ROZDZIAŁ 2
Procesy Sensoryczne polegają na odbiorze bodźców z otoczenia lub wnętrza organizmu przez narządy zmysłów.
TELERECEPTORY
Wzrok
Człowiek odbiera bodźce wzrokowe wtedy, gdy odbite od przedmiotu fale świetlne wpadają do oka przez źrenice i przechodzą przez soczewkę aż do siatkówki. Następnie nerw wzrokowy pośredniczy w przekazywaniu tych bodźców z siatkówki do mózgu.
Siatkówka wyposażona jest w dwa rodzaje receptorów wzrokowych:
- czopki- receptory barw chromatycznych (czerwonej, zielonej, żółtej, niebieskiej) i achromatycznych (białej, szarej i czarnej), służą do rozróżniania barw i widzenia w warunkach światła dziennego
- pręciki- receptory różnych odcieni jasności (od jasnej do zupełnej ciemności) i służą do widzenia o zmierzchu lub przy oświetleniu światłem o niewielkim natężeniu, nie maja zdolności odróżniania kolorów
1) Wrażenia podczas zapadania zmroku:
- faza początkowa- człowiek potrafi jeszcze rozróżniać kolor czerwony, żółty, zielony i niebieski, choć wydają się one ciemniejsze,
- w pewnym momencie zanikania oświetlenia dziennego czerwień wydaje się być ciemniejsza niż jest w rzeczywistości, natomiast barwa zielona i niebieska jakby była jaśniejsza,
- ostatecznie, w całkowitej ciemności wszystkie kolory są widziane jako odcienie czarnego, szarego i białego- odpowiedzialne za odróżnianie przez człowieka barw czopki okazały się nieefektywne, w warunkach słabego oświetlenia lub jego całkowitego braku, natomiast w proces widzenia włączyły się pręciki odpowiedzialne za odróżnianie barw achromatycznych
2) Kurza ślepota- znacznie upośledzona zdolność właściwego widzenia w nocy- objaw zaburzonej adaptacji widzenia w warunkach słabego oświetlenia spowodowany nieprawidłowym funkcjonowaniem pręcików
3) Powidok- wzrokowe doznanie czuciowe, które utrzymuje się jeszcze po uśnięciu zewnętrznego bodźca; jest wrażeniem tym silniejszym i wyraźniejszym, im dłużej wpatrywaliśmy się w ten obiekt np. jeśli przez dłuższy czas człowiek wpatruje się w jasny obiekt, np. zapalona żarówkę i gdy przestanie się na niego patrzeć, to jeszcze przez pewien czas będzie widział obraz tego przedmiotu
Rodzaje powidoków:
- pozytywne- po usunięciu przedmiotu zostają zachowane te same szczegóły: jasność i kolor pierwotnego wrażenia, np. żółta plama widziana w powidoku po dłuższym wpatrywaniu się w słońce
- negatywne- dostrzeganie barw lub wzoru bodźca będącego dopełnieniem cech pierwotnego obrazu, np. jeśli przez ok. minutę wpatrujemy się w czerwona kartkę papieru, to w powidoku doznamy wrażenia wzrokowego o barwie zielonej, gdyż zieleń jest barwa dopełniającą do czerwieni
Słuch
Zmysł słuchu stanowi podstawowy mechanizm, dzięki któremu człowiek doświadcza wrażeń słuchowych (dźwiękowych) docierających z otaczającego go świata. Narządami zmysłowymi słuchu są uszy. Ucho składa się z 3 części : Ucha zewnętrznego które służy do wychwytywania fal dźwiękowych , środkowego które pośredniczy w przekształcaniu dźwięku i wewnętrznego odbierającego bodźce dźwiękowe dzięki znajdującym się w nim komórek Rzęsatych. Słyszenie następuje wtedy, gdy bodziec dźwiękowy dotrze do narządu słuchu. Dźwięk usłyszymy w momencie, gdy fala dźwiękowa, uderza w błonę bębenkową wprowadzając ja w drgania. Z kolei drgania te pobudzają rzęski komórek rzęskowych, a nerw słuchowy przekazuje do mózgu przekształconą już informacje. Ucho ludzkie ma określony zakres słyszalności. Większość ludzi reaguje na częstotliwości fal dźwiękowych w przedziale od 25 do 20000 drgań na sekundę. Ostrość słuchu ludzi zmienia się w zależności od wieku i częstotliwości dźwięku:
- poniżej 1000Hz (1000 drgań na sekundę)- jednakowo słyszalne dla ludzi w każdym wieku
- powyżej 8000 Hz- ostrość słyszenia dźwięków o takiej częstotliwości obniża się wraz z wiekiem, prawdopodobnie poprzez stopniowa utratę napięcia mięśniowego błony bębenkowej.
Węch
Narząd węchu jest zmysłem rozróżniającym substancje chemiczne pobudzanym, gdy jej gazowe składniki docierają do płynnych wydzielin w nosie. Receptorami węchowymi są rzęski komórek dwubiegunowych znajdujące się w nabłonku węchowym, umieszczonym u samego szczytu obu przewodów nosowych. Lokalizacja ta zmusza człowieka do energicznego wdychania, aby uzyskać jakość słabego zapachu. Rzęski komórek są połączone bez synapsy bezpośrednio z opuszkami węchowymi w mózgu, które leżą tuz pod płatami czołowymi.
Podstawowe klasy zapachów to: pikantny, kwiatowy, owocowy, żywiczny, spalenizny i zgniły; jednakże wrażenia zapachowe większości substancji przedstawiają się jako mieszanka dwu lub więcej spośród wymienionych kategorii woni.
Zmysł węchu posiada zdolność szybkiej adaptacji, tzn. jeśli znajdziemy się w atmosferze silnego, nieprzyjemnego zapachu, niedogodność te przestaniemy odczuwać już po krótkim czasie.
Kontaktoreceptory
Rozróżnia się cztery podstawowe jakości smakowe:
kwaśny, słony, słodki, gorzki,
natomiast wszelkie inne doznania smakowe są wynikiem połączeń tych jakości oraz doznań pochodzących z innych zmysłów.
Receptory smakowe znajduja sie w kubkach smakowych, rozmieszczonych na krawedziach i w tylnej czesci powierzchni jezyka oraz w niewielkiej liczbie na podniebieniu miekkim, w gardle i w krtani.
Uogolniajac, najbardziej wrazliwy na smak:
slodki- jest koniec jezyka,
slony- koniec i boki jezyka,
kwasny- boki jezyka,
gorzki- tylna czesc jezyka.
Receptory Skórne
-4 zmysły :dotyku lub uścisku, ciepła i zimna
usta i opuszki palców są najbardziej wrażliwe na dotyk i ucisk. Opuszki poszczególnych palców są jednakowo wrażliwe na ból. By wywołać uczucie bólu poprzez szczypanie, cięci itp. Musisz dotrzeć głębiej, poniżej ochronnej warstwy skóry.
Prioprioreceptory
-receptory równowagi
-receptory kinetyczne (stawowe, mięśniowe, ścięgnowe)
Receptory równowagi.
Receptorami równowagi są rzęski komórek rzęskowych znajdujące się w błędniku ucha wewnętrznego. Jedną częścią błędnika stanowią trzy przewody półkuliste wypełnione płynem zwanym eudolimfą, w którym zanurzone są te receptory. Druga część stanowi przedsionek wypełniony eudolimfą, w którym znajduje się mała grudka zwana otolitem i rzęski komórek rzęskowych.
Receptor Kinetyczny
Receptorami stawowymi są zakończenia czuciowych włókien nerwowych umieszczonych w torebce stawowej, które są wrażliwe na zmiany ucisku, jaki powstaje przy przemieszczaniu się. Receptory mięśniowe i ścięgnowe są w mięśniach i ścięgnach. Są wrażliwe na rozciąganie i kurczenie. Pozwalają one dostosować napięcie mięśnia do jego obciążenia.
Wisceroreceptory
Zakończenia nerwowe znajdujące się w wewnętrznych narządach ciała. Receptory te są wrażliwe na bodźce tj. ciśnienie krwi. Ucisku substancji pokarmowych na ściany żołądka działanie substancji pokarmowych i chemicznych, skład chemiczny krwi lub wydychanego powietrza.
Procesy spostrzegania.
Proces sensoryczny jest aktem odbioru bodźca przez narząd zmysłu, percepcja jest aktem interpretacji bodźca zarejestrowanego zarejestrowanego mózgu przez jeden lub więcej mechanizmów zmysłowych. Spostrzeganie polega na odzwierciedlaniu przedmiotów czy zjawisk w bezpośrednim z nimi kontakcie, w wyniku czego powstaje subiektywny obraz rzeczywistości zwanej spostrzeżeniem. To w jaki sposób człowiek spostrzega zależy od następujących czynników:
- charakteru rzeczywistego bodźca
- funkcjonowania narządów zmysłowych
-jakość otoczenia lub tła w jakim ten bodziec występuje
-uprzednich doświadczeń człowieka z tym bodźcem
- osobistych uczuć, nastawień, popędów, potrzeb i celów człowieka
Na procesy spostrzegania mają wpływ także inne procesy poznawcze tj. uwaga, myślenie i pamięć.
Zasady i prawa spostrzegania.
Dwa składniki spostrzegania : figura i tło
Figure zwykle postrzegamy jako bardziej wyrazista, np. obraz wiszacy na scianie odcina się od niej jako tla; na obrazie z kolei wyodrebniaja się poszczegolne obiekty np. ludzie, zwiarzeta, rosliny, przedmioty.
Figura:
ma okreslony ksztalt,
wydaje się być blizej niż tlo,
jest ostrzej zarysowana.
Fluktacja figury i tla- zjawisko zachodzace w przypadkach podobienstw przedmiotu i tla, wówczas wyodrebnienie figury z tla nie jest jednoznaczne; te same elementy mogą być spostrzegane raz jako figura, raz jako tlo.
Stalosc procesu spostrzegania- polega na tym, ze przedmioty znajdujace się w roznych konfiguracjach i w roznych odleglosciach spostrzegamy jako tozsame, gdyz spostrzeganie jest nastawione raczej na przedmioty niż na jakosci zmyslowe, które oddzialuja na przedmioty. Niezmiennosc spostrzegania dotyczy:
wielkosci,
polozenia,
jasnosci,
barwy,
ksztaltu.
Strukturalizacja- tendencja nadawania sytruktur temu, co widzimy. Wyrozniamy cztery glowne zasady strukturalizacji:
bliskosci- tendencja do grupowania w naszej percepcji tych elementow, które sa blisko siebie,
podobienstwa- elementy tej samej wielkosci, tego samego ksztaltu, czy jakosci sa spostrzegane jako grupa lub wzor, a nie jako odmienne elementy,
ciaglosci- ilustuje nasze naturalne przeciwstawianie się lamaniu ciaglego strumienia lini, wzoru czy projektu w swiadomosci percepcyjnej, np. krzyz z kropek: - - kropki- proste linie ( nie oddzielne punkty),
- dwie ciagle linie przecinajace się (nie 4 stykajace się w centralnym punkcie)
zamykania- tendencja, aby w spostrzeganiu uzupelnic niekompletne figury- organizujaca tendencja do uzupelniania nie dokonczonego wzoru; o spostrzeganiu decyduje tez organizacja elementow, np. figura wieloznaczna może być spostrzegana jako plaska i jako szescian.
Kategoryzacja- czlowiek, aby cos spostrzec, musi uporzadkowac i nadac jakis ksztalt bezwladnemu, chaotycznemu strumieniowi bodzcow, jaki nieustaniennie odbieraja jego receptory, a wiec musi dokonac kategoryzacji; najprostszym sposobem jest sprowadzanie bodzcow do czegos już znanego, czyli odniesienie do wzorcow czy schematow obiektow, które uprzednio mozg zarejestrowal.
Kategoryzacja, jakkolwiek usprawnia proces spostrzegania i odbior bodzcow, to jednak nie jest pozbawiona pewnych mankamentow; czlowiek dokonuje blednej kategoryzacji np. gdy widziana w tlumie twarz tylko z pozoru przypomina twarz znajomego, lub ksztalt, który kategoryzowalismy jako „grozne zwierze”, okazuje się tylko pniem drzewa itp.
Kategoryzacja upraszcza obraz swiata, sklaniajac do dostrzegania tego, co jest wspolne wszystkim klasom rzeczy i zjawisk. Zacieraja się wówczas roznice pomiedzy poszczegolnymi obiektami w ramach tych klas.
Spostrzeganie przestrzeni trojwymiarowej
Dwuwymiarowa, płaska siatkówka oka daje obraz płaski. Widzenie trzeciego wymiaru, czyli odległości i głębi możliwe jest dzięki mechanizmom wrodzonym i doświadczeniu człowieka.
Człowiek z dwojgiem oczu:
- jego całkowite pole widzenia jest większe tak że może widzieć więcej rzeczy na raz.
- korzysta z zalet widzenia stereoskopowego
Efekt stereofoniczny w słyszeniu odpowiada poniekąd efektowi stereoskopowemu stereoskopowemu widzeniu. Słyszenie stereoskopowe umożliwia lokalizowanie źródła i kierunku z którego dochodzą dźwięki.
Wskazniki fizyczne (dzieki wskaznikom czlowiek uczy się rozpoznawac glebie, odleglosc i trojwymiarowosc):
wzgledna pozycja przedmiotow- jeżeli jeden przedmiot zaslania drugi, to z doswiadczenia wiemy, ze przedmiot zasloniety jest polozony dalej,
perspektywa
powietrzna- przedmioty oddalone sa mniej wyrazne i mniej nasycone, posiadaja mniej szczegolow i pozostaja jak gdyby za mgla,
geometryczna- przedmioty oddalone, coraz bardziej się zmniejszaja i zblizaja do siebie (tor kolejowy albo ulica widziana w perspektywie, im bardziej sa oddalone, tym wiecej się zwezaja)
swiatla i cienie- pomagaja wyraznie zarysowac kontury trojwymiarowych przedmiotow; jeżeli promienie swietlne padaja od strony patrzacego, to przednie czesci przedmiotow sa jasniejsze, lepiej oswietlone,
ruch- poruszajac się w pewnym kierunku mamy wrazenie, ze przedmioty oddalone od nas poruszaja się razem z nami, natomiast bliskie uciekaja nam z pola widzenia; wzgledny ruch daje także podstawe do oceny odległości.
Zludzenia
Zludzenia (iluzje) sa to znieksztalcone lub bledne spostrzezenia spowodowane utrudnionymi zewnetrznymi warunkami spostrzegania, okreslonym nastawieniem psychicznym, zmeczeniem lub specyficznymi wlasciwosciami przedmiotow
Złudzenie Muellera- Lycra
(zakończenia odcinków)
złudzenie powierzchni
(wynikające z wielkości względnej przedmiotów)
złudzenia zniekształcenia
złudzenie kierunku
złudzenie ruchu
ROZDZIAŁ 3 :
PROCESY UCZENIA SIĘ I PAMIĘCI
Uczenie się
a) czynność wykonywana w celu przyswojenia sobie pewnych informacji
b) proces zachodzący w układzie nerwowym prowadzący do mniej lub bardziej trwałych zmian w możliwościach jednostki, albo w jej zachowaniu.
Uczenie się zakłada konieczność do tworzenia się śladów doznań i reakcji
2 grupy teorii próbujące wyjaśnić istotę procesów uczenia się:
a) Teorie Asocjacyjne
b) Teorie Poznawcze
a) przyjmują że podstawą uczenia się są powiązania między bodźcami bodźcami i reakcjami.
J. Pawłow B.F Skinner. Zwrócili oni uwagę na to że istnieją procesy uczenia się zwane warunkowaniem. (to proces podczas którego między sposobem zachowania a nowym boźcem wytworzone zostaje skojarzenie (asocjacja).
2 formy warunkowania:
klasyczną i instrumentalną (sprawczą)
1) warunkowanie klasyczne
przeprowadzał na psach - Iwan Pawłow
Reakcja bezwarunkowa - występuje bez uczenia się i niezmiennie.
2) Warunkowanie instrumentalne B.F Skinner
W takie warunkowania instrumentalnego zwierzę lub człowiek uczy się tego, że osiągnięcie bodźca bezwarunkowego jest możliwe dopiero po wykonaniu określonej reakcji, niezależnej od reakcji bezwarunkowej.
b) Uczenie się ma charakter zorganizowany i polega na powstawaniu różnych struktur poznawczych, poznawczych które włączają się nowe informacje o świecie.
W Kohler
Jego zdaniem rozwiązanie zadania przez wgląd dokonuje się przez zrozumienie sytuacji i wytworzenie się nowego schematu spostrzeżeniowego.
-w ramach koncepcji poznawczych wyróżnia się uczenie się poprzez naśladowanie wzorców.
A.Bandura uważa że człowiek uczy się przez naśladowanie zachowań ludzi i konsekwencji tych zachowań.
Czynniki wpływające na proces uczenia się:
-czynniki indywidualne.
inteligencja,
zdolności specjalne,
zainteresowania,
nastawienia, poziom aspiracji,
motywy uczenia się
- czynniki sytuacyjne
Wśród czynników sytuacyjnych najważniejszy jest wpływ wyuczonych treści na aktualny proces uczenia się. Zjawisko to nazywa się transferem. Wyróżnia się transfer:
pozytywny- ułatwianie czynności uczenia się przez uczeni się uprzednie,
negatywny- utrudnia proces uczenia się nowych treści czy nabywania nowych umiejętności ze względu na treści wcześniej wyuczone,
zerowy- występuje wtedy, gdy nawyki i umiejętności zdobyte w przeszłości nie maja wpływu na aktualny proces uczenia się.
Funkcje Pamięci
Pamięć jest funkcja psychiczna, dzięki której człowiek gromadzi indywidualne doświadczenie i może z niego korzystać. Dzięki pamięci człowiek ma poczucie własnej ciągłości w czasie.
Dwie zasadnicze funkcje pamięci:
magazynuje wiedze, z której człowiek może korzystać,
przechowuje informacje na pewien czas, dopóki nie zostaną wykorzystane do innych celów
Fazy Procesu pamięciowego.
zapamiętywanie
przechowywanie
odtwarzanie tego co zostało przechowane w pamięci
Teorie zapominania
Psychologowie nie poznali jeszcze mechanizmu zapominania, ale wysunęli na ten temat kilka teorii:
stopniowego zanikania śladów pamięciowych- wg zwolenników tej teorii zapamiętywanie polega na tworzeniu się śladów pamięciowych w komórkach nerwowych, a na skutek działania procesów biochemicznych następuje także ich zanikanie,
systematycznego zniekształcania śladów pamięciowych- przyjmuje ona, ze zapominanie nie polega na zanikaniu śladów pamięciowych lecz na ich powolnym zniekształcaniu,
hamowania retroaktywnego i proaktywnego- zapominanie jest tu spowodowane interferencja, czyli przemieszaniem się starych śladów pamięciowych z nowymi, zwolennicy tej teorii twierdza, ze człowiek w rzeczywistości nie zapomina tego, co już sobie wcześniej przyswoił, lecz ma trudności z wydobyciem tego z pamięci; hamowanie:
motywowanego zapominania- wymienia sie tu zjawisko wypierania i teorie działania nieosiągniętego celu; wyparcie polega na nieświadomym usuwaniu z pamięci takich informacji, które wywołują bardzo silne, negatywne emocje.
Rodzaje Pamięci
- wg. Narządów zmysłów- pamięć wzrokowa, słuchowa, dotykowa, smakowa, węchowa
-wg. Sposobu zapamiętywania
- w zależności od czasu przechowywania informacji
Ikoniczna
Pamięć ikoniczna- przechowuje informacje na okres ułamka sekundy, człowiek na tym poziomie pamięci zdąży przetworzyć ok. 4- 5 elementów.
Pamięć krótkotrwała.
Przechowuje informacje przez ok. 15 sec ale czas ten może być wydłużony przez Tzw. powtórki wewnętrzne 5-9 informacji (ograniczona pojemność)
Pamięć długotrwała
(pamięć nieograniczonej pojemności)
Myślenie i rozwiązywanie problemów
W myśleniu mogą brać udział dwa rodzaje wyobrażeń:
Odtwórcze-umysłowe obrazy dawniej spostrzeganych przedmiotów
Wytwórcze-obrazy przedmiotów i zjawisk nie spostrzeganych uprzednio
Myślenie obejmuje dwie podstawowe operacje:
Analizę
Syntezę
Dodatkowe operacje:
Porównywanie-polega na zestawianiu ze sobą przedmiotów i zjawisk w celu ujęcia ich podobieństwa i różnic oraz stosunków między nimi
Abstrachowanie-wyodrębnianie jakiejś właściwości w przedmiocie,czy zjawisku.Jest to odrywanie się od konkretu
Uogólnienie-ujmowanie pewnych własności wspólnych dla pewnej klasy obiektów
Reguły-sterują łańcuchem operacji umysłowych, stanowią czynnik ukierunkowujący myślenie i mogący ułatwić jego przebieg.
Reguły mogą mieć postać:
Algorytmów
Heurystyk
Algorytm to przepis, który określa jaki skończony ciąg operacji należy wykonać, aby rozwiązać
wszystkie zadania danej klasy.
Algorytmy mają trzy właściwości:
niezawodne, pn ich zastosowanie prowadzi do rozwiązania każdego zadania danego rodzaju
dobrze określone, pn obejmują ciąg operacji, które są jednoznaczne i prowadzą do rozwiązania
ogólny charakter, który pozwala stosować je do całej klasy sytuacji lub zadań
Heurystyki to zasady, reguły, które nie gwarantują rozwiązania danego zadania, ale zwiększają szansę jego powodzenia.
Trzy właściwości heurystyk:
są zawodne
są słabiej określone niż algorytmy
mają różny stopień ogólności
Myślenie produktywne i reproduktywne
Myślenie produktywne polega na tworzeniu informacji nowych dla podmiotu
Twórcze
Nie tylko nowy dla podmiotu, ale i obiektywnie nowy, pn wzbogaca dotychczasową wiedzę nagromadzoną przez pokolenia
Nietwórcze
Nowy dla podmiotu, ale nie jest obiektywnie nowy.
Myślenie reproduktywne polega na zastosowaniu uprzednio zdobytej wiedzy w nowych zadaniach. Myślenie reproduktywne polega na wykonywaniu znanych reakcji w nieznanych sytuacjach bodźcowych
PROBLEM
Występuje wówczas, gdy chcemy osiągnąć jakiś cel, lecz nie znamy sposobu jego osiągnięcia.
Problemy: praktyczne i teoretyczne
Ze względu na to czy są znane ludzkości:
Twórcze-takie, które podmiot po raz pierwszy rozwiązał i nie są one znane ludzkości
Odtwórcze-takie, które podmiot sam rozwiązał, ale nauka lub inni ludzie znają już sposoby jego rozwiązania
Ze względu na sposób ich rozwiązania:
Dobrze ustrukturalizowane-droga prowadząca do rozwiązania takich problemów jest jasna i dobrze określona
Źle ustrukturalizowana-nie ma jasnej i pewnej drogi prowadzacej do rozwiązania.
Ze względu na dane początkowe:
Otwarte-poziom informacji jest bardzo mały,jednostka nie posiada żadnych danych o możliwościachrozwiązania
Zamknięte-dany jest zbiór możliwych rozwiązań.Rozwiązanie problemu polega na wyborze jednego z nich.
Ze względu na sformuowanie celu:
Konwergencyje-cel określa końcowy wynik,co powoduje,że problemy te mają tylko jedno rozwiązanie
Dywergencyjne-cel dopuszcze wiele poprawnych rozwiązań
Fazy rozwiązywania problemów J.Dewey
Dostrzeganie problemów
Analiza sytuacji problemowej
Wytwarzanie pomysłów rozwiązania
Weryfikacja pomysłow
OLŚNIENIE-nagłe odkrycie nowego kieruku poszukiwań lub końcowego pomysłu.
2 teorię tłumaczące zjawisko olśnienia
Inkubacji-nagłe pojawienie się pomysłu jest związane z nieświadomym procesem myślenia
Wygasanie błędnych nastawień-w tym czasie nie występuje myślenie nieświadome,lecz człowiek uwalnia się od błędnych kierunków poszukiwań
2 metody weryfikacji pomysłów:
Sukcesywna
Jednoczesna
W fazie weryfikacji mają miejsce tzw.osobliwości psychologiczne należy do nich zjawisko efektu emocjonalnego-człowiek wiąże się emocjonalnie ze sformułowanym pomysłem i zjawisko efektu pierwszeństwa-przecenianie wartości początkowych informacji i nie docenianie tych otrzymanych poźniej.
MYŚLENIE TWÓRCZE
Jest procesem sterowanym przez metody heurystyczne.
EMOCJE I UCZUCIA
Emocje-to ustosunkowanie się podmiotu do odbieranych informacji z otoczenia.
Jest złożonym zespołem zmian cielesnych i psych. Wykonywanych w odpowiedzi na sytuację,spostrzeganą jako ważna dla danej osoby.
Komponenty emocji:
Pobudzenie emocjonalne wyraża się w trzech formach:
Wzrost napięcia mięśniowego
Wzrost intensywności procesów umysłowych,co wyraża się w przyspieszeniu i biegu skojarzeń
Pobudzenie osi przysadka-nadnercze oraz tzw.autonomicznego układu nerwowego
Czynniki wywołujące emocje:
Naturalne
Wtórne
Emocje i oczekiwania
Naturalne-emocje powstają pod wpływem bodźców zmysłowych oraz bodźców pochodzących z narządów wewn.Emocje te są wrodzone
Wtórne-bodźce pierwotne mogą nabyć właściwości wywoływania emocji.Staje się tak na skutek uczenia się przez warunkowanie klasyczne i instrumentalne.
Emocje i oczekiwania
4 formy emocji:
ekspresja emocjonalna
wyładowanie emocjonalne
zmiany w stanie świadomości
gotowość do określonych stosunków z otoczeniam
Ekspresja emocjonalna-umożliwia komunikowanie swoich stanów emocjonalnych innym ludziom w formach:mimiki,wokalizacji,itp.
Wyładowanie emocjonalne-komunikowanie pewnych treści innym ludziom.Dawniej taniec i spiew,dziś,wyładnowanie emocjonalne i gwałtowne agresywne zachowania.
Zmiany w stanie świadomości-emocje,zwłaszcza bardzo intensywne mogą wpływać na procesy świadomości.Może dojść do zmiany kategorii,za pomocą których człowiek rejestruje i kumuluje doświadczenia.
Gotowość do określonych stosunków z otoczeniem.
Emocje wywierają wpływ na procesy poznawcze tj.spostrzeganie,uczenie się,pamięć,myślenie.Podstawowym czynnikiem determinującym wpływ emocji jest jej stopień intensywności.
5 stopni intensywności emocji:
brak emocji-człowiek kieruje się w działaniu informacją,jaką niosą dochodzące do niego bodźce
minimalny stan natężenia emocji-wpływa korzystnie na przebieg procesów poznawczych,a pobudzenie negatywne nie wpływa na ich deformację
emocje o średniej sile-człowiek jest w stanie w pełni je kontrolować.Emocje te mają wyraźny wpływ na przebieg czynności poznawczych.
Silne emocje-mogą przybrać postać gwałtownych wybuchów emocjonalnych.
Maksymalny stopień emocji-emocje przybierają postać furii,szału,które całkowicie dezorganizują czynności poznawcze.
Wpływ emocji na organizm
Psychosomatyka-nauka u której podstaw leży założenie,że wiele fiz.dolegliwości wiąże się z psych. nastawieniem i typem reakcji emocjonalnej na życiowe problemy.
-choroba żołądka i dwunastnicy-nadmiernym napięciom emocjonalnym towarzyszy zwiększone wydzielanie kw.żołądkowych przyczyniających się do powstawania wrzodu i krwawienia.
-zapalenie okrężnicy
-choroby skórne
-choroby serca i ukł.krążenia
-choroba nadciśnieniowa
-zawał serca i zator mózgu
MOTYWACJA
Jest procesem,który zachodzi wewn.organizmu,pobudzając go do celowego działania.
Motywacja jest funkcją dwuczynników:
Subiektywnej wartości celu(użyteczności)
Subiektywnego prawdopodobieństwa jego osiągnięcia
Potrzeba jestczynnikiem,który ukierunkowuje działania,popęd popycha do działania.
POTRZEBY:
PIERWOTNE wiscerogenne-są wyzwalane przez okresowo aktywizujące się procesy fizjologiczne organizmu
WTÓRNE psychogenne-dążą do zaspokajania psych. lub emocjonalnego
Teoria hierarchii potrzeb (MASLOW)
Potrzeba niższego rzędu musi być zaspokojona przynajmniej w minimalnym stopniu,żeby mogła się pojawić potrzeba wyższego stopnia.
7.potrzeba samorealizacji
6.potrzeby estetyczne
5.potrzeby poznawcze
4.potrzeby szacunku i uznania
3.potrzeby miłości i przynależności
2.potrzeby bezpieczeństwa
1.potrzeby fizjologiczne
Wpływ motywacji na procesy poznawcze.
1 prawo Yerkesa-Dodsona
Wzrostowi motywacji towarzyszy wzrost sprawności działania.Dzieje się tak aż do momentu optymalnego,kiedy to osoba osiąga najwyższe wyniki.
2 prawo Yerkesa-Dodsona
W rozwiązywaniu zadania łatwego największą sprawność osiąga się przy wysokim poziomie motywacji,a w rozwiązywaniu zadań trudnych,przy niskim poziomie motywacji.
INTELIGENCJA
To celowe zachowanie przystosowawcze.To zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji,korzystaniu z doświadczeń i kontroli nad własnymi procesami poznawczymi.
C.Spearmen
Wg niego każda zdolność uwarunkowana jest czynnikiem ogólnym i czynnikami specyficznymi.
P.Vernon
Wg niego strukturę inteligencji można przedstawić w postaci piramidy.Na wierzchołku czynnik ogólny, a na nizszych piętrach czynniki specyficzne.
R.Cattell
Rozbił czynnik ogólny na dwa czynniki:inteligencje płynną i inteligencje skrystalizowaną.Inteligencja płynna jest uwarunkowana biologicznie,a skrystalizowana kształtuje się a drodze doświadczenia.
L.Thurstone
Opracował strukturę inteligencji składającą się z 7 czynników:rozumienie słów,płynność słowna,operowanie liczbami,zdolności przestrzenne,pamięć,percepcja,rozumowanie symboliczne
J.Guilford
Do modelu teoretycznego dobierał zadania testowe.Wyodrębnił 4 rodzaje materiału:figuralny,symboliczny,semantyczny,behawioralny.Następnie,zgodnie z założeniem,że każda zdolność umysłowa polega na uruchomieniu procesu poznawczego wyróżnił 5 grup grup procesów:poznawanie(operacje pamięciowe),wytwarzanie dywergencyjne(wymyślanie pomyslow),wytwarzanie konwergencyjne(poszukiwanie prawidłowego pomysłu),ocena efektów myślenia.W obrębie wytworów wyróżnił jednostki,klasy,relacje,systemy,przekształcenia i implikacje.
Współcześnie teorie inteligencji zwracają uwagę na to,że inteligencja nie jest tworem jednolitym.H.Gardner wyróżnił 7 inteligencji:
Językową-używaną przy czytaniu i pisaniu
Logiczno-matematyczną-przy rozwiązywaniu zadań i problemów matematycznych
Przestrzenną-uzywaną podczas poruszania się w terenie
Muzyczną
Cielesno-kinestetyczną-podczas wykonywania skomplikowanych układów ruchowych
Interpersonalną-podczas dokonywania samoanalizy i samooceny
Interpersonalną-w relacjach z innymi ludźmi
Pomiar inteligencji
Pierwszą praktyczną metodę pomiaru inteligencji opracowali A.Binet i T.Simon.Skonstruowali oni zestawy zadań przeznaczonych do rozwiązania przez dzieci w odpowiednim wieku.
Niemiecki psycholog W.Stern wprowadził pojęcie ilorazu inteligencji (IQ)-iloraz wieku umysłowego dziecka do wieku zycia pomnożony przez 100.
Jednym z najbardziej rozpowszechnionych testów do wyznaczania inteligencji są Skale Wechslera.Są to:
Skala inteligencji dla dorosłych(powyżej 16 lat)
Dla dzieci(od do 16 lat)
Dla dzieci przedszkolnych
Skale te pozwalają na uzyskanie trzech wyników dewiacyjnych ilorazów inteligencji:werbalnej,niewerbalnej i ogolnego wyniku inteligencji.
Inteligencja umysłowa jest wynikiem współdziałania:
Wrodzonych właściwości ukł.nerwowego
Środowiska
Aktywności własnej człowieka
Rodzaje inteligencji:
Intelektualna-rozwiązywanie problemów logicznych i strategicznych
Emocjonalna
Duchowa-rozwiązywanie problemów sensu i wartości
TEMPERAMENT
Skłonność człowieka do reakcji emocjonalnych oraz ich intensywność i trwałość.To zespół stałych cech osobowości,dotyczących głównie emocji i czynności ruchowych.
-typologia Hipokratesa-Galena
-koncepcja typów Junga
-konstytucjonalne typologie
-typologie Heymansa i Wiersmy
-typologia Pawłowa
-regulacyjna teoria temperamentu Strelaua
Typologia Hipokratesa-Galena:
Uważany za twórcę koncepcji temperamentu Flegma,krew,żółć żółta i czarna- soki te stanowią naturę ciała czł. Optymalny stosunek tych soków jest źródłem zdrowie,niekorzystne wymieszanie wywołuje chorobę.
W zalezności, który sok jest dominujący, dał im następujące nazwy:
a.. Sangwinik - krew (czł. pogodny,wesoły, otwarty,wrazliwy,towarzyski,akty wny,twórczy, "słomiany" ogień)
b.. Flegmatyk - flegma (cierpliwy, opanowany, zachowuje dystans, bierny, spokojny, leniwy)
c.. Choleryk - żółć (czł. czynu- działa szybko gwałtownie, ukierunkowany na cel, wytrwały, dominujący, pewny siebie nietolerancyjny, krytyczny, zawzięty, ma tendencję do manipulowania)
d.. Melancholik - czarna żółć (uczuciowy, delikatny, wrazliwy, zamknięty, życie jako trudne zadanie, dokładny, wytrwały, nastrojowy, pesymista, nawiązuje kontakty z trudnością, lojalny, ma poczucie niższości)
Koncepcja typów C.G.Junga.podział ludzi na:
- ekstrawertyków (ujawnia swoje przeżycia, sterują nim potrzeby i oczekiwania, otwarty, aktywny.)
- introwertyków (zamkniety w sobie, skoncentrowany na swoich przezyciach.)
Konstytucjonalne typologie temp:
E.Kretschmer(przełom XIX i XX w)-cechy t. wiążą się z budową ciała;
-budowa ciała leptosomiczną(wysoki lub średni wzrost,,,,,,,wąskie ramiona,płaska klatka,pociągła twarz)-introwertyk(schizofrenia-autyzm,chłód emocjonalny,rozpad osobowości,omamy słuchowe,wzrokowe,zaburzenia myślenia),
-pykniczną(średni,niski wzrost,gruby brzuch,krótka szyja,kończyny szczupłei krótkie)-ekstrawertyk(psychoza maniakalno-depresyjna: zmiany nastrojów),
-atletyczną(średni lub wysoki wzrost,masywna budowa kośćca,silnie rozwinięty pas barkowy,wydatna klatka piersiowa);iksotymiczny-silny, mocny fiz mało inteligentny,dominujący( padaczka),
-dysplatyczny(uzup. przez Brzezickiego)(nie ma określonego typu budowy ciała)
-nieokreślona budowa ciała, narodowy t.Polaków (teatralność,chwiejność uczuć,brawura,romantyzm,ambicja)(histeria).
Sheldon-wyróżnił 4 typy t. w zależności od przewagi 1 z 3 warstw embrionalnych:
endomorfa-temper. Wiscerotnik:pogodny,towarzyski, tolerancyjny;
mezomorficzny-tem. Somatotnik:aktywny,dominujący, niewrażliwy;
ektomorficzny-temp. Cerebrotnik-introwertyk,skłonność do samotności,powściągliwość
Typologia .Heymansa i D.Wiersmy
Wyodrębnili oni 3 podstawowe wymiary temperamentu:
aktywność, dotyczy zachowania sprawczego i ukierunkowanego na cel i czas,który czł poświęca.
emocjonalność, dotyczy wrażliwości
funkcję pierwotną -typowa jest dla osób,u których zachowanie uwarunkowane jest przez treści psychiczne.
F.wtórna przeważa u ludzi, u których zachowanie uwarunkowane jest przez doświadczenia.
Typologia I.Pawłowa:
Zwrócił uwage na uk.nerwowy i podzielił go na słaby i mocny, zrównoważony i niezrównoważony. Tak powstały 4 typy temp. pozostające w analogii do Hipokratesa:
-silny,zrówno,ruchliwy-sangwinik-człowiek szybki,łatwo dostosowujący się do zmiennych warunków zycia
-silny,zrów,powolny-flegmatyk
-silny,niezró-choleryk
-słaby-malancholik-osoby mało odporne na działanie silnych bodźców dodatnich i hamulcowych
Regulacyjna teoria temp.Strelaua:
Wg niego temperament to zespół względnie stałych właściwości organizmu, które przejawiaja się w takich cechach, jak poziom energetyczny i charakterystyka czasowa zachowania. P.energetyczny zach. Jest opisany przez 2 cechy t.-reaktywność i aktywność.
-Reaktywność przejawia się stałej dla jednostki intensywnosci reakcji. Wpółdeterminuje się z wrażliwością i zdolnością organizmu. Aktywność przejawia się w ilości i zakresie podejmowanych działań o określonej wartości stymulującej. Podstawowym stymulatorem jest dzwięk. Charakterystyka czasowa zachowania obejmuje 2 czynniki: -perseweratywność zachowania dotyczącą trwałości reakcji i obejmujacą powtarzanie reakcji
-żywością zachowania wiążącą się z tempem reakcji i z szybkością rea
Kwestionariusz charakterystyki czasowej zachowania stworzony przez Zawadzkiego i Strelau, w którym wyróznili czynniki tempe:
-perseweracja;tendencja do powtarzania zachowania po zaprzestaniu działania bodźca
-wrazliwość sensoryczna
-reaktywność emocjonalna-tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje
-wytrzymałość
-żwawość
-aktywność
Temperament a osobowość:
T. jest uwarunkowany czynnikami fizjologicznymi organizmu, osobowość kształtuje się w działaniu
Różnice między temperamentem a osobowością;
1 temperament-wynik ewolucji biologicznej, osobowość-produkt warunków społeczno-historycznych
2 temp-właściwy jest zarówno zwierzętom jak i ludziom, osobowość-dotyczy wyłącznie charakteru czł
3 podstawa anatomofizjologiczna: temp.- jest wrodzony, osobow. -kształtuje się w wyniku aktywności
4 temp. -obejmuje formalne cechy zachowania, osobow.-dotyczy głównie treściowej charakterystyki jednostki.
OSOBOWOŚĆ-stosunkowo stałe cechy, dyspozycje i właściwoci czł, które nadają względną spójność jego zachowaniu
TEORIE OSOBOWOŚCI:
1.Psychodynamiczna- czł. jako złożony syst.źródeł energii psych., które ukierunkowują i energetyzują jego zachow. Zachow. czł. zależy od nieświadomych sił i wewn. konfliktów
2.Psychoanalityczna Z. Freuda- psychika czł funkcjonuje na 2 poziomach: świadomym i podświad. Freud wyróżnił 3 sfery osobowości czł.:
- id- sfera nieświadomych i irracjonalnyh popędów sexualnych i agresywnych, domagających się natychmiastowego zaspokojenia
- ego- pośredniczy między id i światem zewn. To świadoma sfera osobowości. Reguluje życie, postępowanie czł.
-superego- kontroluje, czy czł postępuje zgodnie z zasadami moralnymi i normami społecznymi. Składa się z sumienia i ja idealnego.
MECHANIZMY OBRONNE ( wg Freuda)- próba obrony ego przed info i sytuacjami wzbudzającymi lęk:
Represja (wyparcie)usuwanie ze świadomości sytuacji przykrych,. Cel- zmniejszenie lęku.Projekcja (rzutowanie) - przypisanie innym ludziom cech i właściwości, których czł sam u siebie nie akceptuje. Cel- wzrost jego samooceny. Zaprzeczenie - udawanie, że sytuacja wzbudzająca lęk nie istniejeRacjonalizacja- dobudowywanie „ideologii” , którą czł tłumaczy swój czyn. Zawadzki wyróżnia 2 rodzaje racjonalizacji: 1. „kwaśne winogrona”- czł nie mogąc osiągnąć ważnego celu uznaje, że nie ma on dla niego znaczenia; 2. „słodkie cytryny”- czł wmawia sobie, że zdarzenia których w rzeczywistości nie znosi, są dla niego korzystne. Przemieszczenie - przeniesienie uczuć, zachowań negatywnych, z jednej os na drugą (np. wyładowanie konfliktów z pracy w domu)Sublimacja- czł swoje nieakceptowane popędy lub niemożliwe do osiągnięcia cele wyraża w formie akceptowanej przez społeczeństwo lub niego samego ( np. niezaspokojony malarz maluje akty kobiece)Reakcja upozorowana- (np. przesadna uprzejmość dla os której się nienawidzi)Regresja- powrót do sposobu zachowania się charakterystycznego dla wcześniejszego okresu rozwojowego Dysocjacja (izolacja wewn.)- odseparowanie myśli od działań, co pozwala podejmow. działania niezgodne z przekonaniami
3.BEHAWIORYSTYCZNA ( Watson, Thorndike, Skinner)- czł. jako istota bierna, której zachowanie pozostaje pod wyłączną kontrolą środowiska. Odrzuca wpływ wewn. czynników na zachowanie jednostki. Watson- prekursor psychologii S-R (bodziec- reakcja), która bada bodźce widzialne, przyczyniające się do powstania, utrzymania i zmiany zachowania.Skinner- zachowanie czł jest uzależnione od wyposażenia genetycznego oraz środowiska fizycznego i społecznego.. Struktura zachowania kopią struktury środowiska. Środowisko może sterować zachowaniem czł przez wzmocnienia pozytywne ( nagrody) i negatywne ( kary) Procedury nagradzania: 1. stałych odstępów czasowych; 2. stałych proporcji; 3. zmiennych odstępów czasowych; 4. zmiennych proporcji..
Kara pozytywnie wpływa na zmianę zachowania czł pod warunkiem że jest stosowana razem z nagrodą. Kara nie eliminuje zachowań niezgodnych z normami społecznymi lecz tłumi je i zahamowuje na pewien okres czasu.
Niepożądane zjawiska wywoływane przez kare:1.generalizacja hamowania- kara tłumi też zachowania pozytywne.2.zaburzenia emocjonalne 3.unikanie źródła karania- ludzie unikają osób i instytucji, które wymierzają im kary 4.system karania dostarcza negatywnych wzorców zachowania
4. HUMANISTYCZNA I EGZYSTENCJALNA ( Carl Rogers, Abraham Maslow) Teoria ta zorientowana jest na czł, jego związki z innymi ludźmi, zainteresowania i trwałe wartości. Czł= jednostka nastawiona na rozwój własnego `ja', realizująca cele, nastawiona na przyszłość. C.Rogers- czl unikalna całość, która składa się z 2 integralnych podsystemów: `ja' i `organizmu'.
A.Maslow-czł jest z natury dobry lub neutralny.Osobowość człowieka rozwija się w wyniku dojrzewania w przyjaznym środowisku.Ludzie są nieszczęsliwi dlatego,że społeczeństwo uczyniło ich takimi.
EGZYSTENCJALIZM- świat nie jest ani dobry, ani zły. Każdy czł. jest odpowiedzialny za podjęte decyzje i za ich skutki. Koncentrował się na samotnym istnieniu jednostki w otoczeniu
Rollo May- czł musi uświadomić sobie zagrożenie własnej egzystencji, jakie niesie śmierć i zdać sobie sprawę, że to właśnie ona w dużej mierze nadaje życiu sens V.E. Frankl- czł może realizować swe możliwości w pełni się aktualizować i być zadowolonym z siebie i swej egzystencji tylko wtedy, gdy znajdzie sens swego życia.
KONCEPCJA POZNAWCZA (Bruner, Kelly, Simon, Tomaszewski)- żaden czł nie jest ukł całkowicie autonomicznym, niezależnym od wpływów zewn. i własnej hist. życia. Czynności czł są sterowane przez informacje. To struktura info decyduje o tym, do czego ludzie dążą i czego unikają.
Informacje pochodzą z:
- aktualnie działającego na czł. środowiska fizyczno- społecznego ( rodzina, koledzy, środki masowego przekazu) sterowanie zewn.
- ludzkie doświadczenie, syst. wiedzy, którą jednostka zdobyła w przeszłości, dzięki uczeniu się, myśleniu i działaniu sterowanie wewn.
Szczególną rolę w działaniu i funkcjonowaniu czł odgrywają procesy wartościowania.
5 kategorii wartościowania:
-wartości dionizyjskie- życie będzie miało wartość, gdy czł osiągnie luksus, bogactwo, obfitość
-wartości heraklesowe- dązenie do dominacji nad innymi, do zdobycia władzy i sławy
-wartości prometejskie- podejmowanie działań altruistycznych, uslugowe i społeczne.Walka z cierpieniem, złem, okrucieństwem=> wartość nadrzędna
-wartości apollińskie- najwyższe znaczenie ma sztuka, twórczość, poznanie świata, rozwój nauki
-wartości sokratyczne- najwyższym dobrem czł jest poznawanie i rozumienie samego siebie + doskonalenie własnej os.
Wartości wpływają na wybory , cele, decyzje dokonywane przez ludzi.
TEORIE OSOBOWOŚCI OPARTE NA POJĘCIU CECHY
KONCEPCJA R. CATTELLA
Cechy( o których wnioskujemy na podst. obserwacji zachowania) stanowią strukturę psychiczną osobowości. Cechy powierzchniowe- obserwowalne na zewn. Cechy źródłowe- zmienne, z których zbudowana jest osobowość. Dzielą sie na dynamiczne, zdolnościowe i temperamentalne.
Cechy zdolnościowe- określaja jak czł radzi sobie z rozwiązywaniem zad. (np. inteligencja)
Cechy temperamentalne- charakteryzują tempo i ogólny styl, w jakim czł wykonuje czynności
Cechy dynamiczne- napędzają jednostkę do działania, motywują ją.
Sfera motywacyjna składa się z 3 kategorii: ERGI- wrodzone psychofizyczne tendencje, mające składnik percepcyjny, afektywny i dążeniowy (m.in. bezpieczeństwo, seks, ciekawość)
SENTYMENTY- kształtują się pod wpływem oddziaływań środowiskowych i własnych doświadczeń czł.. Wyrażają stosunek jednostki do poszczególnych klas obiektów. (m.in. religia,sport, sentyment własnego JA) POSTAW- Można je scharakteryzować poprzez opis 3 elementów postawy: siły zainteresowań, kierunku działania i obiektu.
KONCEPCJA H. EYSENCKA 3 wymiary osobowości:
1..Ekstrawersja- introwersja
Ekstrawersja (charakt. ludzi aktywnych, towarzyskich) Introwertycy-( rezerwa w kontaktach z innymi, bierność i postawa wycofywania się)
2..Neurotyczność- zrównoważenie emocjonalne
Os. neurotyczne są lękliwe, depresyjne, nerwowe, spięte. Mają obniżoną samoocenę i tendencję do wahań nastroju.Os. zrównoważone cechuje stabilność, pewność siebie i stałość w reakcjach
3..Psychotyzm
Charakt. ludzi aspołecznych, chłodnych emocjonalnie, niezdolnych do empatii, egocentrycznychi agresywnych
„WIELKA PIĄTKA” COSTY I MC CRAE 5 czynników osobowości :
1..Neurotyczność- czł nerwowy, nieprzewidywalny , impulsywny, nieśmiały,
2..Ekstrawersja- czł towarzyski, otwarty, wesoły, asertywny, aktywny,
3..Otwartość na doświadczenia- czł obdarzony wyobraźnią i wrażliwością estetyczną, inteligentny, twórczy, ciekawy, niekonwencjonalny
4..Ugodowość- czł zgodny, przyjazny, ustępliwy, skromny,
5..Sumiennośc- czł. rzetelny, pracowity, punktualny, obowiązkowy
składającą się z 7 niezależnych czynników (zdolności Są to: rozumienie slów,płynność słowna,operowanie liczbami, zdolności przestrzenne, pamięć, percepcja, rozumienie symboliczne