MODELE ŁADU SPOŁECZNEGO
Modele idealne - różne koncepcje ładu społecznego
Istnieją cztery funkcje modeli idealnych:
funkcja wartościująco-prognostyczna, kreślenie perspektywy, wyrażanie aspiracji, oczekiwań i marzeń społecznych
funkcja analityczna - modele służą jako narzędzia analizy typów ładu społecznego, bądź jego elementów składowych, np. biurokracja Webera
funkcja organizująca, motywująca zachowania - w warunkach transformacji
funkcja socjotechniczna - wykorzystywana przez instytucje władzy, zwłaszcza dyktatorskiej
Cztery typy ładu społecznego:
ład monocentryczny - przymus, jeden ośrodek kierowniczy, rozwój, ekspansja, dynamika, gospodarka nakazowo-rozdzielcza, asymetria społeczna (dychotomiczna struktura społeczna: jedna strona zyskuje, druga traci), posłuszeństwo wyrasta z zaufania do władzy oraz z zastraszenia,
ład policentryczny - wielość ośrodków władzy, symetryczność struktury społecznej, porozumienie nie przymus, gradacyjny model struktury społecznej: trzy lub więcej klas,
ład porozumień społecznych - oparty na międzygrupowych porozumieniach czy uzgadnianiu interesów, organizacja samorządowa (też gospodarki), pozostaje typem idealnym, przedmiotem aspiracji, pewna forma realizacji to korporacjonizm społeczny,
ład przedstawień zbiorowych - typowy dla społeczeństw preindustrialnych, życie społeczne i zachowania ludzi są regulowane przez tradycyjne wzory, obyczaje i zwyczaje,
Ujęcie instytucjonalne ładu społecznego odnosi się do instytucji i zasad tworzących dany typ ładu. Ujęcie behawioralne do ludzkich zachowań, interakcji.
Zachowania ludzi: W ładzie monocentrycznym mają być posłuszni, co się osiąga na różne sposoby; czasem ludzie chcą tego, gdyż zwalniają się w ten sposób od ciężaru decyzji. Pojawiają się: rytualizm, wycofanie, innowacja, bunt. Wytwarza się buble, fałszuje informacje. Kształtuje się etos opozycji i kult kombinatora.
W ładzie policentrycznym występuje zróżnicowanie zachowań: zachowania niezależne, współzawodnictwo lub walka i współdziałanie. Jednostki i grupy rywalizują ze sobą na rynku (gosp.), na arenie (polit.), na estradzie (status i prestiż społ.) i w stosunkach pracy.
W ładzie porozumień zbiorowych ważne są: samorządowy charakter instytucji i duża spontaniczność ludzkich zachowań.
Przyczyny powstania ładu monocentrycznego: 1) terror i przemoc uprawomocniono jako środki osiągnięcia celu, 2) instytucje państwowe ogarnęły wszystkie dziedziny życia, szczególnie sferę ekonomiczną.
Cechy systemu realnego socjalizmu: silna centralizacja władzy, państwowa forma własności, biurokratyczne planowanie, nakazowo-rozdzielczy system zarządzania, swoista hierarchizacja celów, blokada możliwości artykulacji interesów różnych grup, wytworzenie luki konsumpcyjnej, cywilizacyjnej (sprzeczność między potrzebami a możliwościami ich zaspokojenia).
Najważniejszą funkcję pełni partia awangardy, a ściślej jej mit. Podporządkowany jest jej aparat administracyjny. Partia jest substytutem liberalnego parlamentu i władzy sądowniczej. Staje się grupą interesu, która umacnia swą władzę i przywileje. Społeczeństwo dzieli się na „my” i „oni”. W partii pojawiają się z czasem ruchy reformatorskie, najczęściej jednak przegrywają.
Ład monocentryczny nie stwarza warunków do przejawiania się konfliktów, rozwiązań ich łagodzenia.
Inne przyczyny upadku systemu: nie zapewnia realizacji planów społecznych, im bardziej się zmienia, tym szybciej podlega korupcji i staje się niesprawny, powiększa się sfera ubóstwa.