WY 2. Etapy kształtowania samorządu terytorialnego
Idea samorządności w okresie starożytnym
znajdowała wyraz w działaniach struktur takich jak:
- wspólnoty sąsiedzkie powoływane w celu samoobrony
-wspólnoty wiernych
- związki celowe, np. związki kupieckie, rzemieślnicze
- gminy miejskie i wiejskie
1.Dziedzictwo starożytnej Grecji
- Ateny - republika z instytucjami demokracji bezpośredniej: Zgromadzenie Ludowe, Rada Pięciuset
- suwerenem lud, wolni obywatele
-wybieralność urzędników
- sądownictwo ludowe
- kształtowanie teorii władzy państwowej: Platon, Arystoteles, ich dzieła wywarły wpływ na kształtowanie instytucji prawa publicznego w Europie
2. Dziedzictwo starożytnego Rzymu
okres republiki arystokratycznej (509 r. p.n.e. - 27 r. n.e.)
- władza w rękach Senatu
- system urzędów: wybieralność urzędników, kolegialność, odpowiedzialność, bezpłatność funkcji urzędowych
- początek samodzielności gmin miejskich i stowarzyszeń ( w oparciu o przepisy prawa)
Okres cesarstwa 27 r. - do 476 r.
- najwyższa władza (boska) w rękach cesarza
- zarządzanie państwem poprzez sieć urzędów administracji centralnej i lokalnej
- zasada hierarchiczności urzędów
-administracja stała się służbą publiczną, której działania zostały uregulowane prawnie
- podział administracyjny państwa na prowincje i okręgi z organami władz cywilnych i wojskowych
- na poziomie organów okręgowych wybieralność lokalnych urzędników do prowadzenia administracji państwowej
- dziedzictwo Rzymu to podstawy systemu prawa, pojęcia, struktur administracji państwowej, podziałów terytorialnych upowszechnione zostały w kulturze łacińskiej Europy
- cywilizacja łacińska opiera się na dziedzictwie Rzymu i etyce katolickiej (historia, język, religia, obyczaje, instytucje)
Średniowiecze
1.Idea samorządu funkcjonowała w systemie stanowych korporacji (gmin, wspólnot) najpierw w miastach potem także na wsi
- samorząd gminny (nie zawsze zależny od struktur państwowych) stał się podstawą dla powstania przedstawicielstw stanowych (parlament, sejmiki)
- rozwój miast w Europie (VIII -XII wiek) spowodował umocnienie samodzielnych gmin miejskich (we Włoszech w miastach - państwach samorządy pełniły rolę władz terytorialnych)
- w średniowieczu okręgi terytorialne stały się lennami feudalnymi, a ich właściciele pełnią funkcje urzędnicze
- urzędy stały się dożywotnie i dziedziczne
2. Monarchia patrymonialna VIII-XIII w. (Anglia, Państwo Franków, Francja, Niemcy, Włochy)
- monarcha dysponował pełnią władzy i własnością ziemi
- dwór i urzędnicy mianowani przez władcę spośród zaufanych osób świeckich i duchownych
- stosunki feudalne: - w stosunkach społecznych zależności lenne: monarcha i wasale, rycerze,; własność ziemska podstawą położenia prawnego; stosunki poddańcze
3. Monarchia stanowa XIV - XVI w.
- stany społeczne: szlachta, duchowieństwo, mieszczanie, chłopi
- kształtowanie położenia prawnego stanów społecznych
W Anglii - 1215 r. Wielka Karta Praw wydana przez króla (prawa dla baronów, rycerzy i mieszczan) - 1265 r. powstanie parlamentu
-kształtowanie samorządu lokalnego: gmina wiejska i miejska; na ternie hrabstw zadania publiczne wykonywane przez urzędników królewskich (szeryf) oraz przez organy reprezentujące społeczność lokalną (sędzia pokoju dysponujący władzą sądową oraz administracyjną). Parafie obok funkcji religijnych przejmowały część zadań administracyjnych
We Francji -
-1302 powstanie Stanów Generalnych (reprezentacja szlachty, duchownych, mieszczaństwa)
- samorząd lokalny oraz miejski
4. Polska
A.) monarchia patrymonialna X- XIII w. (dziedzictwo Piastów)
-kształtowanie społeczeństwa feudalnego: król, książę, możnowładcy świeccy i duchowni, rycerze, wolni kmiecie, mieszczanie
- ewolucja form własności ziemskiej
- immunitety (1181 r.)
1. podział terytorialny i formy administrowania:
a) opole,
b) okręgi grodowe (potem kasztelanie) na czele z kasztelanem, potem starostą- obrona, sądy, daniny;
c) prowincje- Wielkopolska, Małopolska, Śląsk, Pomorze, Mazowsze, Kujawy) na czele z namiestnikami
2. zarząd państwa: monarcha (władza polityczna, wojskowa, sądowa, ekonomiczna); organy doradcze: wiece, zjazdy prowincjonalne, rada książęca
- urzędy centralne: komes - palatyn- wojewoda, podskarbi, kanclerz, sędzia i urzędy dworskie: marszałek, stolnik, cześnik, miecznik, chorąży, łowczy
-urzędy ziemskie o charakterze samorządowym: wojewoda, kasztelan, podkomorzy, sędzia ziemski, pisarz ziemski
B. monarchia stanowa od zjednoczenia państwa w XIV w.
- rozbicie dzielnicowe (1138r.) i osłabienie władzy centralnej
-wzrost roli możnowładztwa i rycerzy dzięki immunitetom i przywilejom (1355, 1374 r.
- kodyfikacja praw - statuty wiślicko - piotrkowskie 1346-1348 za Kazimierza Wielki)
- powstanie stanu szlacheckiego
- rozwój przywilejów szlacheckich (1388, 1422, 1423, 1430/1433, 1454, 1496
- Konstytucja Nihil Novi - 1505
WY 10.HP.Rząd polski na emigracji. Polskie Państwo Podziemne 1939-1945
- geneza: agresja na Polskę - niemiecka 1 IX 1939 i radziecka 17 IX 1939 r.; podział ziem polskich pomiędzy Niemcy i ZSRR; władze RP w Rumunii
1.Rząd - 30 września 1939 r. powstanie rządu RP na uchodźstwie we Francji, na czele z Władysławem Sikorskim, złożonego z czterech stronnictw: Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Pracy, Stronnictwo Ludowe oraz Polska Partia Socjalistyczna
2. Rada Narodowa 9 grudnia 1939 r. na czele z Ignacym Paderwskim
3. Prezydent RP Władysław Raczkiewicz
4. Armia Polska we Francji
Działalność rządu na arenie międzynarodowej
- reprezentowanie Polski wobec sojuszników: Francji, W.Brytanii, Stanów Zjednoczonych
- relacje z ZSRR
- układ Sikorski - Majski 30 lipca 1941 roku w Londynie
- postanowienia układu: -nawiązanie stosunków dyplomatycznych i współdziałanie w wojnie, unieważnienie traktatów rozbiorowych radziecko - niemieckich z 1939 r.; amnestia dla Polaków pozbawionych wolności w ZSRR; utworzenie armii polskiej w ZSRR. Sprawa granicy wschodniej.
-zerwanie stosunków polsko - radzieckich 25 IV 1943 r. ( sprawa zamordowanych oficerów polskich w Katyniu)
- wobec PKWN i Rządu Tymczasowego
- cofnięcie uznania międzynarodowego w lipcu 1945 r.
Działalność rządu w okupowanej Polsce
1. podział ziem polskich: pod okupacja niemiecką około 48% obszaru i 20 mln ludności; pod okupacja radziecką ok.50% obszaru i 14,3 mln ludności
- województwa zach. wcielone do Rzeszy, natomiast pozostałe to Generalna Gubernia (dystrykt krakowski, radomski, lubelski i warszawski, od 1941 r. dystrykt Galicja), ze stolicą w Krakowie
- woj. wschodnie włączone do ZSRR
1.Struktury wojskowe Państwa Podziemnego
- 1939 r.: Służba Zwycięstwu Polski, Związek Walki Zbrojnej
- 14 II 1942 powstanie Armii Krajowej, która miała zjednoczyć podziemie wojskowe; na czele Komenda Główna i Komendanci AK: Stefan Rowecki -Grot 1942-1943; Tadeusz Komorowski - Bór 1943-1944, Leopold Okulicki 1944-1945
-działalność AK: szkolenie wojskowe przygotowujące do powstania zbrojnego, wywiad, dywersja, sabotaż, informacja i propaganda antyniemiecka i antyradziecka
- organizacje zbrojne związane z partiami politycznymi: Bataliony Chłopskie, Narodowa Organizacja Wojskowa, Narodowe Siły Zbrojne, Gwardia Ludowa
- AK latem 1944 r. liczyła około 300 tys. żołnierzy
- Kierownictwo Walki Cywilnej do organizowania oporu społeczeństwa
- Rada Pomocy Żydom „Żegota”
- strategia działania - przygotowanie wystąpienia zbrojnego - akcja „Burza” 1943-1944
2. Struktury cywilne Państwa Podziemnego
- Delegatura Rządu na Kraj i delegatury okręgowe
- Delegaci Rządu na Kraj: Cyryl Ratajski 1940, Jan Piekałkiewicz, 1942, Jan Stanisław Jankowski 1943,
-Polityczny Komitet Porozumiewawczy 1940 (SN, SP, SL, PPS)
- 9 I 1944 Rada Jedności Narodowej jako namiastka parlamentu, przewodniczący Kazimierz Pużak z PPS
- 3 V 1944 Krajowa Rada Ministrów na czele z Janem Jankowskim
Informacja i propaganda
- pisma: :Biuletyn Informacyjny”, „Rzeczpospolita Polska”, w 1941 r. ponad 300 tytułów
Sprawa polska na konferencjach Wielkiej Trójki
Teheran 28 XI -1 XII 1943 r. W.Churchill, F.D.Roosevelt, J.Stalin
przesunięcie granic Polski na zachód
- brak zgody Stalina na przywrócenie stosunków z rządem polskim
Jałta 4 - 11 luty 1945 r.
- granica wschodnia Polski na tzw. linii Curzona
- „znaczny przyrost terytorialny” na zachodzie i północy
- powstanie rządu w oparciu o podstawę Rządu Tymczasowego (komunistyczny) uzupełnionego przez demokratycznych przedstawicieli z kraju i emigracji - Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, posiadającego akceptacje koalicji
- przeprowadzenie demokratycznych wyborów do parlamentu
Poczdam 17 lipiec - 2 sierpień 1945 r. W.Churchill (potem C.Attlee), H.Truman, J.Stalin
- granica zachodnia Polski na linii Odra- Nysa Łużycka oraz część Prus Wschodnich i obszar Wolnego Miasta Gdańska (ostateczne oznaczenie granicy na konferencji pokojowej)
- przesiedlenie ludności niemieckiej
- odszkodowania wojenne w wysokości 15% reparacji ze strefy radzieckiej
-
-
1