PEDAGOGIKA - należąca do nauk społecznych nauka o wychowaniu. Zajmuje się ona formułowaniem teorii, celów, treści, metod, środków i form procesu wychowania a także stanowi zasób wiedzy praktycznej na ten temat.

Według Nowego Słownika Pedagogicznego: pedagogika to nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa w wiedzę, sprawności, zainteresowania, systemy wartości, postawy, przekonania oraz wdrożenie do samorozwoju.

PRZEDMIOT ZAINTERESOWAŃ PEDAGOGIKI OGÓLNEJ: Początkowo - proces wychowania dziecka Obecnie - socjalizacja, wychowanie, kształcenie i rozwój człowieka przez całe życie Funkcjonowanie systemów szkolnych i oświatowych PEDAGOGIKA:

Ukazuje rolę i znaczenie wychowania i kształcenie w procesie tworzenia się osobowości człowieka

Określa uwarunkowania procesów wychowania i kształcenia Dostarcza wiedzę umożliwiającą realizację celów wychowania

SOCJALIZACJA - proces przekazywania innym pokoleniom dorobku kulturalnego oraz systemu wartości, norm, wzorców zachowań obowiązujących w danym społeczeństwie. Socjalizacja przyczynia się do rozwoju społecznego człowieka, kształtowania jego osobowości oraz umiejętności niezbędnych w samodzielnym życiu.

WYCHOWANIE - całość wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie. To ciąg sytuacji wychowawczych organizowanych przez wychowawcę ze względu na cele wychowawcze. Jądrem sytuacji wychowawczych są interakcje zachodzące między wychowawcą a wychowankiem, efektem wychowania jest doświadczenie, które zdobędzie wychowanek. Wychowanie to świadomie organizowana działalność społeczna oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka.

ZMIANY WYCHOWAWCZE OBEJMUJĄ:

• Sferę poznawczo - instrumentalną związaną z poznawaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią,

• Sferę emocjonalno - motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi,

• System wartości

SAMOWYCHOWANIE: ustosunkowanie się podmiotu do swojego rozwoju. To samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości odpowiednio do założonych kryteriów, wzorów oraz ideałów.

OSOBOWOŚC: Zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych odróżniających daną jednostkę od innych, Osobowość wpływa na organizację i determinuje stałość w postrzeganiu i rozumieniu świata,

KSZTAŁCENIE: złożony układ czynności nauczyciela i uczniów ukierunkowany na zmiany w osobowości uczniów, ich sferze emocjonalnej, intelektualnej i sferze działania praktycznego.

PROCES NAUCZANIA - UCZENIA SIĘ: świadome rozwijanie cech instrumentalnych osobowości człowieka takich jak wiedza, umiejętności, sprawności, inteligencja czy działanie.

ŚRODOWISKO: całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno - oświatowych i instytucjonalnych w ich wzajemnych związkach i zależnościach. Środowisko jest przestrzenią, w której społeczeństwo realizuje rózne formy działalności, tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych i duchowych potrzeb.

KULTURA: ogół stworzonych przez ludzi wytworów: naukowych, społecznych, artystycznych i technicznych oraz procesy ich tworzenia.

CZAS WOLNY: czas do dyspozycji jednostki po wykonaniu przez nią zadań obowiązkowych związanych np. z pracą zawodową FUNKCJE CZASU WOLNEGO: Regeneracja sił fizycznych i psychicznych, Podniesienie poziomu motywacji do nauki i pracy, Zwiększenie wydajności i efektywności życiowej, Dokształcenie i doskonalenie osobowości niezwiązanej z nauką i pracą, Rozwój zdolności i zainteresowań,

RODZINA: jedna z najważniejszych społecznych grup pierwotnych, oparta na związkach krwi, małżeństwa, adopcji, związkach prawno - ekonomicznych. Rodzina to mała grupa społeczna składająca się z rodziców, ich dzieci i krewnych.

FUNKCJE RODZINY: Prokreacyjna, Przygotowanie dzieci do wejścia w życie społeczne, Wychowanie dzieci oraz zapewnienie im odpowiedniego startu życiowego, Prowadzenie gospodarstwa domowego zaspokajającego potrzeby wszystkich członków rodziny, Sprawowanie pieczy nas życiem wszystkich członków rodziny, ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem, trudnościami życiowymi

PEDAGIGIKA SPOŁECZNA: dyscyplina pedagogiczna zajmująca się badaniem warunków środowiskowych, w jakich przebiegają procesy wychowawczo - opiekuńcze człowieka od jego urodzenia do końca życia. W badaniach tych uwzględnia się warunki społeczne, kulturowe, przyrodnicze i biopsychiczne.

PEDAGOGIKA SPECJALNA: pedagogika rewalidacyjna, pedagogika lecznicza, dyscyplina pedagogiczna zajmująca się teorią oraz praktyką kształcenia i wychowania osób z odchyleniami od normy. W zależności od rodzajów badanych braków rozwojowych wyróżnia się kilka działów pedagogiki specjalnej: Logopedię, Oligofrenopedagogikę, Surdopedagogikę, Tyflopedagogikę, Defektologię, Pedagogikę resocjalizacyjną.

Socjalizacja - ogół działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej tj. umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, systemów wartości i osiągnięcia takiego poziomu rozwoju, aby mogła stać się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.

SOCJALIZACJA to złożony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staje się istotą społeczną, członkiem określonego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Jest to proces stawania się takim, jakim chce nas mieć nasze otoczenie społeczne.

W toku socjalizacji człowiek poznaje i przyswaja sobie: Umiejętności, które leżą u podstaw wszelkich interakcji społecznych, Normy i wzory zachowań, Wartości, umiejętność posługiwania się rozmaitymi przedmiotami. W toku socjalizacji człowiek kształtuje swoją osobowość i określa własną tożsamość.

Resocjalizacja - oddziaływanie wychowawcze na osoby źle przystosowane do środowiska społecznego w celu umożliwienia im powrotu do normalnego życia i pracy zawodowej. Resocjalizacja może obejmować osoby w stadium wykolejania się, bądź po odbyciu kary, albo osoby po przebyciu ciężkich chorób lub kalekie.

Celem resocjalizacji jest przemiana człowieka: wymazanie z jego świadomości dotychczasowych treści i wprowadzenie nowych; całkowite przekształcenie jego dotychczasowego obrazu świata oraz siebie samego; przebudowa osobowości i zmiana tożsamości.

Dydaktyka - jedna z podstawowych nauk pedagogicznych, której przedmiotem jest kształcenie ludzi, a więc wszelkie nauczanie innych i uczenie się, niezależnie od tego, czy odbywa się ono w szkole, poza nią, czy w codziennych sytuacja życiowych. Dydaktyka zajmuje się badaniem działalności osób nauczających i uczących się, celów i treści oraz metod, środków i organizacji kształcenia, jak również badaniem społecznego i materialnego środowiska, w którym ta działalność się odbywa. Jej głównym zadaniem jest poszukiwanie zależności warunkujących działalność dydaktyczną.

Samokształcenie - osiąganie wykształcenia przez działalność, której cele, treść, warunki i środki ustala sam podmiot. Samokształcenie osiąga optymalny poziom wtedy, gdy przekształca się w stałą potrzebę życiową człowieka oraz stanowi oparcie dla kształcenia ustawicznego. Proces samokształcenia często bywa powiązany z pracą w szkole, z kształceniem korespondencyjnym czy z wychowaniem równoległym.

Samowychowanie - samorzutna praca nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości - stosownie do założonych kryteriów, wzorów oraz ideałów.

Pedeutologia - analiza zagadnień związanych z zawodem nauczyciela. Zajmuje się doborem kandydatów do tego zawodu, kształceniem i samokształceniem nauczycieli, przemianami zachodzącymi w relacjach nauczyciel - uczeń.

Pedeutologia prowadzi badania nad: Osobowością nauczyciela, Zakresem i poziomem wykształcenia nauczycieli, Warunkami i efektywnością pracy edukacyjnej.

Andragogika - pedagogika dorosłych, jedna z nauk pedagogicznych zajmująca się badaniem zagadnień kształcenia, samokształcenia i wychowania młodzieży pracującej i dorosłych. Zadaniem andragogiki jest opracowywanie optymalnych rozwiązań w zakresie doboru treści kształcenia i wychowania dorosłych, metod i środków, form organizacyjnych, wykorzystania środków masowego przekazu oraz ustalanie racjonalnych odstępów między okresami bardziej intensywnego kształcenia.

Pedagogika a psychologia: Pedagog powinien znać:

Psychologiczne koncepcje człowieka,

Mechanizmy regulujące zachowaniem człowieka,

Mechanizmy procesu uczenia się, Zasady funkcjonowania człowieka w określonym wieku,

Indywidualne różnice podopiecznych w zależności od cech i temperamentu, Sposoby, zasady i techniki wpływu grup społecznych na jednostkę.

Pedagogika a socjologia: Pedagogika przeplata się głównie z socjologią wychowania. Pedagodzy przekładają na język praktyki edukacyjnej wyniki badań z zakresu socjologii wychowania.

Pedagogika jako nauka o wychowaniu: Jest to wszechstronna nauka o wychowaniu, której istotę stanowi całożyciowy rozwój człowieka oraz wszelkie tak dodatnie jak i ujemne wpływy jednych ludzi na drugich oraz wpływy środowiska. Pedagogika bada zjawiska wychowawcze, w kontekście procesów społecznych i przy uwzględnieniu jednostkowych procesów psychicznych. Ukazuje ona istotę wychowania. Koncepcje formułowania celów wychowania:

Zgodność z wartościami uniwersalnymi - PRAWDĄ, DOBREM i PIĘKNEM.

Zgodność z powszechnie uznawanymi wartościami ogólnoludzkimi,

Zgodność z wartościami uniwersalnymi i ponadczasowymi,

Szukanie uzasadnienia tych celów w filozofii, etyce i religii,

Uwzględnianie celów nadrzędnych i podrzędnych,

Odróżnianie celów krótko i długoterminowych. Cele wychowania - pożądane i oczekiwane zmiany, jakie pod wpływem odpowiednich metod, środków i warunków kształtują się w osobowości wychowanka w postaci poglądów, postaw, nawyków oraz innych cech osobowości. CELE WYCHOWANIA: Cele kreatywne - typu ukształtować nowe zainteresowania, Cele optymalizujące - typu zwiększyć wrażliwość, Cele minimalizujące - typu osłabić agresję, Cele korekcyjne - typu zmienić postawę. Modelowanie - jedna z najbardziej skutecznych metod stosowanych w wychowaniu. Poprzez modelowanie rozumie się odwzorowanie, czyli przyswajanie zaobserwowanych zachowań lub nabywanie nowych zachowań, czy modyfikowanie zachowań dawniej już ujawnionych przez obserwatora, przy czym z zakresu modelowania wyklucza się wszelkie świadome naśladowanie modelu przez obserwatora. Obserwując ludzi pozostających ze sobą w częstych i bliskich kontaktach można zauważyć, że po pewnym czasie osoby te zaczynają zachowywać się w sposób podobny do siebie. Dzieje się tk w wyniku nieświadomego przyswajania sobie zachowań i postaw innych ludzi. Skłonność taką przejawiają przede wszystkim dzieci. Kara i nagroda: Kara - przykrość, która spotyka wychowanka za popełnione czyny naganne. Może ona wyeliminować pojawienie się tego czynu, natomiast nie zachęci do postępowania właściwego. Kara jest mechanizmem, który uczy nowych zachowań. Nagroda - posiada wartość wychowawczą; dzięki niej można skutecznie poprawiać postępowanie wychowanka. Wartość nagrody polega na tym, że kojarzy się ona dziecku z określonym (pożądanym) postępowaniem i zachęca do powtarzania go. Jest istotnym czynnikiem aktywizującym działanie.

Internalizacja - proces stopniowego uznawania pochodzących z zewnątrz poglądów, norm i wartości za własne, choć początkowo mogły być odbierane jako obce. W wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym szczególną rolę w procesach internalizacji spełniają rodzice; stopniowo czynnikiem dominującym staje się szkoła, a obok niej środowisko rówieśników.

ORGANIZOWANIE SYTUACJI WYCHOWAWCZYCH: Organizowanie przez wychowawców takich sytuacji, które dają uczniom możliwość zdobycia pozytywnych doświadczeń, Powierzaniem uczniom zadań, Organizowanie konkursów, wycieczek, Stawianie wychowanków w sytuacjach problemowych,

FUNKCJONOWANIE W ROLACH SPOLECZNYCH: Rola społeczna to zestaw praw i obowiązków przypisanych określonej pozycji społecznej i wiążących każdego, kto tę pozycję zajmuje. Role społeczne to określone zachowania. Dziecko funkcjonując w określonej roli np. roli ucznia, kolegi itp. uczy się określonych zachowań. Oddziaływanie grupowe:

Grupy formalne to grupy utworzone celowo, do nich możemy przypisać organizacje szkolne i pozaszkolne, grupy formalne są więc grupami wychowawczymi - skupiają zespół osób w tym samym wieku w celu doskonalenia się w wybranej dziedzinie edukacji umysłowej, artystycznej, technicznej czy fizycznej oraz realizacji przyjętych przez grupę ideałów.

Dzieci uczestniczą również w działalności grup nieformalnych tworzących się w wyniku wspólnych zainteresowań. Takie grupy cechuje istniejąca w nich więź emocjonalna łącząca członków grupy. Nieformalne grupy rówieśnicze kształtują się poza strukturami systemu szkolnego, pojawiają się we wszystkich fazach procesu socjalizacji jednostki.

Funkcje wychowawcze grupy:

Wpływanie na przebieg procesów interpersonalnych, kształtowanie postaw aktywności, zaspokojenie potrzeb więzi z otoczeniem,

Zaspokojenie aspiracji w zakresie społecznej aprobaty i uznania przez członków,

Współzawodnictwo rozwijające tendencje do rywalizacji,

Rozbudzenie zainteresowań oraz potrzeb kontaktów towarzyskich,

Zaspokojenie potrzeb emocjonalnych,

Wypełnienie czasu wolnego.

Dziedziny wychowania:

Wychowanie umysłowe - kształtowanie pozytywnej motywacji i postaw wobec nauki jako wytworu umysłu ludzkiego, wobec pracy umysłowej i zaszczepienie wychowankom potrzeby rozwijania własnego umysłu.

Wychowanie zdrowotne - system działalności wychowawców i wychowanków, której celem jest opanowanie przez wychowanków wiedzy o organizmie ludzkim - jego stronie fizycznej, psychicznej i społecznej, ukształtowanie ich umiejętności, sprawności i postaw warunkujących zachowanie i doskonalenie zdrowia oraz stosowanie wymagań higieny w życiu osobistym i społecznym.

Wychowanie estetyczne - ogół świadomych działań na wychowanka i jego działań własnych, w których wartości estetyczne i artystyczne wykorzystuje się do pogłębienia życia uczuciowego, rozwoju aktywności twórczej i samoekspresji wychowanka oraz do umożliwienia mu kontaktu z różnymi dziedzinami sztuki.

Wychowanie moralne - ogół świadomych oddziaływań wychowawczych i działań własnych wychowanka, których celem jest ukształtowanie dyspozycji psychicznych warunkujących zachowanie moralne jednostki jako członka zbiorowości ludzkiej.

Cele kształcenia - to oczekiwane i pożądane zmaiany, jakie pod wpływem nauczania i uczenia się kształtują się w osobowości ucznia; ich źródłem ją cele edukacji.

CELE KSZTAŁCENIA I ICH ROLA:

• Opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce - Wszechstronne poznanie tych dziedzin umożliwi zrozumienie zachodzących w świecie zjawisk i pozwoli wychowankowi na nie wpływać.

• Ogólne przygotowanie uczniów do działalności praktycznej - Opanowanie podstawowych form działalności praktycznej pozwala przekształcać przyrodę, społeczeństwo i kulturę.

• Kształtowanie u uczniów przekonań i opartego na nich poglądu na świat - Przedstawienie wychowankom różnych przekonań i poglądów pozwoli mu na stworzenie własnego światopoglądu.

• Ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczej - Rozwijanie u uczniów zdolności poznawczych i kształtowanie sfery umysłowej.

• Kształtowanie potrzeb, motywacji, zainteresowań i zamiłowań uczniów - Rozwijanie u wychowanków potrzeby poznawania.

Rola społeczna - system stałych zachowań jednostki, zgodnych z oczekiwaniami grupy społecznej, do której należy LUB system oczekiwań grupy w stosunku do zachowania się jednostki zajmującej w tej grupie określoną pozycję.

Rozwój społeczny - dążenie jednostki do odnalezienia się w grupie społecznej.

Rola wychowawcy - nauczyciel wykonujący swoją pracę wobec uczniów musi poznać ich środowisko społeczne, zachowania. Wychowuje, naucza zasad moralnych.

Kierowanie wychowawcze - czynności nauczyciela mające na celu wpojenie uczniom zasad postępowania. Wyróżniamy dwa rodzaje kierowania wychowawczego:

Demokratyczne - bierze się pod uwagę opinie uczniów podczas realizacji zadań,

Autokratyczne - wyklucza opinie uczniów podczas realizacji zadań.

Szkoła wychowująca - prowadzi się zajęcia pozalekcyjne w grupach uczniów, stowarzyszeniach np. kółka zainteresowań, wycieczki itp.

Projekty - mają skłonić uczniów do działania, myślenia, pobudzają kreatywność. Dzieci mają nabrać doświadczenia i rozwinąć zainteresowania.

Idea pedagogiczna - pomysł na działanie pedagogiczne. Może odnosić się do sfery poznawczej, opieki, procesu wychowania itd.

Andragogika - teoria skupiona na kształceniu młodzieży i dorosłych. Skupia się na specyfice ucznia jako osoby dorosłej, która posiada już bagaż wiedzy i doświadczeń życiowych, zawodowych i społecznych.

Nauczyciel: wg W. Okonia - osoba wykwalifikowana w zawodzie nauczyciela posiadająca wykształcenie w kierunku wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych. Nauczyciel to ten, kto kształci, wychowuje i rozwija znajdujących się pod jego opieką uczniów.

Nauczanie - dawanie komuś wiedzy lub „trenowanie” go. Pokazanie komuś jak coś zrobić. Nauczanie to systematyczna i planowa praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych i trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości.

Nauczanie szkolne - przymusowe i narzucane. Ma niewielkie możliwości rozwijania zainteresowań. Niewielu jest nauczycieli, którzy potrafią kształtować zainteresowania poznawcze.

Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne - aktywne działania uczniów, rozwijające ich intelektualnie, artystycznie i fizycznie.

Kształtowanie postaw - wpajanie uczniom wartości obowiązujących w danej kulturze.

Wartości - coś co się ceni, czego się pożąda, do czego się dąży. Decydują o egzystencji człowieka.

Wartości ostateczne - decydujące o tym jak będą rozwiązywane problemy i jaka będzie orientacja życiowa.

Wartości życia codziennego - czyli jak zachowywać się na co dzień. Zdrowie, rodzina, sumienność, posłuszeństwo itp.

Wartości społeczne - ukierunkowane na działania społeczne: ojczyzna, naród, tradycja itd.

Zagrożenia wartości - mass media, Internet, gry komputerowe źle wpływają na psychikę młodych ludzi.

Uspołecznienie - życzliwe okazywanie pomocy.

Sytuacja wychowawcza - czasowy układ warunków towarzyszących interakcji wychowawczej, w którym wychowanek dysponuje możliwością wyboru któregoś spośród zachowań zawierających przynajmniej jeden założony cel operacyjny.

---