Abraham Maslow (1908-1970)
krytykował psychologię za skupienie się na słabościach człowieka a nie jego silnych stronach
koncepcja człowieka zdrowego psychicznie: człowiek ma własny szkielet struktury psychicznej, ma potrzeby, zdolności i skłonności - niektóre z nich charakterystyczne dla całego gatunku ludzkiego a niektóre wyłącznie dla danej jednostki; normalny rozwój człowieka polega na realizacji potencjalnych możliwości; psychopatologia jest wynikiem frustracji lub wypaczenia esencjalnej natury człowieka; psychoterapia - środki pomagające skierować daną osobę z powrotem na drogę samorealizacji
wewnętrzna natura jest słaba, łatwo ulega nawykom, naciskowi kulturalnemu
ludzie mają wrodzoną naturę, która jest dobra lub przynajmniej neutralna - nie jest ona zła!
ludzie stają się destruktywni kiedy ich wewnętrzna natura jest odrzucona, sfrustrowana z powodu ludzkiej ignorancji i patologii społecznej
teoria motywacji ludzkiej: potrzeby podstawowe (głód, potrzeba uczucia i bezpieczeństwa, szacunek do siebie) i metapotrzeby (sprawiedliwość, dobro, piękno)
potrzeby podstawowe są potrzebami niedoboru, są ułożone w porządku hierarchicznym; metapotrzeby są potrzebami wzrostu, nie tworzą hierarchii, mogą spowodować chorobę u człowieka, który nie jest zaspokojony (alienacja, udręka duchowa, apatia, cynizm)
cechy różniące ludzi samorealizujących się od przeciętnych: nastawienie realistyczne, akceptacja siebie, duża spontaniczność, niezależność, kreatywność, koncentracja na problemach a nie na sobie, dystans, potrzeba odosobnienia, nie kierują się stereotypami, postawa demokratyczna, odporność na wpływy kulturowe
osoby samorealizujące się, dzięki doznaniom dla nich cudownych, czuły się bardziej zjednoczone ze światem, bardziej niezależne i spostrzegawcze
opowiadał się za nauką humanistyczną (zagadnienia wartości, indywidualności, świadomości, celu, etyki)
ludzie badani przez Maslowa są urzeczywistnieniem teorii organicystycznej (organizm nie jest systemem składającym się z dwóch bytów czyli psychiki i ciała, lecz jest jedną całością składającą się z wielu funkcji cząstkowych)
Teoria Rogersa (1902-1987)
kładzie nacisk na organizm a nie na „ja”, które może być zniekształconym obrazem autentycznej natury danej osoby
identyfikuje się z psychologią humanistyczną (każda jednostka ma potencjalne zdolności zdrowego i twórczego rozwoju)
jego teoria ma charakter fenomenologiczny tzn. kładzie nacisk na życie wewnętrzne jednostki)
stworzył psychoterapię skoncentrowaną na kliencie polegającą na nawiązaniu głębokiej, osobistej relacji z klientem (wanna fuck?); terapeuta jest szczery, bezwarunkowo akceptuje klienta, wyraża uczucia, których on sam doznaje, „wczuwa się” w stan klienta - zadaniem terapii jest eksploracja najbardziej dziwnych, niebezpiecznych uczuć
cele terapii: wywołanie zmian zachodzących w kliencie, uświadomienie sobie, że nie trzeba obawiać się swoich doświadczeń, brak nastawienia obronnego, bezwarunkowe poczucie własnej wartości itp.
teoria stosunków międzyludzkich: jeśli u jednej z osób będących w związku istnieje zgodność między tym czego doświadcza, co uświadamia sobie i komunikuje, to mogą zajść zmiany w funkcjonowaniu drugiej osoby
struktura osobowości: organizm jako umiejscowienie wszelkiego doświadczenia
- pole fenomenologiczne - tworzy całość doświadczenia, znane tylko samej jednostce, wpływa na jej zachowanie
- świadomość - część naszego doświadczenia, przedstawiona w formie symbolicznej
- subcepcja - różnicowanie doświadczenia nieuświadomionego przez organizm i reagowanie na nie
- paradoks fenomenologii: w jaki sposób ludzie moją odróżniać fakty od fikcji w ich subiektywnym świecie ? Rogers przedstawia sposób polegający na porównywaniu mniej pewnych informacji z wiedzą mającą bardziej bezpośredni charakter - człowiek tworzy wiele fałszywych przekonań traktując swe doświadczenia jako wiarygodną reprezentację rzeczywistości, a nie jako hipotezy do sprawdzenia (jebie filozofią)
okres dzieciństwa jest istotny
charakterystyczne badania i metody badawcze: cel badań (wyjaśnienie i zrozumienie istoty psychoterapii oraz ocena jej efektów), badania jakościowe (poglądy na osobowość Rogers wyjaśnia przedstawiając fragmenty wypowiedzi klientów, które pokazują jaki jest obraz ich samych i jakie zmiany zaszły podczas terapii)
Klasyczna teoria psychoanalityczna Freuda (1856-1939)
znacznie większą sferę psychiki zajmuje nieświadomość, w której ukryte są popędy, namiętności, wyparte myśli i uczucia, które wywierają potężny wpływ na świadome uczynki ludzi; przyczyną histerii są konflikty seksualne
struktura osobowości:
- id - system pierwotny; macica, w której dochodzi do ukształtowania ego i superego, czerpie swą energię z procesów fizjologicznych; nie toleruje przyrostów energii, więc natychmiast rozładowuje napięcie (zasada przyjemności - redukcja napięcia, która zachodzi poprzez czynności odruchowe); proces pierwotny - rozładowanie napięcia poprzez wytworzenie obrazu przedmiotu, który usunie to napięcie (np. głodny wyobraża sobie kanapkę), inaczej marzenia senne czyli prośba spełnienia jakiegoś pragnienia
- ego - odróżnia to co jest w umyśle od tego co jest w świecie zewnętrznym (zasada rzeczywistości - zapobieganie rozładowaniu napięcia, dopóki nie zostanie znaleziony odpowiedni obiekt umożliwiający zaspokojenie potrzeby, zawiesza czasowo zasadę przyjemności); proces wtórny - formułowanie planu zaspokojenia potrzeby, a potem sprawdzenie czy jest on korzystny; ego ułatwia osiąganie celów id (nie jest całkowicie od niego niezależne) oraz godzenie popędów z warunkami środowiskowymi
- superego - „instancja moralna” osobowości, reprezentuje ideały i dąży do doskonałości a nie do przyjemności; rozstrzyga co jest słuszne a co nie, kształtuje się pod wpływem nagród i kar stosowanych przez rodziców; introjekcja - przyswajanie przez dziecko norm moralnych rodziców; funkcje superego: hamowanie impulsów id, zwłaszcza seksualnych, przekonywanie ego by zastępowało cele realistyczne celami moralnymi, dążenie do doskonałości
id, ego i superego współdziałają ze sobą jako zespół pozostający pod kierunkiem ego; id - komponent biologiczny osobnika, ego - komponent psychiczny, superego - komponent społeczny
pojęcia „ja” - wyodrębniona z całości część pola fenomenologicznego, własności: sam „ja” i relacje między „ja” a innymi i między „ja” a różnymi aspektami życia, a także wartości przypisanej tym spostrzeżeniom; ja realne a ja idealne
dynamika osobowości: charakter selektywny - jednostka skupia się tylko na takich aspektach środowiska, które pomogą jej w rozwoju swych możliwości; człowiek dąży do zaspokojenia swoich potrzeb, które służą podstawowej tendencji do doskonalenia się; potrzeby mogą wzbudzać odpowiadające im zachowania nawet w sposób nieświadomy; potrzeby wyuczone: potrzeba uznania ze strony innych (powstaje w dzieciństwie), potrzeba szacunku dla siebie (rezultat uznania ze strony innych), te potrzeby mogą skłaniać jednostkę do osiągania celów sprzecznych z tendencją samourzeczywistnienia
rozwój osobowości: doświadczenia nie aprobowane są wyłączane z obrazu „ja” co powoduje niezgodność między obrazem „ja” a doświadczeniem organizmu - przez to dziecko stara się być takie, jakie chcą go widzieć inni; w trakcie dzieciństwa obraz ja staje się stopniowo coraz bardziej zafałszowany na skutek oceniania ja przez innych
wyparcie doświadczenia - zafałszowanie rzeczywistości lub uznanie, że ono nie istnieje przez to ludzie starają się utrzymać swój obraz ja niezgodny z rzeczywistością (np. osoby niedowartościowane myślą o sobie tylko w negatywnym aspekcie); ludzie nie uświadamiają sobie wypartych doświadczeń mimo, że wzbudzają w nich lęk pewne sytuacje czy przedmioty
dynamika osobowości: organizm jako złożony system energetyczny wykorzystuje energię do czynności fizjologicznych i psychicznych
popęd: pragnienia a potrzeby; kontroluje zachowanie i zwiększa wrażliwość danej osoby na określone rodzaje bodźców, id jest generatorem tej energii
4 cechy popędu: źródło - potrzeba; cel - usunięcie pobudzenia organizmu; przedmiot - aktywność zachodząca między pojawieniem się pragnienia i jego spełnieniem; siła - intensywność popędu
model redukcji napięcia - cel popędu ma charakter regresywny (przywraca osobę do stanu przed popędem), popęd jest konserwatywny, zachowawczy; przymus powtarzania
pochodna popędu: energia popędu ulokowana jest w obiekcie zastępczym, który nie jest obiektem pierwotnym i wrodzonym; przemieszczanie energii jest najważniejszą cechą dynamiki osobowości
podział popędów: popędy życia (głód, pragnienie, seks) i popędy śmierci - wg Freuda w człowieku istnieje pragnienie śmierci - życie jest jedynie okrężną drogą do śmierci; pochodną popędów śmierci jest popęd agresji
popędy życia i śmierci mogą zastępować się wzajemnie (np. miłość - nienawiść)
3 typy lęku: lęk realistyczny, lęk neurotyczny, lęk moralny (obawa przed własnym sumieniem)
funkcje lęku: ostrzegawcza (dla ego) i motywująca
lęk traumatyczny - lęk, z którym nie można się uporać (prototypem wszelkich lęków jest uraz spowodowany urodzeniem się)
mechanizmy obronne ego - gdy ego nie umie uporać się z lękiem, musi uciekać do sposobów nierealistycznych
rozwój osobowości - nauka nowych metod redukcji napięcia
źródła napięcia: procesy rozwoju fizjologicznego, frustracje, konflikty, zagrożenia
metody redukcji napięcia:
- identyfikacja - dana osoba nieświadomie przejmuje cechy innej osoby i czyni je integralną częścią własnej osobowości np. dziecko identyfikuje się z rodzicami, którzy wydają mu się wszechmocni; identyfikacja pozwala odzyskać stracony obiekt (przyswajanie sobie jakiejś cechy ukochanej osoby, która zmarła)
- przemieszczenie - tworzenie nowej kateksji kiedy zewnętrzne lub wewnętrzne bariery (antykateksja) uczyniły pierwotnie wybrany obiekt popędu niedostępnym; taka seria przemieszczeń składają się na rozwój osobowości
sublimacja - przemieszczenie, które prowadzi do osiągnięcia wyższych pod względem kulturalnym (np. Leonardo da Vinci malowaniem obrazów Matki Boskiej wyrażał tęsknotę za bliskim kontaktem ze swą matką)
kierunki przemieszczenia: podobieństwo obiektu zastępczego do obiektu pierwotnego; sankcje i zakazy stosowane przez społeczeństwo
zdolność tworzenia kateksji obiektów zastępczym jest najpotężniejszym mechanizmem rozwoju osobowości
rodzaje mechanizmów obronnych:
- wyparcie - jego funkcję pełni ego, a wyparty materiał znajduje się w id; usuwanie niepożądanego obiektu ze świadomości przez antykateksję, jest trudne do usunięcia
- projekcja - mechanizm, za pomocą którego lęk neurotyczny lub moralny zostaje przekształcony w obiektywny strach; cel: redukcja lęku, wyrażanie impulsów pod maską obrony przed wrogami (zamiast „Ja jej nienawidzę” mówi „Ona mnie nienawidzi”)
- formacja reaktywna - zastąpienie w świadomości wzbudzającego lęk impulsu czy uczucia przez jego przeciwieństwo np. nienawiść zastąpiona przez miłość; przesadna demonstracyjność, kompulsywność
- fiksacja - dana osoba może zafiksować się na jednym z wcześniejszych stadiów rozwoju, ponieważ uczynienie następnego kroku napełnia ją lekiem; regresja - dana osoba, pod wpływem traumatycznych wydarzeń, cofa się do wcześniejszego stadium rozwoju (np. mężczyzna wyrzucony z pracy szuka pociechy w alkoholu) - ludzie cofają się do tego stadium, na którym byli poprzednio zafiksowani; infantylizm - niedojrzała forma zachowania w wypadku pokrzyżowania planów
STADIA ROZWOJU - w ciągu pierwszych 5 lat dziecka
Stadium oralne:
- źródłem przyjemności jest jedzenie, gdy ma zęby zaczyna gryźć i żuć
- przyjemność czerpana z inkorporacji oralnej może zostać przemieszczona na inne rodzaje inkorporacji (przyswajanie wiedzy, zdobywanie majątku)
- gryzienie jako agresywność oralna - może świadczyć o sarkazmie, kłótliwości
- powstaje uczucie zależności (najbardziej skrajny symptom - powrót do macicy)
2. Stadium analne:
- wydalanie kału przynosi ulgę :D
- dziecko uczy się odkładać przyjemność na później; u dziecka może ukształtować się
charakter retencyjny - silna skłonność do zatrzymywania myśli i rzeczy
3. Stadium falliczne:
- przyjemność masturbacji, fantazje seksualne
- kompleks Edypa - składa się z dwóch kateksji: seksualnej wobec jednego z rodziców
odmiennej płci oraz kateksji wrogiej wobec rodzica tej samej płci (wiek 3-5lat)
- lęk kastracyjny - powoduje wyparcie seksualnego pożądania matki i wrogości wobec
ojca, a także przyczynia się do identyfikacji chłopca z ojcem (zastępcze zaspokojenie
swych seksualnych impulsów odnoszących się do matki)
- wyparcie kompleksu Edypa - ostateczne ukształtowanie się superego jako dziedzic
męskiego kompleksu Edypa, osłona przeciw kazirodztwu i agresji
- dziewczynka przywiązuje się do ojca, który posiada członek, a zarazem czuje zawiść
za jej brak - kompleks kastracyjny (u dziewczynki kompleks utrzymuje się)
- każdy człowiek z natury jest biseksualny - konstytucjonalne podłoże homoseksualizmu
u większości impulsy te są zatajone
4. Stadium genitalne:
- w okresie dojrzewanie narcyzm, potem człowiek zaczyna kochać innych z motywów
altruistycznych; pod koniec dojrzewania te altruistyczne kateksje zostają
ustabilizowane w postaci nawykowych przemieszczeń, sublimacji, identyfikacji
- podstawową funkcją biologiczną stadium genitalnego jest reprodukcja - aspekty
psychologiczne pomagają osiągnąć ten cel, zapewniając pewien stopień stabilności i
bezpieczeństwa
METODY BADAWCZE: Freud oparł swe teorie głownie na wypowiedziach i ekspresyjnych zachowaniach pacjentów, nie posługiwał się metodą eksperymentalną, nie gromadził danych, nie używał testu diagnostycznego ani metody badania osobowości
metoda swobodnych skojarzeń - pacjent mówi o wszystkim co siedzi w jego świadomości przez co zaczyna wspominać przeżycia z wczesnego dzieciństwa
analiza snów - opisy snów są bogatym źródłem informacyjnym o dynamice osobowości człowieka; marzenia senne są wyrazem najbardziej pierwotnej funkcji i treści psychiki ludzkiej
studiowanie przypadków: przypadek „Dory” (analiza snów, impuls seksualny - objawy histeryczne), przypadek Małego Hansa (seksualizm dziecięcy), przypadek „Człowieka szczurzego” (nerwica natręctw), przypadek Schrebera (homoseksualizm a paranoja), przypadek „Człowieka wilczego” (opis nerwicy dziecięcej)
SKINNEROWSKA TEORIA WZMACNIANIA SPRAWCZEGO
zachowanie jednostki jest całkowicie wytworem obiektywnego świata i można je wyjaśnić posługując się jedynie kategoriami obiektywnymi - zachowanie jest podporządkowane pewnym prawom
wielkość zasługi, jaką przyznajemy danej osobie, jest zwykle odwrotnie proporcjonalne do stopnia oczywistości przyczyn jej zachowania (jeśli w fabryce nadzorca to wysoką wydajność robotnika łatwo przypisać obecności nadzorcy)
analiza funkcjonalna - analiza zachowania w kategoriach związków przyczynowo-skutkowych, w których sprawuje się kontrolę nad samymi przyczynami - Skinner bardziej skupia się na korelacji między zmiennymi zależnymi a nie na związkach przyczynowych
zachowanie można wyjaśnić i kierować nim jedynie przez manipulowanie środowiskiem, które zawiera w sobie zachowujący się organizm - nie jest konieczne wyjaśnianie zjawisk, jakie zachodzą wewnątrz organizmu
zdolność kierowania zachowaniem - ustalanie regularnych zależności między zdarzeniami środowiskowymi a reakcją
STRUKTURA OSOBOWOŚCI:
wrażliwość organizmu na wzmocnienie ma podłoże genetyczne i rozwinęła się na drodze ewolucji - zdolność uczenia się o zdarzeniach pomaga utrzymać się przy życiu
doświadczenie nie ma żadnego wpływu na pewne zachowania; proces ewolucji kształtuje zachowanie wrodzone gatunku
zachowanie sprawcze (reakcje emitowane) a zachowanie reaktywne (reakcje wywołane) - Skinner głównie zajmuje się tymi sprawczymi
DYNAMIKA OSOBOWOŚCI:
za zmienność zachowania odpowiedzialna jest pewna siła wewnętrzna, a motywacja zależy od natężenia tej siły
nie uważa popędów za reprezentujące pewną klasę bodźców, nie przeprowadza żadnego rozróżnienia między popędami i emocjami
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI:
teoria wzmocnienia sprawczego - dokonanie pewnej operacji, która zmienia prawdopodobieństwo wystąpienia tego zachowania w przyszłości
warunkowanie klasyczne - przykład psa; wygaszanie to stopniowe zanikanie reakcji warunkowej, które zachodzi wówczas, gdy po reakcji tej przestaje następować wzmocnienie
zachowanie sprawcze - reakcja, która oddziałuje na środowisko i zmienia je; zmiana w środowisku wpływa z kolei na występowanie tej reakcji
bodziec karzący - awersyjny bodziec, którego wystąpienie po reakcji sprawczej zmniejsza prawdopodobieństwo wykonania tej reakcji w przyszłości
typy wzmacniania: wg odstępów czasowych, o stałych lub zmiennych odstępach czasowych
rozkład wzmacniania - czynnik czasu nie ma znaczenia a liczba wzmocnień zależy od liczby reakcji