Tchawica - trachea
Błona śluzowa - nabłonek wielorzędowy migawkowy z komórkami kubkowymi (u ptaków dwurzędowy), na błonie podstawnej. Migawki poruszają się w kierunku krtani. W początkowej części na skutek stanów zapalnych lub braku wita można spotkać wysepki nabłonka wielowarstwowego płaskiego. Blaszka właściwa z tkanki łącznej luźnej z naczyniami krwionośnymi i nerwami, z licznymi limfocytami i włóknami sprężystymi o przebiegu podłużnym, które tworzą blaszkę włóknisto-sprężystą (lamina fibroelastica), za którą leżą gruczoły tchawicze (surowicze, śluzowe lub mieszane). U ptaków blaszce właściwej krypty o charakterze gruczołów śluzowych.
Błona włóknisto-chrzęstna - z tkanki łącznej zwartej z pierścieniami chrzęstnymi, z tkanki chrzęstnej szklistej pokrytej ochrzęstną. Sąsiadujące pierścienie łączą więzadła obrączkowe. U ptaków pierścienie są zamknięte u ssaków o kształcie podkowy z przerwą w grzbietowej części. Wolne końce łączy błona łącznotkankowa z mięśniem tchawicy z komórek mięśniowych gładkich (u Eq, Ru i Su łączy wewnętrzną powierzchnię końców wolnych, u Ca na zewnątrz końców wolnych) - jest to ściana błoniasta (peries membranaceus). Skurcz mięśnia powoduje wytworzenie podłużnego fałdu wzdłuż części grzbietowej tchawicy.
Przydanka - otacza tchawicę i łączy ją z otoczeniem, zbudowana z tkanki łącznej luźnej unaczynionej i unerwionej z włóknami sprężystymi i komórkami tłuszczowymi. U Ca leży tu mięsień tchawicy.
Tchawica dzieli się na oskrzela (bronchi) wnikające przez wnękę do płuc.
Płuca (pulmones)
Zbudowane na kształt gruczołu cewkowo-pęcherzykowego. Pokryte błoną surowiczą, którą stanowi opłucna płucna z nabłonka jednowarstwowego płaskiego, pod którym jest tkanka podsurowicza z trzech warstw: powierzchniowa z włókien kolagenowych, środkowa z włókien sprężystych oraz głębokiej z obydwu rodzajów włókien. Włókna sprężyste wytwarzają sieć. Znajdują się tu też komórki mięśniowe gładkie. Opłucna płucna zrasta się z miąższem płuc a włókna wnikają w głąb nich. Opłucna ścienna ma cieńsża warstwę łącznotkankową i mniej włókien sprężystych i mięśniowych. Opłucna jestunaczyniona i unerwiona.
Płuca budują płaty (lobi), w których wyróżnia się segmenty zbudowane z płacików (lobuli), oddzielonych od siebie tkanką łączną luźną postaci pasm z tkanki podsurowiczej opłucnej, zawierających oskrzela i naczynia krwionośne. Płaciki są piramidalne, podstawą zwrócone do opłucnej.
Drzewo oskrzelowe (arbor bronchailis) - do płuc wchodza oskrzela główne (bronchi principales) jako odgałęzienia tchawicy, te dzielą się na płatowe (bronchi lobares), a te na segmentowe (bronchi segmentlaes) i dalej na międzypłacikowe (bronchi interlobulares), które wchodza do płacików jako oskrzeliki śródpłacikowe (bronchioli intralobulares). Oskrzela główne płatwoe i segmentowe mają budowę podobną do tchawicy, jednak w płatowych i segmentowych pierścienie chrzęstne zatracają ciągłość. W blaszcze właściwej błony śluzowej komórki mięśniowe gładkie jako blaszka mięśniowa z dwóch cienkich pokładów: wewnętrzny ciągła, okrężny i zewnętrzny z pojedynczych komórek, podłużny. W miarę zmniejszania się rozmiaru oskrzeli zmienia się budowa ściany, jednak zachowuję się budowa trój warstwowa (błona śluzowa, błona włóknisto-chrzęstna, przydanka).
W oskrzelach międzypłacikowych zaczyna zanikać rusztowanie chrzęstne i zamiast pierścieni pojawiają się płytki chrzęstne. W miarę zanikania pierścieni pojawiają się błona mięśniowa z komórek mięśniowych gładkich o przebiegu okrężnym powodująca, że światło staje się gwiazdkowate. Pozostale elementy podobnie jak w oskrzelach głównych. Światło oskrzeli wyściela błona śluzowa pokryta nabłonkiem wielorzędowym migawkowym z komórkami kubkowymi, pod którym znajduje się blaszka właściwa z włóknami sprężystymi o przebiegu podłużnym i pojedynczymi grudkami chłonnymi, a następnie błona mięśniowa. Dalej warstwa włóknisto chrzęstna z płytkami chrzęstnymi z tkanki chrzestnej szklistek pokrytej ochrzestną. Rozmiar płytek maleje wraz ze średnicą oskrzeli międzypłacikowych. Między błoną mięśniową a płytkami i pomiędzy nimi występują gruczoły śluzowo-surowicze. Od zewnątrz przydanka. W miarę dalszego zmiejszania średnicy oskrzeli zachodzą dalsze zmiany: nabłonek przechodzi w dwurzędowy, potem w jednowarstwowy walcowaty z migawkami, potem traci migawki. Stopniowo zanikają komórki kubkowe, płytki chrzęstne i gruczoły. W końcowym odcinku na wierzchołku komórek migawkowych są pojedyncze, długie mikrokosmki.
Drzewo pęcherzykowe (arbor alveolaris) - gdy średnica oskrzeli międzypłacikowych wynosi 0,5-1,5mm wchodzą one do płacików przez ich wierzchołek jako oskrzeliki śródpłacikowe (bronchioli intralobulares), które rozdzielają się na końcowe /oddechowe/ (bronchioli terminales /respiratorii/), a te na przewody pęcherzykowe (ductus alveolares) i dalej na woreczki pęcherzykowe /lejki/ (sacculi alveolares /infudibula/), które zakończone są pęcherzykami (alveolae pulmonales), tworzące też ścianę przewodów pęcherzykowych i odchodzące od oskrzelików oddechowych. Zespół przewodów pęcherzykowych z lejkami, uchodzący do oskrzelika oddechowego to gronko płucne (acinus).
Oskrzeliki śródpłacikowe wyściela nabłonek jednowarstwowy walcowaty, bez komórek kubkowych i zwykle bez migawek, z pojedynczymi komórkami gruczołowymi apokrynowymi. Na wierzchołku pojedyncze, długie mikrokosmki. Nabłonek leży na błonie podstawne, od której oddzielony jest cienką szczeliną. Pod nabłonkiem cienka warstwa tkanki łącznej luźnej z włóknami sprężystymi a przebiedu podłużnym, potem błona mięśniowa miejscami poprzerywana. Błona śluzowa układa się w podłużne fałdy. W ścianie nie ma gruczołów ani płytek chrzestnych. Na zewnątrz przydanka.
Oskrzeliki oddechowe pomiędzy odchodzącymi od ich ścian pęcherzykami wyścielone są nabłonkiem jednowarstowywm sześciennym, pod którym jest cienka warstwa tkanki łacznej luźnej z włóknami sprężystymi o przebiegu podłużnym i pęczkami komórek mięśniowych gładkich.
Przewody pęcherzykowe i lejki mają ścianę utworzoną z pęcherzyków płucnych.
Pęcherzyki płucne - ich światło wyścielanabłonek oddechowy z komórek płaskich (najliczniejsze, z cienkimi wypustakmi w postaci blaszek cytoplazmatycznych, które przylegają do ścian naczyń włosowatych otaczających pęcherzyk) i dużych (mało liczne,wyższe od płaskich, na powierzchni zwróconej w stronę światła mikrokosmki, jądra kuliste lub owalne, mitochondria i ciała blaszkowate w cytoplazmie). Komórki wytwrzają warstwę wyścielającą powierzchnię nabłonka oddechowego zwaną czynnikiem powierzchniowym (surfactant), która utworzona jest z fosfolipidów, białek i mukopolisacharydów. W nabłonku są też fagocyty pęcherzykowe z mikrokosmkami oraz kropelki tłuszczu lub wodniczki. Nabłonek spoczywa na błonie podstawnej z włoknami siateczkowymi, pod którą jest sieć naczyń włosowatych, otaczającyh pęcherzyk na kształt koszyczka. Ścianę ich tworzy tylko śródbłonek z wyraźnymi granicami międzykomórkowymi, a ich średnica jest bardzo mała. W ścianie pęcherzyków występują też włokna sprężyste, siateczkowe, histiocyty, makrofagi, a czasem pojedyncze komórki mięśniowe gładkie. Włókna i naczynia łączy kompleks bałek i mukopolisacharydów. Sąsiadujące pęcherzyki mają wspólną ścianę zwaną przegrodą pęcherzykową, w której znajdują się otworki (stomata) łączące światła sąsiadujących pęcherzyków.
Występujące w plwocinie fragmenty nabłonka oddechowego z hemosyderyną to komórki wad sercowych.
Płuca ptaków - Oskrzela główne dochodzą jako oskrzela I rzędu, dzielące się na II rzędu i dalej na pierzaste oskrzela III rzędu - piszczałki płucne - właściwy element oddechowy, wysłane rąbkiem brzeżnym z nabłonkiem jednowarstwowym płaski, którego brak w wielu miejscach. Pod nim komórki mięśniowe gładkie o przebiegu okrężnym, tworzące wastwę z włóknami sprężystymi w formie sieci. Rąbek poprzerywany w miejscach, gdzie uchodzą do światła piszczałki kuliste przedsionki (atria), od których odchodza woreczki pęcherzykowe (infudibula) - odpowiedniki przewodów pęcherzykowych ssaków. Ściana woreczków wytwarza uwypuklenia spełniające rolę pęcherzyków płucnych. . Dokoła piszczałki ułożone są pierwotne płaciki płucne, oddzielone promieniście idącymi przegrodami, Przedsionki, woreczki pęcherzykowe i pęcherzyki mają układ promienisty względem światła piszczałki. Pęcherzyki wysłane nabłonkiem oddechowym jak u ssaków.