WY 1. Geneza samorządności w Polsce. Główne pojęcia, etapy kształtowania samorządu terytorialnego

1. Pojęcie samorządu: jest to forma organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, dzięki której może ona decydować, w granicach prawa, o istotnych dla niej sprawach, (wspólnota interesów), działając za pośrednictwem demokratycznie wybranego przedstawicielstwa

- samorządy posiadają określoną strukturę, członków, zakres samodzielności i demokracji

- Samorządy działają na podstawie specjalnych ustaw, określających prawne podstawy ich struktur oraz zakres działania

- samorządy realizują interesy grupowe, środowiskowe, lokalne i posiadają własne metody działania

- rodzaje samorządu (przykłady): samorząd terytorialny, samorząd pracowniczy, samorząd gospodarczy, samorząd zawodowy:

2. Samorząd terytorialny, oparty na wspólnocie zamieszkania, jest samorządem podstawowym, obowiązkowym i powszechnym. Jest podstawową organizacją, która umożliwia integrację różnych interesów i współdziałanie innych form samorządu, posiada kompetencje tworzenia norm prawnych na określonym terytorium, obok norm tworzonych przez organy państwa. Prawo do samorządu terytorialnego uznawane jest jako swego rodzaju prawo kardynalne.

- samorząd jako wspólnota lokalna jest powoływany przez państwo w celu realizacji zadań; nie może mieć suwerennych praw, nie może być przeciwstawiany państwu

-samorząd wykonuje zadania administracji państwowej na zasadzie decentralizacji

- jako jedna z instytucji ustrojowo- prawnych normowany jest w aktach prawnych najwyższego rządu, łącznie z konstytucją

-umożliwia aktywizowanie społeczeństwa (obywatelskie), prezentowanie różnych poglądów i korygowanie poczynań państwa z punktu widzenia potrzeb lokalnych

Definicja samorządu terytorialnego

-samorząd jest korporacją lokalnego społeczeństwa, posiadająca osobowość prawną, własną wewnętrzną organizację, realizująca zadania państwowe pod nadzorem państwa. Działania dotyczące zadań własnych jak i zleconych mają charakter państwowy. Samodzielność polega na sprecyzowaniu zakresu w jakich przypadkach państwo może wkraczać w sferę działania samorządu oraz na samodzielności finansowej

3. Geneza współczesnego samorządu terytorialnego sięga do koncepcji i rozwiązań ustrojowych i myśli okresu Oświecenia, kiedy państwo absolutne przekształca się w konstytucyjne państwo prawne, gwarantujące obywatelom także określony stopień samodzielności w administrowaniu i zarządzaniu sprawami lokalnymi

- przekształcenie „poddanych” w „obywateli”, uznanie ich podmiotowości prawnej umożliwiło przekazanie im praw i obowiązków wykonywania administracji

- podstawową jednostką jest gmina

4. Ustrój samorządu terytorialnego kształtował się głównie w oparciu o wzory rozwiązań prawnych we Francji oraz w Prusach

- Rewolucja Francuska uznała gminę (gminy miejskie i wiejskie) za korporację terytorialną niezależną od państwa oraz delegowała zadania do wykonywania administracji państwowej; gminy uzyskały osobowość prawną; gminy posiadały zadania własne oraz powierzone przez państwo, pod nadzorem państwa

w okresie rządów Napoleona nastąpiła centralizacja: wszystkie funkcje gminy były funkcjami państwa, a gminy pełniły funkcje rządowego okręgu administracyjnego (podporządkowanie państwu)

- reformy ministra Steina w Prusach w 1808 r. : (epoka napoleońska, dążenie do wprowadzenia zasady równości obywateli wobec prawa, zniesienie poddaństwa chłopów, reforma administracji i samorządu terytorialnego)

- samorząd miejski; organem samorządu były rady miejskie, które wybierały magistraty

- prawo wyborcze ograniczone cenzusem majątkowym

-mieszczanie uzyskali prawo samodzielnego zarządzania sprawami lokalnymi

-samorząd podlegał kontroli państwowej (przestrzeganie porządku prawnego)

-znaczenie reform: poprzez samorząd pozyskanie obywateli do udziału w życiu publicznym

-wpływ na powstanie społecznej teorii samorządu, uznającej samorząd jako organizacja społeczna, do zarządzania własnymi sprawami (przeciwstawna państwu)

- w konsekwencji także etap do koncepcji tzw. państwowej teorii samorządu; poprzez samorząd społeczeństwo ma udział w administracji państwowej

- istota tej teorii to; państwo wykonuje władzę poprzez swoje organy, ale może jej określoną część przekazać lokalnej społeczności

-czynniki mające wpływ kształtowanie samorządu na ziemiach polskich

- tradycja nawiązująca do samorządów ziemskich , ustawy o miastach z 1791 i Konstytucji 3 Maja 1791 r

- przepisy państw zaborczych: Rosji, Austrii i Prus

-koncepcje ustrojowe ruchów politycznych w okresie I wojny światowej

- rozwiązania prawne z państw Europy Zachodniej (Francja)

Idea samorządności w okresie starożytnym

Znajdowała wyraz w działaniach struktur takich jak:

- wspólnoty sąsiedzkie powoływane w celu samoobrony

-wspólnoty wiernych

- związki celowe, np. związki kupieckie, rzemieślnicze

- gminy miejskie i wiejskie

-samorząd akademicki

WY 10.HP.Rząd polski na emigracji. Polskie Państwo Podziemne 1939-1945

- geneza: agresja na Polskę - niemiecka 1 IX 1939 i radziecka 17 IX 1939 r.; podział ziem polskich pomiędzy Niemcy i ZSRR; władze RP w Rumunii

1.Rząd - 30 września 1939 r. powstanie rządu RP na uchodźstwie we Francji, na czele z Władysławem Sikorskim, złożonego z czterech stronnictw: Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Pracy, Stronnictwo Ludowe oraz Polska Partia Socjalistyczna

2. Rada Narodowa 9 grudnia 1939 r. na czele z Ignacym Paderwskim

3. Prezydent RP Władysław Raczkiewicz

4. Armia Polska we Francji

Działalność rządu na arenie międzynarodowej

- reprezentowanie Polski wobec sojuszników: Francji, W.Brytanii, Stanów Zjednoczonych

- relacje z ZSRR

- układ Sikorski - Majski 30 lipca 1941 roku w Londynie

- postanowienia układu: -nawiązanie stosunków dyplomatycznych i współdziałanie w wojnie, unieważnienie traktatów rozbiorowych radziecko - niemieckich z 1939 r.; amnestia dla Polaków pozbawionych wolności w ZSRR; utworzenie armii polskiej w ZSRR. Sprawa granicy wschodniej.

-zerwanie stosunków polsko - radzieckich 25 IV 1943 r. ( sprawa zamordowanych oficerów polskich w Katyniu)

- wobec PKWN i Rządu Tymczasowego

- cofnięcie uznania międzynarodowego w lipcu 1945 r.

Działalność rządu w okupowanej Polsce

1. podział ziem polskich: pod okupacja niemiecką około 48% obszaru i 20 mln ludności; pod okupacja radziecką ok.50% obszaru i 14,3 mln ludności

- województwa zach. wcielone do Rzeszy, natomiast pozostałe to Generalna Gubernia (dystrykt krakowski, radomski, lubelski i warszawski, od 1941 r. dystrykt Galicja), ze stolicą w Krakowie

- woj. wschodnie włączone do ZSRR

1.Struktury wojskowe Państwa Podziemnego

- 1939 r.: Służba Zwycięstwu Polski, Związek Walki Zbrojnej

- 14 II 1942 powstanie Armii Krajowej, która miała zjednoczyć podziemie wojskowe; na czele Komenda Główna i Komendanci AK: Stefan Rowecki -Grot 1942-1943; Tadeusz Komorowski - Bór 1943-1944, Leopold Okulicki 1944-1945

-działalność AK: szkolenie wojskowe przygotowujące do powstania zbrojnego, wywiad, dywersja, sabotaż, informacja i propaganda antyniemiecka i antyradziecka

- organizacje zbrojne związane z partiami politycznymi: Bataliony Chłopskie, Narodowa Organizacja Wojskowa, Narodowe Siły Zbrojne, Gwardia Ludowa

- AK latem 1944 r. liczyła około 300 tys. żołnierzy

- Kierownictwo Walki Cywilnej do organizowania oporu społeczeństwa

- Rada Pomocy Żydom „Żegota”

- strategia działania - przygotowanie wystąpienia zbrojnego - akcja „Burza” 1943-1944

2. Struktury cywilne Państwa Podziemnego

- Delegatura Rządu na Kraj i delegatury okręgowe

- Delegaci Rządu na Kraj: Cyryl Ratajski 1940, Jan Piekałkiewicz, 1942, Jan Stanisław Jankowski 1943,

-Polityczny Komitet Porozumiewawczy 1940 (SN, SP, SL, PPS)

- 9 I 1944 Rada Jedności Narodowej jako namiastka parlamentu, przewodniczący Kazimierz Pużak z PPS

- 3 V 1944 Krajowa Rada Ministrów na czele z Janem Jankowskim

Informacja i propaganda

- pisma: :Biuletyn Informacyjny”, „Rzeczpospolita Polska”, w 1941 r. ponad 300 tytułów

Sprawa polska na konferencjach Wielkiej Trójki

Teheran 28 XI -1 XII 1943 r. W.Churchill, F.D.Roosevelt, J.Stalin

• przesunięcie granic Polski na zachód

- brak zgody Stalina na przywrócenie stosunków z rządem polskim

Jałta 4 - 11 luty 1945 r.

- granica wschodnia Polski na tzw. linii Curzona

- „znaczny przyrost terytorialny” na zachodzie i północy

- powstanie rządu w oparciu o podstawę Rządu Tymczasowego (komunistyczny) uzupełnionego przez demokratycznych przedstawicieli z kraju i emigracji - Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, posiadającego akceptacje koalicji

- przeprowadzenie demokratycznych wyborów do parlamentu

Poczdam 17 lipiec - 2 sierpień 1945 r. W.Churchill (potem C.Attlee), H.Truman, J.Stalin

- granica zachodnia Polski na linii Odra- Nysa Łużycka oraz część Prus Wschodnich i obszar Wolnego Miasta Gdańska (ostateczne oznaczenie granicy na konferencji pokojowej)

- przesiedlenie ludności niemieckiej

- odszkodowania wojenne w wysokości 15% reparacji ze strefy radzieckiej

-

-

1

---