Pierwsza pomoc

Podstawowe definicje

Czynności życiowe - to czynności organizmu decydujące o jego przeżyciu. Zaliczamy do nich:

1. Czynność oddechowa - pobieranie tlenu z powietrza atmosferycznego i wydalanie dwutlenku węgla,

2. Czynność serca i krążenia krwi - transport tlenu i substancji odżywczych do poszczególnych komórek oraz wydalanie resztek przemiany materii,

3. Regulacja składu płynów ustrojowych (wody i zawartych w niej elektrolitów) - zachowanie homeostazy.

Definicja nagłego przypadku (Ahnefelda): Doraźnej pomocy wymaga pacjent, u którego w wyniku urazu (zranienia) lub groźnego dla życia ostrego zachorowania dochodzi do zaburzenia ważnych życiowo czynności, to jest oddychania, akcji serca i krążenia. To samo dotyczy sytuacji, gdy stan pacjenta budzi obawę wystąpienia wspomnianych zaburzeń lub obserwujemy ich początek.

Nagłe przypadki są wynikiem:

1. Ciężkich uszkodzeń ciała występujących na skutek wszelkiego rodzaju nieszczęśliwych wypadków,

2. Groźnych dla życia ostro występujących schorzeń,

3. Zatruć.

Nagła sytuacja - to ostry stan chorobowy, któremu towarzyszą ciężkie zaburzenia czynności ustrojowych nie stanowiące jednak zagrożenia czynności życiowych.

Odróżnienie nagłego przypadku od nagłej sytuacji jest trudne nawet dla osób doświadczonych.

Łańcuch ratunkowy. Zgodnie z wzorem opracowanym przez Czerwony Krzyż przebieg udzielania pomocy w nagłych przypadkach lub sytuacjach można przedstawić w postaci łańcucha.

Na czynności doraźne ratujące życie składają się:

1. Ewakuacja ofiary z miejsca zagrożenia,

2. Resuscytacja, reanimacja,

3. Opanowanie groźnego krwawienia,

4. Ułożenie na boku,

5. Walka ze wstrząsem,

6. Zabezpieczenie miejsca wypadku.

Wezwanie pomocy - już w trakcie czynności doraźnych należy wezwać pomoc. Pamiętać należy, iż wzywanie pomocy nie może przerywać czynności ratowniczych. Dlatego też konieczna jest współpraca innych osób. W sytuacji, w której brak jest chętnych do pomocy należy powierzyć to zadanie konkretnej osobie, błędem jest zdanie: „niech ktoś wezwie karetkę” - w takiej sytuacji najczęściej nikt z gapiów nie poczuje się zobligowany do wezwania pomocy.

Wezwanie musi zawierać następujące informacje:

1. Gdzie się to stało?

2. Co się wydarzyło?

3. Ile jest ofiar?

4. Jakie są uszkodzenia ciała?

5. Kto wzywa pomocy?

W sytuacjach, w których z powodu lokalizacji karetka może mieć problemy z odnalezieniem miejsca zdarzenia, ważne jest, by ktoś czekał na pogotowie w miejscu, do którego łatwo trafić.

Pierwsza pomoc - w oczekiwaniu na przybycie karetki należy kontynuować czynności ratujące życie, ale również czas ten można wykorzystać na zabiegi zmniejszające ból, minimalizujące ryzyko dalszych uszkodzeń ciała czy późniejszych powikłań - unieruchamianie złamań, boczne ułożenie pacjenta, nałożenie opatrunków na rany, okrycie rannego itp.

Transport - jedynymi środkami komunikacji, nadającymi się do transportu chorych w stanach zagrożenia życia, jak również ciężko rannych, są karetki pogotowia ratunkowego. Należy unikać transportowania poszkodowanych innymi środkami transportu, nawet jeśli wiązałoby się to z wydłużeniem czasu dotarcia do szpitala.

Obowiązek udzielania pomocy - prawny obowiązek udzielenia pomocy jest określony artykułem 162 Kodeksu Karnego (Ustawa z dnia 6.07.1997)

1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu - podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

2. Nie podlega karze, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu, albo w warunkach, w których jest możliwa natychmiastowa pomoc ze strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej.

Reanimacja, ożywienie, resuscytacja to zabiegi mające na celu przywrócenie do ży­cia osób znajdujących się w stanie śmierci klinicznej. Z chwilą stwierdzenia objawów śmierci klinicznej stosuje się natychmiast sztuczne oddychanie sposobem „usta-usta” lub, jeśli to możliwe, za pomocą specjalnej aparatury. Jednocześnie ze sztucznym oddychaniem wykonuje się zewnętrzny masaż serca.

Alfabet reanimacji:

A - airway - czyli udrożnienie dróg oddechowych

B - breath - oddech (wspomaganie oddechu)

C - circulation - krążenie (masaż serca)

D - drugs - leki

Śmierć kliniczna - w okresie tym poszczególne narządy i tkanki zachowują nie­raz indywidualną żywotność, co jeszcze daje szansę przywrócenia do życia za pomocą reanimacji, jeśli nie doszło do nieodwracalnego uszkodzenia ważnych dla życia ośrod­ków mózgowych, a zatem w czasie nie dłuższym niż 3-4 minuty po zatrzymaniu oddychania i krążenia.

Objawy zatrzymania krążenia to:

1. brak tętna - badamy na tętnicach szyjnych wspólnych lub promieniowych;

2. brak oddychania - zatrzymanie krążenia może nastąpić równocześnie z za­trzymaniem wentylacji lub wkrótce potem; nie występuje zjawisko odwrotne - zatrzymanie krążenia nie poprzedza nigdy zatrzymania oddychania;

3. brak odruchów (rozszerzenie i sztywność źrenic) - rozszerzenie źrenic następuje 1- 1,5 min po ustaniu krążenia mózgowego;

4. wiotkość pacjenta - zatrzymanie krążenia powoduje przerwanie ukrwienia ośrod­kowego układu nerwowego, a to z kolei jest przyczyną zniesienia napięcia wszyst­kich mięśni prążkowanych; całkowicie zwiotczenie (w tym także mięśni żuchwy - co jest szczególnie ważne dla podjęcia sztucznej wentylacji) jest nieodłączną cechą zatrzymania krążenia; utrzymanie napięcia mięśni dowodzi istniejącej czynności serca;

5. bladość lub sinica - bladość powłok miewa charakter odruchowy i nie może służyć za podstawę do wnioskowania o stanie krążenia; sinica jest wyrazem obec­ności w tkankach krwi o niedostatecznym wysyceniu tlenu.

Podjęcie próby resuscytacji jest celowe, gdy:

1. zatrzymanie serca nastąpiło nagle na skutek gwałtownych bodźców uszka­dzających, jak: rażenie prądem, zatkanie dróg oddechowych, zawał mięśnia ser­cowego itp.;

2. zatrzymanie serca jest skutkiem gwałtownych zaburzeń ustrojowych, dających się odwrócić lub usunąć, jak: bardzo obfity krwotok, nadmierne podrażnienie układu przywspółczulnego.

Z reguły skazane na niepowodzenie są sytuacje, gdy:

1. zatrzymanie serca jest wynikiem od dawna toczącego się w ustroju procesu cho­robowego, np. niewydolności krążenia, zapalenia płuc czy ciężkiej miażdżycy;

2. nie istnieje szansa wyrównania zaburzeń, które doprowadziły do zatrzymania serca, np. nieopanowanego krwawienia z wielkiego naczynia;

3. nie podejmuje się jednocześnie wentylacji płuc.

Sztuczne oddychanie - to zabieg stosowany w celu przywrócenia czynności od­dechowej. Warunkiem powodzenia zabiegu jest:

1. natychmiastowe rozpoczęcie zabiegu,

2. utrzymanie drożności dróg oddechowych,

3. stosowanie do momentu rozpoczęcia samoistnego oddychania. Najskuteczniejszą jest metoda wdmuchiwania powietrza za pomocą specjalnego aparatu lub metoda „usta-usta' czy „usta-nos'.

Kolejność czynności przy metodzie „usta-usta":

1. ratowanego układa się na wznak z barkami uniesionymi około 10 cm nad po­ziom podłoża przez podłożenie wałka lub zwiniętego koca w celu odchylenia głowy do tyłu;

2. ratownik oczyszcza jamę ustną ratowanego (muł rzeczny w przypadku utonięć, ziemia, wydzielina, ciała obce itp.) za pomocą palca lub gazy i podciąga do góry żuchwę;

3. odciągając żuchwę jedną ręką i odginając głowę ratowanego ku tyłowi, drugą ręką położoną na czole (kciuk i palec wskazujący tej ręki zaciskają nozdrza) ratownik wdmuchuje powietrze do ust ratowanego bezpośrednio albo przez cienki płat gazy i czeka chwilę, aby umożliwić ratowanemu samoistny wydech;

4. cykl ten powtarza się możliwie szybko przez pierwszych 10 wdechów, a nas­tępnie zwalnia się oddychanie do 12-14 oddechów na minutę; wdmuchując powietrze do ust ratowanego, należy kątem oka obserwować jego nadbrzusze i klatkę piersiową; dowodem skutecznej wentylacji jest ich rytmiczne unosze­nie się oraz słyszalny szmer wydechu następujący po każdym wdechu.

Masaż serca - to zabieg mający na celu przywrócenie akcji serca. Ratowanego umieszcza się na twardym podłożu, możliwie nisko (najlepiej na podłodze). Istotą za­biegu jest rytmiczne masowanie klatki piersiowej między mostkiem a kręgosłupem. Klęcząc lub stojąc obok ofiary, ratownik rytmicznie i dość silnie uciska w 1/3 mostka, w rytmie 60-70 razy na minutę. Gdy ratownik jest jeden, po każdych 8-10 uciskach dwukrotnie wdmuchuje powietrze do płuc ratowanego. Gdy jest dwóch ratowników, sztuczne oddychanie i masaż serca wykonują oni równocześnie, przy czym jeden oddech przypada na około 5-6 uciśnięć mostka.

Warunkiem powodzenia reanimacji jest dostatecznie wczesne podjęcie zabiegów reanimacyjnych, prawidłowe ich wykonanie, a następnie wezwanie kwalifikowanej pomocy medycznej. Decyzja zaniechania akcji ratowniczej należy do lekarza.

Dobrego ratownika cechuje spokój i rozwaga. Musi on działać w sposób opano­wany, ale energiczny. Jego zachowanie powinno budzić zaufanie zarówno chorego, jak i jego otoczenia. Ratownik jedynie zastępuje lekarza, udzielając doraźnej pomocy choremu. Dlatego może on swe czynności wykonywać dopóty, dopóki ma całkowitą pewność, że jego postępowanie jest prawidłowe. Obowiązkiem ratownika jest wez­wanie pogotowia ratunkowego lub przetransportowanie chorego do najbliższej pla­cówki służby zdrowia i oddanie go pod fachową opiekę. W przypadkach podejrzeń, że uszkodzenie ciała lub nagłe schorzenie powstało w wyniku przestępczej działalności lub wydarzył się wypadek drogowy obowiązkiem jest powiadomienie policji.

Podczas udzielania pierwszej pomocy należy usunąć z bezpośredniego otoczenia chorego wszystkie osoby, których obecność nie jest potrzebna, a które mogą utrudniać sprawność działania. Należy zatrzymać te, które mogą pomóc w czynnościach ratow­niczych, transporcie, unieruchomieniu itp. Należy zawsze pamiętać, że przy udziela­niu pierwszej pomocy obowiązuje zachowanie maksymalnej czystości, gdyż zanie­czyszczenie rany może doprowadzić do zakażenia i późniejszych powikłań.

Ofiarę nieszczęśliwego wypadku należy zabezpieczyć przed dalszym działaniem szkodliwego czynnika (odłączyć źródło prądu, wynieść z pomieszczenia wypełnio­nego trującym gazem itp.). Trzeba to robić bardzo ostrożnie, by nie wyrządzić choremu dodatkowej krzywdy; jest oczywiste, że ratownik musi myśleć również o własnym bezpieczeństwie. Jeśli zachodzi konieczność obnażenia uszkodzonej części ciała, to należy tego dokonać z największą ostrożnością; zdejmuje się wówczas najpierw ubranie ze zdrowej okolicy ciała, a dopiero później - z uszkodzonych. W pewnych sytuacjach lepiej jest ubranie lub obuwie przeciąć (złamanie otwarte, zmiażdżenie, silne przy­klejenie się odzieży do ran, przy dużych obrzękach itp.).

Do podstawowych czynności składających się na postępowanie ratownicze należy:

1. przywrócenie drożności dróg oddechowych,

2. zastosowanie w razie potrzeby sztucznego oddychania,

3. pośredni masaż serca, gdy występują cechy przerwania krążenia (zagadnienia te zostały omówione powyżej),

4. zatamowanie krwotoku i właściwe ułożenie chorego,

5. w razie rozpoznania lub podejrzenia wstrząsu urazowego natychmiastowe rozpoczęcie postępowania przeciwwstrząsowego,

6. zamknięcie odmy otwartej, odbarczenie odmy ciśnieniowej, ułożenie chorego na tej stronie klatki piersiowej, po której stwierdza się rozległe złamania żeber w celu uniknięcia ruchów opacznych,

7. w razie potrzeby zastosowanie środków przeciwbólowych,

8. założenie opatrunków,

9. unieruchomienie złamań i zwichnięć,

10. ułożenie chorego nieprzytomnego w „pozycji bocznej ustalonej", jeżeli nie ma do tego przeciwwskazań (np. złamania kręgosłupa),

11. przekazanie chorego do szpitala w celu udzielenia pomocy kwalifikowanej.

Krwotoki (krwawienia)

Krwotokiem nazywamy nagłą utratę krwi (dużej ilości w krótkim czasie), prowadzącą do zaburzeń ogólnoustrojowych, a nawet zagrożenia życia.

Krwawienie - to powolna utrata krwi, początkowo nie dająca objawów klinicznych.

1. Krwotok tętniczy - gwałtowne tryskanie z rany żywoczerwonej krwi: przy zranieniu większych tętnic krew tryska falami wyrzucanymi w rytmie tętna. Pierwsza pomoc polega na natychmiastowym zatrzymaniu krwotoku. Uszkodzoną tętnicę należy ucisnąć powyżej rany. Można to wykonać stosunkowo łatwo w tych miejscach, gdzie tętnica przebiega powierzchownie i może być przyciśnięta do kości. Tętnicę szyjną można uciskać z boku od krtani, tętnicę podobojczykową w dole nadobojczykowym, tętnicę ramienną - w rowku mięśnia dwugłowego ramienia, tętnicę udową - w pach­winie. Tego rodzaju zatrzymanie krwotoku może być tylko krótkotrwałe, do czasu nałożenia na ranę opatrunku uciskowego. Wszelkie krwotoki w obrębie kończyn na­leży tamować opatrunkiem uciskowym nałożonym na ranę. W wyjątkowych przy­padkach stosuje się okrężne uciśnięcie całej kończyny za pomocą elastycznej opaski uciskowej.

2. Krwotok żylny - charakteryzuje się wypływaniem z rany krwi koloru ciemnego. W tych przypadkach do zatrzymania krwotoku wystarcza założenie opatrunku ucis­kowego.

3. Krwawienie po wyrwaniu zęba - zatrzymuje się przez założenie małego tam­ponu z gazy.

4. Krwawienie z nosa - chorego należy wygodnie posadzić (nie wolno kłaść), do jego nozdrzy wsunąć tampon gazy nasycony uprzednio wodą destylowaną (koniec tam­ponu powinien wystawać z nosa), a na czoło i kark położyć zimny kompres.

5. Krwawienia z narządów wewnętrznych - mogą objawiać się wypływaniem krwi na zewnątrz otworami naturalnymi ciała lub też mogą pozostawać niewidoczne - są to wylewy krwi do jam ciała, tzw. krwotoki wewnętrzne. Krew wypływająca z ust może pochodzić z płuc lub z przewodu pokarmowego. Krwotok płucny charaktery­zuje się wypływaniem z ust krwi żywoczerwonej, pienistej. Chorego należy umieścić w pozycji półleżącej, na klatkę piersiową położyć worek z lodem. Krwotok żołądkowy objawia się wymiotami krwawymi, przy czym krew jest zwykle ciemna, czasem przy­pomina fusy od kawy. Chorego należy ułożyć wygodnie z lekko uniesionym tułowiem, na okolicę żołądka położyć zimny okład.

Krwotoki wewnętrzne - w takich sytuacjach nie widać wynaczynionej krwi, gdyż zbiera się ona w jamie otrzewnej, opłucnowej itp. Do krwotoków wewnętrznych do­chodzi najczęściej po tępych urazach brzucha. Rozpoznanie opiera się na stwierdze­niu objawów wstrząsu. Zatrzymanie krwotoku wewnętrznego wymaga interwencji chirurgicznej.

Wstrząs pourazowy jest następstwem poważnych obrażeń ciała. Ranny jest blady, skórę ma pokrytą zimnym lepkim potem, tętno słabo napięte, przyśpieszone, nie reaguje na otoczenie, niekiedy nie reaguje na ból. Stan taki występuje po ciężkich krwo­tokach, przy rozległych zmiażdżeniach lub oparzeniach. Najczęstszą przyczyną wstrząsu pourazowego jest ostra niewydolność krążenia wskutek nagłego zmniejszenia ilości krwi krążącej. W takich przypadkach pierwsza pomoc polega na:

1. zatrzymaniu krwotoku,

2. założeniu opatrunku,

3. wezwaniu pogotowia ratunkowego.

W czasie oczekiwania na lekarza należy rannego ułożyć wygodnie w bezpiecz­nym i ogrzanym pomieszczeniu, zapewnić mu dostęp powietrza, podać coś do picia (jeśli jest przytomny), okryć kocem.

Bandażowanie polega na nakładaniu opasek zwanych bandażami w celu umoco­wania opatrunku lub unieruchomienia stawu bądź kończyny. Stosujemy opaski z gazy lub innego materiału (np. bandaż elastyczny wykonany z rozciągliwego materiału czy przylepca), dzięki którym lepiej utrzymywany jest opatrunek lub lepiej unieru­chomiona jest owinięta część ciała. Wyróżniamy następujące rodzaje opatrunków:

1. opatrunek ochronny - zakładany na rany w celu ochrony przed szkodliwym działaniem środowiska zewnętrznego (przede wszystkim przed zakażeniem),

2. opatrunek uciskowy - stosowany w celu zatrzymania krwawienia,

3. opatrunek unieruchamiający - stosowany w przypadkach złamań, zwichnięć oraz w rozległych uszkodzeniach (np. zmiażdżenie kończyny).

Unieruchomienie - złamanie i zwichnięcie należy unieruchomić bez uprzednich prób repozycji w takim ustawieniu, w jakim kończyna znajduje się po wypadku. Przy złamaniach obowiązuje unieruchomienie przynajmniej dwu sąsiednich stawów, pomiędzy którymi kość uległa złamaniu. W przypadku zwichnięć unieruchamiamy zwichnięty staw.

Postępowanie z osobą nieprzytomną polega na ułożeniu ratowanego w „pozycji bocz­nej ustalonej", która zapobiega zapadaniu języka i zachłyśnięciu się treścią pokarmową.

Transport rannego - przy podnoszeniu poszkodowanego należy zwrócić uwagę na uszkodzone części ciała, aby nie sprawiać bólu i nie spowodować powikłań. Prze­mieszczanie przez jedną osobę może być stosowane jedynie w specjalnych sytuacjach. Przenoszenie przez dwie osoby jest najwłaściwsze. Lżej chorego można przenosić na rękach w pozycji siedzącej. Ciężko rannego przenosi się w pozycji leżącej. Transport na noszach jest najlepszym sposobem przenoszenia rannego. Sposób ułożenia chorego na noszach jest zależny od rodzaju obrażeń i powinien sprawiać mu jak najmniejszy ból. Zwykle kładzie się rannego na wznak. W przypadkach kiedy jest nieprzytomny, układa się go na boku w tzw. pozycji bocznej ustalonej.

W przypadkach urazów głowy należy pod głowę podłożyć wałek. W urazach klatki piersiowej chory powinien pozostawać w pozycji półsiedzącej. Przy obrażeniach brzu­cha należy zgiąć nogi w kolanach i nieco unieść tułów i głowę, aby zmniejszyć napięcie mięśni brzucha. W uszkodzeniach kręgosłupa stosuje się transport na wznak na usz­tywnionych noszach.

1

Pierwsza pomoc

Pierwsza pomoc

Czynności doraźne

Wezwanie pomocy

Transport

Pomoc lekarska

---