Ekonomika - wyklad, ------------------ wykład 1 ------------------


------------------ wykład 1 ------------------

EKONOMIKA - to ekonomia w dziedzinie rolnictwa; od samego początku w nauce tej wyodrębniły się dwa nurty: mikroekonomiczny i makroekonomiczny.

Nurt makroekonomiczny zajmuje się przekształceniami struktury agrarnej(obszarowej) w rolnictwie. Obejmuje ogólny rozwój rolnictwa, jego powiązanie z reszta gospodarki i rynkami światowymi.

Nurt mikroekonomiczny dotyczy funkcjonowania poszczególnych jednostek gospodarczych w rolnictwie, czyli gospodarstw rolnych tj. gospodarstw indywidualnych(inaczej rodzinnych, chłopskich), spółdzielni produkcji rolnej i spółek Skarbu Państwa, prywatnych właścicieli.

Ekonomika rolnictwa zajmuje się procesami produkcji rolniczej od strony ekonomicznej.

Produkcja rolnicza obejmuje działy produkcji tj.:

  1. Produkcję roślinną, czyli nieprzetworzone produkty roślinnego pochodzenia, inaczej zbiory danego roku. Produkty główne i uboczne.

  2. Produkcję zwierzęcą, czyli produkcję żywca rzeźnego poszczególnych gatunków i produkty zwierzęcego pochodzenia pozyskane w ciągu roku.

Okresem rozliczeniowym w rolnictwie jest 1 rok kalendarzowy.

Produkcja rolnicza obejmuje produkty główne i uboczne, ponieważ nakłady przeznaczone są na cala produkcje, a produkcja to efekt poniesionych nakładów.

Cechy produkcji rolniczej:

  1. Produkcja rolnicza ma charakter sezonowy, dlatego podaż niektórych produktów nasila się sezonowo bądź występuje tylko sezonowo, np. podaż żywca wieprzowego-wzrost wiosną po zbiorze zbóż; podaż żywca wolowego-wzrost jesienią, przez wypas paszami objętościowymi; podaż mleka-po pasaniu na pastwiskach. Produkcja zwierzęca zależy od produkcji roślinnej.

W okresie zwyżki produkcji podaż wzrasta, cena spada, jest łatwość w dostępie.

Sezonalny charakter produkcji powoduje niekorzystną sytuację kształtowania cen na rynkach rolnych dla producentów rolnych i wymusza konieczność interwencji.

  1. Produkcja rolnicza jest produkcją żywych organizmów, dlatego jej ilość i jakość zależy nie tylko od technologii, ale także:

Miary produkcji rolniczej:

  1. Jednostki naturalne do pomiaru rozmiarów fizycznych(kg, l, dt, t)

  2. Jednostki przeliczeniowe do przeliczania wartości żywieniowej(jednostki owsiane, zbożowe, kcal)

  3. Wyrażenie wartości, czyli ilość x cena przy użyciu cen bieżących, stałych i przeliczeniowych.

Ceny bieżące - aktualne, które kształtują się na rynkach rolnych, w skupach i na targowiskach.

Ceny stale - to ceny bieżące z okresu roku przyjęte za rok odniesienia. Ceny stale służą do porównań wyników produkcyjnych w rolnictwie ujmowanych wartościowo.

Ceny przeliczeniowe - służą do obliczania wartości produktów, które nie maja cen rynkowych. Ich wartość oblicza się po kosztach wytworzenia w poszczególnych gospodarstwach.

Wyniki w rolnictwie ujmuje się wartościowo.

-------------------- wykład 2 -------------------

Do obliczania wyników produkcyjnych w rolnictwie służą kategorie produkcji:

  1. Produkcja globalna - to suma produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ciągu roku w rolnictwie w skali makro lub w gospodarstwie w skali mikro. Produkcje globalna oblicza się metoda bilansowo-rozchodowa:

Pg = Ptb + Sn + ρB + ρProśl. + ρPzw. + Zprod.

Pt - produkcja towarowa, sprzedana z wytworzonej w danym roku

Sr - spożycie naturalne, to konsumpcja bezpośrednia produktów rolniczych w gosp. Domowym rolników(ziemniaki, warzywa, mleko)

ρB - przyrost zapasów(zmiany w stanie zapasów w stosunku do roku poprzedniego)

ρProśl - przyrost produkcji roślinnej w toku(produkcja zbóż ozimych-zapoczatkowana produkcja w danym roku, a zakończona dopiero w przyszłym roku)

ρPzw. - zmiany w produkcji zwierzęcej czyli w pogłowiu zwierząt stad podstawowych i obrotowych

Zprod - zużycie produkcyjne produktów wytworzonych w gospodarstwach i zużytych jako nakłady w tych samych gospodarstwach do dalszej produkcji(np. ziarno zbóż przeznaczone na pasze)

Zużycie produkcyjne - to obrót wewnętrzny produktami rolniczymi na poziomie gospodarstw

Przy obliczaniu produkcji globalnej ma miejsce podwójne liczenie niektórych produktów. Obliczanie produkcji globalnej przysparza szereg trudności, ponieważ składowe bilansu produkcji są szacowane. Szczególna trudność dotyczy szacowania zużycia produkcyjnego. Produkcja globalna odzwierciedla faktyczne rozmiary produkcji, służy do analizy nastawienia produkcyjnego na podst. Struktury bilansu produkcji

Produkcja globalna w %

Pt - ok. 60% ρ Prośl - nie szacuje się z e względu na duże trudności w wycenie

Sn - ok. 13% ρPzw - ujemny przyrost(rzędu 1%) wynika to ze spadku pogłowia bydła

ρB -/+ Zprod - ok. 28%

  1. Produkcja końcowa - produkcja końcowa brutto - produkcja finalna w rolnictwie

Pkb = Pg - Zprod

Produkcja końcowa jest miernikiem produkcyjności w rolnictwie, służy do obliczania wyników ekonomicznych.

  1. Produkcja końcowa netto - to produkcja finalna oczyszczona o nakłady środków rolniczego pochodzenia

Pkn = Ptb - Nśr.zak.rol.

Produkcja końcowa netto służy do oceny produkcyjności gospodarstw opartej o własne zasoby ziemi.

Produkcja towarowa obejmuje 3 kategorie:

  1. Produkcję towarowa brutto - sprzedana z wytworzonej w danym roku Ptb

  2. Produkcję towarowa netto - produkcja towarowa oczyszczona o nakłady środków zakupionych rolniczego pochodzenia Ptn = Ptb - Nśr.zak.rol.

Produkcja oczyszczona służy do oceny towarowości gospodarstw opartej o własne zasoby ziemi.

  1. Masa towarowa - to podaż rynkowa, którą stanowi produkcja towarowa brutto, zapasy i produkty zakupione na cele produkcyjne niezużyte i przeznaczone na sprzedaż (M)

Masa towarowa kształtuje ceny na rynku rolnym.

Towarowość produkcji - to procentowy udział produkcji towarowej w produkcji globalnej

Pt

t = ----- x 100%

Pg

------------------------ wykład 3 ---------------------

ZASOBY

Zasoby produkcyjne w rolnictwie to czynniki wytwórcze uczestniczące w procesach produkcji rolniczej(ziemia, praca, kapitał).

Bieżące zaangażowanie, zużycie zasobów produkcji to nakłady.

Zasoby ziemi - to ilość ziemi użytkowana rolniczo, to powierzchnia użytków rolnych(UR), to:

Zasoby ziemi maja swoja wartość pod względem przydatności rolniczej, która zależy od:

Jakość kształtuje wydajność produkcji roślinnej i zwierzęcej, o ponadto decyduje o możliwościach doboru roślin do uprawy. Jakość poszczególnych powierzchni określają klasy bonitacyjne.

Jakość określa się także za pomocą wskaźnika - hektary przeliczeniowe.

Hektary przeliczeniowe wyrażają powierzchnię ogólną gospodarstw w hektarach IV klasy bonitacyjnej. Do obliczania hektarów przeliczeniowych służą współczynniki przeliczeniowe, które wyrażają plonowanie(wydajność) 4 zbóż podstawowych na gruntach poszczególnych klas bonitacyjnych.

dla kl. I współ. przelicz. 1,8

II 1,6

III 1,2

IV 1,0

V 0,8

VI 0,6

Struktura użytków rolnych w Polsce:

I II III IV V VI

0,4 2,7 22,3 39,9 22,9 11,7 % pow. UR

Koszty użytkowania zasobów ziemi w rolnictwie stanowi podatek rolny(zależny od jej jakości). Jest naliczany w zależności od ilości hektarów przeliczeniowych w gospodarstwie i według stawki na 1 ha przeliczeniowy ustalonej ustawowo.

Zaangażowanie, wkład zasobów ziemi w produkcję rolnicza polega na przeznaczeniu określonej powierzchni pod produkcje w danym roku, której nie można już przeznaczyć pod inna w tym samym roku.

W Polsce mamy dużą powierzchnię UR, zbliżoną do Wlk.Brytanii, Włoch, Niemiec.

Odsetek UR w rejonach rolniczo niekorzystnych 50% nie odbiega od Europy.

W 15 krajach UE co raz większą rolę odgrywa dzierżawienie gruntów. Dzierżawa pozwala mniejszym kosztem zwiększać skalę produkcji.

Ziemie dzierżawione - Belgia 66%, Francja, Niemcy 60%, Polska 17% (bo ziemia jest tania)

Powierzchnia UR w przeliczeniu na 1 mieszkańca wskazuje na cenę ziemi. Im mniejsza tym wyższe ceny.

Zasoby pracy - to liczba osób potencjalnie zdolnych do pracy w rolnictwie, to:

Zasoby pracy w rolnictwie ze względu na charakter produkcji rolniczej nie są w pełni wykorzystywane (sezonowość).

Stąd potrzeba tworzenia pozarolniczych źródeł dochodów na obszarach wiejskich. (Pogarsza się też dochodowość rolnictwa.)

Zatrudnienie w rolnictwie odzwierciedla liczbę osób pracujących w rolnictwie, w przeliczeniu na pełnozatrudnionego.

W Polsce pracuje w rolnictwie ok. 10 mln osób w przeliczeniu na pełnozatrudnionego 4 mln osób (bo duża powierzchnia i duże rozdrobnienie); w Wlk. Brytanii ok. 434 tys.

Udział rolnictwa w zatrudnieniu ogółem:

Niemcy 3,0%

Wlk. Brytania 2,2%

POLSKA 28,0% (duże bezrobocie)

UE 5,4%

Nakłady pracy to zsumowany czas pracy osób poniesiony na wykonanie wszystkich czynności związany z produkcja danego produktu. Zależą od:

Zasoby kapitału - to środki produkcyjne, dobra rzeczowe angażowane w produkcję rolniczą. Wyróżnia się:

  1. środki trwale (nie zużywają się całkowicie w 1 cyklu produkcyjnym maszyny, budynki, plantacje wieloletnie, stado podstawowe zwierząt)

  2. środki obrotowe (zużywają się całkowicie w 1 cyklu produkcyjnym materiały, które ulegają przetworzeniu, np. materiał siewny, paliwo, energia elektryczna, pasze, nawozy)

Nakłady środków kapitałowych to częściowe lub całkowite ich zużycie.

------------------------- wykład 4 ----------------------------------

NAKŁADY W ROLNICTWIE

Rachunek ekonomiczny w rolnictwie wymaga określenia zaangażowania zasobów w produkcje rolnicza, czyli nakładów na:

Nakłady - to suma pracy żywej i uprzedmiotowionej poniesiona na wytworzenie danej produkcji.

Wyróżnia się 2 rodzaje nakładów:

        1. pracy żywej(ludzkiej) - czas pracy

        2. pracy uprzedmiotowionej w postaci środków produkcji - ich zużycie.

Nakłady są ściśle związane z produkcją, czyli występują wtedy, kiedy ma miejsce produkcja!

Nakłady zależą od:

Nakłady wyraża się w jednostkach naturalnych i wartościowo.

Do oceny efektywności gospodarowania nakładami służy odniesienie nakładów do ich efektów, czyli wyników produkcyjnych (do ich pomiaru służą kategorie produkcji).

Nakłady na prod.globalną Npg = Npracy + Nśr.wł. + Nśr.zakup.

Npkb = Npracy + Nśr.zakup. Npkn = Npracy + Nśr.zakup.przem.

Intensywność produkcji rolniczej wyraża stopień wykorzystania ziemi za pomocą pozostałych czynników produkcyjnych, (czyli pracy i kapitału). Intensywność produkcji mierzy się poziomem nakładów na jednostkę powierzchni zasobów ziemi:

Nakłady/1 ha UR

Intensywność produkcji kształtuje wyniki produkcyjne.

Poziom intensywności produkcji poszczególnych produktów wyrażają współczynniki intensywności wg Kopcia. Odzwierciedlają one poziom nakładów na 1 ha UR na poszczególne rodzaje produkcji w stosunku do nakładów na produkcję zbóż (także na produkcję zwierzęcą)

Zboża 1,0

Ziemniaki 3,0

Buraki cukrowe 4,5

Łąki i pastwiska 0,5

Warzywa w uprawie polowej 5,5

Bydło 2,6

Trzoda chlewna 2,0

Drób 1,4

Angażowanie zasobów ziemi

W angażowaniu zasobów ziemi istnieje zależność pomiędzy skala produkcji a wynikami produkcyjnymi. Na skalę produkcji w całym sektorze rolnym wskazuje struktura obszarowa gospodarstw.

W Polsce do 2002 r. wzrosła liczba najmniejszych gospodarstw, ale też dużych towarowych. Mamy prawie 2 mln gospodarstw, bo mamy dużo UR. Nieco więcej małych(drobnych) gospodarstw niż w UE. To powoduje duże zatrudnienie w rolnictwie.

Rozdrobnienie gospodarstw rolnych w Polsce powoduje następujące cele produkcji:

  1. produkcja wyłącznie na własne potrzeby (12,6%)

  2. produkcja głownie na własne potrze3by z częścią sprzedaży (30,3%)

  3. produkcja na rynek (55,7%)

  4. część gospodarstw nie podejmuje działalności produkcyjnej (1,4%)

TECHNIKI WYTWARZANIA

Organizowanie produkcji rolniczej polega na odpowiednim łączeniu czynników wytwórczych, które są względem siebie substytucyjne, czyli zastępują się częściowo lub całkowicie.

Techniki wytwarzania to sposób połączenia ziemi, pracy i kapitału w danym procesie produkcji. Dlatego też techniki wytwarzania charakteryzuje się:

  1. w zależności od zaangażowania zasobów pracy i kapitału w stosunku do zasobów ziemi, jako:

  • w zależności od zaangażowania ziemi, pracy i kapitału na jedna jednostkę produktu, jako: