PODATKI

PODATEK - jest świadczeniem pieniężnym, przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym, ogólnym, tzn. nakładanym według ogólnie obowiązujących norm prawnych na osoby fizyczne lub prawne, pobieranym przez państwo lub inny związek publicznoprawny.

Do podstawowych elementów konstrukcji podatku należą:

- podmiot podatku,

- przedmiot podatku,

- podstawa opodatkowania,

- stawki i skale podatkowe,

- zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe.

W stosunkach prawno - podatkowych uczestniczą dwie kategorie podmiotów: związki publicznoprawne, reprezentowane przez organy podatkowe oraz podatnicy. Na tej podstawie można wyróżnić podmiot czynny i podmiot bierny podatku.

PODMIOTEM CZYNNYM -podatku, tzn. uprawnionym do nakładania i pobierania podatku (uprawnionym do świadczenia) jest przede wszystkim państwo, mogą nim być także władze samorządowe.

PODMIOTEM BIERNYM, tzn. zobowiązanym do świadczenia jest podmiot, na który władza publiczna nakłada obowiązek podatkowy. Obowiązek podatkowy może spoczywać na podatniku lub na płatniku podatku.

PODATNIKIEM - jest podmiot (osoba fizyczna lub prawna0, która ponosi ciężar świadczenia podatkowego.

PŁATNIKIEM - jest podmiot, który z mocy prawa jest zobowiązany do obliczenia należnego podatku, pobrania go od podatnika i wpłacenia kwoty podatku do organu podatkowego. Najczęściej płatnik jest jednocześnie podatnikiem.

PRZEDMIOTEM PODATKU - są rzeczy lub zjawiska, z którymi wiąże się powstanie obowiązku podatkowego (np. posiadanie nieruchomości, osiąganie dochodu, dokonywanie sprzedazy towarów i usług, otrzymanie spadku)

PODSTAWA OPODATKOWANIA - jest najczęściej wyrażona w pieniądzu, rzadziej w jednostkach naturalnych (powierzchnia gruntów, ilość sztuk, objętość), wielkość skonkretyzowanego przedmiotu opodatkowania.

Z punktu widzenia techniki obliczania podatku ważnym elementem w konstrukcji podatku są STAWKI I SKALE PODATKOWE. Stawki podatku mogą być procentowe albo kwotowe.

Stawki procentowe wyrażają stosunek wysokości podatku do podstawy opodatkowania.

Stawki kwotowe odnoszą się do podstawy opodatkowania wyrażonej w jednostkach naturalnych i określają bezpośrednio kwotę należnego podatku. W praktyce dominują stawki procentowe. Przykładowo , w polskim systemie podatkowym stawki kwotowe znajdują zastosowanie w nielicznych przypadkach: w podatku od nieruchomości, w podatku od psów i częściowo w podatku akcyzowym.

SKALA PODATKOWA - stanowi zbiór uporządkowanych stawek podatkowych. Rozróżnia się skalę proporcjonalną i trzy rodzaje zmiennej skali podatkowej:

- progresywną,

- regresywną,

- degresywną.

W skali proporcjonalnej istnieje jedna niezmienna stawka podatkowa dla całej podstawy opodatkowania, zatem kwota podatku rośnie proporcjonalnie do podstawy opodatkowania.

Skala progresywna charakteryzuje się tym, że w miarę wzrostu podstawy opodatkowania zwiększają się również stawki podatku, w wyniku czego kwota podatku rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania. Po przekroczeniu tego pułapu opodatkowanie staje się proporcjonalne. Progresywna skala podatkowa z reguły znajduje zastosowanie w podatkach dochodowych i majątkowych. Rozróżnia się dwa podstawowe typy progresji: globalną i szczeblową (ciągłą).

Progresja globalna występuje wówczas, gdy do całej podstawy opodatkowania łącznie (globalnie) stosuje się jedną, właściwą dla niej stawkę podatkową, a każde przekroczenie progu skali podatkowej powoduje obciążenie całej podstawy wyższą stawką podatku.

Progresja szczeblowa jest bardziej skomplikowana, ale pozwala na uzyskanie ciągłości wzrostu obciążenia. Charakteryzuje się ona tym, że kolejne stawki podatku odnoszą się nie do całej podstawy opodatkowania a jedynie do danego przedziału (szczebla) skali. Wyższą stawką opodatkowaną jest tylko nadwyżka podstawy opodatkowania ponad granicę poprzedniego przedziału. Przykładem może być skala podatku dochodowego od osób fizycznych.

Skala regresywna jest odwrotnością skali progresywnej, ponieważ w miarę wzrost u podstawy opodatkowania stawki podatkowe maleją. W systemach podatkowych skala tego typu jest stosowana niezmiernie rzadko.

Skala degresywna jest skalą, przy zastosowaniu której opodatkowanie ma w zasadzie charakter proporcjonalny, z tym że poniżej określonej wielkości granicznej, przy bardzo małych podstawach opodatkowania, stawka podatkowa ulega obniżeniu w miarę zmniejszania się podstawy opodatkowania. W rzeczywistości jest to więc skala progresywna o bardzo niskim pułapie progresji. W Polsce taka konstrukcja skali była stosowana w okresie międzywojennym w podatku gruntowym, by chronić przed nadmiernym obciążeniem biedne gospodarstwa chłopskie.

Bardzo ważnym elementem w konstrukcji podatku, korygującym wymiar podatku, są zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe, ponieważ to właśnie te elementy decydują o ostatecznym ciężarze podatku.

ZWOLNIENIE PODATKOWE oznacza wyłączenie podmiotów lub przedmiotów spełniających wymagane warunki, z obowiązku podatkowego; może mieć charakter bezterminowy lub terminowy, powszechny lub indywidualny.

ULGA PODATKOWA polega na wyłączeniu określonych wartości z podstawy opodatkowania, obniżeniu ustalonej kwoty podatku lub na zróżnicowaniu stawek podatkowych dla różnych podmiotów bądź przedmiotów opodatkowania.

ZWYŻKA PODATKOWA, zgodnie z nazwą, stanowi dodatkowe, przekraczające przyjęte normy, opodatkowanie pewnych kategorii podatników. Może polegać na podwyższaniu podstawy opodatkowania, podwyższaniu stawki podatkowej bądź na podwyższaniu obliczonej kwoty podatku.

Motywy stosowania zwyżek podatkowych bywają różne. Są one wykorzystywane w celach interwencyjnych (za przykład może posłużyć, stosowana w przeszłości, zwyżka podatku od wynagrodzeń wobec osób samotnych i małżeństw bezdzietnych). Obecnie zwyżki podatkowe mają przede wszystkim charakter sanacyjny za naruszenie prawa podatkowego.

Zasadniczym celem podatku jest dostarczenie dochodów dla pokrycia wydatków publicznych z wykonywaniem zadań publicznych, czyli cel fiskalny. Oprócz tego podatek może służyć realizacji celów społecznych i gospodarczych.

Za pomocą podatków państwo może sięgać do dochodu lub do majątku podatnika. Dochód może być opodatkowany w fazie jego powstania (opodatkowanie płacy, zysku) lub gdy jest wydatkowany (opodatkowanie konsumpcji). W związku z tym podatki dzielimy na:

- dochodowe (obciążają dochody osób fizycznych i prawnych),

-majątkowe (przedmiotem opodatkowania może być cały majątek lub jego wybrane elementy), przyrost majątku (spadek, darowizna) oraz obrót majątkiem (odpłatne przeniesienie praw majątkowych),

- od wydatków (podatki obrotowe, akcyzy).

---