Przemoc w mediach a wychowanie
Wpływ środków masowego przekazu na człowieka jest już faktem niekwestionowanym. Nie ma dziś takiego miejsca, w którym nie dałoby się odczuć tego oddziaływania na postawy religijne, moralne, na systemy polityczne, społeczne czy na wychowanie.
Wobec tak znaczących przemian i ekspansji kultury obrazowej można zastanawiać się i analizować, jakie zmiany zachodzą w człowieku pod wpływem korzystania z różnych mediów audiowizualnych, tym bardziej, że już z potocznej obserwacji wynika, iż niemożliwe jest, by oddawanie się jakiejkolwiek czynności przez kilkanaście godzin tygodniowo, nie miało dla człowieka żadnego znaczenia.
Oddziaływanie mediów na dzieci i młodzież niejednokrotnie było przedmiotem zainteresowania ze strony wielu pedagogów i psychologów. Wyniki badań potwierdziły ich ogromną rolę w formowaniu osobowości młodego człowieka. Media w dużej mierze kształtują poglądy i postawy przez podsuwanie określonej wiedzy o świecie i przez lansowanie pewnych wartości.
Badania przeprowadzone wśród młodzieży gimnazjalnej pt.: "Jak spędzacie wolny czas?"- wykazały, że media są ważnym elementem życia młodego pokolenia: 75% badanych gimnazjalistów odpowiedziało, że w wolnym czasie ogląda TV, gra w gry komputerowe, korzysta z internetu; 38% słucha muzyki młodzieżowej, w znacznym stopniu jest to muzyka w stylu: hio-hop, disco polo, hevi metal, rock; 34% poświęca czas na naukę, zajęcia dodatkowe i naukę języków obcych; 5 % chodzi na dyskotekę, 5% poświęca ten czas na wyjście do teatru lub kina.
Jak widać z wyników obecność mediów w życiu dzieci i młodzieży nie jest czymś bez znaczenia. Ilość czasu spędzonego przed telewizorem na oglądaniu scen zawierających przemoc wpływa w dużym stopniu na naśladowanie aspołecznych zachowań filmowych bohaterów, bicie się wyzwala agresję słowną, wulgaryzmy, kłótnie, fantazje agresywne. Obniża wrażliwość na zło i krzywdę. Wpływa także na zachowania lękowe, trudności z zasypianiem, koszmary nocne. Im dziecko starsze tym tego typu programy wywołują bardziej agresję, przemoc niż strach.
Badania naukowe wykazały, że dzieci i młodzież stale narażone na oglądanie obrazów przemocy w mediach są bardziej skłonne ją stosować. Uczą się obserwując innych, a mass media, dostarczając wzorców, pozwalają im na taką obserwację. W telewizji i w grach komputerowych bardzo często prezentowane są negatywne, amoralne, agresywne wzorce zachowań. Treść programów oglądanych przez widzów wpływa na zakres ich wiedzy, sposoby wartościowania zjawisk, postawy, zainteresowania, styl życia i wzory konsumpcji.
Poprzez częste oglądanie telewizji i korzystanie z gier komputerowych następuje internalizacja, czyli przyswojenie świata wartości prezentowanych postaci. Oglądanie przez młodych widzów programów pełnych grozy, przemocy i gwałtu zakłóca ich prawidłowy rozwój emocjonalny, poznawczy i społeczny.
Pokazywane na ekranie sceny tortur, zabójstw, morderstw wywołują u dzieci stany lękowe i agresję. Brutalna rzeczywistość telewizyjna jest źródłem rozdrażnienia i nerwowości, napięć emocjonalnych oraz braku poczucia bezpieczeństwa. Niemożność rozładowania napięć podczas oglądania telewizji powoduje ich kumulację, zaburza zachowanie dziecka. Może nastąpić gwałtowne wyładowanie emocjonalne, a nawet stępienie wrażliwości na silne bodźce. Częste oglądanie obrazów przemocy powoduje odwrażliwienie. Ofiary przemocy przestają budzić współczucie, a agresja nie wydaje się niczym złym.
Twórcy programów telewizyjnych w walce o oglądalność starają się pokazywać wydarzenia wstrząsające i niezwykłe. W telewizji występuje nad prezentacja agresji w stosunku do rzeczywistego stanu rzeczy. Współczesny telewidz z trudem odnajdzie program o prawdziwej miłości, przyjaźni i bezinteresowności, zaś cywilizacja śmierci, zła, pornografii, agresji i przemocy jest na porządku dziennym.
Niepokój budzi fakt wzrostu ilości emitowanych przez różne stacje telewizyjne scen grozy, okrucieństwa, przemocy zarówno w programach dokumentalnych, dziennikach telewizyjnych, filmach fabularnych, a także w filmach rysunkowych dla dzieci.
Pod koniec 2000 roku w czterech polskich stacjach telewizyjnych (TVP 1, TVP 2, Polsat i TVN) zarejestrowano w ciągu tygodnia 3160 scen przemocy (od bijatyk i strzelanin po okrutne tortury i zabójstwa). Jak wynika z przeprowadzonych badań w ciągu godziny w polskiej telewizji prezentowanych jest średnio 5 brutalnych obrazów, w których ginie jedna osoba. Najwięcej scen przemocy emituje telewizja Polsat, przez tydzień zarejestrowano ich aż 1401; w TVN 962 scen; w TVP 1 ? 479; w TVP 2 - 318. Najwięcej scen śmierci zobaczyliśmy w TVN - tu przez siedem dni życie straciło aż 245 osób. Dużo do życzenia pozostawia również język, którym posługują się bohaterowie. Często używane są wulgaryzmy - czyli słowa powszechnie uważane za obraźliwe. Tu znowu Polsat wysunął się na pierwszą pozycję -234 takie wyrażenia, drugie miejsce zajął TVN -152, trzecie TVP 2 -107, a ostatnie TVP 1- 51.
Tak sytuacja przedstawia się w Polsce. Natomiast w Stanach Zjednoczonych emituje się rocznie 400 miliardów scen przemocy z tego 20 miliardów to sceny pornograficzne. Statystyczne dziecko w Stanach Zjednoczonych rozmawia codziennie z rodzicami 5,5 minuty, natomiast w Polsce 7,5 minuty. Przed telewizorem spędza około 4 godziny dziennie. W momencie ukończenia szkoły podstawowej dziecko ma zarejestrowanych w pamięci około 28 tysięcy ekranowych morderstw i zabójstw, zaś do osiemnastego roku życia aż 200 tysięcy. W ciągu roku spędza w szkole 900 godzin, zaś przed telewizorem 1800. Widać zatem wyraźnie kto i w jaki sposób wychowuje młode pokolenie.
Prezentowanie w telewizji scen drastycznych kreuje u młodych widzów negatywny obraz świata, w którym nie ma przyjaźni, życzliwości, a normą staje się walka, podstęp i zemsta. W świadomości dzieci tworzy się przekonanie o powszechności takich zachowań. Stały kontakt z aktami przemocy poprzez środki masowego przekazu doprowadzają do tolerancji zła, obojętności wobec ofiar przemocy, akceptacji agresji i uznania jej za normalny element życia we współczesnym świecie.
Negatywne obrazy telewizyjne najbardziej oddziałują na najmłodsze pokolenie. To właśnie oni są podatni na wszelkie wpływy, nie odróżniają fikcji od rzeczywistości i nie mają krytycznego dystansu do odbieranych treści, które zakłócają ich prawidłowy rozwój emocjonalny, poznawczy i społeczny.
Przez ostatnie trzydzieści lat w USA wiele organizacji rządowych i pozarządowych zajmowało się prowadzeniem i studiowaniem badań i raportów dotyczących związku przemocy w TV ze wzrostem agresji u dzieci i młodzieży. Według większości badań ok. 80% wszystkich programów w USA zawiera przemoc ze średnią 5,2 aktów przemocy na godzinę, (podobnie sytuacja wygląda w Polsce). Wnioski jakie wyciągnęli naukowcy, mówią o tym, że przemoc w mediach uczy nasze dzieci używać przemocy.
Na podstawie licznych badań dowiedziono, że przemoc w mediach powoduje agresywne zachowanie u dzieci w świecie realnym, a bardziej agresywne dzieci to te, które oglądają więcej przemocy na ekranie.
Można postawić tutaj pytanie: Czy te dzieci wyrastają na bardziej agresywnych dorosłych? Otóż tak, są na to dowody.
Badania przeprowadzono w 1970 r. w stanie Nowy Jork wśród 800 dzieci w wieku 8 - 9 lat. Sprawdzono co dzieci oglądają w TV i przetestowano ich stopień agresywności. W 1970 roku, a więc 10 lat później odnaleziono większość tych samych dzieci i znów je przetestowano, gdy badani mieli 18 ? 19 lat. Młodzież tą podzielono na 3 grupy, wg stopnia agresywności: wysoki, średni, niski. Wyniki stopnia agresywności zebrane po 10 latach wyglądały następująco ? niezależnie od początkowego poziomu agresji, dzieci, które oglądały więcej przemocy miały wyższy stopień agresywności po 10 latach.
Wyniki badań ukazują, iż wiarygodne jest to, że oglądanie przemocy wzmaga agresję niż to, że wczesna (wrodzona) agresja przyczynia się do większego zainteresowania telewizyjną przemocą.
W ramach tego samego eksperymentu w 1982 r., czyli po 12 latach, ponownie przebadano te same osoby ? teraz w wieku 30 lat. Wysoki poziom agresji dzieci w wieku 8 lat wiązał się z wysokim wskaźnikiem antyspołecznego zachowania 30 latków. Wyniki badań pokazały jak poszczególne grupy (wg stopnia agresywności) dzieci w wieku 8 lat zachowywały się po 22 latach wg 4 różnych kryteriów:
im bardziej agresywne dziecko w wieku 8 lat, tym wyższy poziom agresji osiągał w wieku 30 lat
wysoki poziom agresji daje wyższy wskaźnik przestępstw w wieku 30 lat
im bardziej agresywne dziecko, tym surowsze kary nakłada w wieku 30 lat na swoje dzieci ( klapsy, bicie pasem)
wpływ agresji przyczyniał się do naruszanie przepisów drogowych i prowadzenia pojazdów w stanie nietrzeźwym
W sierpniu 2000 r. cztery amerykańskie stowarzyszenia ochrony zdrowia opublikowały jednogłośne oświadczenie w sprawie przemocy medialnej. The American Medical Association, The American Academy of Pediatrics, The American Psychological Association oraz The American Academy of Child and Adolesent Psychiatry na podstawie prowadzonych przez trzydzieści lat badań stwierdziły, że długotrwałe oglądanie przemocy zawartej w programach telewizyjnych, filmach i grach komputerowych może prowadzić do trwałego wzrostu wrogości i agresywnych zachowań oraz zobojętnienia na przemoc w codziennym życiu.
Przekaz płynący z telewizyjnego ekranu ma jak widzimy duży wypływ na odbiorcę. Jest w stanie oddziaływać na jego myśli, wolę, uczucia i wyobraźnię, przekształca do głębi zakres ludzkich doświadczeń, dzięki niemu zmienia się jego wizja świata, a także rozumienie samego człowieka. Przy tym telewizja jest władna wpływać nie tylko na kształt osobowości pojedynczego odbiorcy, lecz oddziaływać również w wymiarze społecznym, co wiąże ją bezpośrednio z problemem tzw. kultury masowej. Dlatego warto przyjrzeć się z jakimi treściami obcują nasze dzieci i młodzież.
***
1. Np.: M. Braun-Gałkowska, I. Ulfik, Zabawa w zabijanie. Oddziaływanie przemocy prezentowanej w mediach na psychikę dzieci., Warszawa 2000; P. Francuz (red.), Psychologiczne aspekty odbioru telewizji, Lublin 1999; J. Izdebska, Rodzina, dziecko, telewizja. Szanse wychowawcze i zagrożenia telewizji, Białystok 1996;
2. Wyniki badań w posiadaniu autorki, przeprowadzone na grupie 500 osób (młodzież gimnazjalna) w dużym mieście.
3. www.rzeczpospolita.pl/raport/
4. por. D.A. Scott, Pornografia i jej wpływ na rodzinę, społeczeństwo i kulturę, Gdańsk 1995
5. L. Rowell Huesmann Ph. D., Screen Violence and Real Violence: Understanding the Link, w: Media a Edukacja. IV Międzynarodowa Konferencja Naukowa. Materiały konferencyjne - Tezy i referaty., Poznań 2002
6. Czy gry komputerowe mogą być niebezpieczne?- Iwona Ulfik-Jaworska, Wychowawca 1/2002, s. 12-15
7. A. Gondek, O języku telewizji, s.81, w Media w kulturze, Lublin 2000
Małgorzata Więczkowska
4