Klasa

Magnoliopsida

dwuliścienne

Rząd

Rodzina

Pokrój

Liście

Ulistnienie

Kwiat/ kwiatostan

Wzór kwiatowy

Owoc

Inne cechy

Przedstawiciele

Ważne pojęcia

Podklasa

Magnoliidae

magnoliowe

Magnoliales

Magnoliaceae (magnoliowate)

- drzewa - krzewy

- duże - podzielone - z przylistkami

skrętoległe

Kwiat pojedynczy

P3+3+3A∞G∞

- mieszek - skrzydlak - jagoda

- szczytowe ustawienie kwiatów - wydłużone dno kwiatowe - słabo zróżnicowany kielich i korona - kwiaty spirocykliczne - liściokształtne pręciki (pręciki położone powierzchniowo) - liczne części kwiatu - obecne naczynia

- Magnolia - Liriodendron

- słupkowie apokarpijne - heterobatmia

Degeneriaceae (degeneriowate)

drzewa

- duże - niepodzielone

skrętoległe

Kwiat pojedynczy

K3C12-18A∞G1 (?)

Mieszek (?)

- liściokształtne pręciki (pręciki położone powierzchniowo) - jeden owocolistek - niezrośnięty do końca (brzegi pokryte włoskami pełnią funkcję znamienia) - elementy kwiatu w okółkach - obecne naczynia

Degeneria vitiensis

- heterobatmia - słupkowie monomeryczne

Winterales

Winteraceae (winterowate)

- drzewa - krzewy

blaszka całobrzega

skrętoległe

- kwiat pojedynczy - wierzchotka

K2-4C5-∞A∞G∞

- torebka - jagoda

- pręciki zróżnicowane na nitkę i główkę - brak naczyń - jedynie cewki - owocolistki o niezrośniętych do końca brzegach (brzegi pokryte włoskami pełnią funkcję znamienia) - elementy kwiatu w okółkach - częste także słupkowie monomeryczne i synkarpijne

Drimys pipertia

- słupkowie monomeryczne - słupkowie synkarpijne

Podklasa:

Nymphaeidae

grzybieniowe

Nymphaeales

Nympheaceae (grzybieniowate)

zielne rośliny wodne

- odziomkowe - duże - długoogonkowe - jajowatosercowate

brak liści łodygowych

Kwiat pojedynczy

K3-6C∞A∞G(∞)

Mięsisty, wielonasienny (?)

- znamię siedzące, tarczowate, promieniste - symetria często spiralna - brak naczyń - pręciki często przechodzące w płatki - ziarna pyłku z jedną bruzdą (łódeczkowate)

- Nuphar luteum - Nymphea alba

- staminodia - słupkowie apokarpijne

Podklasa

Ranunculidae

jaskrowe

Ranunculales

Ranunculaceae (jaskrowate)

rośliny zielne (rzadko pnącza i krzewy)

blaszka podzielona (albo głęboko powycinana) lub całobrzega

- skrętoległe - naprzeciwległe - okółkowe

- kwiat pojedynczy - grono - wiecha

K5C5A∞G∞ Jaskier (Ranunculus ) ↓P5A∞G(3) tojad (Aconitum )

- mieszek - orzeszek - torebka - jagoda

- owadopylność - naczynia - okółkowe ułożenie części kwiatowych - ziarna trójbruzdowe - symetria promienista, rzadziej grzbiecista - listki okwiatu wolne - pręciki i słupki często ułożone skrętolegle - pręciki przekształ-cone w miodniki

- Ranunculus acer - Aconitum firmum - Caltha palustris - Anemone nemorosa - Hepatica triloba - Pulsatilla

- miodniki - hełm (u Aconitum) - zastawki - słupkowie apokarpijne

Berberidaceae (berberysowate)

- krzewy - drzewa

- zimozielone - jajowate lub eliptyczne na krótkopędach - przekształcone w ciernie na długopędach

skrętoległe

grono

K3+3C3+3A3+3G1 berberys (Berberis)

- jagoda - mieszek

- owadopylność - słupkowie monomeryczne - budowa przypominająca jednliścienne: trójkrotny kwiat liścienie zrośnięte w jeden ataktostela - berberys jest żywicielem rdzy źdźbłowej

Berberis vulgaris

Papaverales

Papaveraceae (makowate)

zielne

- blaszka liściowa podzielona - pierzastodzielne

skrętoległe

Kwiat pojedynczy

K2C2+2A2-∞G(2-∞)

- torebka - niełupka

- owadopylność - zawierają wiele alkaloidów - sok mleczny

Papaver rhoeas

Fumariaceae (dymnicowate)

zielne

liście dzielne

skrętoległe

↓K2C2+2A2G(2)

- torebka - niełupka

- owadopylność - kwiaty grzbieciste lub dwubocznie syme-tryczne - 1-2 płatki z ostrogami

Fumaria officinaliss

Ostrogi (calcar)

Podklasa

Caryophyllidae

goździkowe

Caryophyllales

Caryophyllaceae (goździkowate)

rośliny zielne

liście niepodzielone

naprzeciwległe

Wierzchotka dwuramienna

K5C5A5+5G(2-5)

- torebka - orzech - jagoda

- owadopylność - łożysko kolumnowe - płatki ze zwężeniem w postaci paznokcia - sukulenty

- Dianthus - Agrostemma - Stellaria - Cucubalus - Scleranthus - Silene - Herniaria

Paznokieć (unguis)

Chenopodiaceae (komosowate)

- rośliny zielne - krzewy

- pojedyncze - całobrzegie lub wcinane

skrętoległe

Kłębik

P(5)A5G(2-5)

- orzeszek - torebka

- wiatropylność - kwiat zredukowany - okwiat służy do rozprzestrzeniania owoców - kserofity

- Chenopodium - Atriplex - Spinacia - Beta vulgaris - Beta vulgaris ssp. Esculenta var. saccharina

Kłębik (glomerulus)

Phytolaccaceae (alkiermesowate)

- rośliny zielne - pnącza - drzewa - krzewy

- niepodzielone - blaszka całobrzega - cierniste przylistki

skrętoległe

- grono - wierzchotka

P4A4+4G(∞) P5A5+5G(∞)

- jagoda - torebka - niełupka

- owadopylność - częste kserofity - słupkowie apokarpijne lub słupek jeden z nie do końca zrośniętymi owocolistkami

Phytolacca

Aizoaceae (przypołudnikowate)

Rośliny zielne

- mięsiste - całobrzegie - siedzące lub ogonkowe - często z przylistkami

- naprzeciwległe - skrętoległe

- kwiat pojedynczy - wierzchotka - główka

K5C∞A4-5-8-10G1

- torebka - jagoda

- owadopylność - sukulenty liściowe - rosną w miejscach o słabym postępie do wody i miejscach zasolonych

- Mesembryanthemum - Conophytum - Lithops

Cactaceae (kaktusowate)

- rośliny zielne - drzewa - krzewy

- zredukowane lub obecne - mięsiste - cierniste

skrętoległe

- kwiat pojedynczy - wierzchotka

P∞A∞G1^

- jagoda - torebka

- zoogamia (entomogamia, ornitogamia, chiropterogamia) - łodygi przypominające liście (gałęziaki)

- Carnegia gigantea - Echinocactus - Opuntia - Cereus - Mammillaria

Gałęziaki (phyllocladia)

Polygonales

Polygonaceae (rdestowate)

zielne

- proste - blaszka całobrzega - przylistki zrośnięte w gatkę

skrętoległe

- wiecha - grono - kłos

P3-6A4-9G(2-3-4) - P4-5-6A4-8G(3) rdest (Polygonum ) - P3+3A6-9G(2-3) szczaw (Rumex )

Orzech

- wiatropylność lub owadopylność - puste, kolankowate pędy - okwiat uczestniczy w rozsiewaniu

- Polygonum - Rumex

Gatka (ochrea)

Plumbaginales

Plumbaginaceae (ołownicowate)

- rośliny zielne - krzewy - krzewinki

- niepodzielone lub podzielone - często podługowate lub szpilkowate

skrętoległe

- główka - grono

K(5)C(5)A5G(5)

orzeszek

owadopylność

- Armeria maritima - Plumbago - Limonium

Podklasa

Hamamelididae

oczarowe

Hamamelidales

Hamamelidaceae (oczarowate)

- krzewy - drzewa

- zimozielone lub opadające - niepodzielone lub podzielone - często z dużymi przylistkami

skrętoległe

- grono - kłos - wiecha - główka

K4-5C4-5A4-5G(2)

torebka

- wiatropylność i owadopylność (także w obrębie jednego kwiatu) - czasem słupkowie apokarpijne

Hamamelis

Casuarinales

Casuarinaceae (rzewniowate)

drzewa

- łuskowate - tworzą pochwę wokół łodygi

okółkowe

- kłos - główka - kłębik - kotka

♂P1-2A1; ♀G(2)

- orzech - skrzydlak

- wiatropylność - budowa przypominająca skrzypy - kwiatostany często przypominające pojedynczy kwiat - kwiaty zredukowane w kątach przysadek

Casuarina

Fagales

Fagaceae (bukowate)

drzewa

blaszka pojedyncza, często powycinana

skrętoległe

Kotka

♂P(5-9)A5-6-9-10; ♀P3+3G(3^) dąb (Quercus )

Orzech (żołądź lub bukiew)

- wiatropylność - kwiaty rozdzielnopłciowe

- Fagus sylvatica - Quercus

Miseczka (cupula)

Betulales

Betulaceae (brzozowate)

- drzewa - krzewy

blaszka niepodzielona

skrętoległe

- kotka - grono

♂P2+2A2+2; ♀P2+2G(2)

Orzeszek

- wiatropylność - kwiaty rozdzielnopłciowe - łuskowaty okwiat - kwiatostan żeński z podsadką i przysadkami

- Betula - Alnus - Coryllus - Cerassus

Liście przykwiatowe

Podklasa

Dillenidae

ukęślowe

Dilleniales

Dilleniaceae (ukęślowate)

- drzewa - krzewy

- niepodzielone - zimozielone - często z przylistkami

- skrętoległe - naprzeciwległe

- grono - wierzchotka

K∞C5A∞G∞

- mieszek - jagodokształtny owoc złożony

- kwiaty spirocykliczne - spłaszczone pręciki - pręciki zebrane często w pięć pęczków - słupkowie apokarpijne

Dillenia indica

Słupkowie apokarpijne

Theales

Theaceae (kameliowate)

- drzewa - krzewy

- wiecznie zielone - niepodzielone

skrętoległe

Kwiat pojedynczy

K5C5A∞G(3-5)

- torebka - pestkowiec

- kwiaty często spirocykliczne - pręciki zebrane często w pięć pęczków - z liści krzewów herbacianych (Camellia sinensis) przyrządza się herbatę

Camellia (Thea) sinensis

Ericales

Ericaceae (wrzosowate)

- rośliny zielne - drzewa - krzewy - krzewinki

- pojedyncze - często wiecznie zielone - drobne, czasem szpilkowate

skrętoległe

- grono (Calluna, Vaccinium) - baldach (Ledum palustre)

K(n)C(n)An+nG(n) n={4;5}

- torebka - jagoda - pestkowiec

- owadopylność - mikoryza wewnętrzna - Erica tetralix, Ledum palustre i Rhododendron luteum są chronione

- Erica tetralix - Ledum palustre - Rhododendron luteum - Calluna vulgaris - Vaccinium - Monotropa

Primulales

Primulaceae (pierwiosnkowate)

rośliny zielne

- proste - ogonkowe - blaszka pełna lub grzebieniowato podzielona

- naprzeciwległe - okółkowe - zebrane w rozetkę

Pojedyncze

K(5)[C(5)A0+5]G(5)

Torebka

- owadopylność - pręciki zrośnięte z koroną - łożysko środkowe

- Primula - Lysimachia - Soldanella - Cyclamen - Anagalis - Hottonia

Staminodia

Violales

Violaceae (fiołkowate)

- rośliny zielne - drzewa

- niepodzielone - często z przylistkami

skrętoległe

- kwiat pojedynczy - grono - wierzchotka - główka - wiecha

↓K5C5A5G(3)

Torebka

- owadopylność - kwiaty klejstogamiczne - nasiona rozsiewane przez mrówki (myrmekochoria)

Viola

- ostrogi - ciała tłuszczowe (elajosomy) - miodniki - klejstogamia - myrmekochoria

Flacourtiaceae (strzeligłowate)

- krzewy - drzewa

- niepodzielone - często z przylistkami

- skrętoległe - naprzemianległe

- wiecha - grono - główka - kłos - wierzchotka

K(3-6)C3-6A∞G(3)

- torebka - jagoda - pestkowiec

- owadopylność - kwiaty prymitywnych przedstawicieli spirocykliczne

- Hydnocarpus - Flacourtia

Salicales

Salicaceae (wierzbowate)

drzewa i krzewy

- pojedyncze, niepodzielone - całobrzegie, piłkowane lub ząbkowane - często z przylistkami

skrętoległe

Kotka

♂P0A2-12; ♀P0G(2)

Torebka

- wiatropylność (Populus) - owadopylność (Salix) - nasiona bezbielmowe, opatrzone puchem - rozdzielnopłciowe i dwupienne

- Salix - Populus

- przysadki - miodniki

Capparales

Brassicaceae/ Cruciferae (kapustowate/ krzyżowe)

zwykle zielne

- blaszki różnorodne - mogą tworzyć rozetki

skrętoległe

Grono

K2+2C4A2+4G(2)

Łuszczyna/ łuszczynka

- owadopylność - jednolita budowa kwiatu - nasiona bezbielmowe - szczątkowe ostrogi - czterosilne pręciki - płatki pochodzenia pręcikowego - olejki gorczyczne

- Brassica oleracea - Brassica oleracea var. botrytis - Brassica napus - Brassica napus var. napobrassica - Raphanus sativus - Matthiola bicornis - Dentaria

- fałszywa przegroda - miodniki - komórki mirozynowe

Cucurbitales

Cucurbitaceae (dyniowate)

- rośliny zielne - pnącza

- szorstko owłosione - sercowate - dłoniastoklapowane

skrętoległe

- kwiat pojedynczy - wiecha

♂ K(5)[C5A(2)+(2)+1 ♀ K(5)C(5)G(3^)

jagoda

- owadopylność - jedno- lub dwupienność - jagody często sporych rozmiarów

- Bryonia - Cucurbita - Cucumis sativus - Cucumis melo - Cirtullus vulgaris

Urticales

Urticaceae (pokrzywowate)

- rośliny zielne - drzewa - krzewy

- niepodzielone - dłoniasto lub pierzasto podzielone - całobrzegie lub ząbkowane - często z włoskami parzącymi

- skrętoległe - naprzeciwległe

- kłos - wierzchotka

♂P2+2A2+2; ♀P2+2G2

- orzeszek - pestkowiec

- wiatropylność - brak soku mlecznego - pręciki zagięte do środka odginają się w czasie dojrzewania wysypując pyłek

Urtica

Cannabaceae (konopiowate)

- rośliny zielne - pnącza

- dłoniastozłożone lub -klapowane - pikowane - często z przylistkami

- skrętoległe - naprzeciwległe

wierzchotka

♂P5A5; ♀P(5)G(2)

orzech

- wiatropylność - szyszki chmielu (Humulus lupulus) używane są w browarnictwie i lecznictwie; konopie siewne (Cannbis sativa) dostarcza włókien

- Humulus lupulus - Cannabis sativa

Moraceae (morowate)

- drzewa - krzewy

- wiecznie zielone - pierzasto-, dłoniasto podzielone lub niepodzielone - często z przylistkami

- skrętoległe - naprzeciwległe

- kłos - główka - baldach

♂P5A5; ♀P(5)G(2)

- jagoda - orzeszek

- wiatropylność lub wtórna owadopylność - obecny sok mleczny - w kwiatach pręcikowych (♂) często obecny szczątkowy słupek - figa sprężysta (Ficus elastica) dostarcza kauczuku

- Morus - Ficus

Ulmaceae (wiązowate)

- drzewa - krzewy

- niesymetryczne - ząbkowane - szorstko owłosione

skrętoległe

- kwiat pojedynczy - wierzchotka - pęczki

P(4-6)A4-6G(2)

skrzydlak

- wiatropylność - często rozdzielnopłciowe

Malvales

Malvaceae (ślazowate)

- rośliny zielne - drzewa - krzewy

- dłoniastodzielne - niepodzielone - często z przylistkami

skrętoległe

wierzchotka

K(5)C5A(∞)G(∞)

- rozłupnia - torebka - jagoda

- owadopylność - obecny 3-działkowy kieliszek - często jeden okółek pręcików przekształcony w prątniczki (staminodia) - bawełna (Gossypium) dostarcza włókien, a z nasion kakaowca (Theobroma) wytwarza się kakao i masło kakaowe

- Gossypium - Malva - Lavatera - Althaea - Theobroma cacao

- kieliszek - staminodia

Tiliaceae (lipowate)

- rośliny zielne - drzewa - krzewy

- niepodzielone - sercowate

skrętoległe

- kwiat pojedynczy - wierzchotka - wiecha - grono

K5C5A∞G(5)

- orzech - rozłupnia - torebka

- pręciki zebrane w pięć pęczków lub zrośnięte w rurkę - juta (Corchorus) dostarcza włókien

- Tilia - Sparmannia - Corchorus

Euphorbiales

Euphorbiaceae (wilczomleczowate)

- roślinyzielne - drzewa - krzewy - krzewinki

- z przylistkami (jako włoski lub ciernie) - proste - jeżeli złożone, zawsze dłoniaste

- skrętoległe - naprzeciwległe - naprzemian-ległe

Cyjacja zebrane w wierzchotkę wieloramienną

♂A1; ♀G(3)

- torebka - rozłupnia - pestkowiec

- owadopylność - często sukulenty

- Euphorbia - Mercurialis - Ricinus - Manihot

- cyjacjum (cyathium) - miodniki - kieliszek (epicalyx)

podklasa

Rosidae

różowe

Rosales

Rosaceae (różowate)

drzewa, krzewy, rośliny zielne

- przeważnie z przylistkami - niepodzielone lub złożone

skrętoległe

- kwiat pojedynczy - grono - baldachogrono - wiecha - baldach - wierzchotka

K5+5C5A∞G∞

- pestkowiec - owoc szupinkowy - orzeszek - mieszek

- owadopylność - słupkowie apokarpijne - wypukłe lub wklęsłe dno kwiatowe - nasiona bezbielmowe - okwiat wolnopłatkowy

- Rosa - Prunus - Pyrrus - Malus

Słupkowie apokarpijne

Podrodzina

Wzór kwiatowy

Owoc

Przedstawiciele

Rosoidae (różowe)

K5+5C5A∞G∞

- orzeszek - wieloorzeszkowiec - wielopestkowiec

- róża (Rosa ) - poziomka (Fragaria ) - malina i jeżyna (Rubus ) - przywrotnik pospolity (Alchemilla vulgaris) - rzepik pospolity (Agrimonia eupatoria) - krwiściąg lekarski (Sanquisorba officinalis) - siedmiopalecznik błotny (Comarum palustre) - pięciornik (Potentilla )

Pomoidae (jabłkowe)

K5C5A10G(2-5^)

Owoc szupinkowy

- jarząb szwedzki (Sorbus intermedia) - głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna) - jabłoń (Malus ) - grusza (Pyrrus ) - aronia (Aronia )

Prunoidae (śliwowe)

K5C5A∞G(1)

Pestkowiec

- czeremcha zwyczajna (Prunus padus/ Padus avium) - śliwa (Prunus ) - brzoskwinia (Persica ) - morela (Armeniaca ) - migdałowiec (Amygdaloides )

Spiraeoidae (tawułowe)

K5C5A∞G(5)

Mieszek

- tawuła bawolina (Spirea salicifolia) - parzydło leśne (Aruncus sylvestris) - pęcherznica kalinolistna (Physocarpus opulifolius) - tawlina (Sorbaria )

Saxifragales

Crassulaceae (gruboszowate)

- rośliny zielne - krzewy - drzewa

- niepodzielone - zwykle mięsiste - często w rozetce

- skrętoległe - naprzeciwległe - okółkowe

- baldach - grono

K6-25C6-25A12-50G(6-25) rojnik (Sempervivum) K5C5A5+5G5 rozchodnik (Sedum)

- mieszek - torebka

- owadopylność - słupkowie apokarpijne - kserofity

- Sempervivum soboliferum - Sedum acre - Echeveria

Saxifragaceae (skalnicowate)

- rośliny zielne - krzewy

- niepodzielone lub podzielone - często mięsiste

- skrętoległe - w różyczce

- baldach - baldachogrono - grono

K4-5A8G(2)

- torebka - jagoda

- owadopylność - czasem brak korony (tylko kielich) - częste sukulenty

- Saxifraga - Ribes

Podrodzina

Pokrój

Wzór kwiatowy

Owoc

Przedstawiciele

Saxifragoideae (skalnicowe)

rośliny zielne

K4-5A8G(2)

torebka

- Saxifraga granulata - Parnassia palustris - Chrysosplenium alternifolium

Ribesioideae (porzeczkowe)

krzewy

K4-5C4-5A5-8-10G(2-5^)

jagoda

- Ribes alpinum - Ribes nigrum - Ribes rubrum

Droserales

Droseraceae (rosiczkowate)

Rośliny zielne

- niepodzielone lub podzielone - pokryte włoskami gruczołowymi - przekształcone w liście pułapkowe

- w różyczce - okółkowe

grono

K(5)C5A5-20G(3-5)

torebka

- owadopylność - owadożerne - siedliska ubogie w azot

- Drosera rotundifolia - Dionaea muscipula

Liście pułapkowe

Myrtales

Onagraceae (wiesiołkowate)

- rośliny zielne - krzewy - drzewa

blaszka niepodzielona

- naprzeciwległe - skrętoległe

grono

K4C4A4+4G(4^) wiesiołek (Oenothera) K2C2A2G(2^) czartawa (Circaea )

- torebka - orzech - jagoda

- owadopylność - pylniki przyrośnięte grzbietem do nitki - silnie wydłużone, rurkowate dno kwiatowe

- Oenothera - Circaea - Epilobium

Hypancjum (hypanthium)

Podostemales

Podostemaceae (zasennikowate)

Rośliny zielne (plechowate)

- blaszka niepodzielone lub podzielone - proste lub złożone - często zredukowane - siedzące

skrętoległe

- kwiat pojedynczy - wierzchotka

P2-3-5-50A1-∞G(2-3)

torebka

- wiatropylność lub samopylność - plechowate - brak tkanek przewodzących - brak korzeni - żyją na kamieniach i skałach potoków i wodospadów (przyczepiają się przyssawkami lub włoskami)

- Podostemum - Zeylandium

Rutales

Rutaceae (rutowate)

- krzewy - drzewa - rośliny zielne

- pierzasto złożone - pierzasto podzielone - podługowate

- skrętoległe - naprzeciwległe - okółkowe

- wierzchotka - grono - baldachogrono - wiecha

K3-5C3-4-5A2-3-5-8G(3)

- pestkowiec - jagoda - skrzydlak

- owadopylność - obecne olejki eteryczne i żywice - obecny krążek miodnikowy - korkowiec (Phellodendron) dostarcza twardego drewna, żółtego barwnika (z łyka), korka (jednak mniej wartościowego od dębu korkowego) oraz olejków eterycznych (właściwości dezynfekcyjne)

- Ruta - Dictamnus - Phellodendron - Citrus

Sapindales

Aceraceae (klonowate)

dzrewa

- proste lub złożone - często podzielone dłoniasto lub pierzasto - ogonkowe

naprzeciwległe

- pęczki - grono - baldachogrono

K4-5C4-5A4+4G(2)

skrzydlak

owadopylność

- Acer pseudoplatanus - Acer platanoides - Acer campestre

Fabales

Fabaceae (motylkowate)

- rośliny zielne - krzewy - drzewa

- pojedyncze lub złożone - złożone pierzaste lub dłoniaste (zakończone kończykiem) - zwykle z przylistkami - często tworzą się wąsy i ciernie (ciernie pochodzenia przylistkowego np. u robinii akacjowej, pochodzenia liściowego np. u traganka, pędowego np. u wilżyny)

Skrętoległe

- grono - główka

↓K(5)C1+2+(2)A(9)+1G1

Strąk

- owadopylność - wiele roślin uprawnych - kwiaty grzbieciste - charakterystyczne płatki korony - współżyją z bakteriami azotowymi, dzięki tworzeniu brodawek korzeniowych - wzbogacają glebę w związki azotowe - wykorzystywane podczas rekultywacji - nasiona z dużą ilością białka

- Lupinus - Lotus - Trifolium - Vicia - Pisum - Lens - Gleditsia

- żagielek - łódeczka (carina) - skrzydełka (wiosełka) brodawki korzeniowe - ciernie (spinae) - kończyk (cuspis)

Podklasa

Cornidae

dereniowe

Cornales

Cornaceae (dereniowate)

- krzewy - drzewa

- wiecznie zielone - niepodzielone - blaszka całobrzega

naprzeciwległe

- wierzchotka - baldachogrono - baldach - wiecha - główka

K4C4A4G(2^)

- pestkowiec - jagoda

owadopylność

Sornus sanguinea

Proteales

Proteaceae (srebrnikowate)

- krzewy - drzewa

- wiecznie zielone - skórzaste - niepodzielone lub pierzasto podzielone

skrętoległe

- grono - kłos - główka - baldach

[P(4)A4]G(1)

orzeszek

- zoogamia (owady, ptaki, torbacze) - kwiatostan przypominający jeden kwiat

- Banksia coccinea - Stenocarpus - Leucadendron - Proteas

Apiales

Apiaceae/ Umbelliferae (baldaszkowate)

Rośliny zielne

- pochwiaste - pierzastodzielne, pierzastosieczne - ogonki rynienkowate

Skrętoległe

Baldach złożony

K5C5A5G(2^)

Rozłupnia (rozpadająca się na dwie części)

- owadopylność - rozłupki rozłupni z 5 żeberkami - wydatne węzły - puste międzywęźla - olejki eteryczne - wiele roślin uprawnych (koper Anethum, kminek Carum czy kolendra Coriandrum, marchew Daucus, seler Apium czy pietruszka Petroselinum) - kielich niepozorny

- Anethum graveolens - Carum carvi - Coriandrum sativum - Petroselinum sativum - Apium graveolens - Daucus carota

- pokrywy - pokrywki

Araliaceae (araliowate)

- krzewy - drzewa - pnącza

- proste lub złożone - blaszka całkowita lub klapowana; zwykle dłoniasto - czasem heterofilia związana z wiekiem rośliny

- skrętoległe - naprzemianległe

- kłos - główka - baldach

K5C5A5G(2-5^)

jagoda

owadopylność

- Hedera helix - Panax ginseng

Dipsacales

Dipsacaceae (szczeciowate)

Rośliny zielne

- szydlaste - pierzastowrębne - odziomkowe

Naprzeciwległe

Główka

↓K(4-5)[C(4-5)A4]G(2^)

Orzech

- suchobłoniasty kieliszek - kieliszek pełni rolę organu lotnego na owocu

Kieliszek

Podklasa

Asteridae

astrowe

Campanulales

Campanulaceae (dzwonkowate)

Rośliny zielne

- lancetowate - odwrotnie jajowate

Skrętoległe

- kwiat pojedynczy - główka - wiecha - kłos

K(5)C(5)A5G(3-5^)

Torebka

- protandria - kwiaty najczęściej pojedyncze - owłosiona szyjka słupka

Protandria

Asterales

Asteraceae/ Compositae (złożone)

Rośliny zielne

- różnorodne - pierzasto podzielone lub całobrzegie

- skrętoległe - w rozetkach - naprzeciwległe

- główka - koszyczek

K(5)C(5)A(5)G(2^) chaber (Centaurea ) K0C(5)A(5)G(2^) bylica (Artemisia vulgaris) ↓K∞C(5)A(5)G(2^) mniszek lekarski (Taraxacum officinale)

Niełupka

- owadopylność - kwiatostan przypominający jeden wielki kwiat - kwiaty obupłciowe, jednopłciowe i płonne - kwiaty umieszczone na tzw. osadniku kwiatostanowym - kwiaty brzeżne koszyczka pełnią rolę powabni - pojedyncze kwiaty często bardzo drobne - sok mleczny lub go brak - protandria

- osadnik (thalmus) - plewinki (bracteolae) - kwiaty rurkowate - kwiaty lejkowate - kwiaty nibyjęzyczkowe - kwiaty języczkowate - protandria - puch kielichowy (pappus) - dzióbek (rostrum) - głąbik - przyczepki

Podrodzina	Wzór kwiatowy	Cechy charakterystyczne	Przedstawiciele
Asteroidae/ Tubuliflorae (rurkokwiatowe)	K(5)C(5)A(5)G(2^) chaber (Centaurea )	- wszystkie kwiaty rurkowate lub kwiaty brzeżne nibyjęzyczkowate - brak soku mlecznego	- aster (Aster ) - bylica (Artemisia ) - chaber (Centaurea ) - dalia (Dahlia ) - dziewięćsił (Carlina ) - karczoch (Cynara ) - kocanki (Helichrysum ) - krwawnik (Achillea ) - lepiężnik (Petasites ) - łopian (Arctium ) - oset (Carduus ) - ostrożeń (Sirsium ) - podbiał (Tussilago ) - przymiotno (Erigeron ) - rumianek (Matricaria ) - słonecznik (Helianthus ) - starzec (Senecio ) - stokrotka (Bellis )
Cichorioideae/ Liguliflorae (języczkokwiatowe)	↓K∞C(5)A(5)G(2^) Mniszek lekarski (Taraxacum officinale)	- wszystkie kwiaty języczkowate - sok mleczny	- brodawnik (Leontodon ) - cykoria (Cichorium ) - kozibród (Tragapogon ) - mlecz (Sonchus ) - mniszek (Taraxacum ) - jastrzębiec (Hieracium ) - łoczyga (Lapsana ) - prosienicznik (Hypochoeris ) - przenęt (Prenenthes ) - modrzyk (Cicerbita ) - pępawa (Crepis ) - sałata (Lactuca ) - sałatnica (Aposeris ) - sałatnik (Mycelis ) - wężymord (Scorzonera )

					Podklasa	Lamiidae	jasnotowe
Gentianales	Gentianaceae (gorczykowate)	Rośliny zielne	- blaszki całobrzegie - pojedyncze lub złożone	- skrętoległe - naprzeciwległe	Wierzchotka dwuramienna	K(5)[C(5)A5]G(2)		- owadopylność - korona w pączku o skręconych płatkach - korona tworzy rurkę	- Gentiana - Gentianella - Swertia - Centaurium	Osklepki (fornices)
Rubiales	Rubiaceae (marzanowate)	- rośliny zielne - drzewa - krzewy	- niepodzielone - z przylistkami	- naprzeciwległe - nakrzyżległe	- wierzchotka - wiecha - nibyokółek - główka	K(5)[C(5)A5]G(2^) K(4)[C(4)A4]G(2^)	Rozłupnia	- owadopylność - przylistki są duże i razem z liśćmi tworzą nibyokółki	- Asperula - Galium - Sheradia
Solanales	Solanaceae (psiankowate)	- rośliny zielne - krzewy	- proste lub złożone - pierzasto złożone lub dłoniaste 3-listkowe - blaszka całkowita lub podzielona	Naprzemianległe	wierzchotka	K(5)[C(5)A(5)]G(2)	- jagoda - torebka	- owadopylność - pręciki często zrośnięte ze sobą i z koroną - zawierają trujące alkaloidy - wiele roślin uprawnych (ziemniak Solanum tuberosum, papryka Capsicum, pomidor Lycopersicon, tytoń Nicotiana)	- Solanum tuberosa - Solanum dulcamara - Nicotiana - Capsicum - Lycopersicon - Petunia - Physalis
Boraginales	Boraginaceae (szorstkolistne)	Rośliny zielne	- całobrzegie - pojedyncze - szorstko owłosione	Skrętoległe	- skrętek - dwuskrętek - dwurzędka podwójna	K(5)[C(5)A5]G(2)	Rozłupnia	owadopylność	- Myosotis - Echium - Symphytum - Cynoglossum	- osklepki - gardziel (faux)
Scrophulariales	Scrophulariaceae (trędownikowate)	Rośliny zielne	- pojedyncze - całobrzegie	- skrętoległe - naprzeciwległe	- wiecha - grono - kłos - główka - wierzchotka	↓K(4-5)C(4-5)A(2-4-5)G(2)	Torebka wielonasienna	- owadopylność - wiele roślin półpasożytniczych (np. pszeniec Melampyrum, gnidosz Pedicularis, świetlik Euphrasia) - czasem korona dwuwargowa - staminodia	- Veronica - Linaria - Digitalis - Scrophularia - Verbascum - Euphrasia - Orobanche	- ostrogi - staminodia
		Plantaginaceae (babkowate)	Rośliny zielne	- całobrzegie - niepodzielone	- skrętoległe - w różyczce	- główka - kłos	K(4)C(4)A5G(2)	- torebka z wieczkiem - orzech	wiatropylność i owadopylność	- Plantago - Litorella
		Lentibulariaceae (pływaczowate)	rośliny zielne	- blaszka całkowita lub podzielona na wąskie odcinki - często poryte włoskami gruczołowymi	- skrętoległe - w różyczce	- kwiat pojedynczy - kłos - grono	↓K(5)[C(5)A2]G(2)	torebka	- owadopylność - wodne (Utricularia) lub błotne (Pinguicula) - owadożerne - pływacz (Utricularia) łapie owady podwodnymi, pęcherzykowatymi przekształconymi odcinkami liści, a tłustosz (Pinguicula) za pomocą włosków gruczołowych na liściach - często korona dwuwargowa	- Utricularia - Pinguicula	- korona dwuwargowa - ostrogi
Lamiales	Lamiaceae/Labiatae (wargowe)	- rośliny zielne - krzewy	- pojedyncze - całobrzegie lub piłkowane - gruczołowato owłosione	- naprzeciwległe - nakrzyżległe	- wierzchotka dwuramienna - skrętek podwójny - nibyokółki - czasem w kłoskowatych lub główkowatych skupieniach	↓K(5)C(5)A4G(2) = ↓K(3+2)C(2+3)A2+2G(2)	Rozłupnia	- owadopylność - olejki eteryczne - zastosowanie w lecznictwie, przemyśle perfumeryjnym czy dziedzinie kulinarnej - korona dwuwargowa - pręciki dwusilne	- Lamium - Glechoma - Salvia - Mentha - Thymus - Stachys - Ajuga - Prunella	- korona wargowa (corolla labiata) - gardziel

			Klasa	Liliopsida	jednoliścienne
Rząd	Rodzina	Pokrój	Liście	Ulistnienie	Kwiat/ kwiatostan	Wzór kwiatowy	Owoc	Ważniejsze cechy		Ważniejsze pojęcia
					Podklasa	Liliidae	liliowe
Liliales	Liliaceae (liliowate)	Rośliny zielone	- często równowąskie, siedzące, pochwiaste - użyłkowanie równoległe - blaszka całobrzega - często odziomkowe	skrętoległe	- wiecha - kłos/ grono - baldaszek - kwiat pojedynczy	P3+3A3+3G(3) P4+4A8G(4) czworolist (Paris)	- torebka - jagoda	- owadopylność - organami podziemnymi są głownie cebule, rzadziej kłącza - wiele roślin uprawnych	- Gagea - Lilium - Tulipa - Fritillaria	Kolanko (geniculum) (np. u pajęcznicy Anthericum)
Iridales	Iridaceae (kosaćcowate)	Rośliny zielne	- mieczowate - siedzące, pochwiaste	Liście w dwóch rzędach	- wiecha - kłos - baldach - baldachogrono - wierzhotka	/↓P3+3A3+0G(3^)	Torebka 3-komorowa	- zoogamia (w tym ornitogamia) - organami podziemnymi są bulwy lub kłącza - płatki czasem zwężone w paznokieć	- Iris - Crocus - Freesia - Gladiolus - Sisyrynchium	- zoogamia - paznokieć
Orchidales	Orchidaceae (storczykowate)	Rośliny zielne	- całobrzegie - często siedzące, pochwiaste	skrętoległe	- wiecha - grono	↓P3+3[A1-2G(3^)]	Torebka	- owadopylność - kwiat wyspecjalizowany w kierunku owadopylności - pyłek zebrany w pyłkowiny - pręcik zrośnięty ze słupkiem w prętosłup - kiełkowanie jedynie w obecności grzyba mikoryzowego - nasiona bezbielmowe - organami podziemnymi są bulwy lub kłącza - częste epifity	- Dactylorhiza - Orchis - Cephalantera - Epicactis - Vanilla - Cypripedium calceolus	- warżka (labellum) - ostroga - prętosłup (gynostemium) - pyłkowina (pollinarium, pollinium) - dzióbek (rostellum) - staminodia - mikoryza - kwiat paściowy
Amaryllidales	Amaryllidaceae (amarylkowate)	Rośliny zielne	- blaszka całkowita - podługowate - lancetowate - owalne	- naprzemianległe - skrętoległe	- grono - główka - baldach	P3+3A3+3G(3) ??	- torebka - jagoda	- owadopylność - duże kwiaty - kwiaty zaopatrzone w tzw. przykoronek pełniący rolę powabni	- Leucocjum - Galanthus - Amaryllis - Hymenocallis - Clivia	Przykoronek (corollula)
		Alliaceae (czosnkowate)	Rośliny zielne	- blaszka całkowita - równowąskie - lancetowate - często wonne - zwykle siedzące i pochwiaste	- naprzemianległe - skrętoległe	baldach	P3+3A3+3G(3) ??	torebka	- owadopylność - narządy spichrzowe w postaci cebul (rzadziej kłączy) - pręciki często o spłaszczonych nitkach - wiele roślin uprawnych z rodzaju Allium (A. cepa - cebula, A. sativa - czosnek)	Allium
Juncales	Juncaceae (sitowate)	- rośliny zielne - drzewa - krzewy	- równowąskie - siedzące - pochwiaste - szydlaste - często zredukowane	- skrętoległe - naprzemianległe	- wierzchotka - główka - baldach	P3+3A3+3G(3)	torebka	- wiatropylność - podziemne kłącza - ziarna pyłku pozostają w tetradach w obrębie wspólnej ściany - kwiaty obupłciowe - brak zlokalizowanego centromeru (tzw. centromer rozproszony)	- Juncus - Luzula	Centromer rozproszony
Cyperales	Cyperaceae (ciborowate)	Rośliny zielne	- równowąskie - siedzące - pochwiaste	skrętoległe	- rozrzutka - kłos złożony	P0-6-∞A1-3G(2-3)	orzeszek	- wiatropylność - kwiaty często rozdzielnopłciowe - brak zlokalizowanego centromeru - ziarna pyłku pozostają w obrębie ściany mikrospory (3 z 4 komórek tetrady degenerują)	- Carex arenaria - Eleocharis palustris - Schoenoplectus lacustris - Cyperus papyrus	- centromer rozproszony - rozrzutka
Poales	Poaceae (trawy)	Rośliny zielne	- równowąskie - siedzące - pochwiaste	skrętoległe	- kłos - kłos złożony - wiecha - grono - kolba	P(2)+(2)A3G(2)	- ziarniak - jagoda lub orzech (u bambusa)	- wiatropylność - łodygi zróżnicowane na puste międzywęźla i pełne węzły (kolanka) - obecny języczek liściowy w miejscu przejścia pochwy w blaszkę liściową - kwiaty obupłciowe - kwiaty najczęściej w kłoskach	- Triticum vulgare - Secale cereale - Oryza sativa - Avena sativa - Panicum miliaceum - Zea mays - Hordeum - Sorghum	- źdźbło - plewy (glumae) - plewka dolna (lemma) - plewka górna (palea) - ość (arista) - łuszczki (lodiculae) - języczek liściowy (ligula)
Commelinales	Commelinaceae (komelinowate)	- rośliny zielne - pnącza	- wiecznie zielone - pochwiaste - często mięsiste (magazynują wodę)	- skrętoległe - naprzemianległe	wierzchotka	K3+3C3+3A3+3G(3)	- torebka - jagoda - orzeszek	- owadopylność, samopylność - często pręciki z jednej strony przekształcone w staminodia	- Commelina - Tradescantia	staminodia
Eriocaulales	Eriocaulaceae (niedotrawowate)	Rośliny zielne	- równowąskie - lancetowate - pochwiaste - siedzące	- skrętoległe - naprzemianległe	Główki zebrane w wierzchotki	♂K2-3C2-3A3-6 ♀K2-3C2-3G(3)	torebka	- wiatropylność lub owadopylność - redukcja pojedynczych kwiatów - kwiatostan imitujący pojedynczy kwiat	Eriocaulon septangulare
					Podklasa	Alismatidae	żabieńcowe
Alismatales	Alismataceae (żabieńcowate)	Rośliny zielne	- całobrzegie - heterofilia u strzałki wodnej - także odziomkowe - z ogonkami	skrętoległe	- grono - wiecha	K3C3A6-∞G6-∞ ♂K3C3A∞ ♀K3C3G∞ strzałka (Sagittaria) K3C3A6+0G∞ żabieniec (Alisma)	Orzeszek	- owadopylność - wodne i błotne - okółkowy, rozgałęziony kwiatostan - słupkowie apokarpijne - okwiat zróżnicowany na kielich i koronę - liście odbiegające wyglądem od liści typowych dla klasy	- Sagitaria sagitifolia - Alisma plantago-aquatica	- heterofilia - słupkowie apokarpijne
					Podklasa	Arecidae	arekowe
Arecales	Arecaceae/ Palmae (palmy)	drzewa	- wiecznie zielone - często dużych rozmiarów - ogonkowe - nerwacja siatkowata - prawie zawsze liście złożone lub podzielone pierzasto albo dłoniasto	- skrętoległe - naprzemianległe	wiecha	♂P3+3A3+3 ♀P3+3G(3)	- jagoda - pestkowiec	- wiatropylność lub owadopylność - brak wtórnego przyrostu na grubość (tylko pierwotny!) - pień kłodziniasty - liście nietypowe dla jednoliściennych - redukcja pojedynczych kwiatów - kwiaty często spirocykliczne - okwiat zróżnicowany na kielich i koronę, niezróżnicowany lub zredukowany - liczba pręcików może być zredukowana do 3 lub zwielokrotniona	- Sabal - Lodoicea - Roystonea - Areca - Cocos - Alaeis - Caryota	- kłodzina - pochwa
					Podklasa	Aridae	obrazkowe
Arales	Araceae (obrazkowate)	- rośliny zielne - byliny - pnącza - drzewa - krzewy	- szerokie, sercowate lub mieczowate - niepodzielone	- skrętoległe - naprzemianległe	Kolba	P2+2A2+2G(3) P3+3A3+3G(3) (tatarak Acorus)	Jagoda	- owadopylność - kwiatostan kolbowaty opatrzony pochwą kwiatostanową - tropikalne często wydzielają cuchnący zapach zwabiający owady padlinowe - bulwiaste kłącza	- Calla palustris - Arum maculatum - Acorus - Monstera - Philodendron	- kolba (spadix) - pochwa kwiatostanowa (spatha) - protandria

Apokarpia, typ rozwojowy słupkowia w kwiatach mających więcej niż jeden owocolistek (słupkowie apokarpiczne, wolnoowockowe); owocolistki w tym przypadku nie zrastają się ze sobą, lecz tworzą liczne, jednoowocolistkowe słupki; w toku ontogenezy każdy z owocolistków zgina się, jego brzegi stykają się i zrastają tzw. szwem brzusznym.

Prątniczki, staminodia, pręciki płonne, pozbawione pylników i nie wytwarzające pyłku; utwory różnego kształtu powstałe z przekształcenia pręcików (np. u niektórych przedstawicieli rzędu trędownikowate).

Paznokieć, dolna, zwężona część płatków korony niektórych kwiatów (np. roślin z rodziny goździkowatych), wyraźnie oddzielona od rozszerzonej części górnej.

Kłębik, mały, zbity wierzchotkowaty kwiatostan. Liczne kłębiki wchodzą w skład złożonego kwiatostanu u komosowatych (np. komosa wielonasienna, łoboda szara), szarłatowatych (np. szarłat szorstki).

Ostroga, stożkowaty lub walcowaty wyrostek płatka korony, działki pojedynczego okwiatu lub listka miodnikowego. W ostrodze są często ukryte miodniki zwabiające owady. Ostrogi występują na płatkach korony orlika pospolitego, na przednim płatku korony fiołka, na warżce storczyków.

Gatka, krutka, rurkowata pochewka powstała ze zrośniętych przylistków, otaczająca łodygę ponad nasadą liścia. Jest charakterystyczna dla rodziny rdestowatych (np. rdest łagodny, rdest ziemnowodny, szczaw lancetowaty).

Miseczka, cupula, miseczkowata okrywa otaczająca owoce gatunków z rodziny bukowatych, np. dębu szypułkowego, buka zwyczajnego.

Podsadka, jeden z typów liści przykwiatowych; liść w którego kącie rozwija się oś kwiatostanu. Początkowo podsadki ochraniają rozwijające się kwiatostany, później pełnią zwykle funkcję organów asymilujących. U gatunków o kwiatach bezokwiatowych lub o bardzo zredukowanym okwiecie, podsadki mogą pełnić funkcję powabni, np. u obrazków plamistych, czermieni błotnej. Niekiedy podsadki zrastają się z osią kwiatostanu i po dojrzeniu owoców stanowią aparat lotny owocostanu (lipa drobnolistna).

Przysadka, liść przykwiatowy, w którego kącie rozwija się kwiat. Przysadki w obrębie kwiatostanu mogą występować w postaci drobnych łusek, np. plewinki w koszyczkach rumianu barwierskiego, słonecznika zwyczajnego.

Podkwiatek, jeden z typów liści przykwiatowych; przekształcony liść, wyrastający z szypułki kwiatowej. Pod kwiatem występuje niekiedy kilka podkwiatków tworzących tzw. kieliszek, np. u ślazu zygmarka, ślazówki turyngskiej.

Miodnik, nektarium, komórki lub tkanki wydzielające nektar. Są to komórki epidermy lub kilkukomórkowe włoski wydzielnicze albo grupy komórek wydzielniczych otoczonych warstwą tkanki wzmacniającej i sąsiadujących z zakończeniami wiązek przewodzących (składniki wydzielanego nektaru są dostarczane przez floem). W zależności od położenia na roślinie wyróżnia się miodniki kwiatowe i pozakwiatowe.

Czterosilność, typ pręcikowia, w którym 4 pręciki są wyraźnie dłuższe od pozostałych, np. u większości przedstawicieli rodziny krzyżowych (chrzan pospolity, miesiącznica trwała, stulisz sztywny i in.).

Kieliszek, dodatkowy okółek listków, wyrastających na zewnątrz kielicha, rozmieszczonych międzylegle w stosunku do jego działek. Listki kieliszka, zw. także działkami kieliszka, są przekształconymi podkwiatkami. Kieliszek występuje w kwiatach wielu przedstawicieli rodziny różowatych (np. kuklik zwisły, poziomka zielona), ślazowatych (np. ślaz zygmarek, ślazówka turyngska), szczeciowatych (np. świerzbnica polna, szczeć pospolita).

Cyathium, kwiatostan charakterystyczny dla rodziny wilczomleczowatych (np. u wilczomlecza lancetowatego, wilczomlecza obrotnego). W skład cjacjum wchodzą: pozbawiony okwiatu zredukowany kwiat żeński (pojedynczy słupek osadzony na długiej szypułce) oraz otaczające go grupy kwiatów męskich (5 kwiatostanów), w których każdy kwiat jest zredukowany do jednego pręcika. Pomiędzy kwiatostanami męskimi występują eliptyczne lub półksiężycowate miodniki w liczbie 4 lub 5. Całe cjacjum jest otoczone kubkowatą okrywą, powstałą ze zrośnięcia pięciu łuskowatych podsadek kwiatostanów męskich. Cjacja są zwykle zebrane w wierzchotki dwuramienne lub wierzchotki wieloramienne.

Wąs, pojedynczy lub rozgałęziony organ czepny, wrażliwy na dotyk, owijający się wokół podpory, ułatwiający dążenie rośliny do światła. Wąsy są to przekształcone pędy (np. u winobluszczu pięciolistkowego), przekształcone liście lub ich części (np. u powojnika alpejskiego, wyki wąskolistnej, przestępu białego).

Cierń, silnie zdrewniały, sztywny, zaostrzony element budowy rośliny, zawierający wewnątrz wiązki przewodzące (co zasadniczo różni go od kolca). Ciernie powstają w wyniku przekształcenia pędów bocznych (np. u śliwy tarniny, głogu jednoszyjkowego), liści (np. u berberysu zwyczajnego, a także u kaktusów), przylistków (np. u robinii akacjowej). Ciernie pędowe i liściowe zawsze występują w węzłach. W naszej florze nie są spotykane ciernie pochodzenia korzeniowego (znane np. u niektórych palm).

Żagielek, największy płatek korony kwiatu motylkowatych.

Skrzydełka, wiosełka, dwa jednakowe, boczne płatki korony kwiatu motylkowatych.

Łódeczka, dwa dolne, zrośnięte ze sobą płatki korony kwiatu motylkowatych.

Brodawki korzeniowe, brodawkowate wyrośla powstające na korzeniach niektórych roślin, po zakażeniu ich żyjącymi w glebie bakteriami. Bakterie z rodzajów Rhizobium, Azorhizobium, Bradyrhizobium atakują korzenie roślin z rodziny motylkowatych, np. łubinu trwałego (Rh. lupini) lub koniczyny (Rh. trifolii). Promieniowce (Actinomycetes) wnikają do korzeni np. olszy czarnej, oliwnika wąskolistnego, rokitnika zwyczajnego. Bakterie, pobudzając tkanki roślinne do namnażania się, czerpią od żywiciela węglowodany, ale jednocześnie mają zdolność wiązania azotu cząsteczkowego i dostarczają mu związków azotu. Gdy korzenie zamierają, brodawki korzeniowe rozpadają się, a wówczas związki azotu dostają się do gleby wzbogacając ją. Stąd zastosowanie wielu motylkowatych jako tzw. zielonego nawozu.

Myrmekochoria, jeden z typów zwierzęcosiewności - przenoszenie diaspor przez mrówki. Elementem przywabiającym te owady są ciałka bogate w substancje odżywcze (elajosomy). Diaspory, głównie nasiona, są rozsiewane w trakcie przenoszenia do gniazd lub też, po zjedzeniu elajosomów przez mrówki, wyrzucane poza gniazdo. Gatunki rozsiewane myrmekochorycznie to np.: żarnowiec miotlasty, kopytnik pospolity, śnieżyczka przebiśnieg, kosmatka polna, glistnik jaskółcze ziele.

Klejstogamia, samozapylenie w kwiatach, które nigdy w pełni się nie otwierają, w przeciwieństwie do kwiatów chazmogamicznych.

Przylistki, wytwory nasady liścia, zwykle dwa, niewielkie, blaszkowate, nietrwałe, często odpadające po osiągnięciu dojrzałości przez liść; niekiedy jednak pozostają zrośnięte z ogonkiem liściowym (np. u pięciornika wyprostowanego); mogą także ulegać przekształceniom: zrastają się tutkowato, tworząc tzw. gatkę; mogą być przekształcone w ciernie (zawsze ustawione parami), np. u robinii akacjowej i niektórych wilczomleczy.

Kończyk, niewielki wyrostek na szczycie osadki liścia złożonego, położony ponad najwyżej osadzonymi listkami bocznymi, np. u bobu, wyki lędźwianowatej, groszku czerniejącego.

Osadnik, dno kwiatostanowe, silnie skrócona i rozszerzona oś kwiatostanu występująca m.in. w kwiatostanach typu główki i koszyczka. Osadnik może być wypukły (koniczyna łąkowa), spłaszczony (słonecznik zwyczajny) lub wklęsły (figowiec).

Plewinki, drobny, łuskowaty liść przykwiatowy (przysadka), wyrastający u podstawy kwiatu, z dna kwiatostanu typu koszyczka. Plewinki są typowe dla niektórych przedstawicieli rodziny złożonych, jak np. uczep trójlistkowy, prosienicznik szorstki, rumian ruski.

Dzióbek, krótki wyrostek w szczytowej części organu, zwykle węższy od niego, np. dzióbek na owocu będący pozostałością szyjki słupka na strąku u wyki ptasiej, na łuszczynie u gorczycy polnej czy na niełupce kozibrodu.

Puch kielichowy, przekształcony kielich, występujący w postaci nierozgałęzionych lub piórkowatych włosków; pełni funkcję aparatu lotnego, pozostając na owockach i odgrywając rolę w ich rozsiewaniu. Spotykany u większości przedstawicieli rodziny złożonych (np. kozibród wschodni, brodawnik jesienny, nawłoć kanadyjska), rzadziej - w innych rodzinach, np. kozłkowate (kozłek lekarski).

Osklepki, wyrostki zamykające, przynajmniej częściowo, wylot gardzieli rurkowatej korony. Występują u wielu przedstawicieli rodziny szorstkolistnych, np. farbownik lekarski, żywokost lekarski, niezapominajka błotna.

Korona wargowa, korona zrosłopłatkowa, zbudowana z dolnej części rurkowatej (tzw. gardzieli) i dwóch warg - górnej, zrośniętej z dwóch płatków, i dolnej - z trzech płatków. Pręciki i słupek są częściowo ukryte w gardzieli, częściowo osłonięte przez górną wargę. Dolna warga jest miejscem, gdzie lądują owady zapylające (trzmiele, pszczoły). Korona o takiej budowie jest charakterystyczna dla rodziny wargowych, np. dla jasnoty plamistej, czyśćca alpejskiego, szałwii lepkiej.

Warga, część zrosłopłatkowej grzbiecistej korony wargowej lub kielicha wargowego. Łatki korony (np. u czyśćca błotnego, szałwii łąkowej) i/lub ząbki kielicha (np. u macierzanki piaskowej, głowienki pospolitej) zrastają się po dwa lub trzy i tworzą dwie wargi. Niekiedy warga górna jest bardzo krótka lub się nie rozwija, a kwiat staje się pozornie jednowargowy (np. u dąbrówki żółtokwiatowej, ożanki właściwej).

Gardziel, ujście rurki korony zrosłopłatkowej lub kielicha zrosłodziałkowego.

Kolanko, poduszeczkowato zgrubiała, dolna część pochwy liściowej u traw. W kolanku zachodzi geotropiczna reakcja wzrostowa, wywołana zmianą położenia łodygi z pionowego na poziome (tzw. wyleganie). Pobudzone komórki miękiszu rosną szybciej po stronie zwróconej do podłoża, co prowadzi do wygięcia kolanka i wyprostowania łodygi.

Zoogamia, zooidiogamia, przenoszenie pyłku na znamię słupka za pośrednictwem zwierząt. Jest to najpowszechniejszy sposób zapylania kwiatów roślin okrytonasiennych. Zależnie od grupy zwierząt zapylających wyróżnia się: entomogamię (owadopylność); ornitogamię (zapylanie za pośrednictwem ptaków); chiropterogamię (zapylanie przez nietoperze); malakogamię (zapylanie przy udziale ślimaków).

Warżka, środkowa działka wewnętrznego okółka okwiatu u storczyków. Służy często jako miejsce lądowania owadów zapylających kwiat. Wyróżnia się często kształtem, wielkością, jaskrawym zabarwieniem lub charakterystycznym rysunkiem, np. u obuwika pospolitego, storczycy kulistej, kukuczki kapturkowatej, ozorki zielonej.

Prętosłup, organ powstały przez zrośnięcie jednego płodnego pręcika z szyjką i znamionami słupka; element charakterystyczny dla kwiatów w rodzinie storczykowatych, np. u gnieźnika leśnego, gółki długoostrogowej.

Pyłkowina, pakiet ziaren pyłku sklejonych kitem pyłkowym, mający kształt maczugowaty, przenoszony w całości przez owady odwiedzające kwiat; charakterystyczny dla storczykowatych (np. kukułka szerokolistna, kruszczyk rdzawoczerwony) i niektórych trojeściowatych (np. ciemiężyk białokwiatowy).

Przykoronek, łuseczki lub rąbek na płatkach korony lub działkach niezróżnicowanego okwiatu, powstały ze zrośniętych nasad słupków. Przykoronek może być okazały, jaskrawo zabarwione; występuje zazwyczaj na granicy między paznokciem a blaszką płatka (np. u lepnicy bezłodygowej, smółki pospolitej) lub na granicy rurki okwiatowej (narcyz biały).

Heterofilia, występowanie na jednym okazie rośliny dojrzałych liści różniących się morfologicznie, uzależnione zwykle od warunków zewnętrznych (np. światła, wody). Jeśli zróżnicowanie dotyczy liści z różnych węzłów - zjawisko określane jest jako heterofilia (np. u marka szerokolistnego, strzałki wodnej); natomiast anizofilia występuje wtedy, gdy różnie zbudowane liście występują w tym samym węźle (np. u salwinii pływającej). Niekiedy jednak oba terminy są używane wymiennie.

Kolba, kłos na zgrubiałej osi; kwiatostan groniasty, w którym na grubej, mięsistej osi głównej gęsto osadzone są pojedyncze bezszypułkowe kwiaty. Taki typ kwiatostanu ma np.: czermień błotna, pałka szerokolistna, kukurydza zwyczajna.

Pochwa kwiatostanowa, pochwiasty liść przykwiatowy, obejmujący nasadę kwiatostanu, nierzadko jaskrawo zabarwiony, pełniący wówczas funkcję powabni. Występuje m.in. u przedstawicieli rodziny obrazkowatych, np. u czermieni błotnej, obrazków plamistych.

Kwiat paściowy, kwiat mający urządzenia do zatrzymywania owadów (przytrzymujące odnóża lub narządy gębowe) i zmuszające go do zabrania pyłku. Owad próbując się uwolnić wyszarpuje z pręcików ziarna pyłku sklejone w jedną masę (pyłkowiny), a następnie przenosi je na inny kwiat, dokonując zapylenia. Kwiaty paściowe ma np. ciemiężyk białokwiatowy.

Łuszczki, dwa (rzadziej trzy) błoniaste wyrostki występujące w kwiatach traw, pod pręcikami i słupkiem. Uważa się je za pozostałość wewnętrznego okółka działek okwiatu. Po dojrzeniu znamion słupka i pylników łuszczki powiększają się i powodują rozchylanie plew i plewek osłaniających kwiat.

Plewy, dwa małe łuskowate lub zielonawe listki, zwykle łódeczkowatego kształtu, obejmujące z dwóch stron nasadę kłoska w kwiatostanach traw; są przekształconymi podsadkami.

Plewki, dwa małe łuskowate listki, obejmujące z dwu stron kwiat traw. Plewka dolna (lemma), nierzadko z ością na grzbiecie, na szczycie lub u nasady, jest przekształconą przysadką; plewka górna (palea) powstała w wyniku zrośnięcia się dwóch działek zewnętrznego okółka okwiatu, ustawiona jest zwykle naprzeciw i nieco powyżej plewki dolnej; niekiedy zmarniała.

6

---