Metody wychowania
Przez metodę ogólnie rozumie się:
sposób postępowania stosowany świadomie, konsekwentnie oraz systematycznie;
zespół czynności i środków użytych do osiągnięcia celu;
zespół założeń ogólnych, przyjętych w określonych badaniach.
J. Brągiel określa metodę wychowania jako celowy sposób postępowania opiekuna, wychowawcy z wychowankiem, znajdującym się pod jego opieką. Metoda to sposób działania. W wychowaniu nie można sobie pozwolić na eksperymentowanie. Metoda jest tylko wtedy sposobem, gdy jest wybrana, przemyślana i skuteczna, a więc prowadzi do zmierzonego celu.
H. Muszyński- metody wychowania
Podstawą klasyfikacji metod wychowania jest ściśle określony sposób wywierania wpływu na zachowanie się wychowanków poprzez stosowanie w danej sytuacji wychowawczej nagród i kar. Nagradzanie i karanie rozumiane jest tu jako zdarzenie zaskakujące lub utrudniające potrzeby dziecka. Nagrody działają pobudzająco, redukują napięcia psychonerwowe. Kary działają hamująco, gdyż wzmagają owe napięcia.
Sposób wywierania wpływu na aktywność dziecka zależy od czterech elementów:
wychowawca, jego autorytet, działanie, stosunek do wychowanków;
aktualny stan rzeczy, od którego zależy możliwość zaspokojenia potrzeb dziecka;
otoczenie społeczne( zwłaszcza grupa rówieśnicza i jej opinie);
wychowanek, jego poglądy, przekonania, postawy, ideały życiowe.
Z tych dwóch sposobów wypływają grupy metod wychowawczych:
1. metody wpływu osobistego wychowawcy;
2. metody wpływu sytuacyjnego;
3. metody wpływu społecznego;
4.metody kierowania samowychowaniem.
Kierowanie samowychowaniem polega na „ staniu z boku” i dyskretnym kierowaniu zachowaniem wychowanka. Człowiek najtrwalej utożsamia się z pewnymi wnioskami, gdy sam do nich dochodzi. Z metody tej korzysta ruch „Monar”.
K. Konarzewski- metody wychowania
Metodami nazywa się powtarzalne czynności zmierzające do celów ( zazwyczaj cząstkowych). Metoda to pewien gotowy schemat działanie, który wychowawca wnosi do sytuacji zadaniowej. Działanie metodyczne przeciwstawia się działaniu oryginalnemu. Pierwsze zasadza się na uporządkowanym stosowaniu gotowych schematów, drugie na twórczej inwencji, próbowaniu na oślep, wykorzystaniu szczęśliwego przypadku itp. Metoda jest zawsze „czyjaś”. Ogół tak rozumianych metod nazywamy czasem stylem pracy, stanowi podstawę zawodowej charakterystyki każdego nauczyciela i wychowawcy. Oprócz metod „czyichś” istnieją także metody „niczyje”, czyli „naukowe” i przede wszystkim one powinny interesować pedagogikę.
Klasyfikacja metod wychowania:
1.Metody sytuacyjne to wszystkie te schematy działania, za pomocą których wychowawca odpowiada na sytuacje zakłócenia powstające w klasie. Inicjatywa wychodzi tu od klasy, a nie od wychowawcy. Uczeń lub uczniowie tworzą pewną sytuacje, a nauczyciel musi ją rozwiązać.
metoda karania, zgodnie z tym uproszczonym ujęciem, doskonale nadaje się na środek przeciw nieposłuszeństwu. Zaleca się przy tym, by reakcja wychowawcy następowała natychmiast po wykroczeniu, a wymierzona kara nie była zbyt niska, by wychowawca konsekwentnie karał każdy przejaw zabronionej czynności itp. Za pomocą karania można w pewnych warunkach zahamować niepożądaną czynność, ale nie można zachęcić ucznia do czynności pożądanej.
metoda nagradzania polega na tym, że wychowawca wyczekuje na najsłabszy nawet przejaw pożądanej aktywności ucznia, po czym- możliwie bez zwłoki- robi coś, co uczniowi sprawi przyjemność, zaleca się przy tym by- odwrotnie niż przy karaniu - nagradzanie stosować nieregularnie. Ma to zapobiec dewaluacji nagrody i jednocześnie stopniowo przygotować ucznia do dalszego wykonywania danej czynności mimo braku nagrody.
Istotą metody zwanej przekonywaniem jest dostarczenie informacji, czyli polega ona na słownym przedstawieniu wychowankowi prawdopodobnych i afektywnie nieobojętnych źródeł i konsekwencji tego, co robi i tego, czego nie robi. W praktyce metoda ta nie zawsze jest skuteczna, ponieważ wychowanek dysponuje wieloma sposobami zneutralizowania uzyskanej informacji: może nie uznać jej prawdziwości, może dojść do wniosku, że jemu to się nie zdarzy, może zbagatelizować problem.
ukazywanie wzorów do naśladowania w literaturze ma duże znaczenie z punktu widzenia szkoły. Dobrze zbudowany przekaz literacki rozwija przed czytelnikiem cudzy świat, a przez to udostępnia nową perspektywę, z której może on oglądać własny. Przekaz literacki może dokonać więcej niż tomy dokumentów, naukowych referatów i informacji.
metoda zdaniowa polega na dostarczeniu nowej perspektywy przez skłanianie uczniów do praktycznych działań. Żadna literatura żaden akt wyobraźni nie pozwala zrozumieć perspektywy innego w tym stopniu, co praktyczne zajęcie jego miejsca, podjęcie jego obowiązków, korzystanie z przywilejów.
Gdyby poprzestać na metodach sytuacyjnych praca wychowawcza zostałaby sprowadzona do ciągu oderwanych interwencji. Nauczyciel działałby od zakłócenia do zakłócenia, zachowując bierność w okresach względnego spokoju. Bez wątpienia tak działa wielu wychowawców, ale przecież nie wszyscy. Dlatego wyróżnia się klasę metod strukturalnych, za pomocą których wychowawca z własnej inicjatywy tworzy i podtrzymuje warunki, czyli względnie trwałą strukturę klasowego mikrośrodowiska społecznego.
2. Metody strukturalne
metoda stanowienia obyczajów opiera się na formalnej władzy wychowawcy nad wychowankami. Wychowawca jako formalny zwierzchnik klasy ma spore możliwości samodzielnego zaszczepienia różnorodnych obyczajów. Działalność wychowawcy sprowadza się do trzech kroków:
- zdefiniowania ról i stosunków między rolami,
- obsadzenia ról lub określenia reguł obsady,
- nadzoru nad przestrzeganiem obyczaju.
dyfuzja obyczajów nawiązuje do mechanizmu społecznego naśladownictwa: faktu, iż kontaktujące się zbiorowości ludzkie przejmują od siebie różne rozwiązania własnych żywotnych problemów. Rola wychowawcy sprowadza się tu do sterowania kontaktami swojej klasy: ułatwiania jednych, utrudniania drugich - stosowanie do własnych celów.
pobudzanie wynalazczości zespołowej polega na takim pokierowaniu życiem zbiorowości, by sama zbiorowość wytworzyła wychowawczo pożądane obyczaje. Metoda ta opiera się na założeniu, iż u podnóża wielu zmian społecznych - a w tym zmiany polegającej na powstaniu nowych obyczajów - leży kryzys. Kryzys to stan, w którym obyczaje przyjęte przez zbiorowość przestają zaspokajać jej potrzeby. Działanie wychowawcy sprowadza się do dwóch kroków: wytwarzania lub definiowania kryzysu, a także dostarczania lub usuwania środków, od których zależy rodzaj rozwiązania kryzysu.
E. Piotrowiak- metody wychowania
Autorka reprezentuje oryginalne podejście do definicji metod wychowania. Dostrzega wyraźny związek metod wychowania z zasadami postępowania wychowawczego. Związek ten stanowi punkt wyjścia do rozpatrywania terminu „metoda wychowania” w dwu różnych aspektach:
1.Płaszczyzna psychologiczna- „wynikająca z podkreślenia istnienia w metodycznym postępowaniu zespołu bodźców, które oddziaływały w sposób bezpośredni na system aktywności człowieka- oparta na teorii behawiorystycznej;
2.Płaszczyzna pedagogiczna- „ zakładająca ujęcie metod wychowania w kontekście procesu wychowawczego, czyli szerokich działań zaprojektowanych i dobranych w oparciu o cele wychowawcze”.
Metoda wychowania jest to sprawdzony układ zabiegów polegający na inspirowaniu i inicjowaniu działań pomiędzy podmiotami wychowania, oparty o społeczne akceptowane normy etyczno- moralne.
Klasyfikacja metod wychowania:
1. Metody bezpośrednie polegają na takim oddziaływaniu wychowawczym, którym wychowawca posługuje się osobiście, bezpośrednio oraz natychmiast w zaistniałej sytuacji. Do tej grupy metod należy karanie i nagradzanie, których zadaniem jest przeciwdziałanie zachowaniom negatywnym dzięki sterowaniu całokształtem zachowań wychowanka poprzez odpowiednio dobrane wzmocnienia. Mechanizm działania nagradzania i karania jest zbliżony, ale ich cele zmierzają w odwrotnych kierunkach.
Nagradzanie to rodzaj sterowania pozytywnego. Polega na pobudzaniu, utrwalaniu oraz zmienianiu zachowania za pomocą odpowiednio dobranych bodźców. Karanie jest postrzegane przez wychowanka jako niepożądany skutek jego działania. Jest to sterowanie negatywne, polegające na stosowaniu wzmocnień ujemnych. Podłożem skutecznego posługiwania się tymi metodami są stany emocjonalne wychowanków. Pozytywne - przy nagradzaniu - mają większe znaczenie od negatywnych - przy karaniu.
2. Metody pośrednie to działania, które w swym zamierzeniu dotyczą wychowanka, ale docierają do niego w sposób uogólniony - okrężną drogą.
Są to działania skierowane na grupę społeczną czy zespół wychowawczy. Zadaniem tych metod jest takie kształtowanie dynamiki zespołu, aby dziecko włączone do grupy automatycznie podporządkowywało się wszelkim narzuconym działaniom. Punktem odniesienia dla jednostki staje się grupa. Jednostka steruje swoim zachowaniem na skutek narzuconych wpływów grupy. Wśród metod tych można wyróżnić:
metody informacyjno - perswazyjne - zadaniem działania jest zmiana postępowania wychowanka za pośrednictwem treści komunikatów językowych pochodzących od wychowawcy; są metody, które wymagają od wychowawcy szczególnych umiejętności, a zarazem intuicji i doświadczenia pedagogicznego; efektywne informowanie - perswazja musi spełniać określone warunki: nie może być wyłącznie werbalizmem, nie może posiadać cech moralizatorstwa, nie może być następstwem impulsu;
metody modelowania - wzorowania - ich istotą jest specyficzny rodzaj stosunków między podmiotami wychowania, którym towarzyszą procesy naśladownictwa; modelem może zostać każda osoba odpowiadająca oczekiwaniom wychowawcy; dziecko poprzez kontakty z właściwie przez wychowawcę dobranym modelem - wzorem, w drodze obserwacji powiększa umiejętności radzenia sobie z rzeczywistością społeczną.
Wyżej wymienione metody mają jedną wspólną wadę - za pomocą nich można kształtować oprócz pozytywnych również negatywne postawy, niezgodne z przyjętymi przez społeczeństwo normami.
3. Metody prowokacyjno - motywujące (zadaniowe) - działania zamierzają do samodzielnego rozwiązywania problemów wynikających z określonej sytuacji. Metody tego rodzaju zawsze będą polegały na odwołaniu się do procesów myślowych poprzez motywowanie do określonej aktywności. O powodzeniu zabiegów wychowawczych decydują m.in. takie czynniki, jak:
- merytoryczne przygotowanie nauczyciela;
- psychiczne predyspozycje wychowawcze;
- życzliwe kontakty emocjonalne nauczyciela i ucznia;
- bezpośrednia motywacja do działania;
- prawidłowe rozpoznawanie potrzeb dziecka;
- trafność doboru metod do aktualnej sytuacji.
Metody wychowania mogą funkcjonować na trzech różnych poziomach:
poziom I opiera się na założeniu istnienia zgodności między efektem kształtowanych zachowań z bezpośrednimi oczekiwaniami wychowawców:
metody bezpośrednie ( karanie i nagradzanie )
poziom II wykazuje istnienie drogi pośredniej, którą pokonuje wychowanek, aby dojść do aktywności; poprzez poznawanie, gromadzenie i systematyzację informacji pochodzących od wychowawcy, podmiot wychowania przejawia aktywność zgodną z normami społeczno - moralnymi oraz oczekiwaniami wychowawcy; aktywność wychowanka jest więc uzależniona od istniejących w społeczeństwie norm etyczno - moralnych:
porządkowanie - nauczanie,
informowanie - perswazja,
modelowanie - wzorowanie;
3. poziom III ukazuje najbardziej skomplikowaną, lecz najchętniej
akceptowaną drogę dochodzenia wychowanka do aktywnego działania droga ta przebiega przez etap poznawania, gromadzenia, systematyzacji i przetwarzania informacji pozyskanych od wychowawcy oraz własnych doświadczeń wychowanka; w wyniku indywidualnej centralizacji następuje włączenie tych informacji do własnego systemu wartości; kolejny etap działań wychowanka polega na dokonywaniu wyboru zachowań zgodnie z własnym doświadczeniem i własnym systemem wartości; ten świadomie podjęty przez wychowanka wybór w obrębie własnego bądź akceptowanego systemu wartości staje się podstawą do podjęcia działań odpowiadających własnym oczekiwaniom; tak więc aktywność wychowanka jest zgodna z własnym systemem wartości:
prorokowanie- motywowanie.
Metoda perswazyjno-informacyjna
tłumaczenie, przekazywanie, danych w celu zmiany opinii, postaw, zachowań
korygowanie i wzbogacanie zasobu wiedzy
w metodzie tej posługujemy się językiem werbalnym i niewerbalnym
wychowujemy poprzez: komunikacje, rozmawiając, dyskutując, polemizując, perswadując
Warunki skuteczności:
umiejętne słuchanie (nie zamykamy się na opinię rozmówcy i na drugą osobę)
umiejętne formułowanie argumentów (dojrzałe argumentowanie)
stosowanie komunikatów pozawerbalnych (zgodność z komunikatem werbalnym)
rezygnacja z bezwzględnej dominacji wyrażonej w opiniach. (nie moralizować, w wychowaniu nie ma zwycięzców i przegranych, wychowanie bez porażek)
Problemy:
skłonność do moralizowania
chęć potwierdzenia własnych racji
unikanie tematów trudnych (tabu)
Ważna koncepcja Gordonowska
komunikat przejrzysty,
oparty na słuchaniu
nie ma wygranych, przegranych
nie oceniać - blokada dialogu
wysłuchać, nie przerywać, niech powie co ma do powiedzenia
T. Gordon- „Wychowanie bez porażek”
Istnieją 3 metody postępowania w razie powstania konfliktów w szkole
( pomiędzy nauczycielem i uczniami):
1. Metoda autorytarna:
- jest szybka i skuteczna w sytuacjach wymagających nagłej interwencji;
- u przegranego (ucznia) wywołuje uczucie oburzenia i wrogości;
- często wymaga stosowania przymusu;
- wzmacnia zależność i podporządkowanie się, głównie z objawy;
- u zwycięscy (nauczyciela) często wywołuje poczucie winy;
- zwykle wymaga od nauczyciela uciekania się do siły i władzy.
2. Metoda permisywistyczna - „w porządku - ty wygrywasz, ja się poddaję!”:
- jest szybka;
- wywołuje u przegranego nauczyciela uczucie oburzenia i wrogości:
- wzmacnia w uczniu egoizm, brak szacunku dla innych oraz wywołuje w
nich poczucie winy z powodu nieuwzględnienia potrzeb nauczyciela.
3. Metoda bez porażek:
Autor krytykuje dotychczasowe modele rozwiązywania konfliktów (oparte na
błędnym schemacie „zwycięzca - pokonany”) proponuje stosowanie metody
bez „pokonanych”. Dąży do wprowadzenia takich zasad komunikacji, które w
sytuacji konfliktowej pozwala znaleźć rozwiązanie kompromisowe,
zadawalające obydwie strony.
Choć metoda ta odnosi się przede wszystkim do rozwiązywania sporów
między rodzicami a dziećmi może być wykorzystana także we wszelkich
międzyludzkich sytuacjach konfliktowych.
Jest to metoda bez stosowania siły, konflikty rozpracowuje się, rozwiązuje,
przy czym żadna ze stron nie jest „zwycięzcą” ani „pokonanym”. Obie strony
zwyciężają, ponieważ rozwiązanie musi zadowolić obie strony. Jest to
opanowanie konfliktu przez dwustronną umowę co do ostatecznego
rozwiązania. Jak to funkcjonuje?
Sytuacja polega na konflikcie potrzeb między jednym z rodziców a
dzieckiem. Strona rodzicielska prosi dziecko, by razem z nią starało się
znaleźć rozwiązanie, które byłoby do przyjęcia dla obu stron. Każda strona
może proponować różne możliwości rozwiązania. Obie strony każde takie
proponowane rozwiązanie oceniają krytycznie i ostatecznie decydują się na
które okazuje się najlepsze do przyjęcia przez obie strony. Gdy decyzja
rozwiązania została podjęta, żadna z uczestniczących osób nie potrzebuje go
okraszać ani wmawiać, bowiem została już przyjęta przez obie strony.
Zastosowanie siły ani władzy nie jest konieczne, by wymusić zgodę, bo żadna
ze stron nie sprzeciwia się decyzji.
Metoda ta opiera się na postępowaniu wychowawczym zgodnie z zasadą 6 kroków:
Krok I: Rozpoznać i nazwać konflikt (wspólne - wychowującego i wychowanka - określenie problemu)
Krok II: Rozwinąć możliwość rozwiązań (wspólne szukanie możliwości rozwiązań)
Krok III: Krytycznie ocenić propozycje rozwiązań (ocena rozwiązań)
Krok IV: Zdecydowanie się na najlepsze rozwiązanie (wybór najlepszego rozwiązania)
Krok V: Wykonać powziętą decyzję (wypracowanie sposobów realizacji rozwiązania)
Krok VI: Późniejsza ocena krytyczna (sprawdzenie, jak wybrane rozwiązanie sprawdziło się w praktyce)
Powierzanie zadań rodzinie:
-forma: przeróżne zadania na rzecz domu i rodziny - przeważnie związane z utrzymywaniem porządku i czystości w mieszkaniu oraz przygotowaniem posiłków;
*sprzyjające warunki dla tej metody istnieją w rodzinach wielodzietnych i więcej niż dwupokoleniowych - tu troska o innych wynika z naturalnej sytuacji rodzinnej - rozwój takich umiejętności jak: dzielenie się z innymi, darowanie winy, liczenie się ze zdaniem innych, obowiązkowość, ustępowanie i pomaganie słabszym itp.
*w dzisiejszych czasach rodzice uważają iż dzieci powinny się zajmować tylko nauką, zamiast obowiązków domowych mają one zajęcia dodatkowe w postaci kół zainteresowań; np. gra na instrumencie,
Powierzanie zadań w szkole:
tzw. pomoc koleżeńska w nauce, wspieranie w przezwyciężaniu różnych braków w wiadomościach lub umiejętnościach;
Rodzaje: pomoc w lekcjach, podpowiadanie, pożyczanie przyborów szkolnych, poinformowanie kolegi o lekcjach na których go nie było itp.
-- działalność samoobsługowa: dbałość o czystość w klasie, wycieranie tablicy itp
.
Powierzanie zadań poza rodziną i poza szkołą:
udzielanie zwłaszcza przez młodzież pomocy ludziom kalekim, chorym starszym, samotnym
Skuteczne powierzanie zadań:
służba innym z wyboru a nie z przymusu
przekonanie o potrzebie przynoszenia ulgi innym (sensowność działań)
podejmowanie zadań na miarę swych możliwości
nabywanie wielostronnych doświadczeń w czynnym wspomaganiu innych (podejmowanie różnorakich działań)
stopniowość działań - najpierw łatwe później coraz trudniejsze
spotykanie się z zachętą rodziców i nauczycieli w formie pochwał
doznawanie zadowolenia z tego iż są naprawdę użyteczni dla ludzi potrzebujących
Prace wykonały:
Magda Klawiter
Iza Halicka
Karolina Kubacka
Alicja Jakubek
Anna Olechnowicz
Joanna Mielnicka
Weronika Kluk
Magda Koleśnik
Metody wychowawcze, klasyfikacja, metoda zadaniowa
Pedagogika I semstr II/ gr 2
24.04.2013