Rodzaje podatków
Podatek progresywny - jest metodą obliczania wymiaru podatku, w myśl której wysokość należnego podatku rośnie szybciej niż proporcjonalnie w stosunku do wielkości podstawy opodatkowania.
Określenie to stosuje się najczęściej w odniesieniu do podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatku dochodowego od osób prawnych. Przy progresywnym systemie opodatkowania stawka opodatkowania (procent płaconego podatku) rośnie wraz ze wzrostem dochodu podatnika. Oznacza to, że podatnik o wyższych dochodach będzie odprowadzał większą część swojego dochodu w formie podatku, niż podatnik o niższym dochodzie. Stanowi to wyraźną różnicę w stosunku do podatku liniowego, gdzie każdy podatnik płaci taką samą część swoich dochodów w formie podatku (np. 19%).
Niemal we wszystkich progresywnych skalach podatkowych efektywna stopa opodatkowania (stosunek kwoty ostatecznie należnego podatku do wartości podstawy opodatkowania) jest określana nominalnie dla pewnych przedziałów wartości podstawy. Graniczne kwoty tych przedziałów nazywa się progami podatkowymi. Jeżeli dochód podatnika w danym roku podatkowym przekroczy wartość któregoś progu dochodowego, to nadwyżka dochodu nad wartością progu podlega opodatkowaniu w oparciu o wyższą stawkę opodatkowania.
Podatek w kolejnych przedziałach dochodowych jest obliczany jako suma podatku płaconego za górną kwotę graniczną niższego przedziału dochodowego (według skali podatkowej) oraz podatku od kwoty nadwyżki nad kwotę graniczną według stawki właściwego przedziału.
Przykład
Zakładamy, że skala podatkowa przewiduje dwa przedziały dochodowe (a więc jeden próg) i następujące przypisane do nich stawki opodatkowania:
0 zł - 30.000 zł - opodatkowane stawką 20%
ponad 30.000 zł - opodatkowane stawką 50%
Podatnik A uzyskał w roku podatkowym dochód w wysokości 25.000 zł. Całość jego dochodu mieści się w pierwszym przedziale dochodowym, zatem nie przekroczył on progu podatkowego. Cały jego dochód zostanie opodatkowany stawką 20%, zatem wymiar podatku (należna kwota podatku) wyniesie 5.000 zł.
Podatnik B uzyskał w tym samym roku podatkowym dochód w wysokości 40.000 zł. Przekroczył on zatem próg podatkowy i w stosunku do niego będą zastosowane różne stawki opodatkowania. 30.000 zł z jego dochodu zostanie opodatkowane stawką 20%, natomiast nadwyżka jego dochodu nad kwotą progu podatkowego zostanie opodatkowana stawką 50%.
30.000 zł x 20% = 6.000 zł
10.000 zł x 50% = 5.000 zł
Podatnik B zapłaci w sumie 11.000 zł podatku. Część jego dochodu została opodatkowana mniejszą, a część większą stawką opodatkowania. Efektywna stawka opodatkowania wyniosła w tym przypadku 27,50%:
11.000 zł / 40.000 zł = 27,5%
Kwota wolna od podatku
Przy progresywnej formie opodatkowania bardzo często mamy do czynienia z kwotą wolną od podatku, która jest odliczana od podstawy opodatkowania. Technicznie jest to jednoznaczne z wprowadzeniem zerowej stawki opodatkowania dla pierwszego przedziału dochodowego. W takim przypadku podatnik, którego dochód nie przekroczy wysokości pierwszego progu nie będzie obciążony podatkiem dochodowym. Nadwyżka dochodu podatnika ponad kwotę wolną od podatku podlega opodatkowaniu na normalnych zasadach.
Alternatywne stawki opodatkowania
Gdyby kolejne stawki opodatkowania zamiast rosnąć - malały, wówczas mielibyśmy do czynienia z podatkiem degresywnym.
Podatek liniowy można przy pewnym uproszczeniu rozumieć jako szczególny przypadek skali progresywnej - mianowicie taki, w którym wszystkie przedziały dochodowe podlegają opodatkowaniu w oparciu o tę samą stawkę opodatkowania.
Podatek progresywny na świecie
Obecnie większość rozwiniętych gospodarek świata (w tym Polska) stosuje progresywne skale opodatkowania w stosunku do dochodów osób fizycznych. Powoduje to większe obciążenie podatkowe osób zamożnych i relatywnie mniejsze osób o niższym dochodzie. Częstym argumentem przywoływanym na rzecz progresywnej skali opodatkowania jest sprawiedliwość społeczna.
Nieco mniejszą popularnością cieszy się progresywna skala opodatkowania w stosunku do dochodów osób prawnych. Wiele dynamicznie rozwijających się krajów Europy środkowo-wschodniej wprowadziło liniową skalę opodatkowania dochodów przedsiębiorstw.
Podatek progresywny w Polsce
W roku podatkowym 2007 skala podatkowa podatku dochodowego od osób fizycznych w Polsce kształtuje się następująco:
0 zł - 43.405 zł - opodatkowane stawką 19%
43.405 zł - 85.528 zł - 19% z 43.405 zł + 30% nadwyżki ponad 43.405 zł
ponad 85.528 zł - 19% z 43.405 zł + 30% różnicy 85.528 zł i 43.405 zł + 40% nadwyżki ponad 85.528 zł
Dodatkowo obowiązuje kwota zmniejszenia podatku (odliczana od podatku) w wysokości 572,54 zł.
Dla czterech podatników o zróżnicowanych dochodach naliczenie podatku prezentuje się następująco (wartości zaokrąglone do całości):
| Miesięczna Roczny | Podatek Podatek Podatek | Suma
Podatnik | pensja dochód | I próg II próg III próg | pośrednia
-----------+------------------------+--------------------------------+----------
Podatnik A | 850 zł 10.200 zł | 1.938 zł - zł - zł | 1.938 zł
Podatnik B | 2.500 zł 30.000 zł | 5.700 zł - zł - zł | 5.700 zł
Podatnik C | 5.000 zł 60.000 zł | 8.247 zł 4.979 zł - zł | 13.226 zł
Podatnik D | 10.000 zł 120.000 zł | 8.247 zł 12.637 zł 13.789 zł | 34.673 zł
Po odjęciu kwoty zmniejszenia podatku od sumy pośredniej wymiar podatku dochodowego prezentuje się następująco:
| Suma | Kwota | Wymiar
Podatnik | pośrednia | zmniejszenia | podatku
-----------+-----------+--------------+----------
Podatnik A | 1.938 zł | 572,54 zł | 1.365 zł
Podatnik B | 5.700 zł | 572,54 zł | 5.127 zł
Podatnik C | 13.226 zł | 572,54 zł | 12.654 zł
Podatnik D | 34.673 zł | 572,54 zł | 34.100 zł
W przypadku zastosowania podatku liniowego o jednej stawce na poziomie 15% porównanie wartości wymiaru podatku dochodowego z obecnymi stawkami dla poszczególnych podatników prezentowałoby się następująco:
| Wymiar | Wymiar podatku | Korzyść na wprowadzeniu | Wymiar podatku | Korzyść na wprowadzeniu
Podatnik | podatku | liniowego 15% bez | podatku liniowego 15% | liniowego 15% z | podatku liniowego 15%
| progres. | kwoty zmniejszenia | bez kwoty zmniejszenia | kwotą zmniejszenia | z kwotą zmniejszenia
-----------+-----------+--------------------+-------------------------+--------------------+-------------------------
Podatnik A | 1.365 zł | 1.530 zł | - 165 zł | 957 zł | 408 zł
Podatnik B | 5.127 zł | 4.500 zł | 627 zł | 3.927 zł | 1.200 zł
Podatnik C | 11.441 zł | 9.000 zł | 2.441 zł | 8.427 zł | 3.014 zł
Podatnik D | 32.888 zł | 18.000 zł | 14.888 zł | 17.427 zł | 15.461 zł
-----------+-----------+--------------------+-------------------------+--------------------+-------------------------
SUMA | 50.821 zł | 33.030 zł | | 30.738 zł |
Z obliczeń wynika, że podatnicy o największym dochodzie korzystają nominalnie w największym stopniu na wprowadzeniu linowej stawki opodatkowania. Poważnym argumentem zwolenników takiego rozwiązania jest twierdzenie (zgodne z prawem malejącej użyteczności krańcowej, że 408 zł dla najmniej zarabiających przedstawia większą użyteczność niż 15.461 zł dla najbogatszych. Podatnik o najniższym dochodzie zapłaciłby ostatecznie wyższy podatek niż przy obecnie obowiązującej skali podatkowej przy założeniu wersji bez kwoty zmniejszania podatku, bądź też zapłaciłby o 408 zł mniej przy wersji z kwotą zmniejszenia. Jednocześnie przychody budżetu państwa zmniejszyły się o 17.791 zł (bez kwoty zmniejszenia), lub o 20.083 zł (z kwotą zmniejszenia).
Aby zmiana była neutralna dla dochodów budżetowych państwa należałoby wprowadzić stawkę odpowiednio wyższą. Można to zrobić wprowadzając stałą stawkę dla wszystkich i likwidując kwotę zmniejszania podatku. Przy zadanej w niniejszym przykładzie strukturze dochodowej podatników, wprowadzenie liniowej skali opodatkowania neutralnej dla dochodów budżetu państwa jest możliwe przy stawce opodatkowania na poziomie 23,1%. W takim przypadku trzech pierwszych podatników zapłaciłoby wyższy podatek, aby podatnik o największym dochodzie mógł zapłacić niższy. Inną metodą jest znalezienie takiej stawki opodatkowania i takiej kwoty zmniejszenia podatku, aby większość podatników płaciła stawki porównywalne do dzisiejszych. Wyznaczyć je można regresją liniową. W naszym przykładzie stawka opodatkowania wynosiłaby 29,2%, a kwota zmniejszenia 3.342 zł. W takim przypadku dwóch środkowych podatników zapłaciłoby wyższy podatek, podatnik o największym dochodzie zapłaciliby mniejszy podatek, a podatnik na najmniejszym dochodzie dostałby nawet zwrot (dodatkowy przychód z powodu niskich zarobków).
| Wymiar | Wymiar podatku | Korzyść na wprowadzeniu | Wymiar podatku | Korzyść na wprowadzeniu
Podatnik | podatku | liniowego 23,1% bez | podatku liniowego 23,1% | liniowego 29,2% z | podatku liniowego 29,2%
| progres. | kwoty zmniejszenia | bez kwoty zmniejszenia | kwotą zmniejszenia | z kwotą zmniejszenia
-----------+-----------+---------------------+-------------------------+--------------------+-------------------------
Podatnik A | 1.365 zł | 2.354 zł | - 989 zł | - 369 zł | 996 zł
Podatnik B | 5.127 zł | 6.924 zł | - 1.797 zł | 5.403 zł | - 276 zł
Podatnik C | 11.441 zł | 13.848 zł | - 2.407 zł | 14.148 zł | - 2.707 zł
Podatnik D | 32.888 zł | 27.695 zł | 5.193 zł | 31.638 zł | 1.250 zł
-----------+-----------+---------------------+-------------------------+--------------------+-------------------------
SUMA | 50.821 zł | 50.821 zł | | 50.820 zł
Należy zaznaczyć, że niniejsze obliczenia zakładają, że żaden z podatników nie korzysta z ulg podatkowych. Nie uwzględniają również ewentualnych zmian w wysokości innych podatków, jak np. podatku od towarów i usług. Nie została także uwzględniona struktura dochodowa podatników.
Podatek regresywny - jest metodą obliczania wymiaru podatku, według której w miarę wzrostu dochodów stawki podatkowe maleją. Stanowi przeciwieństwo podatku progresywnego
Podatek degresywny - rodzaj opodatkowania, w którym przeciętna stopa podatkowa spada w miarę wzrostu dochodu. Podatek degresywny jest przeciwieństwem występującego w większości krajów rozwiniętych podatku progresywnego, w którym opodatkowanie rośnie wraz z przekraczaniem kolejnych progów podatkowych.
Podatek degresywny na świecie
Podatek degresywny funkcjonował w latach 90. na Łotwie. W 1995 Łotwa zrezygnowała z podatku degresywnego na rzecz podatku liniowego. Ten rzadki rodzaj opodatkowania wprowadził także szwajcarski kanton Obelveden. Decyzji tej 1 czerwca 2007 roku sprzeciwił się jednak Szwajcarski Sąd Federalny uznając podatek degresywny jako niezgodny z konstytucją. Nowatorskie rozwiązanie stosuje Bośnia i Hercegowina. Kraj ten wprowadził degresywny podatek CIT, którego stawki wynoszą 20, 15, 12, 10%
Zwolennicy i przeciwnicy
Zwolennicy podatku degresywnego argumentują, że taki rodzaj opodatkowania motywuje ludzi do pracowania i ujawniania jak najwyższych dochodów, w przeciwieństwie do podatku progresywnego który ma działać de motywująco. Jedną z teorii, na które powołują się zwolennicy podatku degresywnego jest trickle-down theory, tzw. teoria skapywania. W myśl tej teorii, pozostawienie bogatym ludziom większej ilości pieniędzy sprawi, że poprzez inwestycje i zwiększanie zatrudnienia przyczynią się oni do poprawy dobrobytu społecznego.
Przeciwnicy podatku degresywnego starają się podważyć argument, że ten rodzaj podatku motywuje społeczeństwo do większego wysiłku. W teorii ekonomii podkreśla się, że wyższy podatek przy większym dochodzie sprawia, że nagroda za pracę jest niższa, co nie motywuje ludzi do zwiększenia nakładu pracy. Przeciwnicy podatku degresywnego zwracają uwagę na możliwość wystąpienia przeciwnego efektu. Poczucie biedy, związane z płaceniem niższego podatku może być bodźcem dla części ludzi do cięższej pracy. Według zwolenników takiej argumentacji nie można jednoznacznie określić, który efekt jest silniejszy.
Podatek liniowy (również: podatek płaski) jest metodą obliczania wymiaru podatku, w myśl której wysokość należnego podatku jest wprost proporcjonalna do wielkości podstawy opodatkowania.
Koncepcja podatku liniowego jest formułowana najczęściej w odniesieniu do podatku dochodowego od osób fizycznych lub podatku dochodowego od osób prawnych. W takim przypadku wymiar podatku liniowego jest obliczany w oparciu o jedną stawkę opodatkowania, co oznacza, że wszyscy podatnicy płacą taką samą część (np. 19%) swoich dochodów w formie podatku.
W węższym znaczeniu podatek liniowy to wyłącznie brak progresji podatkowej, a więc wzrostu stawki podatkowej wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania. W takim sensie liniowa metoda obliczania wymiaru podatku może współistnieć w jednym systemie podatkowym obok kwoty wolnej od podatku oraz ulg podatkowych.
W szerszym znaczeniu podatek liniowy oznacza uproszczenie systemu podatku dochodowego, w tym zniesienie kwoty wolnej od podatku oraz ulg podatkowych. Wówczas całość wymiaru podatku zależy wyłącznie od jednej stawki opodatkowania oraz wielkości podstawy opodatkowania (np. dochodu). Jest to najbardziej klasyczne ujęcie podatku liniowego. W tym ujęciu funkcja wartości należnego podatku od wartości dochodu jest funkcją liniową dla dochodu większego od 0.
Zasadność podatku liniowego
Zasadność wprowadzenia podatku liniowego jest szeroko omawiana. Zwolennicy podatku liniowego utrzymują że ten jest bardziej sprawiedliwy od podatku progresywnego, gdyż każdy płaci taki sam procent swojego dochodu. Przeciwnicy wskazują, że zebranie przez rząd takiej samej sumy pieniędzy jak w przypadku podatku progresywnego wymaga, aby mniejszy wkład finansowy bogatszej części społeczeństwa został zrównoważony przez większy wkład części biedniejszej. Zwolennicy na ten argument odpowiadają, że wprowadzenie jednolitej stawki dla każdego będzie stanowiło dodatkowy bodziec rozwojowy, dający wyższy wzrost PKB, co z kolei w dłuższej perspektywie da większe wpływy do budżetu nawet przy procentowo niższej stawce podatku.
Spór dochodzi do momentu, gdy potrzeba zdefiniowania pojęcia "sprawiedliwości". Dla jednych sprawiedliwa jest równa stawka dla wszystkich, bez żadnych przywilejów u jakiejkolwiek grupy społecznej. Drudzy zwracają uwagę, że krańcowa użyteczność z dochodu jest malejąca (kolejne zarobione 100 PLN jest mniej warte dla milionera, niż dla osoby biednej), z tego powodu opodatkowywanie każdej kolejnej zarobionej jednostki pieniądza w tym samym stopniu, bez uwzględnienia dochodu osoby, jest niesprawiedliwe. Wielu zwolenników podatku liniowego uwzględnia ten tok myślenia, postulując zniesienie opodatkowania dla najniżej usytuowanych (przy jednoczesnym zachowaniu podatku liniowego dla osób przekraczających próg podatkowy). Z drugiej strony wyższy procentowo podatek dla osoby bogatej może być rozumiany jako swoista "kara" dla lepiej zarabiającego, co osłabia motywację do generowania wyższego dochodu.
Wprowadzenie podatku liniowego, paradoksalnie, może prowadzić także do podwyższenia kwoty płaconej przez osoby bogate. Przykładem tu może być debata na temat podatków jaka miała miejsce w Wielkiej Brytanii (2007). Przytoczony tam był przykład menadżera funduszu hedgingowego, który z racji pochodzenia dochodów (podatek od dochodów kapitałowych) odprowadzał procentowo niższy podatek od swoich milionowych przychodów, niż zwykła sprzątaczka płacąca PIT.
Podatek liniowy w Polsce
W Polsce od czasu wprowadzenia opodatkowania dochodów osób fizycznych w latach 90. stosowany jest podatek progresywny, ale od 2004 roku podatek liniowy mogą płacić osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą.
Podatek liniowy stał się przedmiotem szerokiej dyskusji publicznej w czasie wyborów parlamentarnych w 2005 roku. Dwie wiodące wówczas w sondażach przedwyborczych partie - Prawo i Sprawiedliwość oraz Platforma Obywatelska - toczyły spór medialny o zasadność wprowadzenia liniowej skali opodatkowania dochodów osób fizycznych. Do klasyki polskiej polityki przeszły użyte przez PiS spoty wyborcze, które prezentowały znikające z lodówki produkty spożywcze oraz pluszowe maskotki ze zwieszoną głową, mające sugerować znaczący wzrost cen podstawowych produktów konsumpcyjnych po ewentualnym wprowadzeniu podatku liniowego i zrównaniu stawek podstawowej i obniżonej podatku VAT.
Niektórzy zwolennicy podatku liniowego w Polsce podkreślają, że celem jego wprowadzenia jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego i zmniejszenie dystansu do krajów Europy Zachodniej, natomiast skale progresywne są właściwsze dla gospodarek rozwiniętych, gdzie linearyzacja skali podatkowej nie daje tak silnych bodźców rozwojowych dla gospodarki, jak to ma miejsce w przypadku gospodarek rozwijających się.
Podatek liniowy na świecie
Podatek liniowy został wprowadzony w wielu krajach Europy Środkowo-Wschodniej: obowiązuje m.in. w Estonii, na Łotwie, na Litwie, w Rosji, na Ukrainie, w Czechach, na Słowacji, w Rumunii, w Bułgarii, w Serbii (nie obowiązuje w Kosowie), w Czarnogórze, w Macedonii, w Albanii i w Gruzji. Stawka opodatkowania waha się między 10% a 35%.
W wielu krajach Europy Zachodniej nawet znaczące partie liberalne opowiadają się za utrzymaniem progresywnej skali podatku dochodowego, choć często postulują łagodzenie progresji stawki.
Jest kwestią sporną wśród ekonomistów, czy wprowadzenie podatku liniowego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej wpłynęło znacząco na poprawę ich sytuacji gospodarczej, zwłaszcza w obliczu istnienia innych barier rozwoju gospodarczego jak np. niski poziom wykształcenia i w związku z tym niska dostępność wykwalifikowanych zasobów pracy, oraz pozapodatkowe bariery rozwoju gospodarczego, takie jak przerost biurokracji, nieefektywne prawo czy braki w infrastrukturze.
Skomplikowany system podatków progresywnych istnieje natomiast np. w Szwecji, w której państwo finansuje nawet drogie zabiegi dentystyczne oraz funduje wysokie stypendia znaczącej części studentów państwowych uczelni.
Również w Stanach Zjednoczonych obowiązuje progresywna skala (federalnego) podatku dochodowego. Obecnie funkcjonują stawki 10% dla osób, których roczny dochód nie przekracza 7300 dolarów, poprzez kolejne 15%, 25%, 28%, 33% aż do 35% dla osób zarabiających ponad 326 451 dolarów.
Wprowadzenie podatku liniowego proponowała w 1985 roku Partia Zielonych w Belgii ze stawką 50%, przy czym z płacenia podatków mieli być zwolnieni ludzie o dochodach niższych niż 10 000 ówczesnych franków belgijskich.
Skala podatkowa
Skala podatkowa to wzór wynikający z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (art. 27.1), na podstawie którego określa się wysokość podatku, jaki zapłaci podatnik od dochodu uzyskanego w jednym roku podatkowym.
Przedziały w skali podatkowej, nazywane także progami podatkowymi określają jaką stawką podatku opodatkowane są dochody podatnika. Po przekroczeniu progu podatkowego zmienia się stawka podatku jednak zmiana nie dotyczy całego dochodu podatnika, ale jedynie jego nadwyżki powyżej przekroczonego progu.
Podatek progresywny oblicza się następująco: dochód podatnika do wysokości pierwszego progu podatkowego opodatkowany jest pierwszą stawką podatku ze skali podatkowej, po uwzględnieniu tak zwanej kwoty wolnej od podatku, nadwyżka dochodu ponad pierwszym progiem podatkowym opodatkowana jest według drugiej stawki wynikającej ze skali podatkowej itd.
W polskim systemie podatkowym określone są również inne podatki, których wysokość nie jest obliczana wg skali podatkowej. Obejmują one dochody (przychody), których nie łączy się z dochodami opodatkowanymi wg skali podatkowej, np. karta podatkowa, przychód ewidencjonowany. Reguluje je ustawa z dnia 20.11.1998 roku o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. Nr 144, poz 930 z późn.zm.).
Rok 2009 Podstawa obliczenia podatku w złotych Podatek wynosi
ponad do
85 528 18% podstawy obliczenia minus kwota 556zł 02gr
85 528 14 839zł 02gr + 32% nadwyżki ponad 85 528zł
7