Fonetyka (dawniej: "głosownia") - jeden z działów lingwistyki zajmujący się badaniem dźwięków mowy ludzkiej (zwanych głoskami) od strony ich artykulacji (tj. sposobu wytwarzania za pomocą narządów mowy; to tzw. fonetyka artykulacyjna), ich cech fizycznych (dokładniej: akustycznych - fonetyka akustyczna) ich odbierania (fonetyka audytywna), reakcji, jakie owe głoski wywołują w psychice człowieka (psychofonetyka).
Inne cechy foniczne (tj. związane z głosem), takie jak akcent, intonacja, iloczas (cechy prozodyczne), leżą w zasadzie na pograniczu fonetyki i fonologii. Można je zaliczyć do fonetyki, albowiem dotyczą "dźwiękowej substancji języka" (jak fonetyka; patrz "Encyklopedia językoznawsta ogólnego" - dalej: EJO), fonetyka musi się nimi zająć, by odpowiedzieć na pytanie o ich właściwości, realizację itp., i dlatego w podręcznikach znajdują się w dziale fonetyki. Jednak z drugiej strony bada się je głównie w celu określenia funkcji, a to jest już kategoria fonologii, stąd prozodię zalicza się do fonologii. Takie rozstrzygnięcie (zaliczenie prozodii do fonologii) zawiera EJO.
Fonetykę można również zróżnicować ze względu na ilość języków, które bada - fonetyka opisowa bada jeden język, a fonetyka porównawcza dotyczy dwóch lub więcej języków. Fonetykę, jak zresztą każdą inną dziedzinę wiedzy, można pojmować synchronicznie i diachroniczne. To kolejny podział fonetyki; kryterium wydzielenia tych dwóch działów jest już nie przedmiot badań, lecz niejako stosunek: przedmiot badań a czas. Fonetykę synchroniczną (inaczej opisową, choć termin fonetyka opisowa może też oznaczać 'fonetyka opisująca tylko jeden język' w opozycji do fonetyki porównawczej) interesuje stan fonetycznej strony języka w danym momencie czasowym. "Moment czasowy" oznacza tu pewien okres na tyle długi, by można w nim przeprowadzić odpowiednie badania, zebrać materiał badawczy, a jednocześnie na tyle krótki, żeby można było mówić o względnie niezmiennej fonetyce danej społeczności. Można więc przyjąć, że jest to okres kilkunastu lat, okres życia jednego pokolenia.
Fonetykę synchroniczną może interesować stan współczesnego języka, stan języka w XVI w. itd. Fonetykę diachroniczną interesuje zmiana, ewolucja fonetycznej strony języka. Aby ustalić, co w fonetyce się zmieniło i czy w ogóle miała miejsce jakaś zmiana, trzeba porównać ze sobą przynajmniej dwa stany systemu językowego, stany języka w dwóch momentach historycznych: wcześniejszym i późniejszym, a więc skorzystać z ustaleń fonetyki synchronicznej tych okresów.
Morfologia to dziedzina lingwistyki zajmująca się formami odmiennych części mowy (fleksja) oraz słowotwórstwem.
Istnieją dwa główne podejścia do morfologii, różniące się obiektem, któremu przypisywany jest status znaku językowego: podejście morfemiczne oraz leksemiczne. W podejściu morfemicznym elementarną jednostką analizy morfologicznej jest abstrakcyjny morfem, charakteryzowany zwykle jako najmniejsza część wyrazu będąca nośnikiem znaczenia. Wyraz jest tu rozumiany jako znak prosty, jeśli złożony jest z jednego morfemu, albo znak złożony, jeśli można w nim wyróżnić więcej takich podstawowych jednostek. W podejściach opartych o pojęcie morfemu przyjmuje się zwykle, że wszystkie morfemy, zarówno słowotwórcze jaki i fleksyjne, wchodzą w skład inwentarza leksykalnego użytkowników danego języka, zwanego zwykle leksykonem. W podejściu leksemicznym podstawową jednostką analizy i elementem realizującym w sobie znak językowy jest abstrakcyjny leksem, spajający znaczenie, cechy gramatyczne oraz postać dźwiękową wyrazu (formę wyrazową). Pojęcie morfemu jest tutaj używane wyłącznie w odniesieniu do fragmentów formy wyrazowej. Morfem, choć nie posiada tutaj statusu znaku językowego, jest traktowany jako wykładnik (sygnał) zajścia operacji morfologicznej i pomocny jest w ustalaniu zależności pomiędzy leksemami prostszymi i bardziej złożonymi (słowotwórstwo) bądź leksemami i realizującymi je formami wyrazowymi (fleksja). W tym podejściu leksykon użytkownika języka składa się z leksemów. Istnieją różne pochodne podklasyfikacje systemów morfologicznych, w zależności od akcentu kładzionego na podział pomiędzy słowotwórstwem i fleksją (niektóre podejścia nie rozróżniają formalnie tych dwóch typów operacji) lub np. leksykalnego statusu morfemów (niektóre podejścia odmawiają tego statusu morfemom fleksyjnym). Innym wyróżnikiem jest np. status paradygmatu w teorii morfologicznej, rozumianego jako uporządkowana struktura morfemów fleksyjnych bądź całych form wyrazowych - niektóre teorie (zarówno morfemiczne, jak i leksemiczne) zakładają, że paradygmaty istnieją niejako niezależnie, definiowane poprzez system gramatyczny języka, i że w procesie budowania zdań wybór form wyrazowych polega na wyborze konkretnej "komórki" paradygmatu na podstawie cech morfosyntaktycznych przypisanych danej pozycji w zdaniu. Inne teorie traktują paradygmaty jako produkty uboczne analizy morfologicznej, nie mające same w sobie większego znaczenia.
Podejście leksemiczne wywodzi się z tradycji antycznej - jako jego źródło wskazywana jest zwykle filozofia stoicka, rozwinięta później przez Arystotelesa. Podejście morfemiczne w swojej początkowej formie pojawiło się w Europie już w XVI wieku w pismach Johannesa Reuchlina, nawiązującego do tradycji językoznawców hebrajskich. Pod koniec XVIII wieku wzmocniło ten sposób analizy odkrycie językoznawstwa sanskryckiego z ok. 500 r. p.n.e. (tzw. szkoły Pāṇiniego). Zostało ono rozwinięte w szkołach językoznawczych ogólnie zaliczanych do strukturalizmu, a sama nazwa morfem została stworzona przez polskiego językoznawcę Jana Badouina de Courtenay. Pojęcie leksemu zostało przywrócone współczesnej lingwistyce w latach 60. niezależnie przez językoznawcę brytyjskiego Petera Matthewsa i amerykańskiego, Roberta Bearda. Obydwa podejścia reprezentowane są mniej więcej na równi przez współczesne szkoły morfologiczne.
Fleksja (z łac.) 1. dział gramatyki zajmujący się opisem form wyrazowych. 2. odmiana wyrazów lub zespół form służących do oznaczania stosunków między wyrazami w zdaniu, wyróżnia się fleksję imienną (deklinację) oraz fleksję czasownika (koniugację).
Słowotwórstwo - dział językoznawstwa zajmujący się sposobami powstawania nowych wyrazów w języku. Słowotwórstwo podzielić można na s. synchroniczne (funkcjonalne) - zajmujące się strukturą słownictwa i badaniem, w jaki sposób użytkownicy języka powiększają jego zasób a także derywacją, oraz na s. diachroniczne (genetyczne, historyczne) - zajmujące się procesem historycznym w powstawaniu słów. Podstawowymi pojęciami związanymi ze słowotwórstwem są: rodzina wyrazów, formant, wyraz podstawowy, wyraz pochodny.
Składnia - dział językoznawstwa badający zasady, na jakich wyrazy łączone są w dłuższe wypowiedzi, zwł. zdania i ich równoważniki. Zajmuje się relacjami między poszczególnymi elementami składowymi zdań, a także relacjami międzyzdaniowymi w obrębie dłuższego tekstu.
Semantyka to dyscyplina badająca relacje pomiędzy znakami a przedmiotami, do których się one odnoszą. Semantyka zajmuje się badaniem znaczenia słów, czyli interpretacją znaków oraz interpretacją zdań i wyrażeń języka. Semantyka logiczna (nazywana też czasem teorią modeli) bada języki sztuczne, gdzie badany język, zwany językiem przedmiotowym, jest interpretowany za pomocą metajęzyka.Semantykę nazywa się teorią znaczenia lub teorią oznaczania (Quine) zależnie od określenia pojęcia znaczenia. Semantyka jest działem lingwistyki który jest definiowany tradycyjnie jako dziedzina zajmująca się znaczeniem (części) słów, zwrotów, zdań i tekstów. Semantyka może być uprawiana zarówno z punktu widzenia teoretycznego jak i empirycznego (na przykład psycholingwistcznego).