
Jądra grupy tylnej w okolicy ciał suteczkowatych sterują możliwości adaptacji organizmu do zmieniającej się temperatury zewnętrznej. Jeżeli ta grupa jąder ulegnie uszkodzeniu, nastąpi poikilotermia, tj niezdolność do przystosowania do zewnętrznej temperatury, a więc w praktyce oziębienie organizmu.
Uszkodzenie jądra przedniego podwzgórza prowadzi jednak według badań (częściej uważamy tak) do hipertermii - gorączki mózgowej . Chory np w stanie podagonalnym z nowotworem ma wysoką temperaturę, a brak infekcji. Uszkodzenie grupy tylnej jąder podwzgórza powoduje poikilotermię prowadzącą do hipotermii.
Grupa jąder środkowych: część z nich sprzyja aktywacji części współczulnej OUN a część przywspółczulnej. Jądra położone w okolicy guza szarego mają związek z przemianą materii, np przemianą węglowodanów. Uszkodzenie grupy środkowej jąder podwzgórza powoduje zespół zespół Babińskiego-Fröhlicha - występuje otyłość charakterystyczna dotycząca tułowia połączona często z niedorozwojem zewnętrznych narządów płciowych.
Uszkodzenie grupy tylnej jąder podwzgórza może powodować zespół Korsakowa - następuje utrata pamięci, która jest zastąpiona przez konfabulację, ten zespół występuje też przy uszkodzeniu hipokampa i niektórych jąder wzgórza: przyśrodkowych, grzbietowych. Do uszkodzeń prowadzą często trucizny używane w sposób stały, np alkohol lub niedobór witaminy B12.
W podwzgórzu znajdują się rożne ośrodki np. głodu, sytości, ucieczki, snu, agresji. Podwzgórze połączone jest wieloma innymi częściami mózgowia.
Wyróżniamy drogi doprowadzające: przegrodowo - podwzgórzowe, które doprowadzają do podwzgórza bodźce z okolicy blaszki przegrody przezroczystej, hipokampowo - podwzgórzowe, migdałowato - podwzgórzowe, wzgórzowo - podwzgórzowe.
Obwód Papeza (Papez circuit) łączy struktury układu limbicznego, przebiega między hipokampem a ciałami suteczkowatymi. Włókna w większej części biegną drogą sklepienia - w obrębie sklepienia są to drogi kojarzeniowe o specjalnym znaczeniu, mogą łączyć i pośredniczyć we współdziałaniu układu somatycznego i autonomicznego przy połączeniu z układem brzeżnym = limbicznym.
Drogi odprowadzające z podwzgórza działają obustronnie. Przekazują neurohormony i hormony uwalniające między podwzgórzem a częścią gruczołowa przysadki. Drogi z ciał suteczkowatych biegną do wzgórza i nakrywki śródmózgowia (pęczek suteczkowo - wzgórzowy i suteczkowo - nakrywkowy do nakrywki śródmózgowia) Z podwzgórza wychodzą drogi biegnące w pęczku podłużnym grzbietowym biegnącym wzdłuż całego pnia. Zespala podwzgórze z jądrami przywspółczulnymi nerwów czaszkowych oraz tworem siatkowatym.
Światło komory trzeciej jest zaburzone przez zrost międzywzgórzowy - ma ona formę pierścienia wokół tego zrostu.
Przednie ograniczenie komory trzeciej tworzą blaszka krańcowa, oraz spoidło przednie.
Ściana dolna komory trzeciej: m.in. guz popielaty, lejek.
Strop komory trzeciej: najniżej leży splot naczyniówkowy, wyżej jest sklepienie, powyżej sklepienia leży ciało modzelowate tworzące potrójny strop komory trzeciej.
Zachyłki: z tyłu nadszyszynkowy i szyszynkowy, z przodu trójkątny w okolicy otworu międzykomorowego, nadwzrokowy w okolicy skrzyżowania wzrokowego i lejka przy zagłębieniu, w którym odchodzi lejek.
Narządy okołokomorowe leżące w obrębie komory trzeciej są zbudowane z wyściółki komór. Czynność tych struktur jest nie do końca poznana. Wyróżniamy: narząd naczyniowy blaszki krańcowej, narząd podsklepieniowy, nadspoidłowy w okolicy otworu Monro, paraszyszynka (w okresie życia płodowego) i narząd podspoidłowy w okolicy nadwzgórza.
Narząd podspoidłowy u np traszek może się rozciągać ku dołowi przechodząc przez wodociąg śródmózgowia i jest odpowiedzialny za to że utrata ogona nie jest przeszkodą dla odrastania nowego ogona. Narząd ten jest u człowieka zredukowany, ale z drugiej strony nie mamy ogona.
Niskowzgórze jest dosyć trudne do zaobserwowania, ukryte - położone gdy wzgórze i podwzgórze przechodzą w konary mózgu, znajduje się tam, gdzie m.in. jest jądro podwzgórzowe.. Zawiera jądro niskowzgórzowe odpowiedzialne m.in. za regulację wydzielania potu.
Wykład 3 z OUN - 13 kwietnia 2012 (piątek) - MIĘDZYMÓZGOWIE
3