Wykład 1

TEORIA ORGANIZACJI I KIEROWANIA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA

1. Organizacja w praktyce społecznej

Przesłanki działań zorganizowanych:

• osiągnięcie celów,

• zaspokojenie potrzeb,

• dążenie do minimalizacji nakładów,

• doświadczenia indywidualne każdego człowieka,

• doświadczenia zbiorowe,

• badania naukowe.

2. Pojęcie nauki oraz systemu nauk

Nauka - działalność ludzi mająca na celu poznanie rzeczywistości, wyrastająca z potrzeb jej opanowania i przekształcenia, obejmująca proces badania i jego wyniki oraz nauczanie o tych wynikach tanowi istotę pojęcie nauki.

Nauka jest to pojęcie wieloznaczne, jako charakter działań poznawczych.

Czynniki wyróżniające poszczególne dyscypliny nauki (przesłanki):

• przedmiot badań

• potrzeby społeczne

• zapotrzebowanie na badania

• własne metody badawcze

• własne zasady i prawa

Płaszczyzny nauki:

Aspekt treściowy - uzasadnionych pojęć, twierdzeń, hipotez, możliwie odzwierciedlających obiektywnie aktualną wiedzę o zjawiskach, procesach, rządzących nimi właściwościach. Jest to zasób wiedzy uporządkowanej i usystematyzowanej.

Aspekt czynnościowy - nauka to działania, działalność poznawania zmierzająca do obiektywnego poznania i zrozumienia rzeczywistości przyrodniczej oraz stworzenie przesłanek, wykorzystywania zdobytej wiedzy w celu przekształcenia rzeczywistości zgodnie z potrzebami człowieka.

Aspekt instytucjonalny - ogół badawczych jednostek organizacji stanowiących strukturalną podstawę uprawiania nauki.

Kryteria podziału nauki:

• metoda uzasadniania twierdzeń - podział na nauki formalne i empiryczne

• kryterium głównych zadań nauki, wyróżnia się:

• nauki teoretyczne - opisują i wyjaśniają rzeczywistość oraz umożliwiają przewidywanie rzeczywistości

• nauki praktyczne - problemy praktyczne dostarczają wiedzy i umiejętności do konkretnego działania, poszukują sposobów konkretnego zastosowania praw naukowych

Przedmiot badań:

• nauki przyrodnicze - kształtują wytwory przyrody i zjawiska w przyrodzie,

• nauki humanistyczne - zajmują się człowiekiem i jego działalnością oraz funkcjonowaniem w społeczeństwie.

Dyscypliny naukowe.

Przesłanki rozwoju dyscypliny naukowej: wyodrębniony przedmiot badań, potrzeby społeczne, własne metody badawcze, własne zasady i prawa.

Sposoby kształtowania dyscypliny nauki: w ramach jakiejś dyscypliny powstaje realizacja, - od
podstaw pojawienia się nowego problemu badawczego, - nauka o charakterze interdyscyplinarnym powstaje z kilku dyscyplin.

Klasyfikacja systemu nauki:

• dziedziny nauki

• gałęzie nauki

• dyscypliny nauki

Przedmiot badania:

• działania jednostki i zespołów ludzkich w procesie pracy,

• ustalenie zależności między zachowaniami ludzi w pracy a wynikami,

• formułowanie wskazówek mających zapewnić sprawność pracy indywidualnej.

Organizacja jako przedmiot badań powinna być wyodrębniona jako system społeczny, w którym
znajduje się system materialny tworzący strukturę umożliwiającą realizację określonego celu,
własne metody badawcze.

Metoda jako wspólny sposób postępowania, charakteryzujący się planowością i nadający się do wielokrotnego stosowania.

3. Miejsce teorii organizacji i kierowania w systemie nauk

Znajduje się wśród nauk humanistycznych, prawnych, społecznych, technicznych, ekonomicznych. Posiada powiązania z innymi naukami jak cybernetyka, informatyka, teoria decyzji oraz z praktyką (nauka empiryczna, nauka formalna - przyjmuje się tworzenie z aksjomatów tj. uznaje się za oczywiste bez dowodów).

4) Przesłanki wyodrębnienia nauki zarządzania

W XIX w. w USA powstała nauka zarządzanie , w Europie pojawiła się znacznie później po II wojnie światowej.

• istnienie potrzeb ludzkich i ich zaspokajanie,

• rozwój techniki, cywilizacji,

• doskonalenie techniki wytwarzania,

• rozwój podziału pracy i specjalizacji produkcji - prowadzi do zwiększenia skali produkcji, rodzą się cele cząstkowe, rośnie zapotrzebowanie na koordynację działań, integrację działań cząstkowych,

• styl rządzenia państwem,

• stosunek środowiska naukowego, poparcie środowiska naukowego stanowi sygnał dla
  państwa jak i korporacji.

5) Przedmiotem teorii organizacji i kierowania

Przedmiotem teorii organizacji i kierowania jest działalność jednostki i zespołów ludzkich w procesie pracy oraz ustalanie zależności między zachowaniami ludzi a osiąganymi wynikami a także formułowanie wskazówek mających zapewnić jak największą sprawność pracy indywidualnej i zespołowej.

Uwarunkowania dodatkowe

Uwarunkowania główne

Sprzężenie zwrotne

6) Prekursorzy i twórcy nauki o zarządzaniu

• Adam Smith 1732 -1790 - związany z liberalizmem ekonomicznym, ustrój społ. powstaje spontanicznie, pod wpływem żywiołowo układających się stosunków społecznych. Przeciwstawiał się ingerencji państwa w życie społeczne w ramach stosunków gospodarczych. Bogactwo narodów upatrywał w pracy społecznej i stosunków w jakich praca się odbywa. Ogłosił prawo technicznego podziału pracy. Potrzeba specjalizacji w poszczególnych procesach pracy.

• Robert Owen 1771 - 1858 - działacz polityczny, społeczny, pionier ruchu społecznego, zaliczany do socjalistów utopijnych. Utworzył ośrodek w zespole fabryk włókienniczych, poprawił warunki pracy i płacy pracowników. Założył „Bazar"- gdzie spółdzielcy mieli wymieniać swoje wytwory w sprawiedliwych warunkach.

• Charles Babbage 1792 - 1871 - prof. matematyki, interesował się sprawami organizacji. Prowadził badania - zwiększenie operacji przemysłowych. Zwrócił uwagę na rozwój technologii a pracę ludzką. Przemyślany podział pracy jako nowy sposób organizacji. Jemu też przypisuje się wdrożenie nauk ścisłych do zarządzania.

• Fryderick Winstow Taylor 1856 - 1915 - twórca podstaw zarządzania. Teorię budował w oparciu o wydajność na stanowiskach wytwórczych. Należy szukać rezerw jeżeli chodzi o wydajność pracy. Ważne jest zadowolenie pracownika i pracodawcy, dlatego ważne jest wprowadzenie: - wysokich płac, - niskich kosztów wytwarzania, - koszt jednostkowy może być obniżany, - należy wyznaczać wysokie działania, obliczone na możliwość najlepszych pracowników, należy ustalać wysokie zadania dzienne, - znormalizowane warunki pracy, zapewnienie stabilności warunków na każdym stanowisku pracy, - wysokie wynagrodzenie za wykonanie wysoko określonych zadań, - niewykonywanie zadań równa się obniżeniem płac, - przydzielenie każdemu pracownikowi zadań im odpowiadających i podnoszenie kwalifikacji pracowników, - praca naukowa powinna być przesunięta do Biura Organizacji - to organ doradczy kierownictwa. Biuro Kierowania Robót - instrukcje dla robotników, miało dostarczać kierownictwu decyzji kierowniczych by można było je szybko wprowadzać. F. Taylor napisał „Zasady naukowego zarządzania". Zalecał przyjazną współpracę między kierownictwem a pracownikami. Eliminacja słabszych pracowników.

• Henry L' Chateler 1850 - 1936 - inżynier, wykładowca w dziedzinie fizyki i chemii. Popularyzator tayloryzmu. Jest twórcą 5 etapowego cyklu zorganizowanego działania. Cykl organizacyjnego działania - etapy:

1. wybór celu - cel powinien być ściśle sprecyzowany, ograniczony do własnych możliwości organizacji

2. ustalenie środków i warunków niezbędnych do osiągnięcia celu

3. przygotowanie warunków i środków - element ludzki i rzeczowy

4. realizacja przyjętego celu, ściśle według wcześniej przyjętego planu

5. kontrola uzyskanego wyniku. Konfrontacja wyników z wcześniej założonymi planami i
   wyciągnięcie odpowiednich wniosków

• Henry Fayol 1880 - 1946 - Francuz, inżynier, w 1888 roku został dyrektorem zakładów metalurgicznych. Miał zająć się likwidacją tych zakładów a spowodował podniesienie ich z kryzysu. Uważany jest za klasyka na gruncie europejskim. Taylor i Fayol korzystali ze wspólnych doświadczeń. Dążył do wydajności pracy. Zajmował się racjonalizacją pracy na szczeblach kierowniczych. W 1926 roku w pracy „Administracja przemysłowa i ogólna” określił swoją pracę. Administrować to wg Fayola: tworzyć program działania, organizować czyli powoływać do życia podwójny organizm przedsiębiorstwa - materialny i społeczny, rozkazywać czyli powodować działania zespołowe, koordynować czyli łączyć i harmonizować wspólne wysiłki, harmonizować czyli powodować, by wszystko odbywało się zgodnie z prawem. Sklasyfikował czynności jakie występują w każdym przedsiębiorstwie przemysłowym:

• techniczne w procesie produkcji, remonty,

• handlowe- kupno, sprzedaż i wymiana,

• finansowe,

• ubezpieczeniowe - ochrona majątku i osób,

• rachunkowościowe- inwentaryzacja, prowadzenie statystyki, ustalanie cen, bilans

• czynności administracyjne,

Sporządził tabelę zapotrzebowania na umiejętności administracyjne, wykorzystywane na poszczególnych szczeblach. Na kierowników przedsiębiorstwa wynika, że najważniejsze są umiejętności administracyjne. Im większe przedsiębiorstwo tym większe zapotrzebowanie na umiejętności administracyjne.

• Max Weber 1864 - 1920 - Niemiec, 1894 - kierownik katedry społecznej. Prowadził badania nad psychofizycznymi czynnikami badania pracy. Interesowało go przede wszystkim - administracyjny aspekt funkcjonowania administracji, model instytucji biurokratycznej. 1922 - praca, „Gospodarka, społeczeństwo", zbudował o ściśle określone, trwałe, niezmienne reguły zarządzania, wysokie kwalifikacje urzędników i kadrę kierowniczą.

• Henry Ford 1863 - 1947 - wybitny prawnik i realizator koncepcji zarządzania. Autor - „Moje życie i dzieło". Stworzył własne przedsiębiorstwo: najwyższy podział pracy, zastosowanie podwójnej, zautomatyzowanej taśmy produkcyjnej.

• Elton Mayo 1880 - 1949 - Australijczyk, informatyk, wykładał logikę, etykę. Filozofię na uniwersytecie. W 1922 przybył do USA - rozpoczął badania zgodne z klasycznymi założeniami teorii i organizacji kierowania. Przeprowadzał wywiady z pracownikami, dlatego zwrócił uwagę na aspekt psychologiczny: przemęczenie pracą, stosunek pracodawcy do robotników, zapoczątkował istnienie kierunku o nazwie Szkoła Stosunków międzyludzkich.

• Karol Adamiecki 1866 - 1933 - ukończył uczelnię rosyjską, pracował jako inżynier. W 1903 roku wygłosił referat. Twórca instynktu naukowej organizacji. Celem instynktu było popieranie naukowej organizacji. Duży wkład włożył w rozwój międzynarodowej, naukowej organizacji. Tłumaczenie L'Chateler'a na język polski. W 1933 r. powstało „Stowarzyszenie międzynarodowej organizacji i kierowania*. Badania naukowe - sformułował prawo harmonii Adamieckiego (harmonogramy). Były praktycznymi wykresami jego wiedzy. Są to wykresy - 3 rodzaje harmonii:

• harmonijny dobór poszczególnych elementów pracy zespołowej (sprawność urządzeń, osób). Każda istota żywa, każde urządzenie uczestniczące w procesie pracy mają swój własny charakter, zakres możliwości. Dalsze więc obciążenia nie przynoszą już dalszych rezultatów powodując obniżenie efektów. Należy dobierać elementy pracy tak, aby taka charakterystyka zespołowo była do siebie podobna. Zespół osiąga takie efekty jakie może osiągnąć najsłabszy z zespołu, tzw. zjawisko wąskiego przekroju. Nie można więc tworzyć zespołu złożonego z osób lub urządzeń o różnych siłach.

• zharmonizowanie wszystkich czynności w czasie

• harmonia duchowa - dotyczy czynnika ludzkiego. Nie daje się zapisać w formie harmonogramów. Człowiek utożsamia się z celami zespołu pozostaje w harmonii.

• Zygmunt Rytel 1880 - 1947 - inżynier, członek instytutu naukowego. W 1948 -49 Prezes Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kierowania

• Piotr Drzewiecki 1865 - 1944 - inżynier

• Dmochowski

• Hauswald

• Rothert

• Kowalewski

• Kurnal

• Kiezun

1945 - reaktywowano Instytut Naukowej Organizacji - dyrektor Bieńkowski

1949 powstaje Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierowania

1949 - 1956 - okres niekorzystny dla nauki polskiej. Rysuje się prymat polityki nad ekonomiką

Funkcja motywacyjna - dotyczy w tym czasie płac i zatrudnienia w aspekcie ekonomicznym. Funkcja kontroli - nie prowadzono badań.

W 1955 r. ukazało się dzieło prof. Kotarbińskiego „Traktat o dobrej robocie”.

W 1957 r. reaktywowano Naukowe Towarzystwo Organizacji i Kierowania.

W 1958 r. powstaje pracownia ogólnych problemów organizacji i pracy pod przewodnictwem i z inicjatywy Kotarbińskiego, później kieruje nią prof. Zieleniewski.

W 1967 roku zostaje przekształcona w zakład prakseologii PAN (Państwowa Akademia Nauk), funkcja kontroli nada zaniedbana.

W 1969 roku powołano Komitet Nauk Organizacji i Kierowania, utworzenie tego komitetu przyczyniło się do rozwoju nauki w Polsce. Nauka o organizacji i zarządzaniu pojawiła się w dziedzinach nauk humanistycznych.

7. Ewolucja wiedzy o organizacji i zarządzaniu

Podsumowanie: światowy dorobek nauki o zarządzaniu jest niejednolity.

• Podejście klasyczne - zaliczamy tu: Szkołę Naukowego Zarządzania, kierunek administracyjny

Twórcy podejścia klasycznego: Szkoła Nauk Zarządzania - Taylor, Kierunek administracyjny - Weber, L' Chateler.

Pracownik jest niechętny zmianom w sferze organizacji i niechętny założonym celom. Jest pasywny i unika odpowiedzialności, pracownik działa pod wpływem bodźców materialnych, unika podejmowania decyzji. Chce być przez kogoś kierowany. Oddzielenie pracy koncepcyjnej od wykonawczej, przywiązywanie dużego znaczenia do bodźców materialnych, wykonywanie pracy powiązanej z systemem kar. Koncepcje te tworzą człowieka ekonomicznego, oparcie na dorobku klasycznej ekonomii, inżynierii, filozofii i nauki administracji. Podejście klasyczne było dziełem środowiska inżynierskiego. Człowiek traktowany jest jako jeden z zasobów w procesie wytwórczym.

• Podejście psychosocjologiczne (kierunek humanizacyjny) - znaczenie stosunków międzyludzkich, zachowania ludzi w organizacjach

Twórcy - E.Mayo

Podejście psychologiczne charakteryzuje się: opozycją do nurtu klasycznego, wzrosło zapotrzebowanie na wykształconych pracowników, wzrosły średnie płace, w środowisku robotniczym odczuwano potrzeby wyższego rzędu, rośnie rola związków zawodowych. Zmienia się relacja między pracodawcą a pracownikiem. Docenia się postawę lojalności wobec zakładu pracy. Człowieka zaczyna się postrzegać jako osobę twórcza, inteligentna, odpowiedzialna. Załamuje się koncepcja człowieka ekonomicznego a pojawia koncepcja człowieka społecznego, akcentuje się społeczne i psychologiczne zachowania człowieka w pracy. Obok aspektu racjonalnego pojawia się aspekt formalny. Zwraca się uwagę na nieformalne więzi w organizacji. Człowiek może być irracjonalny w swoim działaniu. Podkreśla się szczególną rolę kierownictwa co do możliwości wymaganych potrzeb. Występują podejścia behawioralne w stosunkach międzyludzkich.

Podejście klasyczne - stara się korzystać z dorobku z nurtów wcześniejszych. Próba stopniowego i wieloetapowego traktowania człowieka.

Podejście systemowe- humans relations, charakterystyczne dla wielu współczesnych kierunków. Traktuje się człowieka wieloaspektowo. W miejsce koncepcji człowieka ekonomicznego i społecznego pojawia się idea człowieka pełnego, zakładająca możliwość akceptacji w procesie pracy wszystkich potrzeb. Podkreśla się istnienie warunków do podejmowania optymalnych decyzji. Pojawia się właściwa koncepcja przepływu i przetwarzania informacji. Podejście to opiera się na wielu nowych kierunkach.

2

Powstanie nauki zarządzania

Zapotrzebowanie na wiedzę o zarządzaniu

Wzrost złożoności procesów wytwórczych

Wzrost skali i

koncentracji wytwarzania

Rozwój zarządzania w praktyce społecznej

Narzędzia pracy /

doskonalenie techniki wytwarzania

Rozwój specjalizacji i podziału pracy

Konieczność integracji i koordynacji działań

Potrzeby

ludzkie

---