Jan Stanisław Jabłonowski (1669-1731)
Wierszopisarz, pamiętnikarz, mówca. , był działaczem politycznym, za czasów panowania Stanisława Leszczyńskiego nawet był kanclerzem wielkim koronnym.
BOGATY A GŁUPI, UCZONY A UBOGI
Autor zastanawia się co jest ważniejsze: bycie głupim, ale zamożnym, czy ubogim, a posiadającym wiedzę. Aby to rozstrzygnąć opowiada historię dwóch bohaterów reprezentujących obie strony. Był więc w mieście bogacz, który szydził z biednego prostaka, który nie prowadził handlu, nie miał bogactw, a cały czas siedział w książkach. Każdy go szanował i czcił, ale nikt nie dawał mu żadnych podarunków. Bogacz myślał, że ludzie też go szanują, ale tak naprawdę czcili tylko jego pieniądze. Przechwalał się swymi majątkami bogacz przed ubogim, twierdził, że za jego bibliotekę służy wór pełen pieniędzy, mówił że ma swój dom, a biedak mieszka na czwartym piętrze w pokoiku bez okien. Bogacz nie doceniał wiedzy swojego przeciwnika, uważał, że jest ona nikomu do niczego nie potrzebna. Na to ubogi odpowiedział, że z czasem się okaże co jest tak naprawdę ważniejsze. I tak się stało. Na miasto najechał nie[przyjaciel spalił wszystko, a wtedy bogacz został bez niczego i sam musiał żebrać, a ubogiemu została jego wiedza i został przygarnięty przez swoich przyjaciół, którzy cenili wartość jego wiedzy. Na koniec autor podsumowuje bajkę hiszpańskim przysłowiem: „ Że mądra głowa przez swoje staranie / Czy kapelusza, czy czapki dostanie”.
Hiparion Falęcki (XVIII w.)
Należał do zakonu karmelitów bosych. Był kaznodzieją, ordynariuszem krakowskim. Najgłośniejsze dzieło to Wojsko serdecznych nowo rekrutowanych na większą chwałę Boską afektów pod komendą Jaśnie Oświeconego Xiążęcia De Primus Princibus, bo Michała, w którego imieniu Bóg całej ojczyzny honor, sławę i całość konserwuje… Z tego dzieła pochodzi Tajemnica potu krwawego Hymn
TAJEMNICA POTU KRWAWEGO
HYMN
Podmiot liryczny ubolewa nad złem swojej duszy i serca, w której żyje Jezus. Nie może sobie wybaczyć, że kiedy on doznaje pieszczot, „Jezusa zalewają poty”. Prosi, by Jezus swoją krwią zmazał świadomość osoby mówiącej, a pisał na sercu charakter miłości.
Józef Andrzej Załuski (1702-1774)
Bibliograf, historyk, poeta, dramatopisarz, tłumacz, edytor, polityk, organizator życia literackiego. Był biskupem kijowskim Na sejmie wystąpił przeciw dysydentom i został za to wywieziony wraz z innym senatorami do Kaługi, skąd wrócił do kraju po 5 latach.
PRAWDZIWY PARAFIANIN
Pewien misjonarz z Warszawy głosił kazanie. Robił t o w taki sposób, że w słuchaczach wzbudził zmartwienie. Wszyscy płakali, tylko jeden przechodzień nie wylał ani jednej łzy. Nazywał się on Grondal. Ktoś z boku, gdy zauważył, że tego człowieka kazanie nie poruszyło zapytał go czy jest poganinem, Ten odpowiedział: „(…) tyś parafianin, / I słusznie łzy wylewasz, moja fara leży / O milę stąd, toć łzy lać do mnie nie należy.”
Wacław Rzewuski (1706-1779)
Poeta, dramatopisarz, teoretyk poezji i wymowy, pisarz polityczny. W roku 1767 wystąpił z protestem przeciwko projektowi równouprawnienia dysydentów, w następstwie czego został wywieziony do Kaługi. Kiedy wrócił do kraju został hetmanem wielkim koronnym.
Wiersz Noc pochodzi ze zbioru: Zabawki wierszem polskim, Warszawa 1760.
NOC
Jest to apostrofa do nocy, która po zachodzie słońca „daje nam żałobę” pokazując jednocześnie ozdobę nieba - gwiazdy.
Józef Epifani Minasowicz (1718-1796)
Tłumacz, poeta, wydawca, publicysta, redaktor. Współpracownik „Monitora” i Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych”, członek Towarzystwa Literatów w Polszcze Ustanowionego.
STO I OKO FRASZEK
ALBO RACZEJ
ROZRYWKI KROTOFILNE I MORALNE
37
Fraszka opowiada o tym jak pewien mężczyzna poprosił muzyków przy Krakowskiej Bramie, by grali muzykę na dobranoc dla damy. Ta jednak usłyszawszy grajków zaczęła rzucać kamieniami z okna. Wówczas przechodnie mówili, że grana muzyka jest niczym ta Orfeusza, którego czarodziejska muzyka poruszała drzewa i skały i dlatego kobieta rzuca kamieniami.
92
Arcybiskup zaczął karcić ostrymi słowami poczynania angielskiej królowej Elżbiety, dowodząc jej tekstami z Biblii, że raczej jest polityczką, a nie chrześcijanką. Ona mu odpowiedziała, że widocznie nie czytał Księgi Królów ze Starego Testamentu.
98
Fraszka mówi o modzie, która przyszła do Warszawy z Paryża, a dotyczy picia przez kobiety kawy kiedy spotka ją smutek. Kawa ma być lekarstwem na złe nowiny np. gdy dowie się o śmierci męża zaraz sięga po kawę, a wówczas od razu czuje ulgę.
Franciszek Bohomolec (1720-1784)
Komediopisarz, poeta, publicysta, wydawca. Od 1762 prefekt Drukarni Jezuickiej. Wydawał między innymi „Kurier Warszawski”, a także kierował z Krasickim redakcją „Monitora”
Kurdeusz
(jest to pieśń biesiadna rozpowszechniona w Polsce XVII w od tureckiego kardesz (kar[yn]dasz): brat)
Podmiot zwraca się do Grzegorza (chodzi tu o prezydenta Warszawy - Grzegorza Łyszkiewicza), by przyniósł wina, żeby nigdy nie śniły im się troski i zmartwienia. Do stołu prosi także Helenę - małżonkę prezydenta. Każda strofa kończy się zawołaniem: „Kurdesz nad kurdeszami”. Cały czas mowa jest o winie jako lekarstwie na troski i smutki. Podmiot widzi, że pijąc wino jego serce staje się bardziej wesołe. Proponuje odłożyć kieliszki i zacząć pić z szklanek. Namawia także do picia Helenę. Odstępuje od namów do picia syna prezydenta - Macieja, który woli złoto i dziewczynę od picia wina. Dalej staroświeckim zwyczajem podmiot proponuje pić wino z pucharów. Grzegorz jako najstarszy niech chłośnie wino, bo jest ono dla dorosłych jak mleko dla dzieci.
Tomasz Kajetan Węgierski (1756-1787)
Poeta i tłumacz. Kształcił się w kolegium jezuickim w Warszawie. W 1779 wyjechał za granicę. Przebywał między innymi w Niemczech, we Włoszech, we Francji, w USA, Irlandii, Anglii. Jego wiersze zostały wydane po jego śmierci przez Mostowskiego w tomie Wiersze różne w 1803r.
Józef Szymanowski (1748-1801)
Tłumacz, poeta. Krytyk literaci, prawnik. Po ukończeniu Collegium Nobilium w Warszawie przebywał na dworze Czartoryskich. W czasie insurekcji kościuszkowskiej był sędzią Sądu Kryminalnego Księstwa Mazowieckiego i kierownikiem Wydziału Sprawiedliwości.
CO TEŻ TA MIŁOŚĆ WYRABIA ZE MNĄ…
Mowa o tym, że miłość w krótkiej chwili zmienia się z czegoś okrutnego w przyjemność na zmianę. Miłość daje mu nadzieję na to, że pokocha go Zosia i wtedy będzie szczęśliwie kochał. Zaraz jednak Zosia może się pogniewać i szczęście znika błyskawicznie. Jest to bardzo przykre uczucie kiedy „bojaźń odbiera miejsce nadziei”. Jednak żal nie sięga daleko, wszystkie uczucia są przecież związane z ukochaną Zosią.
Franciszek Zabłocki (1752-1821)
Komediopisarz, poeta, publicysta, tłumacz. Związany z warszawskim środowiskiem eks-jezuitów. Pracował w kancelarii Komisji Edukacji Narodowej. Brał udział w powstaniu kościuszkowskim, pełnił przez pewien czas obowiązki sekretarza Wydziału Informacji Rady Najwyższej Narodowej.
DO BRANICKIEGO OBIECUJĄCEGO NAGRODĘ ZA WYDANIE AUTORA WIERSZY PRZECIWKO NIEMU
Branicki, o którym mowa już w tytule to hetman polny, a w latach 1774-1794 hetman wielki koronny. Przywódca opozycji przeciw królowi i Radzie Nieustającej. Przeciwnik reform Sejmu Czteroletniego, współtwórca konfederacji targowickiej, skazany zaocznie na powieszenie w czasie powstania w 1794r. Autor zwraca się do tytułowego „bohatera” mianem zdrajcy ojczyzny. Uważa, że Branicki nie jest godzien nawet deptać ojczystej ziemi, po której chodzą poczciwi Polacy. Autor mówi także o tym, że chciałby mieć głowę swojego wroga nie dla pieniędzy, ale za cnotę i męstwo Polaka. Ma pewność, że Polacy są uczciwi i szlachetni i wierzy, że Branickiego spotka sprawiedliwa kara w postaci miecza w sercu.
Jakub Jasiński (1761-1794)
Poeta. Ukończył Korpus Kadetów (Szkołę Rycerską). Brał udział w wojnie w 1792r. w korpusie litewskim. Dowodził powstaniem w Wilnie. Poległ dowodząc północnym odcinkiem obrony Pragi.
JAŚ I ZOSIA
Wiersz rymowany abab. Zosia miała ochotę na jagody, ale nie miała na nie pieniędzy. Za to Jaś miał pełen ogród tych jagód, ale Zosia wstydziła o nie poprosić. Ale sprytna dziewczyna wymyśliła, że przejdzie przez młot i obje Jasiowi wiśnie. Ten myślał, że to wróble mu szkód narobiły i bardzo się zdenerwował. Zrobił strach na wróble z drążka, starej odzieży i kapelusza. Ale Zosi to nie przestraszyło i po raz kolejny przeszła przez płot. Jasiek zaczął coś podejrzewać i wymyślił nową przeszkodę. Sam przebrał się w starą odzież i stanął pod drzewem zamiast stracha na drążku. Zośka została złapana na gorącym uczynku, a Jaś ją ukarał przy szkodzie (rodzaj kary nie jest opisany, ostatnie wersy brzmią: „Zośka z początku krzyczała, / Potem umilkła przy zgodzie” - nie wnikam…)
Wojciech Bogusławski (1757-1829)
Dramatopisarz, aktor, reżyser, dyrektor Teatru Narodowego. Z opery Pt. Cud mniemany czyli Krakowiacy i górale pochodzą opisane niżej utwory.
PIOSENECZKA
Wszystko na świeci wywraca się do góry nogami, poczciwi ludzi są ubodzy a z nic nie wartymi jest odwrotnie. Autor jednak zauważa, że ważniejszy jest rozum i to go pociesza i to jest dla niego skarbem chociaż chodzi boso. Pociesza się tym, że im jest ciężej tym bardziej cieszymy się potem ze zwycięstwa. Kiedy mamy chęci możemy doczekać się sławy i szczęścia. I chociaż pieśniarz czuje głód to uszczęśliwia się śpiewaniem.
PIOSNKI
(z aktu III)
Są to wypowiedzi 6 osób. Dorota - mówi, że dziewczęta w młodym wieku powinny cieszyć się wolnością i nie powinny spieszyć się do ślubu, bo szybko będą tego żałować. Kiedy jednak z dobrej woli już postanowi wyjść za mąż, nie mogą już swawolić, bo będzie to miało swoje konsekwencje. Stach - poucza, żeby mężczyźni nie psuli cudzych żon, bo przynosi to biedę w domu, a dzieci „nie zgadują, którzy ich ojcowie”. Jonek upomina dziewczęta słowami swojej ciotki, by pilnowały swych wianków. Basia wspomina Wandę - Polkę, z którą chciał się ożenić Niemiec, ale ona go nie chciała. Basia zauważa, że lepszy jest swój rodak niż cudzoziemiec. Bryndas - mówi, że nie można pogardzać ubogimi, bo to nie klejnoty świadczą o człowieku. Dobry człowiek powinien szanować wszystkie stany. Jako piąty śpiewa Morgal, żeby nie wierzyć szarlatanom, a szanować mądrego. Barods - pociesza uczonych, że ich cierpienie dla cnoty ma sens, że kiedyś będzie im się lepiej żyło, a to co robią jest dobre i daje sławę narodowi.