MOBBING
Terminem „mobbing” posłużył się po raz pierwszy w 1958 r. Konrad Lorenz austriacki lekarz badający etologię zwierząt. Mobbingiem nazwał zachowanie dzikich zwierząt, które broniąc się atakują inne zwierzęta („mob” - tłum, atakować w tłumie). W latach osiemdziesiątych szwedzki lekarz i psycholog Heinz Leyman po raz pierwszy użył tego określenia w stosunku do ludzi, opisując nierzadkie w Szwecji przypadki znęcania się pojedynczych osób lub grupy wobec jednostki.
Współcześnie, pod pojęciem mobbing rozumie się bezpodstawne, uporczywe i powtarzające się nękanie , prześladowanie psychiczne i zastraszanie jednostki przez osobę lub grupę osób, mające na celu poniżenie, ośmieszenie, izolowanie lub wyeliminowanie jej.
MOBBING W PRACY
Regulację mobbingu do kodeksu pracy wprowadzono ustawą z dnia 14 listopada 2003 roku o zmianie ustawy Kodeks pracy (Dz.U. nr 213, poz. 2081). Zgodnie z definicją zawartą w Art. 943 k.p. mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołując u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodują lub mając na celu poniżenie - ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobbingowi (art. 943 § 1. K.p.).
Art. 943 §3 K.p. jest podstawą odpowiedzialności pracodawcy, daje pracownikowi możliwość dochodzenia zadośćuczynienia pieniężnego od pracodawcy za utratę zdrowia spowodowaną mobbingiem. Przedstawione zadośćuczynienie nie zostało określone w Kodeksie pracy dlatego na podstawie art. 300 K.p. stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego (art. 445 K.c. oraz art. 444 K.c.). Dodatkowo jeżeli mobbing był przyczyną rozwiązania umowy o pracę, pracownikowi przysługuje prawo dochodzenia od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę (art. 943 §4. K.p.) Mobbing w miejscu pracy lub w związku z pracą polega na wrogim i nieetycznym, systematycznie powtarzającym się zachowaniu, skierowanym wobec jednej lub kilku osób, której rezultatem jest psychiczne, psychosomatyczne i społeczne „wyniszczenie” pracownika. Mobbing również bywa definiowany jako bezprawne, systematyczne i długotrwałe zachowania osób będących członkami pewnego zespołu ludzkiego, podejmowane bez powodów lub z błahego powodu, skierowane przeciwko innym członkom grupy i godzące w ich dobra prawnie chronione, mające na celu zmuszenie pokrzywdzonego do opuszczenia zespołu. W innych definicjach mobbing postrzegany jest jako wszelkie niewłaściwe postępowanie, które przez swą powtarzalność czy systematyczność narusza godność lub integralność psychiczną bądź fizyczną osoby, narażając ją na utratę zatrudnienia lub pogarszając atmosferę pracy.
PRZYCZYNY SPRZYJAJĄCE WYSTEPOWANIU MOBBINGU
przyczyny społeczne, np. bezrobocie, stałe zagrożenie utratą pracy i skłonnościami, świadomego takiego faktu przełożonego, do zmuszania podwładnych do wykonywania wszelkich poleceń; przyczyną uczucia niepewności pracownika może stać się zatrudnienie go na czas ściśle określony, na umowy zlecenia lub umowy o dzieło, nie dając mu poczucia pewności, stabilności i bezpieczeństwa.
cechy zarządzającego organizacją
Osoba o wyolbrzymionym poczuciu własnej wartości, przeceniająca swoje umiejętności i swoją wiedzę; dla części przełożonych szykanowanie pracownika jest sposobem na odwrócenie uwagi od własnej niekompetencji,
szczególna pozycja społeczna ofiary mobbingu
Często wystarczy fakt, że dana osoba ma inny kolor skóry, wywodzi się z innego kręgu kulturowego lub jest innej narodowości; powodem może stać się także orientacja seksualna, inna hierarchia wartości lub przekonania religijne; częściej prześladowane są osoby niepełnosprawne czy też mężczyźni pracujący w sfeminizownych zawodach lub kobiety w zawodach uznawanych za typowo męskie.
CECHY MOBBINGU
stosowanie przez sprawcę przemocy psychicznej
Przez przemoc rozumie się wszystkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej lub psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji; przemoc może przybrać formę: fizyczną, seksualną i psychiczną w przypadku mobbingu mamy do czynienia z przemocą psychiczną,
cel, jaki zamierza zrealizować sprawca
Poniżenie pracownika, co prowadzi do odizolowania go w zespole, a następnie zwolnienia
długotrwałość oraz częstotliwość
Istnieją rozbieżności dotyczące okresu jaki musi obejmować dane zachowanie by uznać że występuje mobbing. Przemoc psychiczna musi trwać około 6 miesięcy; za mobbing nie można uznać jednorazowego wyładowania złości przełożonego na podwładnym pracowniku, bez względu na naganność takiego zachowania.
OBJAWY MOBBINGU
nieuzasadnione krytykowanie wykonywanej przez pracownika pracy,
odbieranie pracownikowi bez uzasadnionego powodu prac poleconych wcześniej do wykonania,
nieprzyznawanie pracownikowi żadnych zadań do wykonania,
polecanie wykonywania zadań poniżej umiejętności pracownika,
zarzucanie wciąż nowymi pracami do wykonania w terminie, w którym obiektywnie nie da się ich zrealizować,
unikanie przez przełożonego rozmów z pracownikiem, rozpowiadanie informacji o życiu prywatnym pracownika.
PRZEBIEG MOBBINGU W 4 ETAPACH
Konflikt w pracy
Pracownik pozostaje w przekonaniu że konflikt sam rozwiąże. W tej fazie pracownik otrzymuje trudne do wykonania zadania a jego praca często spotyka się z nieuzasadnioną krytyką
Nękanie pracownika
Do zachowań występujących w tej fazie można zaliczyć przerywanie pracownikowi wypowiedzi, komunikowanie się jedynie na piśmie, umieszczenie pracownika w odległości od innych osób, ignorowanie jego obecności,, odmowne odpowiedzi przełożonego na każdą prośbę o rozmowę
Eskalacja zachowań mobbingowych - naruszenie godności
Występują nasilone zachowania o charakterze mobbingu, które mają na celu sprowokowanie pracownika do działań, które mogą spowodować dyscyplinarne ukaranie. Wyróżnia się następujące zachowania: określanie pracownika wzgardliwymi epitetami, stosowanie pogardliwych gestów, dyskredytowanie w oczach kolegów, przełożonych, czy podwładnych, rozpowszechnianie plotek na temat pracownika, krytykowanie życia prywatnego, naśmiewanie się z pochodzenia czy narodowości, atakowanie wierzeń religijnych - przekonań politycznych
Skrajne działania mobbingowe.
Pracownik poddawany jest skrajnym działaniom mobbingowym tj; drastyczne obniżenie wynagrodzenia czy przeniesienie na gorsze stanowisko pracy. Ofiara mobbingu nie jest w stanie wykonywać poprawnie swych obowiązków pracowniczych. Pogłębiające się zaburzenia psychosomatyczne sprawiają, że zaczyna szukać pomocy u psychologa czy też psychiatry. W efekcie sama rezygnuje z pracy lub też otrzymuje wypowiedzenie pracy, którego uzasadnieniem są często nieracjonalne zachowania
Mobbing dotychczas utożsamiany był tylko z pracą i relacjami między pracodawcą a pracownikami lub też między pracownikami. Obecnie zjawisko to występuje również w szkole, w środowisku uczniowskim.
MOBBING W SZKOLE
O mobbingu w szkole mówi się rzadko, choć powiązania między miejscem pracy a klasą są identyczne: codzienne wielogodzinne przebywanie w zamkniętej grupie, wzajemne zależności, wspólne obowiązki, konieczność podporządkowania się przyjętym normom. Szkoła dla uczniów jest miejscem, gdzie potencjalnie mogą stać się ofiarą lub sprawcą mobbingu. Długofalowe dokuczanie tej samej osobie, które trwa kilka miesięcy nazywamy mobbingiem.
CHARAKTERYSTYKA MOBBINGU
Prześladowanie ma charakter ciągły ( za mobbing nie uznaje się dokuczanie rzadsze niż raz w tygodniu);
Trwa dłuższy czas ( min. 6 miesięcy) i jest często działaniem o zróżnicowanym natężeniu, prześladowania i szykany mogą się nasilać lub tez osłabiać;
Osobę atakującą i ofiarę charakteryzuje nierównowaga sił, ofiara jest słabsza pod względem psychicznym i fizycznym, nie jest w stanie sama się bronić. Osoba atakująca ma mocniejszą pozycję, ponieważ stanowią grupę;
Ma wyraźny charakter działania celowego ( ośmieszenie, poniżenie lub eliminacja osoby dręczonej);
Jest ukrywany przed otoczeniem, dokuczanie występuję wtedy, gdy ofiara przebywa z osobami, którzy ją szykanują a znika wtedy gdy widzą to pozostałe osoby tzw. „trzecie”.
MECHANIZM POWSTAWANIA MOBBINGU
W każdej grupie szkolnej obowiązuje hierarchia, której członkowie nie mogą opuścić.
W klasie wyróżnia się:
jednego lub wielu przywódców grupy, którzy określają i ustanawiają normy;
gromady przeciętnych członków grupy, którzy stanowią jej większą część;
jednego lub kilku tzw. „outsiderów”, którzy często są przedmiotem kpin, żartów lub agresji, oni stają się obiektami i ofiarami mobbingu.
W niektórych klasach w krótkim czasie można rozpoznać jakie role odgrywają poszczególni uczniowie a szczególnie tam, gdzie hierarchie są wyraziste.
W początkowej fazie dziecko szykanowane przez rówieśników próbuje się bronić poprzez uleganie oprawcom, wykonywaniu ich poleceń, przynoszeniu lub zdobywaniu dla nich żądanych rzeczy. Dziecko im bardziej jest spolegliwe, tym bardziej znęcają się nad nim psychicznie.
Kolejna faza to taka, kiedy ofiara ma już na stałe przypisaną rolę „kozła ofiarnego” i próbuje uciec od niedobrej sytuacji. Małe dzieci stymulują choroby, aby zostać w domu a starsze uciekają z zajęć. Niepokojącym sygnałem jest gdy dziecko podczas lekcji siedzi samo, nie bierze udziału w zabawach z rówieśnikami, natomiast kompensuje sobie taką sytuacje próbą pokazania swojej wiedzy i próba zbliżenia się do nauczyciela co powoduje zwiększenie się agresji u rówieśników. Ofiary mobbingu czasami starają się zintegrować się z grupą poprzez próbę budowania więzi z jednym z uczniów, ale najczęściej to się nie udaje, ponieważ przeciętni członkowie grupy boją się, że sami staną się wtedy ofiarami.
Ostatnia faza, to ucieczka osoby represjonowanej. Stałe wagary lub przeniesienie do innej szkoły. Może to być ucieczka wewnętrzna, całkowite izolowanie się od klasy i oddawanie się marzeniom.
SPRAWCY MOBBINGU
Sprawcy mobbingu to tzw. „mobberzy - agresorzy”, osoby o agresywnych reakcjach połączonych z siła fizyczną. Traktują innych instrumentalnie i nie odczuwają żadnych wyrzutów sumienia z powodu poniżania i wykorzystywania ofiar. Dzieci, które stosują przemoc wobec innych same zazwyczaj jej doznawały, głównie w domu rodzinnym. Często działają impulsywnie, mają potrzebę dominacji w otoczeniu, są zafascynowani przemocą oraz jej narzędziami. Cudze cierpienie i porażki sprawiają im olbrzymia przyjemność, czuję wtedy, że przewyższają dana ofiarę. Dla mobberów deprecjonowanie i poniżanie innych jest sposobem funkcjonowania, dowartościowuje ich to oraz pozwała na poczucie się wyższym od pozostałych. Mobber często jest typem przywódcy, uważa się za „gwiazdę”, wokół której kręci się całe życie, ma zawsze racje i nie uznaje krytyki.
Typowymi ofiarami mobbingu są dzieci wrażliwe, nieśmiałe, małomówne, słabsze fizycznie, niskiego wzrostu. Często są to dzieci, które wyróżniają się na tle klasy np. są nadmiernie otyłe, mają rude włosy, posiadają wadę wymowy oraz ubierają się inaczej niż większość uczniów. Nie odpowiadają na zaczepki, unikają niebezpiecznych zabaw, boja się urazów fizycznych, w szkole czuja się samotne i opuszczone. Taki typ ofiary określa się mianem pasywnej. Oprócz ofiary pasywnej występuję również typ ofiary prowokującej. Dzieci takie mają problemy z koncentracją, są niespokojne i porywcze, są ciągle w ruchu wytwarzając wokół siebie atmosferę napięcia i irytacji. Często maja zmienne humory co powoduje konflikty z rówieśnikami, a ich zachowanie wywołuje negatywne reakcje ze strony innych uczniów oraz nauczycieli.
NASTĘPSTWA MOBBINGU
Wśród ofiar mobbingu oraz członków grupy, którzy byli świadkami dręczenia innych lub żyli w obawie, aby okrucieństwo sprawców nie obróciło się przeciw nim można zaobserwować:
unikanie towarzystwa, zajmowanie pozycji samotnika, poczucie, że w każdym towarzystwie jest się ciężarem'
skłonność do usuwania się w cień oraz lęk przed wypowiadaniem się w grupie
nieufność i przekonanie, że inni spiskują przeciwko nim;
szukanie innych grup, w których będą akceptowani;
depresje, stany lękowe oraz próby samobójcze.
PRZECIWDZIAŁANIE MOBBINGOWI
Mobbing trzeba zwalczać i można to robić w różny sposób, najgorsza jest obojętność i karanie. Obojętność jest cichym przyzwoleniem na zło, karanie także nie rozwiązuje problemu, ponieważ wycisza na chwilę postawę agresywną, a agresor tłumiąc złość szykuje się do kolejnego ataku. Właściwa postawa nauczycieli i rodziców może przyczynić się do rozładowania napięć i konfliktów oraz pomagać w ograniczaniu zachowań agresywnych.
Kiedy nauczyciel w obronie ofiary mobbingu:
nie podejmuje żadnych działań wtedy zachowania uczniów będą się nasilać. Uczniowie nie widzą w swoim postępowaniu nic złego skoro nauczyciel nie interweniuje
napomina klasę, apeluje do współczucia uczniów nie osiąga więcej niż rodzice, których nieustanne, nudne napomnienia są po prostu ignorowane
jeżeli reaguje na dyskryminację przemocą, ryzykuje, że broniony uczeń nadal będzie dyskryminowany, tylko w innym miejscu i czasie.
Obowiązkowym zadaniem nauczyciela jest przeciwdziałanie mobbingowi i udzielanie pomocy jego ofiarom. Jeżeli nauczyciel wyznaczył sobie zadanie poprawienia struktury społecznej w klasie początkowo napotka opór. Większość bowiem osób chce obecności outsidera, ponieważ wzmacnia to spójność grupy. Przywódcy spotykają się z szacunkiem w klasie oraz dzięki swojej pozycji w klasie zyskują potwierdzenie pozwalające zrekompensować ewentualne szkolne niepowodzenia. Ofiara mobbingu boi się stanąć w centrum dyskusji, gdyż wydaje się jej, że będzie całkowicie wystawiona na ataki innych.
Kiedy nauczyciel zdecyduje się na rozpoczęcie rozmowy z klasą musi się liczyć z następującymi, typowymi reakcjami uczniów:
u nas nikt nikogo nie prześladuje
wszyscy się dobrze bawią, a „X” jest po prostu przewrażliwiony
pewnie, trochę sobie używamy na „ X”- ie, ale to tylko zabawa, on sam się z tego śmieje
STRATEGIE ANTYMOBBINGOWE
rozmowa z ofiarą mobbingu
Aby przeprowadzić taką rozmowę należy spełnić dwa warunki:
uczeń musi mieć zaufanie do nauczyciela, w przeciwnym razie będzie się bał
otworzyć przed nim
nauczyciel musi lubić ucznia, inaczej nie będzie mógł mu pomóc
Podczas takiej rozmowy należy unikać :
pocieszania w stylu - nie przejmuj się , następnym razem wybiorą sobie kogoś innego, a ciebie zostawią w spokoju
pochwał typu - jesteś lepszy od nich
ganienia i postaw mentorskich typu - zastanów się w domu , czy sam nie dałeś powodu do takich zachowań.
Nauczyciel powinien aktywnie słuchać i umiejętnie kierować rozmową, aby jak najwięcej dowiedzieć się o uczuciach ofiary, jakie jest jej widzenie panujących w klasie układów, jej spostrzeżenia, krzywdy jakich doznaje, gdyż wszystko to stanowi bazę dla dalszych środków zaradczych. Nauczyciel musi uzyskać akceptację ofiary na rozmowę z klasą.
włączanie outsidera do grupy może odbywać się przez:
dowartościowywanie ucznia -powierzanie mu zadań, które dobrze
opanował: jeżeli dobrze rysuje prosić o wykonanie plakatu niezbędnego do lekcji, jeżeli szybko liczy podkreślać tę umiejętność pytając, czy już obliczył , będzie to oznaczało, że nauczyciel ma do niego zaufanie, a podany wynik obowiązuje wszystkich. Ważne tu jest, aby ujawniać mocne strony ucznia i wzmacniać je;
przygotowanie apelu przez uczniów, podczas którego każdy ma jakiś zadanie do wykonania
praca nad projektem w 2-6 osobowych zespołach. Nauczyciel dobiera zadania, by podczas ich realizacji konieczna była współpraca między członkami grupy. W grupie powinny znaleźć się dzieci mniej i bardziej zdolne. Uczeń dyskryminujący innych musi być w grupie z osobami silnymi, czującymi się pewnie, nie dającymi się tyranizować, Dopiero po jakim czasie można umieścić ofiare i mobbera w jednym zespole.
Organizowanie zajęć pozalekcyjnych jako czynnika integrującego klasę i wzmacniającego poczucie wspólnoty: przyjęcia klasowe, wigilie, wyjazdy do kina, teatry, biwaki, wycieczki
omówienie mobbingu z klasą
Jest to jedno z najtrudniejszych zadań, jakie staje przed nauczycielem. Bardzo często mówienie z klasą wprost o zjawisku okazuje się niemożliwe, ponieważ uczniowie bronią się przed tym.
Szansę powodzenia ma rozmowa w takiej grupie, w której:
Wiele osób sprzeciwia się mobbingowi
Atmosfera w klasie jest na tyle otwarta, można sobie pozwolić na krytykę
Wszyscy rozumieją, że ich zachowanie było złe, sprawcy nie zdawali sobie sprawy ze skutków swojego działania dla osoby będącej obiektem ich ataków
Istotne jest, by uczniowie umieli wczuć się w rolę ofiary mobbingu. Jeżeli mobbing w klasie przyjmuje bardzo wyrafinowane formy i środki zaradcze nie przynoszą pożądanych efektów należy zwrócić się o pomoc do psychologa lub pedagoga, którzy zastosują specjalny „Trening zastępowania agresji”, lub inną formę specjalistycznej terapii.
Organizowanie ciekawych zajęć pozalekcyjnych, podnoszenie atrakcyjności lekcji , aktywne wypełnianie dyżurów podczas przerw to profilaktyka antymobbingowa. Nuda, bierność na lekcjach, dużo czasu wolnego i brak kontroli potęguje agresję i często jest powodem dokuczania innym. Zachowania określane mianem mobbingu są przez uczniów w szkole przyswajane, ćwiczone i udoskonalane. Jeżeli nawet typowych mobberów nie ma aż tak wielu, to pozostaje cała rzesza niemych świadków tego okrutnego procederu, których przyszłe zachowania nie zawsze są do przewidzenia.
BIBLIOGRAFIA:
Literatura: Karl E. Dambach , Mobbing w szkole, Gdańsk: GWP
www.wszib.edu.pl/_pliki/kola_naukowe/kolo.../spotkanie1.doc