1. Ogólne uwagi o przedmiocie logiki.

Logika wywodzi się z kultury antycznej. Starogrecki „logicos” czyli zgodny z naszym rozumowaniem, pojmowaniem. Jest nauką kojarzoną z myśleniem, analizą dokonaną w umyśle. Myślenie jest poprzedzone pewnym stanem naszego umysłu. Jeżeli istnieje pewien problem to stwierdzenie finalne wynika z naszego toku rozumowania. Nie sposób oddzielić tego co jest logiczne, a co przemyślane. Myślenie to nie wszystko to, co zachodzi w naszym umyśle. Na gruncie logiki ma ono charakter ukierunkowany. Myślenie ukierunkowane obejmuje procesy, tj. rozumowanie i wnioskowanie, w których to (na podstawie zdań i sadów uznanych za prawdziwe) dochodzimy do uznania kolejnych sądów czy też do rozwiązania pewnych problemów. Opieramy się na tym co pewne, prawdziwe. Logika abstrahuje od tego, jak przebiega ten proces w naszym umyśle. Logik bada formalne warunki poprawnego myślenia. Myślenie na gruncie logiki jest myśleniem konkretnym i zmierza ono do rozwiązania kwestii, która jest przedmiotem naszego myślenia. Myślenie istnieje tylko tam, gdzie jest ład i porządek. Oznacza to, że świat, w którym dokonujemy obserwacji formułując prawa i twierdzenia, jest poukładany, uporządkowany. Nie panuje w nim chaos.

2. Narodziny logiki jako dyscypliny naukowej.

Logika jest dorobkiem europejskim, narodziła się w starożytnej Grecji. Stała się podstawą naszego dochodzenia prawdy. Jest rzeczą niezbędną, chociażby w życiu społecznym. Logika obowiązuje w humanistyce, naukach matematyczno-przyrodniczych, naukach prawnych. Ma ogromne znaczenie. Starożytna Grecja dała model demokracji poprzez przyjęcie pewnych reguł. Dała nam filozofię, swobodę wypowiedzi, możliwość rozwoju wszechstronnego myśli, gdzie brak możliwości ingerencji religijnych lub politycznych. W krajach niedemokratycznych czy ograniczonych religijnie nie istniała żadna swoboda wypowiedzi i rozwoju rozumowania logicznego. Ojcem logiki był Arystoteles. Był twórcą sylogizmu logicznego, czyli schematu wnioskowania pośredniego ze zdań kategorycznych.

„Każdy człowiek jest ssakiem. Każdy ssak jest kręgowcem. Każdy człowiek również jest kręgowcem.”

„Wszyscy ludzie są istotami żyjącymi. Wszyscy Grecy są ludźmi. Czyli wszyscy Grecy są istotami żyjącymi”.

Prace Arystotelesa to m.in. „Kategorie”, „Analityki”, „O wypowiadaniu się”. Pojęcia sformułowane przez Arystotelesa to „dedukcja”, „indukcja”, „sądzenie”, „logiczne rozumowanie”.

Dedukcja to rozumowanie ścisłe polegające na tym, że stosujemy zasady ogólne do przypadku bądź przypadków szczególnych. Od ogółów dochodzimy do szczegółów.

„Wszyscy ludzie są śmiertelni i ja jestem śmiertelny.”

„Wszyscy ludzie mają 10 palców i ja też tyle mam.”

Indukcja to metoda odwrotna do dedukcji. Od szczegółów dochodzimy do ogółu. Przechodzimy od pewnych, jednostkowych faktów do ogólnych.

„Jeżeli poszczególne, znane mi jednostki są śmiertelne stąd wnoszę, że wszyscy ludzie są śmiertelni.”

Dedukcja i indukcja wymagają założenia, że zasady ogólne, które przyjęliśmy, a także przypadki szczególne są prawdziwe i sprawdzone. Arystoteles uważał, że logika jest narzędziem służącym do poznania, którym człowiek winien umieć się posługiwać. Wkrótce logika stała się nauką, a nie tylko narzędziem.

3. Wkład myślicieli starożytności i czasów nowożytnych w jej rozwój.

Średniowiecze również opierało się na logice Arystotelesa aż do wieku XVIII.

Kartezjusz(XVII w.) - „Rozprawa o metodzie" była pionierską pracą w zakresie metodologii badań. Dokonał on gruntownej rewizji poglądów i spojrzeń na temat metodologii badań. Później stała się ona sama w sobie trzecią częścią składową logiki.

Leibniz(XVII w.) - niemiecki myśliciel, logik, filozof i matematyk. Wprowadził do logiki rachunek matematyczny. Był to pierwszy krok do tego by logika przy argumentacji sięgała do zasad matematyki. Poglądy te jednak nie znalazły od razu uznania. Zainteresowanie teoria Leibniza wzbudziło u ludzi młodych, dla których była to pełna abstrakcja. Logika zaczyna być przesycana językiem matematyki. Część logików matematycznych wysunęła założenie, iż pewne prawa logiki można ująć w języku matematycznym; prawidła logiczne za pomocą rozwiązań matematycznych.

Boole(XIX w.) - wskazał on na analogię istniejącą między prawidłami matematyki, a zasadami myślenia logicznego. Zaczął zapisywać pewne logiczne twierdzenia w formie równań matematycznych. Na przełomie XIX i XX w. kierunek ten stał się bardzo modny.

Russel(XIX w.) - był zafascynowany logiką matematyczną. Uważał, że może być ona podstawą twierdzeń i uogólnień logicznych. Rachunek matematyczny zaczyna dominować w logice.

W XX w. logika matematyczna stała się nieodzowna w naukach ścisłych. Jest podstawą przy konstruowaniu języka dla maszyn, oprogramowania komputerowego. Jest podstawą do rozwiązywania problematyki nauk ścisłych, wykładana na studiach matematycznych. Język matematyczny jest hermetyczny, nie odda problematyki społeczeństwa. Logika Arystotelesa potrzeba jest na co dzień. Ma pełne uznanie wśród nauk humanistycznych, prawnych, działów administracji. Człowieka nie można przecież podciągnąć pod wzór matematyczny.

4.Wymienić i omówić działy logiki.

Semiotyka (logika języka):

Narodziła się już w starożytnej Grecji. Jej istotą była precyzja wysławiania się, określania zjawisk, tworzenia definicji. Współczesny termin ugruntował się w XIX w.. Semiotyka dziś to ten dział logiki zajmujący się badaniem wyrażeń, zwrotów i określeń językowych, a także stosunkiem ich do rzeczy przez nie określonych, rozumianych. Semiotyka przygotowuje też aparat pojęciowy i terminologiczny do wszelkiego rodzaju definicji. Dzięki semiotyce możemy ustrzec się od uchybień w zakresie rzeczowości, jednoznaczności i ścisłości wyrażania się. Jest to niezbędne w zakresie tworzenia i zmian prawa, jego wykładni, a także wszystkich pojęć niezbędnych w codziennym życiu. Semiotyka powinna nam wskazywać na używanie nonsensu w budowie zdania, przestrzegać przed posługiwaniem się wyrazami lub terminami, które mają źródła wieloznaczności. Semiotyka zaleca używanie takiej terminologii, która jest aktualnie używana w języku współczesnym. Semiotyka wyjaśnia nam, w jakim kontekście było użyte określenie zwrot lub termin i jak mamy to dziś aktualnie odczytać.

Logika formalna:

Dział w ramach którego bada się schematy rozumowań niezawodnych. Teoria wynikania. Wskazuje nam, jak zbudowane zdania wynikają ze zbudowanych w taki, a nie inny sposób, bądź też co wynika, jaka prawda ze zdania zbudowanego w taki, a nie inny sposób.

• logika tradycyjna; kwestia dowodzenia, wynikania, definiowania, konstruowania danych pojęć. Wywodzi się ze starożytności, szkoły Arystotelesa.

• logika współczesna (logistyka); przesiąknięta matematyką. Jest podstawą wykształcenia informatyka, fizyka, astronoma, biologa.

Metodologia nauk:

Teoria uzasadniania wiedzy tzn. określamy przy użyciu jakich metod doszliśmy do rozwiązania postawionego problemu.

• metodologia ogólna; pozwala nam wniknąć czy owa metoda jest uznawana przez inne nauki, czy konstrukcja na której się opiera jest znana innym naukom, czy jest ona spójnym systemem.

• metodologia szczegółowa; opierając się na ogólnych znanych metodach bada problem przy użyciu metod charakterystycznych dla danej dziedziny wiedzy.

5. Pojęcie języka oraz jego funkcje.

Język, którym się posługujemy jest najbardziej istotnym elementem komunikacji międzyludzkiej. Język dał człowiekowi mowę, a ta z kolei dała nam rozwój. Bez języka, mowy i utrwalenia tego, do czego doszliśmy, postęp ludzki byłby niemożliwy. Język jest najbardziej cennym wytworem ludzkiej społeczności. Gdyby nie było języka, nie moglibyśmy myśleć. Myślimy przede wszystkim zdaniami. Pismo pozwala utrwalić wszystko to, co już poznaliśmy.

Język - system znaków służący danej społeczności w procesie wzajemnego komunikowania się. Najbardziej powszechnym sposobem użycia języka jest mowa. Język jest ciągle żywy, ciągle rozwija się i doskonali. Będzie tak długo istniał, jak długo będą żyli ludzie, którzy będą się nim posługiwali.

Funkcje języka:

1. opisowa; umożliwia nam przekazanie komunikatu, informacji. Polega na tym, że w jej ramach przekazujemy informację lub zespół informacji. Informacja może być twierdząca lub przecząca, prawdziwa lub fałszywa. Jest funkcją pierwotną, najbardziej istotną. Informacja jest podana w sposób suchy, beznamiętny, ścisły, precyzyjny. Język winien być zbliżony do języka naukowego.

„Pociąg relacji Toruń-Olsztyn odjedzie z peronu 2.”

Czasami jednak elementu emocjonalnego nie można oddzielić od podanego komunikatu (np. nekrolog).

„Pociąg relacji Toruń­-Warszawa nie dojedzie, ponieważ zdarzył się wypadek i drogi są zasypane.”

2. dyrektywna; nakazuje nam wykonanie pewnego polecenia albo powstrzymuje od wykonania pewnych czynności. Powoduje, iż osoba, urząd, instytucja, która konstruuje przekaz wymaga, aby zostało wykonane przez nas określone polecenie bądź też abyśmy wstrzymali się od pewnego działania. Na ogół są to zdania rozkazujące bądź oznajmujące. Najczęściej spotykane w administracji, sądownictwie, kiedy mamy do czynienia z postanowieniem lub orzeczeniem sądu, jakimś zezwoleniem.

3. ekspresyjna; polega na przekazaniu adresatowi naszych emocji w postaci komunikatu. Charakterystyczna dla języka literackiego, który powinien być tak skonstruowany, aby wyzwolić w nas emocje wyższego rzędu, poczucie piękna. Może być połączona z funkcją opisową. Są również teksty, które łączą wszystkie te funkcje (np. modlitwa).

4. perswazyjna; polega na zobowiązaniu się użytkownika języka do czynienia czegoś lub zaniechania tegoż czynu. Są to wszelkiego rodzaju zobowiązania, którym poddajemy się często dobrowolnie.

„Rzucę palenie.” „Na kolejnym spotkaniu będę kontynuować omawianie tego zagadnienia.”

6. Wyjaśnić istotę wyrażeń performatywnych.

Są to takie zwroty, których użycie w określonych okolicznościach powoduje zaistnienie tego, co one opisują albo o czym mówią (np. przysięga małżeńska, przysięga wojskowa). Mają mocne zakorzenienie w tradycji. Najczęściej oznaczają, że stajemy się członkami pewnej wspólnoty, poprzez złożenie ślubowania. Są elementem ceremonialnym.

7. Wyjaśnić pojęcia „materializm” i „idealizm” w odniesieniu do badań naukowych.

Każdy logik dostrzega różnorodność świata. Czy u postaw tej różnorodności leży jakaś wspólna zasada, czy coś ją łączy? Pluraliści uważali, że nic nie łączy różnorodności świata, nic nie leży u jej podstaw. Natomiast idealiści mówili, że u podstaw różnorodności leży idea przewodnia. Ten punkt widzenia nazwany został punktem idealistycznym. Idealizm - termin obejmujący różne stanowiska filozoficzne zarówno z zakresu metafizyki, jak też teorii poznania, często należące zarazem do obu tych dziedzin. Idealistami byli Pitagoras, Sokrates, Platon, myśliciele chrześcijańscy. Myśl boska była myślą przewodnią, ideą u podstaw różnorodności. Wszystko co nas otacza ma swoją ideę, myśl przewodnią. Idea to model skończony, do którego powinniśmy zmierzać. Wszystko co obserwujemy jest bladym odbiciem idei. Znajdujemy się w tzw. jaskini, w której całe życie przebywamy. Jest to tzw. metafora jaskini Platona. My na ogół nie możemy poznać idei, tylko jej blade odbicie. Musimy zgłębiać ten problem, poznać, zmierzać do poznania idei. Myśl boska to coś, co jest idealne, stworzone przez Boga. Idealizm stał się filozofią chrześcijańską. Bóg jest tym, który stworzył ten świat. Idealista nigdy nie pozna Boga.

Materializm - głosi, iż jedynie istniejącym, samoistnym bytem jest materia: cielesne, przyrodnicze, czasoprzestrzenne, niezniszczalne tworzywo świata, do którego sprowadzają się lub którego są modyfikacjami, pochodnymi i od którego są zależne wszelkie przejawy rzeczywistości. Materializm narodził się na gruncie greckim. Materialiści to m.in. Tales z Miletu, Heraklit z Efezu, Demokryt. Wszystko ma charakter zmienny, przemijający. Materialiści podkreślali aspekt ewolucji. To, co nas otacza, zmienia się. Tales początku świata, życia upatrywał w wodzie. Dla Heraklita żywiołem dominującym był ogień. Oświecenie odeszło od idealizmu. W XIX w. nastąpił rozwój nauk matematyczno-przyrodniczych, odkrycia biologiczne, dynamiczny rozwój nauk ścisłych. Rozwój marksizmu, ruchu robotniczego, materializmu dialektycznego, które odmawiały idealizmowi prawa teorii naukowej. Nałożenie się wojującego marksizmu i materializmu doprowadziło do kompletnej negacji teorii idealizmu, która wg materialistów była teorią wsteczną.

8. Znak jako forma komunikowania się.

Znak - wyraźnie dostrzegalny układ rzeczy bądź zjawisko spowodowane celowo przez kogoś, aby poprzez zwyczajowo ukształtowany ich odbiór przekazać odbiorcy ściśle określony komunikat. Jest nieodzowny w ludzkiej komunikacji. Ukształtował się w sposób zwyczajowy (w zależności od kultury) i jest przekazywany przez kolejne pokolenia. Dla jednych ten sam znak mógł oznaczać zupełnie coś innego niż dla innej grupy odbiorców. Znak nie może być oderwany od kontekstu.

Rodzaje znaków:

• zwyczajowe; były charakterystyczne dla rodziny, rodu, plemienia. Nie spełniały roli uniwersalnej. Odgrywały ogromną rolę w zakresie komunikowania się (np. ostrzegały o niebezpieczeństwie, zwoływały plemiona do walki). Przekazywały zbliżanie się obcego i ostrzegały przed nim. Posiadały charakter religijny, a nawet magiczny. Np. biały dym nad Kaplicą Sykstyńską oznacza dokonanie wyboru nowego papieża.

• ustanowione; nie kształtowały się pokoleniami. Zostały przyjęte przez społeczność lokalną lub międzynarodową. Mogą mieć znaczenie powszechnie obowiązujące, o ile organ stanowiący posiada do tego stosowne uprawnienia. Znaki ustanowione obowiązują choć nie muszą być spisane. Np. alfabet morsa, znaki drogowe, ruchy policjanta kierującego ruchem drogowym.

• „ad hoc”; zobowiązują nas również w ściśle określonej sytuacji do ich bezwzględnego przestrzegania. Są ściśle związane z daną sytuacją.

Bez określonego podłoża. sytuacyjnego, kontekstu np. gwizd, światło, dźwięk itp. nie będą znakiem, nie mają znaczenia. Znakiem jest również odbita pieczęć.

W ostatnim czasie rola znaków się umocniła i rozszerzyła.

Znaki towarowe - są znakami prawnie chronionymi, nie wolno ich dowolnie używać (np. emblematy firmy).

Oznaka - nie jest zamierzoną formą przekazu wiadomości, treści jakiegoś komunikatu. Ma ona taki odbiór, iż na ogół kojarzy nam się jednoznacznie.

9. Omówić typy języków.

Rozróżniamy następujące typy języków:

Języki naturalne - tj. takie, których reguły ukształtowane zostały zwyczajowo, w sposób spontaniczny, a dopiero później ktoś podjął się ich odtworzenia na podstawie obserwacji posługiwania się danym językiem przez członków jakiejś grupy. Posługiwano się nimi sprawnie i wzbogacano je.

Języki sztuczne - skonstruowane dla jakichś celów w ten sposób, że reguły tych języków zaprojektowano z góry (np. język esperanto). Nigdy nie będą tak bogate w słownictwo jak języki naturalne.

Języki mieszane - charakter języków mieszanych mają współczesne języki narodowe: częściowo naturalny (zasób słów podstawowych ukształtowanych zwyczajowo), częściowo sztuczny (zasób słów wprowadzonych do języka w sposób umowny). To typowe języki, którymi posługują się określone działy nauki, np. matematyka, genetyka.

Ponadto wyróżniamy:

• język naukowy; język nauki, instytucji i urzędów publicznych. Jest językiem naturalnym, dlatego, że musi posiadać pewne cechy, które czynią go jasnym, klarownym, zrozumiałym dla osób zajmujących się zarówno nauką, jak i samych urzędników. Powinien charakteryzować się przejrzystością przekazu treści komunikatu oraz ścisłością pojęć, zasad i nazw w nim występujących, a także ekonomicznością i łatwością dokonywania opisów wydarzeń oraz aktualnością używanych pojęć i zwrotów.

• język potoczny; język dnia codziennego. Język naturalny, który często zawiera przewagę elementów ekspresyjnych nad pozostałymi funkcjami. Musi być poprawny z punktu widzenia naszego języka. W tym języku komunikujemy się, wyrażamy nasze myśli, lecz nie nadaje się do stosowania w urzędach czy w nauce ze względu na małą precyzję zwrotów i wyrażeń.

• język własny; język naturalny, którym posługujemy się na co dzień. Język ten jest przypisany jednej konkretnej osobie (język osoby A, nie osoby B czy osoby C). Język ten wynika z osobowości osoby, która się nim posługuje. Wynika z kultury, środowiska, w którym się kształtujemy, wykształcenia, wieku danej osoby.

• języki swoiste; są to takie języki, którymi posługują się określone grupy np. zawodowe, związane z pewnym środowiskiem (gwara, slang).

10. Scharakteryzować relacje miedzy językiem a myśleniem.

Bez myśli nie było by języka, a bez języka nie było by myśli.

Trzy poziomy funkcjonowania wzajemnych relacji między językiem a myśleniem:

1. Tworzenie i wyrażanie myśli;

Język służy do tworzenia i wyrażania naszych myśli. Jest to funkcja zasadnicza języka. Myślimy w słowach, w szatę słowną jest zawsze ubrana nasza myśl. Jedność myśli i mowy jest nierozerwalna. Jasna myśl to jasna mowa, mętna myśl to mętna mowa - są to dwie nierozerwalne płaszczyzny.

2. Ukrywanie myśli;

Język służy do ukrywania naszych myśli. Ukrywanie myśli nie jest tym samym co zmętnienie myśli. Język służy do powiedzenia czegoś, a nie mówienia o czymś, co by było nie na miejscu. Potrafi to osoba dorosła, o sprawnym umyśle. Powody ukrywania myśli to m.in.:

• powody zawodowe, moralne (lekarz nie mówi osobie nieuleczalnie chorej i jego bliskim o chorobie, aby nie załamali się psychicznie)

• tajemnica wojskowa

• ekonomiczne (nie możemy mówić o kondycji finansowej firmy)

• ideologiczno- polityczne (opinia na temat gospodarki za czasów Polski Ludowej)

• religijne (nie należy obrażać uczuć religijnych osób z naszego otoczenia)

• obyczajowe (nie używamy języka tzw. "nieparlamentarnego", aby nie obrażać naszego otoczenia)

3. Ukrywanie pustki myślowej bądź niekompetencji;

Język służy do ukrycia pustki myślowej bądź niekompetencji danej osoby (np. osoba ma do wykonania określone zadanie ze sfery gospodarki, ekonomii czy polityki, ale nie potrafi go wykonać, więc ukrywa pustkę językiem).

Kłamstwo - celowo zamierzone przekazanie komunikatu niezgodnego ze stanem faktycznym mające na celu pozyskanie korzyści lub stratę dla innej osoby.

11. Pojęcie zdania na gruncie logiki.

Za zdania w sensie logicznym uważać będziemy takie tylko wyrażenia, które głoszą, że tak a tak jest, czy też tak a tak nie jest. W terminologii gramatycznej będą to tylko zdania oznajmujące. Stwierdzenia muszą być jednoznaczne, precyzyjne, poprawnie zbudowane. Nie muszą być zgodne z rzeczywistością. Mogą być prawdziwe lub fałszywe. Zdanie pytające nie jest zdaniem w sensie logicznym, bo nie stwierdza faktu. Również zdanie rozkazujące nie jest nim z tego samego powodu.

12. Co rozumiemy pod pojęciem „wartość logiczna zdania”?

Dla logiki ważne jest ustalenie czy zdanie jest fałszywe, czy prawdziwe w klasycznym sensie rozumienia tych słów. Współczesna logika wskazuje na pewne trudności: niestabilność, zmienne punkty widzenia, zmienność okoliczności, nieprecyzyjność względem praw fizyki.

Zdanie prawdziwe - opisuje rzeczywistość w danym czasie prawidłowo (np. Warszawa jest miastem wojewódzkim).

Zdanie fałszywe - opisuje stan niezgodny z rzeczywistością (np. Toruń jest miastem wojewódzkim -2000 rok). Możemy stwierdzić czy zdanie jest fałszywe poznając wartość logiczną zdania a contrario.

Wartość logiczna zdania jest czymś obiektywnym, tzn. nie zależy od poglądów danej osoby.

13. Wyjaśnić pojęcie wypowiedzi zdaniowej niezupełnej.

Wypowiedź niezupełna - takie wyrażenie, które na gruncie danego języka nie jest zdaniem w sensie logicznym, ale spełnia funkcje takiego zdania, o ile słuchacz zdaje sobie sprawę z niewypowiedzianych faktów pominiętych w zdaniu (np. słowo „baczność” wywołuje określoną reakcję). Zbyteczne jest mówienie całym zdaniem.

Wypowiedź niejednoznaczna -w umyśle odbiorcy może wywołać rozmaite skojarzenia (np. „Pan Kowalski jest zamieszany w kradzież zegarka” - ale może to on był ofiarą kradzieży?).

14. Omówić kryterium prawdziwości zdania.

• sprawdzenie poprzez doświadczenie;

• oparcie się na niezbitych dowodach;

• oparcie się na stanie wiedzy;

• uznajemy zdanie za prawdziwe bo pochodzi od osoby, do której mamy zaufanie i jest ona kompetentna;

• uznajemy zdanie za prawdziwe, ponieważ kierując się zasadami w nim zawartymi doznaliśmy powodzenia w działaniu;

• uznajemy zdanie za prawdziwe, gdyż jego rezultaty wyrażają nam spostrzeżenia dokonane w optymalnych warunkach;

• uznajemy zdanie za prawdziwe, ponieważ jest to dla nas oczywiste, wynika z uwarunkowań ukształtowanych naszą konkretną kulturą.

Zdanie analityczne - o jego wartości logicznej przesądza sens użytych słów i nie można mu zaprzeczyć bez naruszenia reguł określających użytych w nim słów (np. „Godzina ma 60 minut”).

Zdanie wewnętrznie kontradyktoryjne - zdanie, którego fałszywość jest przesądzona ze względu na samo użycie błędnych słów w obrębie danego języka (np. „Niebo jest czerwone.”). Dla stwierdzenia, że zdanie jest wewnętrznie kontradyktoryjne konieczne jest odwołanie się do reguł znaczeniowych danych słów.

Zdania syntetyczne - zdanie, których wartości logicznej nie można ustalić. Gdy jednak chcemy to zrobić odwołujemy się do zgodnego doświadczenia, praktyki wielu osób.

15. Istota utylitaryzmu i pragmatyzmu w odniesieniu do zasad logiki.

Utylitaryzm to teoria etyczna powstała w XIX w., której główna zasada (zwana zasadą użyteczności) głosi, iż czyn jest dobry wtedy i tylko wtedy, gdy przyczynia się do stanowienia szczęścia powszechnego, rozumianego jako wzrost przyjemności i redukcja cierpień w świecie. Wszystko, co jest pożyteczne, korzystne, jest prawdziwe. Wystarczy względność owego pożytku.

Pragmatyzm koncentruje się zwłaszcza na teorii prawdy, teorii znaczenia oraz zagadnieniach metodologicznych. Pragmatyzm postuluje praktyczny sposób myślenia i działania oraz metody krytycznego rozsądku i nauk doświadczalnych. Doświadczenie pojmuje jako proces przystosowawczego współoddziaływania organizmu i rzeczywistości. Za kryterium prawdy uznaje użyteczność, uzależniając prawdziwość twierdzeń od ich praktycznych skutków.

16. Jakie są cele tworzenia definicji? Omówić ich podział.

Są niezbędne w każdym zorganizowanym społeczeństwie, które działa wg pewnych zasad, aby panowało zrozumienie. Definiujemy wtedy, kiedy chcemy dać jednoznaczną odpowiedź co to jest X bądź co rozumiemy pod pojęciem Y. Stojąc przed koniecznością podejmowania decyzji musimy dać precyzyjną odpowiedź. Definicję stosujemy, kiedy musimy coś jednoznacznie określić i wtedy, gdy wprowadzamy do nauki, do życia nowe wyrażenie, nowy termin, których dotychczas nie było (np. bioetyka, klonowanie istot żywych) oraz gdy chcemy zmienić funkcjonowanie języka. Definicja musi wyprzedzać życie, śledzić kierunki dyscyplin.

Podział definicji:

• sprawozdawcza; w sposób ścisły, jednoznaczny i przejrzysty, precyzyjny daje nam znaczenie słowa, terminu bądź zjawiska w dniu dzisiejszym (np. zegarek). Kształtuje się w dłuższym okresie czasu (np. samolot). To definicja, która wskazuje, jakie znaczenie ma czy też miał kiedyś definiowany wyraz w pewnym języku. Definicja taka składa sprawozdanie z tego, jak pewna grupa ludzi posługuje się czy też posługiwała się pewnym wyrazem czy wyrażeniem.

• arbitralna; ustala znaczenie słowa, terminu w sposób narzucający. Jest konieczna (np. komputer).

• projektująca; stanowi propozycję dla pewnego zjawiska, problemu. Definicja projektująca jest DEFINICJĄ KONSTRUKCYJNĄ, jeżeli ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość nie licząc się z dotychczasowym znaczeniem tego wyrazu, gdy jakiś w ogóle przedtem posiadał. Definicja projektująca jest DEFINICJĄ REGULUJĄCĄ, jeśli ustala na przyszłość wyraźne znaczenie pewnego wyrazu licząc się jednak z dotychczasowym, niedostatecznie określonym, znaczeniem tego wyrazu.

• regulująca; staramy się zmienić istniejący zakres słowa, terminu, określenia, aby przystosował się do treści używanej (np. koegzystencja pokojowa, zimna wojna). Ustala na przyszłość wyraźne znaczenie licząc się z dotychczasowym niedostatecznie określonym znaczeniem tego wyrazu.

17. Omówić podział nazw na gruncie logiki.

Nazwa - jest to wyraz lub wyrażenie zrozumiane jednoznacznie, które nadaje się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu. Orzecznik imienny to orzeczenie stwierdzające o podmiocie, że jest on taki a taki, np. że Jan jest adwokatem, stał się adwokatem, został adwokatem itp. Nazwa to nie to samo co rzeczownik. Np. „Student, który mieszka w Poznaniu”.

Przedmiot, którego dana nazwa jest znakiem, nazywamy desygnatem tej nazwy. Np. to co mamy pod nogami jest desygnatem nazwy „glob ziemski”. Desygnatem danej nazwy jest wtedy każdy przedmiot, o którym trafnie orzec można daną nazwę.

Nazwy proste składają się z jednego tylko wyrazu.

Nazwy złożone składają się z więcej niż jednego tylko wyrazu.

Nazwy indywidualne - to takie nazwy, które służą do oznaczania poszczególnych, tych a nie innych przedmiotów, nie przypisując prze to danemu przedmiotowi, takich czy innych właściwości wyróżniających go. Np. „Poznań”, „Andrzej Kmicic”, służy danemu przedmiotowi tak długo, jak długo zachowuje on ciągłość istnienia.

Nazwami generalnymi są nazwy, które przysługują przedmiotom ze względu na jakieś cechy, które tym przedmiotom przypisujemy. Np. „budynek”, „krzesło”, „student prawa”, odnoszą się do wszelkich przedmiotów danego rodzaju, a więc przedmiotów mających cech budynku, krzesła, studenta wydziału prawa. Czasami może istnieć jeden tylko przedmiot mający odpowiednie cechy (np. gdy szukamy desygnatu nazwy generalnej „najwyższa góra na świecie”), a nawet w ogóle mogą nie istnieć przedmioty o odpowiednich cechach „kulisty sześcian”, „szklana góra”, „krasnoludek”.

Wszystkie nazwy mają swoje cechy konstytutywne i konsekutywne. Cechy konstytutywne - niezbędne do tego, aby można było precyzyjnie określić dany obiekt. Cechy, które dany obiekt nam tworzą. Cechy konsekutywne - cechy, które go uzupełniają, ale ich brak absolutnie nie powoduje iż dany obiekt przestaje być dla nas tym obiektem, jeśli nie określilibyśmy go cechami konstytutywnymi. Np. „pociąg” - porusza się po torach, lokomotywa i wagony. „pociąg ekspresowy” - pozbawiając go określenia ekspresowy to nadal będzie pociąg.

Nazwy ze względu na zakres dzielimy na:

• jednostkowe; w sposób niebudzący wątpliwości określa nam podmiot, zjawisko, obiekt (np. obecny Prezydent RP, Orient Express)

• ogólne; pod tą samą nazwą mogą kryć się, występować różne podmioty, zjawiska obiekty (np. urząd Prezydenta RP)

• puste; oznaczają zgodnie z pewną konwencją określone obiekty bądź to postacie, wydarzenia, które nie istniały, zapewne nie będą istniały i których istnienia nie da się uzasadnić na gruncie materii (np. krasnoludek, bohaterowie mitów). Są istotnym elementem kształtującym naszą kulturę

• abstrakcyjne; pochodzą od pewnych cech konkretnych przedmiotów (np. biel od śniegu, czerwień od koloru krwi). Nazwa abstrakcyjna może pochodzić od stosunków zależności między podmiotami bądź zjawiskami (np. podwładność wynika ze stosunku służbowego podmiotu). Nazwy abstrakcyjne nie są precyzyjne, ale bezwzględnie konieczne dla najbardziej ogólnego określenia podmiotu, zjawiska.

18. Co rozumiemy pod pojęciem „erystyka”?

Erystyka - sztuka doprowadzania sporów do korzystnego rozwiązania bez względu na prawdę materialną. Słowo pochodzi z klasycznego języka greckiego - „eristikos” czyli kłótliwy, od „eris” oznaczający kłótnię, spór, walkę oraz imię bogini niezgody. Do głosu dochodzą ci, dla których prawda i etyka są na drugim planie. Dążenie do zunifikowania społeczeństwa poprzez propagandę społeczeństwa sloganami, które istnieją w określonych grupach społecznych lub całym narodzie. Początki to sofiści, którzy tak dalece wątpili w poznanie prawdy, że zrezygnowali z niej. Należy uczyć się, aby umieć poruszać się w określonym świecie. Sofiści podejmowali się takiej obrony, używali właśnie takich argumentów. Rozumowanie to było pozornie poprawne, zawierało utajone błędy myślenia, dzięki którym można było dowolnie żonglować argumentami pozostałych. Sokrates, Platon polemizowali z erystykami, że prawda jest do poznania i obowiązkiem każdego obywatela jest dążenie do niej. Erystyka wg Platona prowadzi do nikąd. Erystyka jest wykorzystywana w polityce, w reklamie, w codziennym komunikowaniu się.

19. Omówić tzw. „chwyty erystyczne”.

1. Atak osobisty;
Do zespołu chwytów ataku osobistego należą takie zachowania, które odnoszą się do partnera w dyskusji, nie zaś do sedna sprawy. Istnieje wiele form i metod realizowania ataku osobistego, które powodują u przeciwnika gwałtowne zachwianie emocjonalne.

2. Żonglowanie autorytetem;
Metoda ta polega na sięganiu po autorytet w zastępstwie argumentu merytorycznego.

3. Przekształcenie wypowiedzi;
W dyskusji merytorycznej odpowiada się argumentem na argument i jest to traktowane jak coś oczywistego. Dlatego łatwo przeoczyć fakt, że przeciwnik nie odpowiada na nasz argument, lecz przekształca go i atakuje wypowiedź już przez siebie zmienioną.

4. Skok do celu;
Chwyt ten polega na dążeniu do narzucania własnego zdania przy całkowitym pominięciu wywodu partnera.

20. Pojęcie retoryki.

Retoryka - krasomówstwo, sztuka wymowy, nauka zasad umiejętnej argumentacji i pięknego oraz sprawnego wysławiania się. Jest pewną umiejętnością dostrzegania w rzeczach tego, co w odniesieniu do tych rzeczy jest przekonujące. Jest to nauka o środkach przekonywania.

21. Zasady sztuki retorycznej.

I etap „inventio” czyli inwencja

Dokonuje się uporządkowania przedmiotu sprawy, posegregowania na elementy ważne i mniej ważne po to by ustalić, co ostatecznie ma być powiedziane.

II etap „dispositio” czyli dyspozycja

Nadanie odpowiedniej konstrukcji naszej wypowiedzi poprzez uporządkowanie materiału zgodnie z przyjętym planem.

III etap „elocutio” czyli wysłowienie

Przyjęcie założonego stylu wypowiedzi (słownika, zwrotów).

IV etap „memoria” polegająca na zapamiętaniu.

V etap „actio” czyli wygłoszenie

Musi być użyte całe nasze ciało i umysł, należy pamiętać o gestach, mimice, spojrzeniu. Podnosi to kilkakrotnie wiarygodność i jest niezbędne w pracy prawnika.

22. Podział pytań na gruncie logiki.

Pytania odgrywają doniosłą rolę w poszukiwaniu prawdy, w dążeniu do prawdy oraz w życiu społecznym nas wszystkich, bez nich nie byłoby życia. Pytanie musi być tak zadane, sformułowane, aby można było otrzymać dorzeczną odpowiedź. Pytania powinny być tak stawiane, aby były zrozumiale dla osoby, do której je kierujemy

(ze względów etycznych i logiki). Pytanie powinno być proste i jednoznaczne (nie może mieć żądanych ubocznych skojarzeń). Przy zadawaniu pytania musimy wziąć pod uwagę wiek, wykształcenie oraz zdolność percepcji osoby, do której pytanie kierujemy. Niedopuszczalne jest zadawanie pytań podchwytliwych. Nie wolno stawiać pytań sugerujących odpowiedzi. Nie można tak, stawiać pytań, które w jakimś stopniu tyczyłyby problematyki nie związanej bezpośrednio z przedmiotem zainteresowania pytającego. Nie można kumulować w pytaniu odpowiedzi na kilka problemów.

Każde pytanie ma swoją niewiadomą. Niewiadoma może być prosta (pytanie dotyczące sytuacji bądź zdarzenia, gdzie wszystko wskazuje nam, co było przyczyną owego wydarzenia bądź kwestii, którą rozwiązujemy, np. „Czy pan przyznaje się do ojcostwa?”) bądź skomplikowana (pytanie, które wymaga od nas merytorycznego przygotowania aby zadać pytanie, np. działania Komisji Sejmowej).

Pytania mogą nas prowadzić do prawdy, ale przede wszystkim służą do uzyskania informacji na jakiś temat ( np. petent w urzędzie (data urodzenia, stan cywilny), pytania egzaminacyjne).

Pytania dzielimy na:

• zamknięte; takie, których zbiór dorzecznych odpowiedzi jest całkowicie określony, zdeterminowany, wyznaczony. Wyznaczają one nam schemat odpowiedzi. Dzielimy je na pytania rozstrzygnięcia (zaczynają się one od zwrotu "czy", zawierają dwie możliwości, nie ma możliwości interpretacji, np. „Czy świadek był karany?”) oraz pytania prostego dopełnienia (wymagają od nas pewnego rozstrzygnięcia, zaczynają się od zwrotów "kto" "co" "kiedy" "gdzie", dają możliwość pewnej interpretacji, np. „Kto może wnieść zażalenie na postanowienie sądu?”)

• otwarte; nie wyznaczają schematu, zbiór dorzecznych odpowiedzi nie jest jednoznacznie określony przez pytanie, wymagają wyjaśnienia dodatkowego. Stosowane są najczęściej w sądzie, urzędach, przy dochodzeniu (dlaczego stało się tak, a nie inaczej?). Służą często instytucjom, które zajmują się badaniami naukowymi. Stawiają je politycy. Pewnych rzeczy nie zamykają. Rozpoczynają się od zwrotów „dlaczego" "w jakim celu" " jak to się stało". Zawsze możemy do nich coś dodać, rozszerzyć je nawet po pewnym czasie. Nie dają na ogół precyzyjnej odpowiedzi na postawione pytanie. Jeśli są do nas kierowane to dają nam dużą swobodę interpretacji, bo nas niczym nie ograniczają. Ich celem nie jest poznanie prawdy, mogą nas do niej zbliżać. Służą socjologom, ale również politykom (w dobrej wierze). Ankieta może stanowić materiał pomocniczy np. aby

uzdrowić służbę zdrowia, dla sejmu uchwalającego ustawę. Pytania otwarte dzielimy na te, które wymagają wyjaśnienia (np. interpelacja poselska) oraz te, które wymagają narracji. Mogą nas prowadzić do poznania prawdy, ale rzadko są one poważnym i liczącym się nośnikiem owej poszukiwanej prawdy dlatego, że są one obciążone elementem subiektywizmu.

23. Odpowiedzi i ich podział (przykłady).

Odpowiedź dorzeczna tzn. taka, która odpowiada na postawione przez nas pytanie i jest związana z konkretną rzeczą, której pytanie dotyczy.

Odpowiedzi dzielimy na:

• bezpośrednie; dają nam bardzo krótką i jednoznaczną odpowiedź na postawione pytanie (np. „Czy Polski kodeks postępowania administracyjnego przyjmuje zasadę dwuinstancyjności?” Odp. Tak) Są całkowite, prawdziwe i właściwe.

• pośrednie; (np. „Czy świeci słońce?” Odp. Tak bądź „Jest piękny słoneczny dzień.”

a także na:

• całkowite; np. „Przepisy jakich ustaw precyzują w Polsce komunikację lądową?” Odp. Prawo o drogach publicznych, Prawo o ruchu drogowym, Prawo o transporcie drogowym i spedycji krajowej, Prawo o kolejach.

• częściowe: np. „Komunikację lądową regulują 4 ustawy.”.

24. Pojęcie „topików” w odniesieniu do logiki.

Topika to repertuar stałych obrazów, motywów, tematów i sposobów wysławiania się utrwalonych w literaturze europejskiej (także w postaci retorycznych loci communes, tj. sprawdzonych pod względem skuteczności schematów argumentacji i perswazji, których repertuar również określa się mianem topiki), traktowanych jako świadectwo ciągłości tradycji śródziemnomorskiej lub uzewnętrznienie wzorców archetypicznych. Odgrywały istotną rolę w dysputach mędrców starożytnych, w kulturze antycznej.

Toposy to pewne określenia, sentencje, zwroty, mądrości, które tworzyły poszczególne narody na przestrzeni swojego rozwoju, które zajmowały i zajmują pewne miejsce w ich świadomości narodu i kulturze. Są to takie zwroty, na które po zakorzenieniu zgadzamy się i nie polemizujemy z nimi (albo się je

przyjmuje albo po prostu odrzuca). W ciągu czasu nabrały pewnego znaczenia i wrosły w naszą kulturę. Używa się ich, aby określić, że racja jest po naszej stronie. Przytoczenie ich to użycie i uznanie mądrości. Np. jesteśmy przekonani, że "prawda ujrzy światło dzienne" (prawda jest wartością, do której ludzie zmierzają, dążą); "kruk krukowi oka nie wykole"; pamiętaj, że "każdy jest kowalem swojego losu"; "prawo nie działa wstecz"; "błądzenie jest ludzką rzeczą".

25. Prawda i jej znaczenie w nauce oraz w pracy administratywistycznej.

Dążenie do poznania prawdy spowodowało, iż ludzie zaczęli myśleć, zgłębiać to, co niepoznane. „Błądzenie jest rzeczą ludzką”. Dążenie do prawdy jest rzeczą konieczną. Prawda to własność sądów, które dają nam wierne odbicie obiektywnie istniejącej rzeczywistości. Prawda nie istnieje subiektywnie.

Kryteria prawdy:

1. konwencjonalizm;

Są sytuacje, w których za prawdę przyjmujemy to, co uznajemy na zasadach porozumienia (np. południk 0 stopni przechodzi przez Greenwich).

2. koherencyjna;

Zgodność twierdzeń, którymi się posługujemy współbrzmi z uprzednio przyjętą zasadą (np. igła magnetyczna wskazuje północ).

3. personifikacja;

Odnosi się do autorytetu zawodowego, moralnego, religijnego, do relacji panujących w rodzinie. Odnosimy ocenę do konkretnej osoby, odwołujemy się do autorytetu. Możemy odwołać się do specjalisty lekarza, bo jest on autorytetem. Związana z religią, Bogiem („Jam jest prawda”); dla wierzącego przykazania są prawdą.

28. Kłamstwo.

Kłamstwo towarzyszy prawdzie. Kłamiemy, kiedy celowo, z rozmysłem dajemy jednoznacznie wyraz nieprawdzie, mając na względzie osiągnięcie pewnego celu bądź korzyści materialnej lub niematerialnej. Kłamstwo prowadzące do osiągnięcia korzyści materialnej pociąga za sobą odpowiedzialność karną. Często kłamstwo może wynikać z ludzkiej próżności. Skutki, które wywołuje kłamstwo przed organami państwa to rzecz poważna. Art. 83 KPA stanowi, iż każdy świadek ma mówić prawdę, nie wolno mu kłamać. Jeżeli nieświadomie damy wyraz nieprawdy to z tego powodu nie ponosimy odpowiedzialności karnej.

Błędy formalne to takie, których konkluzja nie wynika ze złej woli. Przesłana jest prawidłowo, a my wyciągnęliśmy złe wnioski.

Błędy pozaformalne wynikają na ogół z ignorancji, z naszej niewiedzy bądź ze złej interpretacji przepisów.

---