------------------ wykład 1 ------------------
EKONOMIKA - to ekonomia w dziedzinie rolnictwa; od samego początku w nauce tej wyodrębniły się dwa nurty: mikroekonomiczny i makroekonomiczny.
Nurt makroekonomiczny zajmuje się przekształceniami struktury agrarnej(obszarowej) w rolnictwie. Obejmuje ogólny rozwój rolnictwa, jego powiązanie z reszta gospodarki i rynkami światowymi.
Nurt mikroekonomiczny dotyczy funkcjonowania poszczególnych jednostek gospodarczych w rolnictwie, czyli gospodarstw rolnych tj. gospodarstw indywidualnych(inaczej rodzinnych, chłopskich), spółdzielni produkcji rolnej i spółek Skarbu Państwa, prywatnych właścicieli.
Ekonomika rolnictwa zajmuje się procesami produkcji rolniczej od strony ekonomicznej.
Produkcja rolnicza obejmuje działy produkcji tj.:
Produkcję roślinną, czyli nieprzetworzone produkty roślinnego pochodzenia, inaczej zbiory danego roku. Produkty główne i uboczne.
Produkcję zwierzęcą, czyli produkcję żywca rzeźnego poszczególnych gatunków i produkty zwierzęcego pochodzenia pozyskane w ciągu roku.
Okresem rozliczeniowym w rolnictwie jest 1 rok kalendarzowy.
Produkcja rolnicza obejmuje produkty główne i uboczne, ponieważ nakłady przeznaczone są na cala produkcje, a produkcja to efekt poniesionych nakładów.
Cechy produkcji rolniczej:
Produkcja rolnicza ma charakter sezonowy, dlatego podaż niektórych produktów nasila się sezonowo bądź występuje tylko sezonowo, np. podaż żywca wieprzowego-wzrost wiosną po zbiorze zbóż; podaż żywca wolowego-wzrost jesienią, przez wypas paszami objętościowymi; podaż mleka-po pasaniu na pastwiskach. Produkcja zwierzęca zależy od produkcji roślinnej.
W okresie zwyżki produkcji podaż wzrasta, cena spada, jest łatwość w dostępie.
Sezonalny charakter produkcji powoduje niekorzystną sytuację kształtowania cen na rynkach rolnych dla producentów rolnych i wymusza konieczność interwencji.
Produkcja rolnicza jest produkcją żywych organizmów, dlatego jej ilość i jakość zależy nie tylko od technologii, ale także:
klimatu w rejonie usytuowania
warunków pogodowych danego roku produkcyjnego
czynników losowych jak: powódź, susza, choroby, epidemie.
Miary produkcji rolniczej:
Jednostki naturalne do pomiaru rozmiarów fizycznych(kg, l, dt, t)
Jednostki przeliczeniowe do przeliczania wartości żywieniowej(jednostki owsiane, zbożowe, kcal)
Wyrażenie wartości, czyli ilość x cena przy użyciu cen bieżących, stałych i przeliczeniowych.
Ceny bieżące - aktualne, które kształtują się na rynkach rolnych, w skupach i na targowiskach.
Ceny stale - to ceny bieżące z okresu roku przyjęte za rok odniesienia. Ceny stale służą do porównań wyników produkcyjnych w rolnictwie ujmowanych wartościowo.
Ceny przeliczeniowe - służą do obliczania wartości produktów, które nie maja cen rynkowych. Ich wartość oblicza się po kosztach wytworzenia w poszczególnych gospodarstwach.
Wyniki w rolnictwie ujmuje się wartościowo.
-------------------- wykład 2 -------------------
Do obliczania wyników produkcyjnych w rolnictwie służą kategorie produkcji:
Produkcja globalna - to suma produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ciągu roku w rolnictwie w skali makro lub w gospodarstwie w skali mikro. Produkcje globalna oblicza się metoda bilansowo-rozchodowa:
Pg = Ptb + Sn + ρB + ρProśl. + ρPzw. + Zprod.
Pt - produkcja towarowa, sprzedana z wytworzonej w danym roku
Sr - spożycie naturalne, to konsumpcja bezpośrednia produktów rolniczych w gosp. Domowym rolników(ziemniaki, warzywa, mleko)
ρB - przyrost zapasów(zmiany w stanie zapasów w stosunku do roku poprzedniego)
ρProśl - przyrost produkcji roślinnej w toku(produkcja zbóż ozimych-zapoczatkowana produkcja w danym roku, a zakończona dopiero w przyszłym roku)
ρPzw. - zmiany w produkcji zwierzęcej czyli w pogłowiu zwierząt stad podstawowych i obrotowych
Zprod - zużycie produkcyjne produktów wytworzonych w gospodarstwach i zużytych jako nakłady w tych samych gospodarstwach do dalszej produkcji(np. ziarno zbóż przeznaczone na pasze)
Zużycie produkcyjne - to obrót wewnętrzny produktami rolniczymi na poziomie gospodarstw
Przy obliczaniu produkcji globalnej ma miejsce podwójne liczenie niektórych produktów. Obliczanie produkcji globalnej przysparza szereg trudności, ponieważ składowe bilansu produkcji są szacowane. Szczególna trudność dotyczy szacowania zużycia produkcyjnego. Produkcja globalna odzwierciedla faktyczne rozmiary produkcji, służy do analizy nastawienia produkcyjnego na podst. Struktury bilansu produkcji
Produkcja globalna w %
Pt - ok. 60% ρ Prośl - nie szacuje się z e względu na duże trudności w wycenie
Sn - ok. 13% ρPzw - ujemny przyrost(rzędu 1%) wynika to ze spadku pogłowia bydła
ρB -/+ Zprod - ok. 28%
Produkcja końcowa - produkcja końcowa brutto - produkcja finalna w rolnictwie
Pkb = Pg - Zprod
Produkcja końcowa jest miernikiem produkcyjności w rolnictwie, służy do obliczania wyników ekonomicznych.
Produkcja końcowa netto - to produkcja finalna oczyszczona o nakłady środków rolniczego pochodzenia
Pkn = Ptb - Nśr.zak.rol.
Produkcja końcowa netto służy do oceny produkcyjności gospodarstw opartej o własne zasoby ziemi.
Produkcja towarowa obejmuje 3 kategorie:
Produkcję towarowa brutto - sprzedana z wytworzonej w danym roku Ptb
Produkcję towarowa netto - produkcja towarowa oczyszczona o nakłady środków zakupionych rolniczego pochodzenia Ptn = Ptb - Nśr.zak.rol.
Produkcja oczyszczona służy do oceny towarowości gospodarstw opartej o własne zasoby ziemi.
Masa towarowa - to podaż rynkowa, którą stanowi produkcja towarowa brutto, zapasy i produkty zakupione na cele produkcyjne niezużyte i przeznaczone na sprzedaż (M)
Masa towarowa kształtuje ceny na rynku rolnym.
Towarowość produkcji - to procentowy udział produkcji towarowej w produkcji globalnej
Pt
t = ----- x 100%
Pg
------------------------ wykład 3 ---------------------
ZASOBY
Zasoby produkcyjne w rolnictwie to czynniki wytwórcze uczestniczące w procesach produkcji rolniczej(ziemia, praca, kapitał).
Bieżące zaangażowanie, zużycie zasobów produkcji to nakłady.
Zasoby ziemi - to ilość ziemi użytkowana rolniczo, to powierzchnia użytków rolnych(UR), to:
siedlisko produkcji rolniczej
środek trwały do produkcji nie zużywa się(produkcja nie zmniejsz powierzchni ziemi; więc nie ponosimy jej nakładów, ale jest pewien wkład)
Zasoby ziemi maja swoja wartość pod względem przydatności rolniczej, która zależy od:
jakości
klimatu w rejonie usytuowania
położenia względem rynków zbytu
Jakość kształtuje wydajność produkcji roślinnej i zwierzęcej, o ponadto decyduje o możliwościach doboru roślin do uprawy. Jakość poszczególnych powierzchni określają klasy bonitacyjne.
Jakość określa się także za pomocą wskaźnika - hektary przeliczeniowe.
Hektary przeliczeniowe wyrażają powierzchnię ogólną gospodarstw w hektarach IV klasy bonitacyjnej. Do obliczania hektarów przeliczeniowych służą współczynniki przeliczeniowe, które wyrażają plonowanie(wydajność) 4 zbóż podstawowych na gruntach poszczególnych klas bonitacyjnych.
dla kl. I współ. przelicz. 1,8
II 1,6
III 1,2
IV 1,0
V 0,8
VI 0,6
Struktura użytków rolnych w Polsce:
I II III IV V VI
0,4 2,7 22,3 39,9 22,9 11,7 % pow. UR
Koszty użytkowania zasobów ziemi w rolnictwie stanowi podatek rolny(zależny od jej jakości). Jest naliczany w zależności od ilości hektarów przeliczeniowych w gospodarstwie i według stawki na 1 ha przeliczeniowy ustalonej ustawowo.
Zaangażowanie, wkład zasobów ziemi w produkcję rolnicza polega na przeznaczeniu określonej powierzchni pod produkcje w danym roku, której nie można już przeznaczyć pod inna w tym samym roku.
W Polsce mamy dużą powierzchnię UR, zbliżoną do Wlk.Brytanii, Włoch, Niemiec.
Odsetek UR w rejonach rolniczo niekorzystnych 50% nie odbiega od Europy.
W 15 krajach UE co raz większą rolę odgrywa dzierżawienie gruntów. Dzierżawa pozwala mniejszym kosztem zwiększać skalę produkcji.
Ziemie dzierżawione - Belgia 66%, Francja, Niemcy 60%, Polska 17% (bo ziemia jest tania)
Powierzchnia UR w przeliczeniu na 1 mieszkańca wskazuje na cenę ziemi. Im mniejsza tym wyższe ceny.
Zasoby pracy - to liczba osób potencjalnie zdolnych do pracy w rolnictwie, to:
rolnik i jego rodzina
etatowi pracownicy rolni
sezonowi pracownicy
Zasoby pracy w rolnictwie ze względu na charakter produkcji rolniczej nie są w pełni wykorzystywane (sezonowość).
Stąd potrzeba tworzenia pozarolniczych źródeł dochodów na obszarach wiejskich. (Pogarsza się też dochodowość rolnictwa.)
Zatrudnienie w rolnictwie odzwierciedla liczbę osób pracujących w rolnictwie, w przeliczeniu na pełnozatrudnionego.
W Polsce pracuje w rolnictwie ok. 10 mln osób w przeliczeniu na pełnozatrudnionego 4 mln osób (bo duża powierzchnia i duże rozdrobnienie); w Wlk. Brytanii ok. 434 tys.
Udział rolnictwa w zatrudnieniu ogółem:
Niemcy 3,0%
Wlk. Brytania 2,2%
POLSKA 28,0% (duże bezrobocie)
UE 5,4%
Nakłady pracy to zsumowany czas pracy osób poniesiony na wykonanie wszystkich czynności związany z produkcja danego produktu. Zależą od:
stopnia mechanizacji, technologii
organizacji pracy
rodzaju produkcji
Zasoby kapitału - to środki produkcyjne, dobra rzeczowe angażowane w produkcję rolniczą. Wyróżnia się:
środki trwale (nie zużywają się całkowicie w 1 cyklu produkcyjnym maszyny, budynki, plantacje wieloletnie, stado podstawowe zwierząt)
środki obrotowe (zużywają się całkowicie w 1 cyklu produkcyjnym materiały, które ulegają przetworzeniu, np. materiał siewny, paliwo, energia elektryczna, pasze, nawozy)
Nakłady środków kapitałowych to częściowe lub całkowite ich zużycie.
------------------------- wykład 4 ----------------------------------
NAKŁADY W ROLNICTWIE
Rachunek ekonomiczny w rolnictwie wymaga określenia zaangażowania zasobów w produkcje rolnicza, czyli nakładów na:
produkcję poszczególnych produktów
całkowitą produkcję gospodarstw (mikro)
produkcję całego sektora rolnego (makro)
Nakłady - to suma pracy żywej i uprzedmiotowionej poniesiona na wytworzenie danej produkcji.
Wyróżnia się 2 rodzaje nakładów:
pracy żywej(ludzkiej) - czas pracy
pracy uprzedmiotowionej w postaci środków produkcji - ich zużycie.
Nakłady są ściśle związane z produkcją, czyli występują wtedy, kiedy ma miejsce produkcja!
Nakłady zależą od:
rodzaju produkcji
technologii (stopnia mechanizacji itp.)
organizacji produkcji (nakłady paliwa itp.)
Nakłady wyraża się w jednostkach naturalnych i wartościowo.
Do oceny efektywności gospodarowania nakładami służy odniesienie nakładów do ich efektów, czyli wyników produkcyjnych (do ich pomiaru służą kategorie produkcji).
Nakłady na prod.globalną Npg = Npracy + Nśr.wł. + Nśr.zakup.
Npkb = Npracy + Nśr.zakup. Npkn = Npracy + Nśr.zakup.przem.
Intensywność produkcji rolniczej wyraża stopień wykorzystania ziemi za pomocą pozostałych czynników produkcyjnych, (czyli pracy i kapitału). Intensywność produkcji mierzy się poziomem nakładów na jednostkę powierzchni zasobów ziemi:
Nakłady/1 ha UR
Intensywność produkcji kształtuje wyniki produkcyjne.
Poziom intensywności produkcji poszczególnych produktów wyrażają współczynniki intensywności wg Kopcia. Odzwierciedlają one poziom nakładów na 1 ha UR na poszczególne rodzaje produkcji w stosunku do nakładów na produkcję zbóż (także na produkcję zwierzęcą)
Zboża 1,0
Ziemniaki 3,0
Buraki cukrowe 4,5
Łąki i pastwiska 0,5
Warzywa w uprawie polowej 5,5
Bydło 2,6
Trzoda chlewna 2,0
Drób 1,4
Angażowanie zasobów ziemi
W angażowaniu zasobów ziemi istnieje zależność pomiędzy skala produkcji a wynikami produkcyjnymi. Na skalę produkcji w całym sektorze rolnym wskazuje struktura obszarowa gospodarstw.
W Polsce do 2002 r. wzrosła liczba najmniejszych gospodarstw, ale też dużych towarowych. Mamy prawie 2 mln gospodarstw, bo mamy dużo UR. Nieco więcej małych(drobnych) gospodarstw niż w UE. To powoduje duże zatrudnienie w rolnictwie.
Rozdrobnienie gospodarstw rolnych w Polsce powoduje następujące cele produkcji:
produkcja wyłącznie na własne potrzeby (12,6%)
produkcja głownie na własne potrze3by z częścią sprzedaży (30,3%)
produkcja na rynek (55,7%)
część gospodarstw nie podejmuje działalności produkcyjnej (1,4%)
TECHNIKI WYTWARZANIA
Organizowanie produkcji rolniczej polega na odpowiednim łączeniu czynników wytwórczych, które są względem siebie substytucyjne, czyli zastępują się częściowo lub całkowicie.
Techniki wytwarzania to sposób połączenia ziemi, pracy i kapitału w danym procesie produkcji. Dlatego też techniki wytwarzania charakteryzuje się:
w zależności od zaangażowania zasobów pracy i kapitału w stosunku do zasobów ziemi, jako:
techniki intensywne - kiedy angażuje się duże nakłady na jedna jednostkę powierzchni zasobów ziemi (duże nakłady/1 ha UR)
techniki ekstensywne - małe nakłady
w zależności od zaangażowania ziemi, pracy i kapitału na jedna jednostkę produktu, jako:
pracochłonne lub pracooszczędne
kapitałochłonne lub kapita.łooszczędne
ziemiochłonne lub ziemiooszczędne
-------------------- wykład 5 ------------------------
KOSZTY w rolnictwie
Koszty to ujęte wartościowo nakłady na produkcję i inne wydatki z nią związane. Koszty są przedmiotem analizy producentów rolnych
przed podjęciem decyzji co produkować
w trakcie produkcji kiedy są ponoszone koszty jej wytworzenia
po zakończeniu produkcji kiedy są znane koszty jej wytworzenia.
W rolnictwie ze względu na ciągłe podejmowanie decyzji produkcyjnych szczególne znaczenie maja koszty alternatywne, czyli utraconych możliwości większego zysku, gdyby lepiej zainwestować nakłady.
W obrębie kosztów produkcji rolniczej występują:
koszty bezpośrednie związane z produkcją
koszty pośrednie - ogólne związane z działalnością prod.gospod. (podatek rolny, ubezpieczenia budynków itp.)
koszty bezpośrednie są zmienne, zależne od wielkości produkcji.
Koszty pośrednie są stale do maksymalnego wykorzystania majątku produkcyjnego. Jeśli skala produkcji wymaga inwestycji to koszty pośrednie wzrastają.
Inwestycje np. w ziemię to nie koszt produkcyjny to koszty inwest. w zasoby produkcyjne.
Majątek produkcyjny stanowią zasoby ziemi i kapitału.
Do obliczania kosztów produkcji rolniczej służą kategorie kosztów:
koszty produkcyjne - to koszty nakładów ponoszonych na produkcję rolniczą
Kprod = Km + Ka + Kl Km = Nśr.rol.wł. + Nśr.zakup. + U
Km - k. zużycia materiałów i usług produkcyjnych;
Ka - k. amortyzacji zużycia środków trwałych - koszty odtworzenia środków trwałych ;
Kl - k. pracy;
U - usługi
koszty osobowe - wynikające z zatrudnienia w rolnictwie obejmują:
płace - wynagrodzenie czasu pracy osób zatrudnionych w prod. rolniczej
ubezpieczenie i podatek od wynagrodzenia
koszty szkolenia, dokształcania
wyjazdy służbowe
(nie odzwierciedlają kosztów nakładów pracy w rolnictwie, tylko zatrudnionych)
KM - koszty majątkowe - to wydatki pieniężne związane z majątkiem prod. w rolnictwie; obejmują:
podatek rolny
ubezpieczenie budynków i zwierząt (stad podst.)
czynsze dzierżawcze
oprocentowanie kredytów
Kc - koszty całkowite. Suma wszystkich wydatków związanych z działalnością produkcyjną w rolnictwie.
Kc = Km + Ka + Kc + KM
< k.nakładów > <wyd.pieniężne>
GÓWNE TRUDNOŚCI przy obliczaniu kosztów produkcji rolniczej
Trudności w szacowaniu ilości i obliczaniu wartości nakładów środków własnych gospodarstw (np. zielonki, słoma).
ceny przeliczeniowe - wyszacowane koszty nakładów na produkcję
Szacuje się ilość i oblicza wartość o kosztach własnych wytworzenia w poszczególnych gospodarstwach.
Trudności w szacowaniu zużycia i kosztów amortyzacji środków trwałych (dużo maszyn pracuje sezonowo, nierównomiernie każdego roku; nie wiemy kiedy się zużyją).
Środki trwale w rolnictwie nie są równomiernie obciążone w każdym cyklu produkcyjnym, co powoduje trudności w szacowaniu długości okresu ich użytkowania.
Koszty amortyzacji oblicza się na podst. długości okresu użytkowania i bieżącej wartości środków trwałych.
Trudności w szacowaniu nakładów pracy szczególnie w gospodarstwach rodzinnych i na poszczególne rodzaje produktów.
W gospodarstwach najczęściej ma miejsce produkcja kilku produktów i łączenie czynności związanych z ich wytwarzaniem. Stąd trudność w ustalaniu nakładu pracy na poszczególne produkty.
Koszty nakładów pracy w gospodarstwach rodzinnych oblicza się wg stawek w gospodarstwach, w których ma miejsce zatrudnienie(dniówki, roboczogodziny). Koszty nakładów pracy osób w wieku poprodukcyjnym i niepełnoletnich oblicza się po obniżonych stawkach
Trudności w obliczaniu kosztów bezpośrednich poszczególnych produktów(szczególnie produktów ze sobą sprzężonych; np.mleko-do produkcji i do żywca, nawozy, paliwo).
Trudności w rozdzielaniu kosztów pośrednich na poszczególne rodzaje produktów.
pośrednie - np. podatek rolny, koszty majątkowe. Rozdzielanie proporcjonalnie do wartości produkcji.
Koszty pośrednie rozdziela się na działy: roślinny i zwierzęcy wg udziału w produkcji globalnej. Następnie na poszczególne rodzaje produkcji:
na produkty roślinne - wg udziału w powierzchni zasiewów
na produkty zwierzęce - wg liczby zwierząt poszczególnych gatunków przeliczonej na sztuki duże (SD - 500kg)
Trudności w obliczaniu kosztów długich cykli produkcyjnych.
KOSZTY JEDNOSTKOWE PRZECIĘTNE I KRAŃCOWE
Kc
Kjp= ----- - koszty całkowite przypadające na jednostkę produktu
P
Wykorzystanie:
porównanie z ceną rynkową Cjp - Kjp = Zjp
służy do oceny opłacalności produkcji i porównywania zmiany opłacalności produkcji poszczególnych produktów w czasie i porównywania opłacalności produktów między sobą
służy do podejmowania decyzji co produkować
Koszt krańcowy - to przyrost kosztów całkowitych na jednostkę zwiększonej produkcji
ρKc
Kjk = --------
ρ P
służy do ustalania granicy rozszerzania skali produkcji
Jeśli Kjk < Cjp tzn. że opłaca się rozszerzać skalę produkcji w tych granicach
Jeśli Kjk = Cjp to jest to koszt graniczny, który wyznacza granicę max. rozszerzenia produkcji. Osiąga się max. zysk.
------------------ wykład 6 ------------------
DOCHODY
Wielkość, wydajność produkcji, to wyniki produkcyjne a osiągane dochody to wyniki ekonomiczne. Dochód to korzyść ekonomiczna.
Dochód to nadwyżka wartości produkcji nad kosztami poniesionymi na jej wytworzenie.
Dochód (strata) = P' - K
W zależności od ujęcia kosztów oblicza się kilka kategorii dochodów:
Produkcja czysta (dochód ogólny) - to nadwyżka wartości produkcji nad kosztami materialnymi jej wytworzenia (nakładów materialnych); koszty materialne + amortyzacja
Ze wzgl. na trudności w szacowaniu kosztów amortyzacji szczególnie w gosp. Rolniczych oblicza się:
produkcja czysta brutto Pcb = Pg - Kmat
produkcja czysta netto Pcn = Pg - (Kmat + Ka)
Produkcję czystą można obliczać dla wszystkich typów gospodarstw, bo wszystkie ponoszą koszty materialne.
Produkcja czysta służy do porównywania wyników wszystkich typów gospodarstw.
Dochód czysty - to nadwyżka wartości produkcji nad kosztami nakładów
Dc = Pg - (Kmat + Ka + Kl)
Dochód czysty oblicza się dla gospodarstw, których nakłady pracy stanowią koszty produkcji, czyli tych pracowników, którzy są zatrudnieni, a nie rolnika.
Dochód czysty służy do oceny efektywności ekonomicznej gospodarowania nakładami w rolnictwie.
Zysk całkowity - różnica między wart. produkcji, a kosztami całkowitymi jej wytworzenia
Zc = Pg - (Kmat + Ka + Kl +KM)
W gospodarstwach rodzinnych oblicza się dochód rolniczy.
Dochód rolniczy - to nadwyżka wart. produkcji nad koszami materialnymi i wydatkami przeciętnymi gospodarstw rodzinnych.
Dochód rolniczy brutto = Pg - (Km + Sf + Pn)
Dochód rolniczy netto = Pg - (Km + Ka +Sf + Pn)
Sf - świadczenie finansowe (koszty majątkowe, np. podatki i składki emerytalne KRUS czyli ubezpieczeniowe)
Pn - opłaty pracy najemnej - opłata za czas pracy osób zatrudnionych sezonowo, bez podatków, bez ubezpieczeń.
Wypracowany dochód w gosp. rodzinnym stanowi opłatę za prace rolnika. Dla ułatwienia obliczenia zysków ekonomicznych porównuje się po stronie produkcji i kosztów materiałowych produkty utworzone i zużyte jako nakłady w gospodarstwach.
Pkb (Pg bez Zprod.)
KM (bez Nśr.wł)
Do obliczania dochodów z poszczególnych działalności służą 2 kategorie:
Zysk brutto - różnica między wart. produkcji poszczególnych produktów a kosztami bezpośrednimi Zb = P'- Kbezp.
Nadwyżka bezpośrednia - nadwyżka wart. produkcji z 1 ha od 1 szt., na 100kg żywca nad kosztami bezpośrednimi jej wytworzenia
Jest to uproszczony wskaźnik efektywności ekonomicznej produkcji poszczególnych produktów.
Jest to niepełny wskaźnik, bo ujmuje tylko koszty bezpośrednie.
Do pełnej oceny efektywności ekonomicznej produkcji poszczególnych produktów służy dochód rolny brutto i netto na 1 ha, na 1 szt., na 100kg żywca.
Liczymy nastepująco:
P' - Kbezp. = Nbezp. - Kpośr.rzeczyw. = Drol. brutto - Kpośr. szacunkowe = Prol. netto (w dł. okresie)
Kpośr.rzeczyw. - bieżące koszty produkcji (podatek, ubezpiecz., składki rolne, remonty)
Kpośr.szacunkowe - amortyzacja
Dochód rolniczy brutto służy do oceny efekt. produkcji poszczególnych produktów, w krótkim okresie, a dochód rolniczy netto w długim okresie.
Do oceny efektywności ekonomicznej gospodarstw służy wskaźnik dochodów produkcji tj.
Dochód / 1 ha UR w gospodarstwie
---------------------- wykład 7 ----------------------------
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE BEZPOŚREDNIO DOCHODY W ROLNICTWIE:
Rodzaj produkcji
Wydajność produkcji
Ceny wytwarzanych produktów
[1 - 3 kształtują stronę przychodów]
Rodzaj stosowanych nakł.
Poziom nakładów
[4 - 5 efekt jakościowy]
Ceny stosowanych nakł.
Obciążenia finans. w rolnictwie
przymusowe płatności (podatek, ubezpiecz.)
koszty dzierżawy wynajmu (tzw. czynsze)
koszty kredytów bankowych
[6 - 7 koszty]
Źródła dochodów ludności związanej z rolnictwem:
działalność rolnicza (dochody z działalności są znacznie niższe niż w innych działach gospodarki)
działalność gospodarcza poza rolnicza (80% to handel): sklep, przetwórstwo, agroturystyka, dzierżawa gruntów, wynajem pomieszczeń, chałupnictwo, rękodzieło, rzemiosło, usługi sprzętem rolniczym na rzecz sąsiadów.
praca (rolnika, żony, dzieci)
emerytury, renty i inne świadczenia socjalne
dotacje do produkcji (państwo wspiera jakąś działalność, np. hodowla zwierząt pod ochroną, dopłaca do kredytów - kredyty preferencyjne, do maszyn)
dofinansowania z UE
dopłaty bezpośrednie - rekompensata w stratach dochodów producentów rolnych, przede wszystkim na skutek spadku cen produktów rolnych.
odszkodowanie z ubezpieczenia plantacji przy poniesionych stratach
sprzedaż środków trwałych
Struktura gospodarstw domowych wg głównego źródła dochodów:
3,6% działalność rolnicza i praca najemna
30,9% emerytury i renty
27,1% praca najemna
20,8% działalność rolnicza
5,8% działalność pozarolnicza
5,2% niezarobkowe źródła utrzymania poza emeryturami i rentami
6,6% kilka źródeł dochodu
----------------- wykład 8 -------------------------
EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA W ROLNICTWIE
Efektywność gospodarowania w rolnictwie oznacza:
1) Efektywność gospodarowania czynnikami produkcji tzn. produkcyjność zasobów ziemi, pracy i kapitału
Produkcyjność zasobów ziemi - wydajność zasobów ziemi
Produkcja / Pow. UR = Produkcja / 1 ha UR
Produkcyjność zasobów pracy - wydajność pracy
Produkcja / Nakłady pracy = Produkcja / 1 pełnozatrudnionego
Produkcyjność kapitału - wydajność środków trwałych - produkcyjność
Produkcja / Wart. śr. trw. = Produkcja / 1 jednostka wartości środków trwałych
Od czego zależy?
-Wydajność zasobów ziemi: poziom nakładów, rodzaj i skala produkcji, jakość ziemi, klimat, warunki pogodowe;
-Wydajność pracy: rodzaj i skala produkcji, technologia, jakość ziemi, organizacja pracy, struktura obszarowa w roln., wiedza i umiejętności, doświadczenie producentów rolnych (procesy decyzyjne), info. bieżąca;
-Produkcyjność środków trwałych: wszystko co wpływa na wielkość produkcji;
-Niska efektywność gospodarowania środków trwałych ze względu na: sezonalny charakter produkcji, wysokie koszty środków trwałych do produkcji rolniczej.
Produkcja rolnicza i produkcyjność rolnictwa w UE i PL
Wart. produkcji rolniczej (w mld ECU) PL 15,8 Niemcy 31,4
Wart. produkcji na 1 ha UR (ECU) PL 854 Holandia 8562
Wart. produkcji na 1 zatrudn. w roln. PL 4,2 UE 26,2
W Polsce niska wydajność pracy, bo:
duże rozdrobnienie gosp.
dużo zatrudnionych
niski poziom technologiczny
małe nakłady
2) Nakładochłonność produkcji - poziom nakładów na 1 jednostkę uzyskanej produkcji.
Nakładochłonność produkcji rolniczej jest istotnym wskaźnikiem dla nakładów, które stanowią bieżące koszty produkcji, czyli nakładów materiałowych. Stąd analizuje się:
nawozochłonność
paszochłonność
energochłonność
3) Efektywność ekonomiczną - dochodowość produkcji rolniczej mierzona poziomem dochodów na 1 ha UR w gospodarstwie (w skali mikro), w rolnictwie (makro)