Funkcjonowanie społeczne i emocjonalne dziecka z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej
Szkoła jest miejscem, gdzie dzieci nabywają wiedzę, uczą się funkcjonowania społecznego, oraz kształtują prawidłowe umiejętności psychospołeczne. To jak wyglądają relacje dziecka z rówieśnikami i nauczycielami ma duży wpływ na kształtowanie
jego osobowości i na to, jak będzie radziło sobie w dorosłym życiu.
Niestety zaburzenie hiperkinetyczne już od pierwszych dni nauki dziecka w szkole znacznie utrudnia naukę i prawidłowe funkcjonowanie. Dzieci z ADHD nie są w stanie uważać na lekcji, są mało aktywne, łatwo się rozpraszają, mają trudności z koncentracją. Często grają rolę klasowego błazna, wiercą się, huśtają na krześle, wciągają inne dzieci
do rozmów. Niektóre z nich nie biorą udziału w życiu szkoły, pogrążone w swoich myślach nie wiedzą co się dzieje na lekcji. W konsekwencji osiągają duże gorsze wyniki niż inni uczniowie. Zaległości coraz bardziej się nawarstwiają i uczeń z nadpobudliwością psychoruchową nie jest w stanie sprostać wymaganiom stawianym przez szkołę.
Dzieci z ADHD często postrzegane są przez nauczyciela jako niegrzeczne, mało zdolne, leniwe, rozrabiające. Przyczyną tego jest fakt, że dzieci nadpobudliwe łatwo dają
się przyłapać na psocie, gdyż nie zauważają zbliżającego się nauczyciela i nie uciekają razem z innymi dziećmi. Otoczenie w końcu przyzwyczaja się, że jak dzieje się coś złego to winny jest uczeń z tym zaburzeniem. Mają tendencje do komentowania rzeczy, które
się im nie podobają (np. bluzka nauczycielki lub zadanie jest śmieszne), głośno wypowiadają swoje myśli. Kolejnym problemem jest brak przewidywania konsekwencji i angażowanie
się w niebezpieczne, czy niekorzystne dla nich działania. Sprawiają wrażenie, że nie potrafią wyciągać wniosków ze swojego zachowania i często powtarzają te działania.
Zachowanie dzieci z ADHD jest nieadekwatne do sytuacji. Dochodzi do ciągłych kłótni
i napięć z kolegami. Reagują przekornie i ze złością, gdy coś się im nie podoba, okazują swój gniew i niezadowolenie na każdym kroku. Dlatego mają ogromne trudności w kontaktach
z rówieśnikami. Dzieci nadpobudliwe są nielubiane, ponieważ nie stosują się do reguł
i umów, przeszkadzają w zabawie, chcą kierować grupą. Często się zdarza że prowokują, denerwują a nawet ranią inne osoby. Te zachowania powodują, że są wykluczeni
ze społeczności i większość koleżanek i kolegów z klasy unika ich. Rówieśnicy postrzegają dzieci z ADHD jako nieprzewidywalne i niegrzeczne, dlatego nie zapraszają ich do zabawy, na przyjęcia urodzinowe. Dzieci te doświadczają przykrości z tego powodu, ponieważ
chcą być lubiane i się z kimś przyjaźnić. Zadziwiające jest fakt, że mają problemy
z pozyskaniem sympatii wśród kolegów z klasy, a całkiem dobrze radzą sobie w kontaktach
z osobami dużo starszymi i dużo młodszymi od siebie.
Dzieci z zespołem hiperkinetycznym przysparzają również wiele problemów wychowawczych swoim rodzicom, opiekunom. Rodzina z takim dzieckiem najczęściej
nie funkcjonuje prawidłowo. Rodzice często mają zbyt duże oczekiwania wobec swojego dziecka niż jego możliwości, są zbyt wymagający. Oceniają dziecko z ADHD jako leniwe, nie dostrzegają pozytywnych cech, są ciągle niezadowoleni, ponieważ nie spełnia
ich oczekiwań. Zdarza się, że rodzice mając zdrowe dzieci nie potrafią zaakceptować te, które cierpi na ADHD. Nie kryją rozczarowania i niechęci do takiego dziecka, są zmęczeni
jego zachowaniem i ciągłymi kłopotami jakich przysparza. Także rodzeństwo nie kryje swojej złości do nadpobudliwego brata czy siostry, cała uwaga rodziców skupia się na dziecku „chorym”, a pozostałe pociechy schodzą na dalszy plan. Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej w domu jest powodem ciągłych konfliktów rodzinnych. Często ojcowie nie są w stanie zaakceptować zaburzenia potomka. Uważają, że potrzebna
jest im dyscyplina i wszystkie problemy miną. Winą za zachowanie dziecka obwiniają matki, które ich zdaniem są nadopiekuńcze i niepotrzebnie we wszystkim pomagają, wyręczają. Takie zachowanie prowadzi do wzajemnego obwiniania się o wychowanie dziecka, konflikt ciągle narasta co nie sprzyja prawidłowemu rozwojowi dziecka. Wielu rodziców widzi
w dziecku swój „życiowy problem” niektórzy szybko poddają się mówiąc, że są bezradni wobec nasilających się objawów zaburzenia u dziecka. Inni z kolei nie wytrzymują ciągłych skarg, pretensji otoczenia i obarczają siebie za porażki wychowawcze. Rodzina zaczyna
się izolować od otoczenia, ponieważ dziecko jest ciężarem z którym nie potrafią sobie poradzić.
W życiu dzieci z zespołem hiperkinetycznym przeważają negatywne uczucia, doświadczają ciągłych konfliktów, braku poczucia bezpieczeństwa, poddawane są ciągłej krytyce. Dzieci te mają świadomość swoich ograniczeń, swojej odmienności. Zdają sobie sprawę, że ich zachowanie jest nieodpowiednie do sytuacji, ale nie potrafią powstrzymać impulsu nakazującego szybkie działanie i przewidzieć konsekwencji. Wszystkie niepowodzenia jakich dzieci z ADHD doświadczają sprawiają, że mają oni problemy emocjonalne i społeczne, nie radzą sobie w kontaktach międzyludzkich.
Wymuszanie na dzieciach hamowanie zachowań nadpobudliwości pod groźbą utraty akceptacji najbliższego otoczenia może wywołać w nich zachowania nerwicowe.
Do zaburzeń nerwicowych zaliczamy:
moczenie nocne - najczęściej moczą się dzieci bardzo wrażliwe, pełne niepokoju
i lęku, nieakceptowane przez rodziców i środowisko. Dzieci moczące się są karane, wyśmiewane przez rodziców, co wywołuje w nich silne napięcie emocjonalne i lękowe. Strach przed karą powoduje, że dzieci żyją w ciągłym napięciu co przekłada się na dalsze moczenie się.
tiki - to szybkie, mimowolne, często powtarzające się ruchy pewnych grup mięśni (mruganie, kiwanie głową). Występować mogą w okresie przeżywania przez dziecko sytuacji trudnych, konfliktowych lub pod wpływem silnych i gwałtownych przeżyć lękowych;
jąkanie - podobnie jak moczenie nocne i tiki jąkanie powstaje w wyniku silnych przeżyć lub szoku. Może też występować wobec określonych osób;
bóle głowy - u dzieci nadpobudliwych mogą występować w skutek mocnego
lub długotrwałego napięcia emocjonalnego;
bóle brzucha - na tle nerwowym najczęściej lokalizują się w okolicy pępka;
wymioty - występować mogą tzw. „wymioty szkolne”, pojawiają się głównie,
gdy dzieci nie są w stanie sprostać wymaganiom szkolnym, są reakcją na sytuacje trudne
w szkole.
Dzieci z ADHD przejawiać mogą inne zaburzenia emocjonalne, L. J. Piffner wymienia następujące zaburzenia:
niepokój - dzieci często mają obsesyjne obawy związane z wydarzeniami w ich życiu, boją się zawierania nowych znajomości lub rozstania z kimś bliskim, przejmują
się tym co inni o nich myślą,
depresja - dzieci często zamiast smutku odczuwają złość i irytację, mają poczucie zniechęcenia i nie mają nadziei, że ich życie zmieni się na lepsze, przestają
się interesować swoimi ulubionymi rzeczami, unikają kontaktów z rówieśnikami,
ich samoocena jest niska.
zachowania opozycyjno-buntownicze - przejawia się to nieprzestrzeganiem reguł, nieposłuszeństwem wobec autorytetów - rodziców, nauczycieli. Wykazują skłonności
do agresji, napadów złości, robią wszystko, aby postawić na swoim. Nawet najdrobniejsze niepowodzenia powodują u nich zły nastrój i chęć zrzucenia całej winy na inne osoby.
Część dzieci z ADHD, które nie doznały w swoim życiu akceptacji, szacunku, uznania, miłości przejawiają zachowania agresywne. Każdy pragnie być lubiany, przynależeć
do grupy. Dzieci, które są odrzucane, nieakceptowane czują się gorsze od innych, tracą wiarę w siebie. Przez zachowania agresywne próbują udowodnić, sobie i innym, że są silne
i posiadają znaczącą pozycję w grupie.
Zob. H. Kovács, B. Kaltenthaler, Moje dziecko ma ADHD, Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce 2008, s. 51
Zob. A. Kołakowski, T. Wolańczyk, A. Pisula, M. Skotnicka, A. Bryńska, ADHD- zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Przewodnik dla rodziców i wychowawców, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007, s. 55.
Zob. H. Kovács, B. Kaltenthaler, Moje dziecko…, s. 53- 54.
Zob. F.J. O'Regan, ADHD…, s. 58.
Zob. I. Turbiarz, Psychoedukacja rodziców, „Remedium” 2005, nr 6, s. 20-21.
Zob. J. Kunert, Nowe podejście w wychowaniu dzieci z ADHD, „Szkoła specjalna” 2006, nr 3, s. 211.
Zob. I. Lelito, Nie przegapić Einsteina, „Niebieska linia” 3/44/2006, s. 3.
Zob. T. Opolska, E. Potempska, Dziecko nadpobudliwe…, s. 15.
Zob. B. Tomaszek, Jak pracować z dzieckiem nadpobudliwym w szkole i w domu. Scenariusze zajęć z dziećmi nadpobudliwymi ruchowo (ADHD), Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2005, s. 25-29.
Zob. L. J. Piffner, Wszystko…, s. 26- 27
Zob. T. Opolska, E. Potempska, Dziecko nadpobudliwe…, s.15.