Wykład psychopatologia

18.11.2010 r.

Zaburzenia nerwicowe

Zaburzenia nerwicowe są odczuwane przez bardzo dużą grupę osób, ok. 25% populacji doświadcza co najmniej raz epizodu lękowego w swoim życiu.

Zaburzenia nerwicowe są najczęściej związane ze stresem i mogą występować pod postacią somatyczną. W ICD-10 dzielą się:

Zaburzenia lękowe w postaci fobii

Inne zaburzenia lękowe

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne

Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

Zaburzenia dysocjacyjne

Zaburzenia pod postacią somatyczną

Inne zaburzenia nerwicowe

Strach a lęk:

Podobieństwa: przewidywanie niebezpieczeństwa, lub nieprzyjemności. Nerwowe obawy, wzrost pobudzenia, negatywny stan emocjonalny, niepokój, orientacja na przyszłość, współwystępowanie doznań somatycznych

Różnice:

strach	lęk
Konkretny obiekt lub zagrożenie	Nieuchwytne źródło
Zrozumiały związek między zagrożeniem a strachem	Niejasny związek między lękiem a zagrożeniem
Sporadyczny, napięcie ograniczane w czasie i przestrzeni	Przewlekły
Zanika wraz z usunięciem zagrożenia	Niepokój wszechobecny
Zauważalne ustąpienie	Niejasny początek
Ograniczony obszar zagrożenia	Uporczywy
Rychłe zagrożenie	Niejasne ustąpienie objawów
Stan pogotowia	Brak jasnych granic
Fizyczne doznanie stanu zagrożenia	Zagrożenie rzadko jest bliskie
Racjonalny charakter	Wzmożona czujność
	Fizyczne doznania czujności
	Zagadkowy charakter

Natura lęku w zaburzeniach nerwicowych:

- lęk odczuwany: w fobiach, napadach paniki i reakcji na stres

-lęk domniemany: w zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych, zaburzeniach somatycznych (głównie konwersja histeryczna), zaburzenia dyssocjalne przebiegających z fragmentacją tożsamości, m.in. amnezja i tożsamość wieloraka

Lęk zawsze idzie w parze z zaburzeniami nerwicowymi.

Zaburzenia nerwicowe dotyczą ok. 10% ludzi, w leczeniu psychiatrycznym ok. 30% zgłaszających się po pomoc.

Klasyfikacja według ICD-10:

„zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i o postaci somatycznej połączono w jedną dużą ogólną grupę ze względu na ich historyczne powiązanie z pojęciem nerwicy i związek znacznej (choć trudnej do określenia) części tych zaburzeń z przyczynami psychologicznymi.”

Zaburzenia nerwicowe są jedynymi w ICD-10, które wskazują na przyczyny psychologiczne.

Definicja nerwicy według Rogiewicz (2000):

Jest to zakłócenie życie emocjonalnego wywodzące się z wyparcia nieakceptowanych uczuć i upośledzające funkcjonowanie społeczne i rozwój osobisty. Demonstruje się jako: ucieczka w rolę chorego koncentracja na psychofizycznych przejawach życia uczuciowego i marginalnych objawach aktywności umysłowej.

Znaczenie terminu nerwica w praktyce klinicznej:

Przede wszystkim nerwicowe objawy (zaburzenia) to niepsychotyczne symptomy w postaci:

Patologicznych przeżyć, np. silny lęk, nieuzasadniony strach przed pewnymi sytuacjami/obiektami, pojawiające się wbrew woli trudne do zniesienia myśli.

Czynnościowe psychogenne zaburzenia somatyczne: w nerwicy dochodzi do zakłócenia czynności narządów z zachowaniem ich prawidłowej struktury anatomicznej bądź do zakłócenia czynności ośrodkowego układu nerwowego manifestujących się nerwicowymi przeżyciami lub zachowaniami.

Zaburzenia zachowania np. przymus powtarzania pewnych schematów zachowania, bądź unikania pewnych miejsc.

Objawy zaburzeń czynnościowych:

Zaburzenia czynności somatycznych: tachykardia, brachykardia, omdlenia, pieczenia, nudności, wzdęcia, zaparcia, biegunki, duszności, napadowa hiperwentylacja, świąd, zaczerwienienie, ból, zaburzenia ortostatyczne, mrowienia, drżenia, drętwienia, porażenia, kurcze pewnych grup mięśniowych

Zaburzenia przeżywania: lęk, niepokój, napięcie, fobie, lękowe oczekiwanie, obniżenie nastroju, poczucie rozdrażnienia, irytacja, trudności w koncentracji uwagi, poczucie obniżenia sprawności fizycznej i intelektualnej, zaburzenia pamięci, natrętne myśli, nastawienie hipochondryczne, poczucie obcości, i zmiany w otoczeniu (derealizacja)

Zaburzenia zachowania: natrętne czynności, zahamowanie w kontaktach międzyludzkich, zachowania regresyjne (niedojrzałe), zachowanie impulsywne

Kontekst znaczeniowy terminu nerwica w praktyce klinicznej:

Termin nerwica często używany jest w znaczeniu psychoanalitycznym, jako przejawów nieuświadomionych i trudnych do świadomego zniesienia konfliktów pragnień i wspomnień.

Pojęcie neurotyzmu stosuje się w odniesieniu do cech osobowości wyrażających się nadmierną pobudliwością, podwyższonym poziomem niepokoju, labilnością reakcji wegetatywnych i stosunkowo stałymi sposobami zachowania się w określonych sytuacjach w większości o charakterze unikowym.

U podłoża nerwicy najczęściej stoją dane cechy osobowości.

Podłoża nerwicy:

Według DSM-IV:

Nerwica może rozwijać się na podłożu osobowości nieprawidłowej (np. neurotycznej)

U osoby zasadniczo zdrowej, z pewną porcją neurotycznych mechanizmów obronnych (rys neurotyczny)

Osoby o prawidłowo ukształtowanej osobowości, reagują na silne konflikty wewnętrzne silnymi emocjami ale zazwyczaj uświadomionymi, których fizjologicznym przejawem mogą być mylnie zakwalifikowane jako objawy nerwicowe (tzw. reakcja nerwicowa).

Objawy osiowe nerwicy:

Według Kempińskiego:

Lęk jest centralnym objawem wobec innych objawów, występuje w postaci nieokreślonego niepokoju, napadów lękowych, jest zlokalizowany w pewnej części częścią ciała, lub związany z określoną sytuacją.

Objawy somatyczne: dolegliwości bólowe, zaburzenia snu, zaburzenia łaknienia i seksualne.

Egocentryzm: nadmierna koncentracja na sobie i poczucie wyjątkowego charakteru własnych dolegliwości i przeżyć.

Błędne koło: dodatnie sprzężenie zwrotne między objawami.

Psychodynamiczne rozumienie objawów nerwicowych:

Zaburzenia dysocjacyjno- somatyzacyjne obsesyjno-kompulsywne

Konflikt potrzeb lub emocji

Wyparcie

Lęk/inne mechanizmy obronne

Dochodzi do konwersji/dysocjacji przemieszczenie/substytucja

W obu przypadkach dochodzi do wystąpienia objawów nerwicowych.

Psychodynamiczne rozumienie utrzymywania się objawów nerwicowych:

Treści nieświadome wyrażane są na poziomie świadomym w formie symbolicznej lub przez regresję do sposobów funkcjonowania charakterystycznych dla wcześniejszych stadiów rozwojowych.

Pierwotne korzyści z objawów: zmniejszenie lęku, doświadczanie innych uczuć. Objaw jest wówczas łatwiejszy do zniesienia niż jego przyczyna.

Wtórne korzyści z objawów: reakcja otoczenia na objawy nerwicowe, zyski związane z kontekstem społecznym roli chorego.

Poznawczo-behawioralne rozumienie objawów nerwicowych:

Behawioralne podejście- objaw nerwicowy to patologiczna reakcja na określony bodziec, powstałą w wyniku warunkowania klasycznego bądź modelowania.

Poznawcze podejście: poznawcze zniekształcenia w zaburzeniach nerwicowych- nadmierne koncertowanie uwagi na zagrożenia, które mogą wystąpić w przyszłości (miejsce w zaburzeniach lękowych uogólnionych). Nieuzasadnione poczucie zagrożenia- w pewnych sytuacjach i unikanie ich (miejsce w fobiach). Nagłe i niespodziewane pojawienie się uczucia poważnego zagrożenia własnego życia lub zdrowia psychicznego (zaburzenia lękowe z napadami panicznego lęku)l. nieuzasadnione poczucie nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu motorycznego lub sensorycznego (w zaburzeniach dysoscacyjnych (konwersjach)). Nieuzasadnione obawy o stan swojego zdrowia (zaburzenia somatyzacyjne). Nieuzasadnione obawy przed poważną, podstępnie rozpoczynającą się chorobą (zaburzenia hipochondryczne). Uporczywe myśli o braku poczucia bezpieczeństwa i podejmowanie działań mające na celu zmniejszenie tego zagrożenia (zaburzenia obsesyjno-kompulsywne).

Regulacyjna koncepcja nerwicy:

Jest zabiegiem regulacyjnym redukującym napięcie wywołane w mechanizmach popędowo-emocjonalnych przez zakłócenia płynące z mechanizmów poznawczych. Źródło zakłóceń: nieprawidłowe cechy osobowości, specyficzne cechy otoczenia. Funkcje nerwicy to redukcja napięcia.

Zaburzenia nerwicowe są zaburzeniami w przebiegu których występują objawy somatyczne i psychiczne bez uchwytnych zmian organicznych, ale należy zwrócić uwagę, na to, że od psychoz nerwice odróżnia:

Krytycyzm- realność przeżyć, mimo że zachowania pacjenta chorego na nerwicę mogą być dziwne nie odbiegają od przyjętych norm

Objawy wspólne dla wszystkich nerwic:

Objawy psychiczne: lęk, depresja, natrętne myśli, drażliwość, nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne

Objawy somatyczne: bóle głowy i inne bóle, objawy czuciowo-ruchowe (np. wrażenie mdlenia), męczliwość, zaburzenia układu wegatytywnego, zaburzenia snu (utrudnione zasypianie, odwrócona doba)

Stwierdzenie cech osobowości neurotycznej, ale też lękliwej, unikającej i psychoastemicznej (kruchej), lub odpowiadającej danemu zespołowi chorobowemu.

Trudna sytuacja psychiczna w postaci konfliktu zewnętrznego lub wewnętrznego związanego z normami a wymaganiami otoczenia.

Często stwierdza się obecność czynnika wyzwalającego w postaci sytuacji stresowej lub nagromadzenia wielu sytuacji stresowych.

Brak podłoża somatycznego dolegliwości, lub niewspółmierność objawów do podłoża.

Odczuwanie objawów jako choroby.

Wtórna korzyść z choroby.

Zespoły nerwicowe:

Typowo lękowe np. agorafobia- lęk przed otwartą przestrzenią, tłumem, pozostaniem samemu w domu, samodzielnym poruszaniem środkami komunikacji z których niemożliwa jest szybka ucieczka, przebywaniem w pomieszczeniach gdzie jest utrudnione korzystanie z drzwi. W 50% przypadków agorafobia łączy się z lękiem napadowym.

Zaburzenia paniczne (napad lęku): Do stwierdzenia konieczne jest występowanie napadów paniki, co najmniej 2 do 3 w ciągu tygodnia,. Atak trwa średnio koło 10 minut. Objawy: kołatanie serca, ból w klatce piersiowej okolicy serca, przyspieszony oddech, potliwość, drżenie rąk, obawy przed omdleniem. Lek przed śmiercią przed zawałem serca lub inną chorobą, lęk przed omdleniem lub utratą kontroli, lęk antycypacyjny,

ICD-10 wyróżnia:

Zaburzenia paniczne (agorafobia z napadami paniki i bez napadów paniki). Trzeba zróżnicować atak paniki z zawałem i nadczynnością tarczycy (potliwość, kołatanie serca itp.), hipoglikemią w przebiegu tarczycy, która również może dawać podobne objawy somatyczne lub lękowe.

Leczenie zaburzeń panicznych i agorafobii: jest dwufazowe.

I etap- przerwanie ataku paniki i zapobieganie nawrotom (leki, techniki behawioralno-poznawcze). Podanie szybko działającego leku przeciwlękowego. Nauka technik relaksacyjnych (np. technik oddechu brzusznego). Zapobieganie nawrotom poprzez psychoterapię i leczenie farmakologiczne (dawki obniżane w czasie psychoterapii).

Zaburzenia foniczne, np. fobia społeczna. Nieco częściej u chłopców, młodych mężczyzn, rosnąca liczba ogólnych zachorowań. Ertrofobia- lęk przed zaczerwienieniem, łącząca się z lękiem przed publicznym wystąpieniem- lęk przed oceną społeczną (w terapii obniżanie znaczenia oceny społecznej). Fobia szkolna- optymalne łączenie psychoterapii i farmakoterapii.

Specyficzne fobie izolowane (fobie proste): np. klaustrofobia (lęk przed określonym przedmiotem/sytuacją). Leczenie psychoterapią w stopniową ekspozycją na bodźce (głównie wyobrażenie, ale też symulatory).

Zespół lęku uogólnionego: jest stan przewlekle utrzymującego się napięcia, niepokoju, poczucia zagrożenia i lęku przed codziennymi zagrożeniami, ten stan trwa co najmniej kilka miesięcy, towarzyszą mu zaburzenia snu, uwagi, napięcia psychicznego, może objawiać się w bólach napięciowych. Towarzyszą mu zaburzenia wegetatywne np. biegunki, pocenie się. Mają charakter przewlekły ale rzadko incydentalny. Leczenie raczej psychoterapią (nauka technik relaksacji), unika się leków.

---